ਸ਼੍ਰੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ
ਅੰਗ - 235
ਗਲ ਗਜਿ ਹਠੀ ਰਣ ਰੰਗ ਫਿਰੇ ॥
ਸਿੰਘ-ਨਾਦ ਕਰਕੇ ਹੱਠੀ ਯੋਧੇ ਰਣਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਫਿਰਨ ਲਗ ਗਏ।
ਲਗਿ ਬਾਨ ਸਨਾਹ ਦੁਸਾਰ ਕਢੇ ॥
(ਜਿਸ ਨੂੰ) ਤੀਰ ਲਗਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਕਵਚ ਨੂੰ ਭੰਨ ਕੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਕੱਢ ਦਿੰਦੇ ਸਨ,
ਸੂਅ ਤਛਕ ਕੇ ਜਨੁ ਰੂਪ ਮਢੇ ॥੩੪੩॥
ਮਾਨੋ (ਤੀਰਾਂ ਨੇ) ਤੱਛਕ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੋਵੇ ॥੩੪੩॥
ਬਿਨੁ ਸੰਕ ਸਨਾਹਰਿ ਝਾਰਤ ਹੈ ॥
ਬੜੇ ਨਿਡਰ ਹੋ ਕੇ ਤਲਵਾਰਾਂ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹਨ,
ਰਣਬੀਰ ਨਵੀਰ ਪ੍ਰਚਾਰਤ ਹੈ ॥
ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਸੂਰਮੇ ਨੂੰ ਸੂਰਮਾ ਲਲਕਾਰਦਾ ਹੈ।
ਸਰ ਸੁਧ ਸਿਲਾ ਸਿਤ ਛੋਰਤ ਹੈ ॥
(ਯੋਧੇ) ਪੱਥਰ 'ਤੇ ਘਿਸਾ ਕੇ ਚਿੱਟੇ ਕੀਤੇ ਤੀਰ ਛੱਡਦੇ ਹਨ
ਜੀਅ ਰੋਸ ਹਲਾਹਲ ਘੋਰਤ ਹੈ ॥੩੪੪॥
ਅਤੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਜ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਘੋਲਦੇ ਹਨ ॥੩੪੪॥
ਰਨ ਧੀਰ ਅਯੋਧਨੁ ਲੁਝਤ ਹੈਂ ॥
ਰਣਧੀਰ ਯੋਧੇ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਲੜਦੇ ਹਨ,
ਰਦ ਪੀਸ ਭਲੋ ਕਰ ਜੁਝਤ ਹੈਂ ॥
ਦੰਦ ਪੀਂਹਦੇ ਹੋਏ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੂਝਦੇ ਹਨ।
ਰਣ ਦੇਵ ਅਦੇਵ ਨਿਹਾਰਤ ਹੈਂ ॥
ਦੇਵਤੇ ਤੇ ਦੈਂਤ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹਨ,
ਜਯ ਸਦ ਨਿਨਦਿ ਪੁਕਾਰਤ ਹੈਂ ॥੩੪੫॥
ਜੈ-ਜੈ ਸਦ ਇਕ ਸਾਰ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ॥੩੪੫॥
ਗਣ ਗਿਧਣ ਬ੍ਰਿਧ ਰੜੰਤ ਨਭੰ ॥
ਵੱਡੀਆਂ ਗਿਰਝਾਂ ਦੇ ਝੁੰਡ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹਨ।
ਕਿਲਕੰਤ ਸੁ ਡਾਕਣ ਉਚ ਸੁਰੰ ॥
ਡਾਕਣੀਆਂ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਕਿਲਕਾਰੀਆਂ ਮਾਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਭ੍ਰਮ ਛਾਡ ਭਕਾਰਤ ਭੂਤ ਭੂਅੰ ॥
ਭਰਮ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਧਰਤੀ ਉਤੇ ਭੂਤ ਵੀ ਭਕਾਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਰਣ ਰੰਗ ਬਿਹਾਰਤ ਭ੍ਰਾਤ ਦੂਅੰ ॥੩੪੬॥
ਦੋਵੇਂ ਭਾਈ (ਰਾਮ ਤੇ ਲੱਛਮਣ) ਰਣ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਮੌਜ ਨਾਲ ਫਿਰ ਰਹੇ ਹਨ ॥੩੪੬॥
ਖਰਦੂਖਣ ਮਾਰ ਬਿਹਾਇ ਦਏ ॥
(ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਨੇ) ਖਰ ਤੇ ਦੂਖਣ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ (ਮੌਤ ਰੂਪ ਨਦੀ ਵਿੱਚ) ਰੋਹੜ ਦਿਤਾ।
ਜਯ ਸਦ ਨਿਨਦ ਬਿਹਦ ਭਏ ॥
ਜੈ ਦੇ ਬੇਹਦ ਸ਼ਬਦ ਇਕਸਾਰ ਹੋਏ।
ਸੁਰ ਫੂਲਨ ਕੀ ਬਰਖਾ ਬਰਖੇ ॥
ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ਵਸਾਇਆ।
ਰਣ ਧੀਰ ਅਧੀਰ ਦੋਊ ਪਰਖੇ ॥੩੪੭॥
ਰਣ ਵਿੱਚ ਧੀਰਜ ਵਾਲੇ ਤੇ ਧੀਰਜ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਦੋਵੇਂ ਪਰਖੇ ਗਏ ॥੩੪੭॥
ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕੇ ਰਾਮ ਅਵਤਾਰ ਕਥਾ ਖਰ ਦੂਖਣ ਦਈਤ ਬਧਹ ਧਿਆਇ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ॥੬॥
ਇਥੇ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਦੇ ਰਾਮ ਅਵਤਾਰ ਦੀ ਕਥਾ ਵਿਚਲੇ ਖਰ ਦੂਖਨ ਦੈਂਤ ਬਧਹ ਅਧਿਆਇ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ॥੬॥
ਅਥ ਸੀਤਾ ਹਰਨ ਕਥਨੰ ॥
ਹੁਣ ਸੀਤਾ ਦੇ ਹਰਨ ਦਾ ਕਥਨ
ਮਨੋਹਰ ਛੰਦ ॥
ਮਨੋਹਰ ਛੰਦ
ਰਾਵਣ ਨੀਚ ਮਰੀਚ ਹੂੰ ਕੇ ਗ੍ਰਿਹ ਬੀਚ ਗਏ ਬਧ ਬੀਰ ਸੁਨੈਹੈ ॥
ਨੀਚ ਰਾਵਣ ਮਾਰੀਚ ਦੇ ਘਰ ਗਿਆ ਅਤੇ (ਉਸ ਨੂੰ) ਭਰਾਵਾਂ (ਖਰ-ਦੂਖਣ) ਦੇ ਮਰਨ ਦਾ ਹਾਲ ਸੁਣਾਇਆ।
ਬੀਸਹੂੰ ਬਾਹਿ ਹਥਿਆਰ ਗਹੇ ਰਿਸ ਮਾਰ ਮਨੈ ਦਸ ਸੀਸ ਧੁਨੈ ਹੈ ॥
ਵੀਹਾਂ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਵਣ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਫੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਪਰ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਮਨ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ (ਆਪਣੇ) ਦਸ ਸਿਰ ਧੁਣਦਾ ਹੈ (ਅਤੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ-)
ਨਾਕ ਕਟਯੋ ਜਿਨ ਸੂਪਨਖਾ ਕਹਤਉ ਤਿਹ ਕੋ ਦੁਖ ਦੋਖ ਲਗੈ ਹੈ ॥
ਜਿਸ ਨੇ ਸ਼ੂਰਪਣਖਾ ਦਾ ਨੱਕ ਕੱਟਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਤੇ ਕਲੰਕ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਰਾਵਲ ਕੋ ਬਨੁ ਕੈ ਪਲ ਮੋ ਛਲ ਕੈ ਤਿਹ ਕੀ ਘਰਨੀ ਧਰਿ ਲਯੈ ਹੈ ॥੩੪੮॥
(ਮੈਂ) ਜੋਗੀ ਦਾ ਰੂਪ ਬਣਾ ਕੇ, ਪਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ਛਲ ਕੇ ਧਰ ਲਿਆਵਾਂਗਾ ॥੩੪੮॥
ਮਰੀਚ ਬਾਚ ॥
ਮਾਰੀਚ ਨੇ ਕਿਹਾ-
ਮਨੋਹਰ ਛੰਦ ॥
ਮਨੋਹਰ ਛੰਦ
ਨਾਥ ਅਨਾਥ ਸਨਾਥ ਕੀਯੋ ਕਰਿ ਕੈ ਅਤਿ ਮੋਰ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਹ ਆਏ ॥
ਹੇ ਨਾਥ! (ਜੋ ਤੁਸੀਂ) ਵੱਡੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਕੇ ਮੇਰੇ (ਘਰ) ਆਏ ਹੋ, (ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਸੀਂ ਮੈਂ) ਅਨਾਥ ਨੂੰ ਸਨਾਥ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਭਉਨ ਭੰਡਾਰ ਅਟੀ ਬਿਕਟੀ ਪ੍ਰਭ ਆਜ ਸਭੈ ਘਰ ਬਾਰ ਸੁਹਾਏ ॥
ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! (ਮੇਰਾ) ਘਰ ਬਾਰ, ਭਵਨ, ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਅਤੇ ਬਿਖੜੀ ਉਜਾੜ ਸਭ ਕੁਝ ਸੁਹਾਵਨਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ
ਦ੍ਵੈ ਕਰਿ ਜੋਰ ਕਰਉ ਬਿਨਤੀ ਸੁਨਿ ਕੈ ਨ੍ਰਿਪਨਾਥ ਬੁਰੋ ਮਤ ਮਾਨੋ ॥
ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਹੇ ਮਹਾਰਾਜ! ਸੁਣ ਕੇ ਬੁਰਾ ਨਾ ਮਨਾਉਣਾ।
ਸ੍ਰੀ ਰਘੁਬੀਰ ਸਹੀ ਅਵਤਾਰ ਤਿਨੈ ਤੁਮ ਮਾਨਸ ਕੈ ਨ ਪਛਾਨੋ ॥੨੪੯॥
ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਸੱਚ-ਮੁੱਚ ਅਵਤਾਰ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਮਨੁੱਖ ਕਰਕੇ ਨਾ ਸਮਝੋ ॥੩੪੯॥
ਰੋਸ ਭਰਯੋ ਸਭ ਅੰਗ ਜਰਯੋ ਮੁਖ ਰਤ ਕਰਯੋ ਜੁਗ ਨੈਨ ਤਚਾਏ ॥
(ਮਾਰੀਚ ਦੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਰਾਵਣ) ਕ੍ਰੋਧ ਨਾਲ ਭਰ ਗਿਆ, (ਉਸ ਦੇ) ਸਾਰੇ ਅੰਗ ਸੜਣ ਲੱਗੇ, ਮੂੰਹ ਲਾਲ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਘੂਰਣ ਲੱਗਾ। (ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ-)
ਤੈ ਨ ਲਗੈ ਹਮਰੇ ਸਠ ਬੋਲਨ ਮਾਨਸ ਦੁਐ ਅਵਤਾਰ ਗਨਾਏ ॥
ਹੇ ਮੂਰਖ! ਮੇਰੇ ਬੋਲ ਤੇਰੇ ਮਨ ਨਹੀਂ ਲਗੇ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅਵਤਾਰ ਗਿਣਦਾ ਹੈਂ?
ਮਾਤ ਕੀ ਏਕ ਹੀ ਬਾਤ ਕਹੇ ਤਜਿ ਤਾਤ ਘ੍ਰਿਣਾ ਬਨਬਾਸ ਨਿਕਾਰੇ ॥
ਮਾਤਾ ਦੀ ਇਕ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਨਾਲ, (ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ) ਪਿਉ ਨੇ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਘਿਰਣਾ ਕਰਕੇ ਬਨਵਾਸ (ਲਈ ਘਰੋਂ) ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ।
ਤੇ ਦੋਊ ਦੀਨ ਅਧੀਨ ਜੁਗੀਯਾ ਕਸ ਕੈ ਭਿਰਹੈਂ ਸੰਗ ਆਨ ਹਮਾਰੇ ॥੩੫੦॥
(ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ) ਉਹ ਦੇਵੋਂ ਦੀਨ ਅਧੀਨ ਜੋਗੀ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਲੜ ਸਕਦੇ ਹਨ ॥੩੫੦॥
ਜਉ ਨਹੀ ਜਾਤ ਤਹਾ ਕਹ ਤੈ ਸਠਿ ਤੋਰ ਜਟਾਨ ਕੋ ਜੂਟ ਪਟੈ ਹੌ ॥
ਹੇ ਮੂਰਖ! ਤੂੰ ਕਹਿ ਜੋ ਉਥੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ, (ਤਾਂ ਹੁਣੇ ਹੀ) ਤੇਰੀਆਂ ਜੱਟਾਵਾਂ ਦਾ ਜੂੜਾ ਪੁੱਟਦਾ ਹਾਂ।
ਕੰਚਨ ਕੋਟ ਕੇ ਊਪਰ ਤੇ ਡਰ ਤੋਹਿ ਨਦੀਸਰ ਬੀਚ ਡੁਬੈ ਹੌ ॥
ਸੋਨੇ ਦੇ ਕਿਲੇ ਉਪਰੋਂ ਤੈਨੂੰ ਸੁੱਟ ਕੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਡਬੋਂਦਾ ਹਾਂ।
ਚਿਤ ਚਿਰਾਤ ਬਸਾਤ ਕਛੂ ਨ ਰਿਸਾਤ ਚਲਯੋ ਮੁਨ ਘਾਤ ਪਛਾਨੀ ॥
(ਇਹ ਸੁਣਦੇ ਮਾਰੀਚ) ਚਿੱਤ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਖਿਝਿਆ ਪਰ ਵਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਵਕਤ ਦੀ ਨਜ਼ਾਕਤ ਨੂੰ ਸਮਝਦਾ ਹੋਇਆ ਮੁਨੀ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ (ਭਰਿਆ) ਤੁਰ ਪਿਆ।
ਰਾਵਨ ਨੀਚ ਕੀ ਮੀਚ ਅਧੋਗਤ ਰਾਘਵ ਪਾਨ ਪੁਰੀ ਸੁਰਿ ਮਾਨੀ ॥੩੫੧॥
(ਉਸ ਨੇ ਸਮਝ ਲਿਆ) ਕਿ ਰਾਵਣ ਹੱਥੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਮੌਤ ਨੀਚ ਗਤਿ ਦੇਵੇਗੀ ਅਤੇ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਹੱਥੋਂ (ਮਿਲੀ ਮੌਤ) ਸੁਅਰਗ ਪੁਰੀ ਵਿੱਚ ਮਾਣ ਵਧਾਏਗੀ ॥੩੫੧॥
ਕੰਚਨ ਕੋ ਹਰਨਾ ਬਨ ਕੇ ਰਘੁਬੀਰ ਬਲੀ ਜਹ ਥੋ ਤਹ ਆਯੋ ॥
(ਫਲਸਰੂਪ ਮਾਰੀਚ) ਸੋਨੇ ਦਾ ਹਿਰਨ ਬਣ ਕੇ, ਜਿਥੇ ਬਲਵਾਨ ਰਾਮ ਬੈਠੇ ਸਨ, ਉਥੇ ਚਲਾ ਆਇਆ।
ਰਾਵਨ ਹ੍ਵੈ ਉਤ ਕੇ ਜੁਗੀਆ ਸੀਅ ਲੈਨ ਚਲਯੋ ਜਨੁ ਮੀਚ ਚਲਾਯੋ ॥
ਉਧਰੋਂ ਰਾਵਣ ਜੋਗੀ ਹੋ ਕੇ ਸੀਤਾ ਨੂੰ ਲੈਣ ਤੁਰ ਪਿਆ, ਮਾਨੋ ਮੌਤ ਨੇ ਪ੍ਰੇਰ ਕੇ ਤੋਰਿਆ ਹੋਵੇ।
ਸੀਅ ਬਿਲੋਕ ਕੁਰੰਕ ਪ੍ਰਭਾ ਕਹ ਮੋਹਿ ਰਹੀ ਪ੍ਰਭ ਤੀਰ ਉਚਾਰੀ ॥
(ਉਸ) ਹਿਰਨ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਸੀਤਾ ਮੋਹਿਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਪਤੀ ਕੋਲ ਕਹਿਣ ਲਗੀ-
ਆਨ ਦਿਜੈ ਹਮ ਕਉ ਮ੍ਰਿਗ ਵਾਸੁਨ ਸ੍ਰੀ ਅਵਧੇਸ ਮੁਕੰਦ ਮੁਰਾਰੀ ॥੩੫੨॥
ਹੇ ਮੁਰ (ਦੈਂਤ) ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ! ਹੇ ਮੁਕਤੀ ਦਾਤੇ! ਹੇ ਅਯੁਧਿਆ ਦਾ ਸਵਾਮੀ! (ਮੇਰੀ ਬੇਨਤੀ) ਸੁਣੋ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਹਿਰਨ ਲਿਆ ਦਿਓ ॥੩੫੨॥
ਰਾਮ ਬਾਚ ॥
ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਨੇ ਕਿਹਾ-
ਸੀਅ ਮ੍ਰਿਗਾ ਕਹੂੰ ਕੰਚਨ ਕੋ ਨਹਿ ਕਾਨ ਸੁਨਯੋ ਬਿਧਿ ਨੈ ਨ ਬਨਾਯੋ ॥
ਹੇ ਸੀਤਾ! ਸੋਨੇ ਦਾ ਹਿਰਨ ਅਸੀਂ ਕਦੀ ਵੀ ਕੰਨੀ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵਿਧਾਤਾ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਹੈ।
ਬੀਸ ਬਿਸਵੇ ਛਲ ਦਾਨਵ ਕੋ ਬਨ ਮੈ ਜਿਹ ਆਨ ਤੁਮੈ ਡਹਕਾਯੋ ॥
ਵੀਹ ਬਿਸਵੇ ਇਹ ਕਿਸੇ ਦੈਂਤ ਦਾ ਛਲਾਵਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਤੈਨੂੰ ਭੁਲੇਖੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਪਿਆਰੀ ਕੋ ਆਇਸ ਮੇਟ ਸਕੈ ਨ ਬਿਲੋਕ ਸੀਆ ਕਹੁ ਆਤੁਰ ਭਾਰੀ ॥
ਪਰ ਪਿਆਰੀ ਸੀਤਾ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਆਤੁਰ ਵੇਖ ਕੇ, ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਉਸ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨੂੰ ਮੋੜ ਨਾ ਸਕੇ।