ਚੰਗੇ-ਚੰਗੇ ਰਾਜ ਕੁਮਾਰ ਸੈਨਾ ਸਜਾ ਕੇ ਚੜ੍ਹ ਪਏ ਸਨ।
(ਇੰਜ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ) ਮਾਨੋ ਕਰੋੜਾਂ ਸੂਰਜ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਚੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਹੋਣ ॥੧੬੪॥
ਭਰਤ ਸਮੇਤ ਸਾਰੇ ਭਰਾ ਸ਼ੋਭਾ ਪਾ ਰਹੇ ਸਨ।
(ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ) ਮੁਖ ਤੋਂ ਕੁਝ ਵੀ ਵਰਣਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ।
ਸੁੰਦਰ ਪੁੱਤਰ ਮਾਵਾਂ ਦੇ ਮਨ ਮੋਹ ਰਹੇ ਸਨ।
(ਇੰਜ ਲੰਗਦਾ ਸੀ) ਮਾਨੋ ਦਿੱਤੀ (ਅਦਿਤੀ) ਦੇ ਘਰ ਚੰਦ ਤੇ ਸੂਰਜ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ੋਭ ਰਹੇ ਹੋਣ ॥੧੬੫॥
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੁਗਤ ਨਾਲ ਜੰਞ ਸੋਹਣੀ ਸੱਜੀ ਹੋਈ ਸੀ
ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੁਝ ਵੀ ਵਰਣਨ ਨਹੀਂ (ਹੋ) ਸਕਦਾ ਸੀ।
(ਕਿਉਂਕਿ) ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਕਹਿਣ ਨਾਲ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਆਕਾਰ ਵੱਡਾ ਹੋ ਜਾਏਗਾ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਜ ਕੁਮਾਰ (ਪੁੱਤਰ) ਪਿਤਾ ਦੇ ਘਰ ਵਿਦਾ ਹੋਣ ਲਈ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ॥੧੬੬॥
(ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ) ਆ ਕੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਣਾਮ ਕੀਤਾ।
ਤਿੰਨੇ ਬਲਵਾਨ ਪੁੱਤਰ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਖੜੇ ਹੋ ਗਏ।
ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ (ਪਿਤਾ ਦਾ) ਮਨ ਆਨੰਦ ਨਾਲ ਭਰ ਗਿਆ।
(ਉਸ ਨੇ) ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ॥੧੬੭॥
ਮਾਤਾ ਤੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ (ਇਉਂ) ਗਲ ਨਾਲ ਲਾ ਲਿਆ,
ਮਾਨੋ ਦੋ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਕੰਗਲਿਆਂ ਨੇ ਰਤਨ ਲਭ ਲਏ ਹੋਣ।
ਜਦੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋਣ ਲਈ (ਭਰਾ) ਰਾਮ ਦੇ ਘਰ ਗਏ
ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਰਨ-ਕਮਲਾਂ ਉੱਤੇ ਸਿਰ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ॥੧੬੮॥
ਕਬਿੱਤ
ਰਾਮ ਨੇ (ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ) ਵਿਦਾ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆਂ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ) ਸਿਰ ਚੁੰਮਿਆ ਅਤੇ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਹੱਥ ਫੇਰਿਆ ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਪੂਰਵਕ ਪਾਨ ਬੀੜੇ ਅੱਗੇ ਰੱਖੇ।
ਧੌਂਸਾ ਵਜਾ ਕੇ ਤਿੰਨੇ ਭਰਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਰ ਪਏ, ਮਾਨੋ ਕਰੋੜਾਂ ਸੂਰਜ ਤੇ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਆ ਉਤਰੇ ਹੋਣ।
ਕੇਸਰ ਨਾਲ ਭਿੱਜੇ ਹੋਏ ਕੱਪੜੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੋਭਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ, ਮਾਨੋ ਰੂਪ ਰਾਗ, ਸੁਹਾਗ ਅਤੇ ਭਾਗ ਦੇ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹੋਣ।
ਰਾਜਾ ਦਸ਼ਰਥ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੋਭਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਕਿਧਰੇ ਕਾਮ ਜੀ ਨੇ ਕਰੋੜਾਂ ਸਰੀਰ ('ਕਲਿਯੋਰਾ') ਧਾਰਨ ਕੀਤੇ ਹੋਣ ॥੧੬੯॥
ਕਬਿੱਤ
ਉਹ ਅਯੁੱਧਿਆ ਤੋਂ ਨਿਕਲ ਤੁਰੇ ਹਨ, ਚੰਗੇ-ਚੰਗੇ ਸੂਰਮੇ ਨਾਲ ਲਏ ਹੋਏ ਹਨ, ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਕਦੇ ਟਲਣ ਵਾਲੇ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ੋਭਾ ਦੇ ਘਰ ਹਨ।
ਸੁੰਦਰ ਰਾਜ ਕੁਮਾਰਾਂ ਦੇ ਗਲ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਅਪਾਰ ਹਾਰ ਸ਼ੋਭਾ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮੋਹਣ ਵਾਲੇ ਹਨ।
ਤਿੰਨੇ ਭਰਾ ਵੈਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦਲ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਤਿੰਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਰਾਮ ਜੀ ਦੇ ਭਰਾ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰਿ ਨਾਮ ਨੂੰ ਚਾਹੁੰਣ ਵਾਲੇ ਹਨ।
ਬੁੱਧੀ ਦੇ ਉਦਾਰ ਹਨ, ਸ਼ਿੰਗਾਰ (ਰਸ) ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਹਨ, ਦਾਨ ਤੇ ਸ਼ੀਲ ਦੇ ਪਹਾੜ ਹਨ ਜਾਂ ਕਾਮ ਦੇ ਕੁਮਾਰ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ ॥੧੭੦॥
ਘੋੜਿਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ
ਕਬਿੱਤ
(ਉਹ ਘੋੜੇ ਨਹੀਂ) ਮਾਨੋ ਚੰਚਲ ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਨੇਤ੍ਰ ਹੋਣ ਜਾਂ ਚਤੁਰ ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਬੋਲ ਹੋਣ ਜਾਂ ਆਕਾਸ਼ ਦਾ ਵਾਵਰੋਲਾ ਹੋਣ, (ਕਿਉਂਕਿ) ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਥਰਕ ਰਹੇ ਹਨ,
ਮਾਨੋ ਨਾਚੀ ਦੇ ਪੈਰ ਹੋਣ ਜਾਂ ਜੂਏ ਵਰਗੇ ਦਾਓ ਹੋਣ ਜਾਂ ਛਲ ਦਾ ਵਿਖਾਵਾ ਹੋਣ, (ਕਿਉਂਕਿ) ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਚਰ ਰਹੇ ਹਨ,
(ਉਹ) ਹਾਕੇ ਵਾਲੇ ਸੂਰਮਿਆਂ ਦੇ ਹੋਕੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜਾਂ ਬੰਦੂਕ (ਦੀ ਗੋਲੀ) ਜਾਂ (ਧਨੁਸ਼ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲੇ) ਤੀਰ ਹਨ ਜਾਂ ਅੰਜਨੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹਨੂਮਾਨ ਹਨ ਜਾਂ ਧੁਜਾ ਦੇ ਫਰਹਾ ਹਨ,
ਕਾਮ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਹਨ, ਜਾਂ ਗੰਗਾ ਦੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਹਨ ਜਾਂ ਕਾਮ ਦਾ ਸਰੀਰ ਹਨ, (ਕਿਉਂਕਿ) ਕਿਤੇ ਠਹਿਰਦੇ ਨਹੀਂ ਹਨ ॥੧੭੧॥
(ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰਾਂ ਨੂੰ) ਰਾਤ ਨੇ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਕਰਕੇ, ਦਿਨ ਨੇ ਸੂਰਜ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਮੰਗਤਿਆਂ ਨੇ ਮਹਾਦਾਨੀ ਕਰਕੇ ਮੰਨਿਆ ਹੈ,
ਰੋਗੀਆਂ ਨੇ ਔਖਧੀ ਕਰਕੇ, ਯੋਗੀਆਂ ਨੇ ਅਨੰਤ ਰੂਪ ਕਰਕੇ, ਵਿਯੋਗਣਾਂ ਨੇ ਅਤਿ ਨਿਕਟ ਮਹੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਮੰਨਿਆ ਹੈ,
ਸ਼ਤਰੂਆਂ ਨੇ ਤਲਵਾਰ ਦੇ ਧਨੀ ਕਰਕੇ, ਮਾਤਾਵਾਂ ਨੇ ਬਾਲਕ ਕਰਕੇ, ਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਗਿਆਤਾ ਕਰਕੇ, ਜਾਂ ਵਿਧਾਤਾ ਦੇ ਸਮਾਨ ਮੰਨਿਆ ਹੈ।
ਗਣਾਂ ਨੇ ਗਣੇਸ਼ ਕਰਕੇ, ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੇ ਇੰਦਰ ਕਰਕੇ ਪਛਾਣਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵੇਖੋ, ਉਹ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਦਿਸਦੇ ਹਨ ॥੧੭੨॥
(ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ) ਰੂਪ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤੋਂ ਸੁਧਾਰੇ ਗਏ ਹਨ ਜਾਂ ਉਜਾਲੇ ਵਾਂਗ ਸ਼ੋਭਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਵੱਡੀ ਭਾਰੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸੱਚੇ ਵਿੱਚ ਢਾਲ ਕੇ ਸੁਧਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਜਾਂ ਮਹਾਮੋਹਨੀ ਨੂੰ ਮੋਹਣ ਵਾਸਤੇ ਬਿਧਾਤਾ ਨੇ ਵੱਡੀ ਜੁਗਤ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਕੇ ਸੂਰਮੇ ਬਣਾਏ ਹਨ।
ਕਿਤੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਅਤੇ ਦੈਂਤਾਂ ਨੇ ਆਪੋ ਵਿਚਲਾ ਝਗੜਾ ਛੱਡ ਕੇ ਅਤੇ ਛੀਰ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਚਿਰ ਤਕ ਰਿੜਕ ਕੇ (ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ) ਕੱਢ ਲਿਆ ਹੈ,
ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਸੁਆਮੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੇਖਣ ਲਈ (ਇਹ) ਬਣਾਏ ਹਨ (ਕਿਉਂਕਿ) ਅਜਿਹੀਆਂ ਸੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ॥੧੭੩॥
ਆਪਣੇ (ਰਾਜ) ਦੀ ਹੱਦ ਛੱਡ ਕੇ, ਬਿਗਾਨੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਲੰਘ-ਲੰਘ ਕੇ, (ਅੰਤ ਨੂੰ) ਰਾਜਾ ਜਨਕ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ।
ਅਨੇਕਾਂ ਤੁਰੀਆਂ ਵੱਜਦੀਆਂ ਸਨ, ਅਪਾਰਾਂ ਧੌਂਸੇ ਗੂੰਜਦੇ ਸਨ, ਤਰ੍ਹਾਂ-ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਜੇ ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਵਜਾਉਂਦੇ ਸਨ।
ਅੱਗੋਂ ਰਾਜਾ ਜਨਕ ਨੇ ਆ ਕੇ ਤਿੰਨਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗਲ਼ ਨਾਲ ਲਾ ਲਿਆ। ਵੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਈਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਰੀਤ ਰਸਮਾਂ ਕਰਕੇ ਬੈਠ ਗਏ।
ਧਨ ਦਾ ਇਤਨਾ ਮੀਂਹ ਵਸਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਪਾਰਾਵਾਰ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਅਜਿਹੇ ਦਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਮੰਗਤੇ ਵੀ ਰਾਜੇ ਹੋ ਗਏ ॥੧੭੪॥
ਰੰਗਾਂ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਝੰਡੇ ਲਹਿਰਾਉਂਦਿਆਂ, ਨਗਾਰਿਆਂ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਆਵਾਜ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਧੌਂਸਿਆਂ ਨੂੰ ਵਜਾਉਂਦਿਆਂ ਵੀਰ ਸੂਰਮੇ ਜਨਕਪੁਰੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ।
ਕਿਤੇ ਚੌਰ ਝੁਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਿਤੇ ਚਾਰਨ (ਵਿਰਦਾਵਲੀ) ਉਚਾਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਿਤੇ ਭੱਟ ਸੁੰਦਰ ਛੰਦ ਬਣਾ ਕੇ ਗਾ ਰਹੇ ਹਨ।