ਸ਼੍ਰੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ
ਅੰਗ - 285
ਤਿਹ ਹਮ ਜਾਏ ॥
ਰਾਮ ਜਾਣ ਗਏ,
ਹੈਂ ਦੁਇ ਭਾਈ ॥
ਚਿੱਤ ਵਿੱਚ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ) ਪਛਾਣ ਲਿਆ,
ਸੁਨਿ ਰਘੁਰਾਈ ॥੮੧੧॥
ਪਰ ਮੂੰਹੋਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਾ ਆਖੀ ॥੮੧੨॥
ਸੁਨਿ ਸੀਅ ਰਾਨੀ ॥
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਮੰਨ ਲਿਆ
ਰਘੁਬਰ ਜਾਨੀ ॥
ਅਤੇ ਅਤਿ ਬਲ ਵਾਲੇ ਜਾਣ ਲਿਆ,
ਚਿਤ ਪਹਿਚਾਨੀ ॥
ਫਿਰ ਵੀ ਹਠ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਕੀਤਾ ਹੈ
ਮੁਖ ਨ ਬਖਾਨੀ ॥੮੧੨॥
ਅਤੇ ਕੁਝ ਵੀ ਨਾ ਕਿਹਾ ॥੮੧੩॥
ਤਿਹ ਸਿਸ ਮਾਨਯੋ ॥
ਖਿੱਚ-ਖਿੱਚ ਕੇ ਤੀਰ ਮਾਰੇ,
ਅਤਿ ਬਲ ਜਾਨਯੋ ॥
ਪਰ ਬਾਲਕ ਨਹੀਂ ਹਾਰੇ।
ਹਠਿ ਰਣ ਕੀਨੋ ॥
(ਉਹ ਵੀ) ਬਹੁਤ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਤੀਰਾਂ ਨੂੰ
ਕਹ ਨਹੀ ਦੀਨੋ ॥੮੧੩॥
ਧਨੁਸ਼ ਤੋਂ ਖਿੱਚ-ਖਿੱਚ ਕੇ ਮਾਰਦੇ ਸਨ ॥੮੧੪॥
ਕਸਿ ਸਰ ਮਾਰੇ ॥
(ਲਵ ਕੁਸ਼ ਨੇ) ਅੰਗ-ਅੰਗ ਵਿੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ,
ਸਿਸ ਨਹੀ ਹਾਰੇ ॥
(ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਦੇ) ਸਾਰੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਛੇਕ ਦਿੱਤਾ।
ਬਹੁ ਬਿਧਿ ਬਾਣੰ ॥
ਸਾਰੀ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਗਿਆ
ਅਤਿ ਧਨੁ ਤਾਣੰ ॥੮੧੪॥
ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਜੂਝ ਗਏ ਹਨ ॥੮੧੫॥
ਅੰਗ ਅੰਗ ਬੇਧੇ ॥
ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਮਾਰੇ ਗਏ ਤਾਂ
ਸਭ ਤਨ ਛੇਦੇ ॥
ਸਾਰੀ ਸੈਨਾ ਹਾਰ ਗਈ,
ਸਭ ਦਲ ਸੂਝੇ ॥
ਬਹੁਤ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ
ਰਘੁਬਰ ਜੂਝੇ ॥੮੧੫॥
ਦੋਹਾਂ ਬਾਲਕਾਂ ਅੱਗੇ ਭੱਜ ਤੁਰੀ ॥੮੧੬॥
ਜਬ ਪ੍ਰਭ ਮਾਰੇ ॥
(ਸੈਨਿਕ) ਮੁੜ ਕੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖਦੇ,
ਸਭ ਦਲ ਹਾਰੇ ॥
ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ,
ਬਹੁ ਬਿਧਿ ਭਾਗੇ ॥
ਘਰ ਦਾ ਰਾਹ ਫੜ ਲਿਆ,
ਦੁਐ ਸਿਸ ਆਗੇ ॥੮੧੬॥
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਯੁੱਧ ਕੀਤਾ ॥੮੧੭॥
ਫਿਰਿ ਨ ਨਿਹਾਰੈਂ ॥
ਚੌਪਈ
ਪ੍ਰਭੂ ਨ ਚਿਤਾਰੈਂ ॥
ਤਦ ਦੋਹਾਂ ਬਾਲਕ ਨੇ ਰਣ-ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ,
ਗ੍ਰਹ ਦਿਸਿ ਲੀਨਾ ॥
ਮਾਨੋ ਉਸ ਨੂੰ ਰੁਦ੍ਰ ਦਾ 'ਕ੍ਰੀੜਾ ਬਣ' ਸਮਝਿਆ ਹੋਵੇ।
ਅਸ ਰਣ ਕੀਨਾ ॥੮੧੭॥
ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਟੀ ਹੋਈ ਸੈਨਾ ਬ੍ਰਿਛਾਂ ਵਰਗੀ ਹੈ
ਚੌਪਈ ॥
ਅਤੇ ਸੂਰਮਿਆਂ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਤੋਂ ਉਭਰੇ ਗਹਿਣੇ (ਫੁੱਲਾਂ ਫਲਾਂ ਵਰਗੇ ਹਨ) ॥੮੧੮॥
ਤਬ ਦੁਹੂੰ ਬਾਲ ਅਯੋਧਨ ਦੇਖਾ ॥
ਜਿਹੜੇ ਬੇਹੋਸ਼ ਪਏ ਸਨ। (ਉਨ੍ਹਾਂ) ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ
ਮਨੋ ਰੁਦ੍ਰ ਕੀੜਾ ਬਨਿ ਪੇਖਾ ॥
ਘੋੜੇ ਸਮੇਤ ਉਥੋ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਮਾਤਾ (ਸੀਤਾ) ਬੈਠੀ ਸੀ।
ਕਾਟਿ ਧੁਜਨ ਕੇ ਬ੍ਰਿਛ ਸਵਾਰੇ ॥
ਜਦੋਂ ਸੀਤਾ ਨੇ ਮੂਰਛਿਤ ਪਤੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪਈ
ਭੂਖਨ ਅੰਗ ਅਨੂਪ ਉਤਾਰੇ ॥੮੧੮॥
ਅਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ-ਹੇ ਪੁੱਤਰੋ! ਤੁਸਾਂ ਮੈਨੂੰ ਵਿਧਵਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ॥੮੧੯॥
ਮੂਰਛ ਭਏ ਸਭ ਲਏ ਉਠਈ ॥
ਇਥੇ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਦੇ ਰਾਮਾਵਤਾਰ ਦੇ ਲਵ ਦੇ ਘੋੜਾ ਬੰਨਣ ਅਤੇ ਰਾਮ-ਬਧ ਵਾਲੇ ਅਧਿਆਇ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ।
ਬਾਜ ਸਹਿਤ ਤਹ ਗੇ ਜਹ ਮਾਈ ॥
ਹੁਣ ਸੀਤਾ ਨੇ ਸਭ ਨੂੰ ਜੀਵਾਣ ਦਾ ਕਥਨ
ਦੇਖਿ ਸੀਆ ਪਤਿ ਮੁਖ ਰੋ ਦੀਨਾ ॥
ਸੀਤਾ ਨੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਪ੍ਰਤਿ ਕਿਹਾ-
ਕਹਯੋ ਪੂਤ ਬਿਧਵਾ ਮੁਹਿ ਕੀਨਾ ॥੮੧੯॥
ਚੌਪਈ
ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕੇ ਰਾਮਵਤਾਰ ਲਵ ਬਾਜ ਬਾਧਵੇ ਰਾਮ ਬਧਹ ॥
ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਲਕੜਾਂ ਲਿਆ ਦਿਉ
ਅਥ ਸੀਤਾ ਨੇ ਸਭ ਜੀਵਾਏ ਕਥਨੰ ॥
ਤਾਂ ਜੁ ਮੈਂ ਵੀ ਪਤੀ ਨਾਲ ਸੜ ਕੇ ਸੁਆਹ (ਮਸਾਨਾ) ਹੋਵਾਂ।
ਸੀਤਾ ਬਾਚ ਪੁਤ੍ਰਨ ਸੋ ॥
(ਸਾਰੀ ਵਾਰਤਾ) ਸੁਣ ਕੇ ਮੁਨੀ ਰਾਜ (ਬਾਲਮੀਕ) ਵੀ ਬਹੁਤ ਰੋਏ।
ਚੌਪਈ ॥
(ਅਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ-) ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਲਕਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸੁੱਖ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ॥੮੨੦॥
ਅਬ ਮੋ ਕਉ ਕਾਸਟ ਦੇ ਆਨਾ ॥
ਜਦੋਂ ਸੀਤਾ ਨੇ ਚਾਹਿਆ ਕਿ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਜੋਗ ਅਗਨੀ ਕੱਢਾਂ
ਜਰਉ ਲਾਗਿ ਪਹਿ ਹੋਊਾਂ ਮਸਾਨਾ ॥
(ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ) ਛੱਡ ਦਿਆਂ,
ਸੁਨਿ ਮੁਨਿ ਰਾਜ ਬਹੁਤ ਬਿਧਿ ਰੋਏ ॥
ਤਦੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਕਾਸ਼ ਬਾਣੀ ਹੋਈ-
ਇਨ ਬਾਲਨ ਹਮਰੇ ਸੁਖ ਖੋਏ ॥੮੨੦॥
ਹੇ ਸੀਤਾ! ਕੀ ਤੂੰ ਇਆਣੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈਂ ॥੮੨੧॥
ਜਬ ਸੀਤਾ ਤਨ ਚਹਾ ਕਿ ਕਾਢੂੰ ॥
ਅਰੂਪਾ ਛੰਦ
ਜੋਗ ਅਗਨਿ ਉਪਰਾਜ ਸੁ ਛਾਡੂੰ ॥
(ਜਦ) ਸੀਤਾ ਰਾਣੀ ਨੇ
ਤਬ ਇਮ ਭਈ ਗਗਨ ਤੇ ਬਾਨੀ ॥
ਆਕਾਸ਼ ਬਾਣੀ ਸੁਣੀ,
ਕਹਾ ਭਈ ਸੀਤਾ ਤੈ ਇਯਾਨੀ ॥੮੨੧॥
ਪਾਣੀ ਮੰਗਵਾ ਕੇ