ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਨੇ ਇੰਜ ਸਮਝਿਆ ਕਿ (ਲੱਛਮਣ) ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ॥੫੬੩॥
ਇਥੇ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਦੇ ਰਾਮਾਵਤਾਰ ਦੇ ਲੱਛਮਣ ਦੇ ਮੂਰਛਿਤ ਹੋਣ ਦਾ ਅਧਿਆਇ ਸਮਾਪਤ।
ਸੰਗੀਤ ਬਹਰਾ ਛੰਦ
ਜਦੋਂ ਲੱਛਮਣ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਤਾਂ ਬੰਦਰਾਂ ਦੀ ਸੈਨਾ ਭੱਜ ਗਈ।
ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਨੇ ਕ੍ਰੋਧਵਾਨ ਹੋ ਕੇ ਸਾਰੇ ਅਸਤ੍ਰ-ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਧਾਰ ਲਏ।
(ਰਾਮ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲਾ) ਬਲਦ ਘਬਰਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਛੂ ਦੀ ਪਿੱਠ ਵੀ ਕੜਕ ਗਈ।
ਧਰਤੀ (ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ) ਕੰਬ ਗਈ ਮਾਨੋ ਪਰਲੋ ਨੇ ਪਲਟਾ ਦਿੱਤੀ ਹੋਵੇ ॥੫੬੪॥
ਅਰਧ-ਨਰਾਜ ਛੰਦ
ਦੋ-ਧਾਰੀ ਤਲਵਾਰ ਕੱਢ ਲਈ ਹੈ
ਜੋ ਅਨੂਪ ਰੂਪ ਨਾਲ ਸ਼ੋਭ ਰਹੀ ਹੈ।
ਭੇਰੀਆਂ ਭਿਆਨਕ (ਆਵਾਜ਼) ਕੱਢਦੀਆਂ ਹਨ
ਅਤੇ ਬੰਦੀ-ਜਨ (ਭਟ) ਉੱਤਮ ਯਸ਼ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ॥੫੬੫॥
ਅਦਭੁਤ ਚਿੱਤ੍ਰਕਾਰੀ ਵਾਲੇ ਤੀਰਾਂ ਨੂੰ
ਯੋਧੇ ਛੱਡ ਰਹੇ ਹਨ।
ਸੂਰਮੇ (ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ) ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
ਮਾਨੋ ਸਾਵਣ ਦੀਆਂ ਕਾਲੀਆਂ ਘਟਾਵਾਂ ਛਾਈਆਂ ਹੋਣ ॥੫੬੬॥
ਸਭ ਪਾਸੇ ਪਾਪ (ਰੂਪ ਰਾਖਸ਼) ਫਿਰ ਰਹੇ ਹਨ,
ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਜੈ-ਜੈ ਬੋਲਦੇ ਹਨ।
(ਜੋ) ਤਨ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਚਲੇ ਹਨ
(ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ) ਦੇਵਤੇ ਧੰਨ-ਧੰਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ॥੫੬੭॥
ਤਿੱਖੇ ਤੀਰ ਚੱਲਦੇ ਹਨ,
ਭੈ-ਦਾਇਕ ਸੁਰ ਨਾਲ ਭੋਰੀਆਂ ਵੱਜਦੀਆਂ ਹਨ।
(ਰਣ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ) ਗੰਭੀਰ ਸੱਦ ਉੱਠਦੇ ਹਨ,
ਜਾਣੋ (ਯੋਧੇ) ਸ਼ਰਾਬ ਨਾਲ ਮਤਵਾਲੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹੋਣ ॥੫੬੮॥
ਭੱਟ ਯੱਸ਼ ਉਚਾਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਸ਼ਿਵ ਤਾਂਡਵ ਨਾਚ ਨੱਚ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਪਾਰਬਤੀ (ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਗਲ ਵਿੱਚ) ਰੁੰਡ ਮਾਲਾ ਪਾ ਰਹੀ ਹੈ
ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਤਣੀਆਂ ਹੱਸਦੀਆਂ ਫਿਰਦੀਆਂ ਹਨ ॥੫੬੯॥
ਅਨੂਪ ਨਰਾਜ ਛੰਦ
ਡਾਕਣੀਆਂ ਡਕਾਰਦੀਆਂ ਫਿਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਘੋੜੇ ਗੋਲ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਫਿਰਦੇ ਹਨ।
ਬੰਦੀ ਜਨ ਯਸ਼ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ।
ਭੱਟ ਲੋਕ ਜੈ-ਜੈ ਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ॥੫੭੦॥
ਉੱਚੀਆਂ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਢਾਲਾਂ ਖੜਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਮੈਲ ਰਹਿਤ ਤਲਵਾਰਾਂ ਚਮਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਤੀਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲੜੀਆਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਸੂਰਮੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਡਿੱਗ ਰਹੇ ਹਨ ॥੫੭੧॥
ਰਾਖਸ਼ਣੀਆਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਭੱਜੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ,
ਬੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਕਿਲਕਾਰੀਆਂ ਮਾਰਦੇ ਹਨ।
ਤੀਰ ਤੇ ਬੰਦੂਕਾਂ ਛੁੱਟਦੀਆਂ ਹਨ,
ਭਿਆਨਕ ਆਵਾਜ਼ ਨਿਕਲ ਰਹੀ ਹੈ ॥੫੭੨॥
ਭਿਆਨਕ ਭੂਤ ਭਭਕ ਰਹੇ ਹਨ।
ਚੌਦਾਂ ਲੋਕ ਚਕ੍ਰਿਤ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ।
ਝੁੱਲਾਂ ਵਾਲੇ ਘੋੜੇ ਤੜਫ ਰਹੇ ਹਨ।
ਰਣ-ਸਿੰਘੇ ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਜ ਰਹੇ ਹਨ ॥੫੭੩॥
ਰਣ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਡਰਾਉਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।
ਸੂਰਮੇ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਮਚਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਉਜਲੀਆਂ ਤਲਵਾਰਾਂ ਚਮਕ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।