ਸ਼੍ਰੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ
ਅੰਗ - 288
ਬੈਸ ਲਖੈ ਛਤ੍ਰੀ ਕਹ ਦੇਵਾ ॥੮੩੮॥
ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਦੀ ਰਸਨਾ ਤੋਂ ਉਹੀ ਕੁਝ ਨਿਕਲਦਾ ॥੮੩੯॥
ਸੂਦ੍ਰ ਸਭਨ ਕੀ ਸੇਵ ਕਮਾਵੈ ॥
(ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ) ਨੇ ਰਾਵਣ ਵਰਗਿਆਂ ਨੂੰ ਰਣ ਵਿੱਚ ਲਲਕਾਰ ਕੇ ਮਾਰਿਆ
ਜਹ ਕੋਈ ਕਹੈ ਤਹੀ ਵਹ ਧਾਵੈ ॥
ਅਤੇ ਤਰ੍ਹਾਂ-ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਸੇਵਕਾਂ ਨੂੰ ਤਾਰਿਆ।
ਜੈਸਕ ਹੁਤੀ ਬੇਦ ਸਾਸਨਾ ॥
ਲੰਕਾ (ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ) ਦਿੱਤੀ ਮਾਨੋ ਟਕਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ।
ਨਿਕਸਾ ਤੈਸ ਰਾਮ ਕੀ ਰਸਨਾ ॥੮੩੯॥
ਜਗਤ ਵਿੱਚ (ਰਾਮ ਨੇ) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ॥੮੪੦॥
ਰਾਵਣਾਦਿ ਰਣਿ ਹਾਕ ਸੰਘਾਰੇ ॥
ਦੋਹਰਾ ਛੰਦ
ਭਾਤਿ ਭਾਤਿ ਸੇਵਕ ਗਣ ਤਾਰੇ ॥
ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਨੇ ਵੈਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।
ਲੰਕਾ ਦਈ ਟੰਕ ਜਨੁ ਦੀਨੋ ॥
(ਫਿਰ) ਬ੍ਰਹਮਰੰਧ੍ਰ ਨੂੰ ਫੋੜ ਕੇ ਕੁਸ਼ਲਿਆ ਦਾ ਕਾਲ ਹੋ ਗਿਆ ॥੮੪੧॥
ਇਹ ਬਿਧਿ ਰਾਜ ਜਗਤ ਮੈ ਕੀਨੋ ॥੮੪੦॥
ਚੌਪਈ
ਦੋਹਰਾ ਛੰਦ ॥
ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇ ਸੰਸਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ,
ਬਹੁ ਬਰਖਨ ਲਉ ਰਾਮ ਜੀ ਰਾਜ ਕਰਾ ਅਰ ਟਾਲ ॥
ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਵੇਦ ਰੀਤ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ।
ਬ੍ਰਹਮਰੰਧ੍ਰ ਕਹ ਫੋਰ ਕੈ ਭਯੋ ਕਉਸਲਿਆ ਕਾਲ ॥੮੪੧॥
ਜਿਸ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਵਰਗੇ ਸੁਪੱਤਰ ਪੈਦੇ ਹੋਏ ਹੋਣ,
ਚੌਪਈ ॥
ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਤੋਟਾ ਨਹੀਂ ॥੮੪੨॥
ਜੈਸ ਮ੍ਰਿਤਕ ਕੇ ਹੁਤੇ ਪ੍ਰਕਾਰਾ ॥
(ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਨੇ) ਬਹੁਤ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮਾਤਾ ਦੀ ਸਦ-ਗਤਿ ਕੀਤੀ,
ਤੈਸੇਈ ਕਰੇ ਬੇਦ ਅਨੁਸਾਰਾ ॥
ਤਦ ਤਕ ਕੈਕਈ ਦਾ ਸਰੀਰ ਵੀ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ।
ਰਾਮ ਸਪੂਤ ਜਾਹਿੰ ਘਰ ਮਾਹੀ ॥
ਉਸ ਦੇ ਮਰਨ ਪਿਛੋਂ ਸੁਮਿਤ੍ਰਾ ਵੀ ਮਰ ਗਈ।
ਤਾਕਹੁ ਤੋਟ ਕੋਊ ਕਹ ਨਾਹੀ ॥੮੪੨॥
ਵੇਖੋ ਕਾਲ ਨੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਆ ਕੀਤੀ ਹੈ ॥੮੪੩॥
ਬਹੁ ਬਿਧਿ ਗਤਿ ਕੀਨੀ ਪ੍ਰਭ ਮਾਤਾ ॥
ਇਕ ਦਿਨ ਸੀਤਾ ਨੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੇ ਸਿਖਾਏ,
ਤਬ ਲਉ ਭਈ ਕੈਕਈ ਸਾਤਾ ॥
ਕੰਧ ਉਤੇ ਰਾਵਣ (ਦੀ ਸ਼ਕਲ) ਉਲੀਕ ਦਿੱਤੀ।
ਤਾ ਕੇ ਮਰਤ ਸੁਮਿਤ੍ਰਾ ਮਰੀ ॥
ਜਦ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆ ਕੇ ਵੇਖਿਆ,
ਦੇਖਹੁ ਕਾਲ ਕ੍ਰਿਆ ਕਸ ਕਰੀ ॥੮੪੩॥
ਤਾਂ ਕੁਝ ਕ੍ਰੋਧ ਕਰਕੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਨ ਕਹੇ ॥੮੪੪॥
ਏਕ ਦਿਵਸ ਜਾਨਕਿ ਤ੍ਰਿਯ ਸਿਖਾ ॥
ਰਾਮ ਨੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ-
ਭੀਤ ਭਏ ਰਾਵਣ ਕਹ ਲਿਖਾ ॥
ਇਸ ਦਾ ਰਾਵਣ ਨਾਲ ਕੁਝ ਹਿੱਤ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ,
ਜਬ ਰਘੁਬਰ ਤਿਹ ਆਨ ਨਿਹਾਰਾ ॥
ਤਦ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਉਲੀਕ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਹੈ।
ਕਛੁਕ ਕੋਪ ਇਮ ਬਚਨ ਉਚਾਰਾ ॥੮੪੪॥
(ਇਸ) ਬਚਨ ਨੂੰ ਸੁਣਦਿਆਂ ਸੀਤਾ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਗਈ
ਰਾਮ ਬਾਚ ਮਨ ਮੈ ॥
(ਅਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ) ਹੇ ਸੁਆਮੀ ਜੀ! ਅਜੇ ਤਕ ਮੈਨੂੰ ਕਲੰਕ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹੋ ॥੮੪੫॥
ਯਾ ਕੋ ਕਛੁ ਰਾਵਨ ਸੋ ਹੋਤਾ ॥
ਦੋਹਰਾ
ਤਾ ਤੇ ਚਿਤ੍ਰ ਚਿਤ੍ਰਕੈ ਦੇਖਾ ॥
(ਸੀਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ-) ਜੇ ਬਾਣੀ ਅਤੇ ਕਰਮ ਕਰਕੇ ਮੇਰੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਵਸਦੇ ਹਨ
ਬਚਨ ਸੁਨਤ ਸੀਤਾ ਭਈ ਰੋਖਾ ॥
ਤਾਂ ਹੇ ਧਰਤੀ (ਮਾਤਾ! ਤੂੰ) ਮੈਨੂੰ ਰਸਤਾ ਦੇ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਸਮੇਟ ਲੈ ॥੮੪੬॥
ਪ੍ਰਭ ਮੁਹਿ ਅਜਹੂੰ ਲਗਾਵਤ ਦੋਖਾ ॥੮੪੫॥
ਚੌਪਈ
ਦੋਹਰਾ ॥
(ਸੀਤਾ ਦੇ) ਬਚਨ ਸੁਣਦਿਆਂ ਧਰਤੀ ਫਟ ਗਈ
ਜਉ ਮੇਰੇ ਬਚ ਕਰਮ ਕਰਿ ਹ੍ਰਿਦੈ ਬਸਤ ਰਘੁਰਾਇ ॥
ਅਤੇ ਸੀਤਾ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਮਾ ਗਈ।
ਪ੍ਰਿਥੀ ਪੈਂਡ ਮੁਹਿ ਦੀਜੀਐ ਲੀਜੈ ਮੋਹਿ ਮਿਲਾਇ ॥੮੪੬॥
(ਇਹ ਕੌਤਕ) ਵੇਖ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਏ
ਚੌਪਈ ॥
ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਆਸ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ॥੮੪੭॥
ਸੁਨਤ ਬਚਨ ਧਰਨੀ ਫਟ ਗਈ ॥
ਦੋਹਰਾ
ਲੋਪ ਸੀਆ ਤਿਹ ਭੀਤਰ ਭਈ ॥
ਇਹ ਜਗਤ ਧੂੰਏਂ ਦੇ ਮਹੱਲ ਵਰਗਾ ਹੈ, (ਦੱਸੋ) ਕਿਸ ਦੇ ਕੰਮ ਆਇਆ ਹੈ?
ਚਕ੍ਰਤ ਰਹੇ ਨਿਰਖ ਰਘੁਰਾਈ ॥
ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸੀਤਾ ਨਹੀਂ ਜੀ ਸਕਦੀ ਅਤੇ ਸੀਤਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰਾਮ ਨਹੀਂ ਜੀ ਸਕਣਗੇ ॥੮੪੮॥
ਰਾਜ ਕਰਨ ਕੀ ਆਸ ਚੁਕਾਈ ॥੮੪੭॥
ਚੌਪਈ
ਦੋਹਰਾ ॥
(ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਨੇ ਕਿਹਾ-) ਹੇ ਲੱਛਮਣ! ਤੂੰ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਉਤੇ ਬੈਠ,
ਇਹ ਜਗੁ ਧੂਅਰੋ ਧਉਲਹਰਿ ਕਿਹ ਕੇ ਆਯੋ ਕਾਮ ॥
ਕੋਈ ਵੀ ਅੰਦਰ ਨਾ ਆਵੇ।
ਰਘੁਬਰ ਬਿਨੁ ਸੀਅ ਨਾ ਜੀਐ ਸੀਅ ਬਿਨ ਜੀਐ ਨ ਰਾਮ ॥੮੪੮॥
ਮਹੱਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਚਰਨ ਧਰਿਆ
ਚੌਪਈ ॥
ਅਤੇ ਦੇਹ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਕੇ (ਆਪ) 'ਮ੍ਰਿਤ ਲੋਕ' ਨੂੰ ਚਲੇ ਗਏ ॥੮੪੯॥
ਦੁਆਰੇ ਕਹਯੋ ਬੈਠ ਲਛਮਨਾ ॥
ਦੋਹਰਾ
ਪੈਠ ਨ ਕੋਊ ਪਾਵੈ ਜਨਾ ॥
ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਜਾ ਅਜ ਨੇ ਇੰਦਰਮਤੀ ਲਈ ਘਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਯੋਗ ਧਾਰ ਲਿਆ ਸੀ,
ਅੰਤਹਿ ਪੁਰਹਿ ਆਪ ਪਗੁ ਧਾਰਾ ॥
ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਨੇ ਵੀ ਸ੍ਰੀ ਸੀਤਾ ਦੇ ਵਿਯੋਗ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ॥੮੫੦॥
ਦੇਹਿ ਛੋਰਿ ਮ੍ਰਿਤ ਲੋਕ ਸਿਧਾਰਾ ॥੮੪੯॥
ਇਥੇ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਦੇ ਰਾਮਾਵਤਾਰ ਦੇ ਸੀਤਾ ਲਈ ਮ੍ਰਿਤ ਲੋਕ ਨੂੰ ਗਏ ਅਧਿਆਇ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ।
ਦੋਹਰਾ ॥
ਹੁਣ ਤਿੰਨਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦਾ ਇਸਤਰੀਆਂ ਸਹਿਤ ਮਰਨ ਦਾ ਕਥਨ
ਇੰਦ੍ਰ ਮਤੀ ਹਿਤ ਅਜ ਨ੍ਰਿਪਤ ਜਿਮ ਗ੍ਰਿਹ ਤਜ ਲੀਅ ਜੋਗ ॥
ਚੌਪਈ