ਸ਼੍ਰੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ
ਅੰਗ - 232
ਸਿਮਟਿ ਸਾਗ ਸੁੰਕੜੰ ਸਟਕ ਸੂਲ ਸੇਲਯੰ ॥
ਕਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਸਾਂਗ ਵਾਹ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਈ ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲ ਅਤੇ ਨੇਜ਼ੇ ਮਾਰਦੇ ਸਨ।
ਰੁਲੰਤ ਰੁੰਡ ਮੁੰਡਯੰ ਝਲੰਤ ਝਾਲ ਅਝਲੰ ॥੩੧੫॥
ਸੂਰਮੇ ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਨਾ ਝੱਲੇ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੀ ਝਾਲ ਨੂੰ ਝਲਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਰੁੰਡ-ਮੁੰਡ ਹੋ ਕੇ ਰਣ-ਭੂਮੀ ਵਿਚ ਰੁਲਦੇ ਸਨ ॥੩੧੫॥
ਬਚਿਤ੍ਰ ਚਿਤ੍ਰਤੰ ਸਰੰ ਬਹੰਤ ਦਾਰੁਣੰ ਰਣੰ ॥
ਵਿਚਿਤ੍ਰ ਚਿਤ੍ਰਕਾਰੀ ਵਾਲੇ ਤੀਰ ਉਸ ਭਿਆਨਕ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਚਲਦੇ ਸਨ।
ਢਲੰਤ ਢਾਲ ਅਢਲੰ ਢੁਲੰਤ ਚਾਰੁ ਚਾਮਰੰ ॥
ਕਈ ਢਾਲ ਦੇ ਸਹਾਰੇ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੀਰਾਂ ਨੂੰ ਉਪਰੋਂ) ਲੰਘਣ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। (ਜੋ ਇਉਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਸਨ) ਮਾਨੋ ਸੁੰਦਰ ਚੌਰ ਝੁੱਲ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ।
ਦਲੰਤ ਨਿਰਦਲੋ ਦਲੰ ਪਪਾਤ ਭੂਤਲੰ ਦਿਤੰ ॥
(ਸੂਰਮੇ) ਨਾ ਦਲੇ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦਲ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਯੋਧੇ ਧਰਤੀ ਉਪਰ ਡਿਗਦੇ ਸਨ।
ਉਠੰਤ ਗਦਿ ਸਦਯੰ ਨਿਨਦਿ ਨਦਿ ਦੁਭਰੰ ॥੩੧੬॥
(ਸੂਰਮਿਆਂ ਦੀਆਂ) ਗਦਾਵਾਂ ਤੋਂ ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਉਠਦਾ ਸੀ ਉਸ ਨਾਲ ਭਿਆਨਕ ਆਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ॥੩੧੬॥
ਭਰੰਤ ਪਤ੍ਰ ਚਉਸਠੀ ਕਿਲੰਕ ਖੇਚਰੀ ਕਰੰ ॥
ਚੌਂਸਠ ਜੋਗਣੀਆਂ ਖੱਪਰ ਭਰਦੀਆਂ ਸਨ, ਭੂਤਨੀਆਂ ਕਿਲਕਾਰੀਆਂ ਮਾਰਦੀਆਂ ਸਨ।
ਫਿਰੰਤ ਹੂਰ ਪੂਰਯੰ ਬਰੰਤ ਦੁਧਰੰ ਨਰੰ ॥
ਆਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਹੂਰਾਂ ਫਿਰਦੀਆਂ ਸਨ, ਜੋ ਸੂਰਵੀਰ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵਰਦੀਆਂ ਸਨ।
ਸਨਧ ਬਧ ਗੋਧਯੰ ਸੁ ਸੋਭ ਅੰਗੁਲੰ ਤ੍ਰਿਣੰ ॥
ਸ਼ਸਤ੍ਰਧਾਰੀ ਸੂਰਮਿਆਂ ਦੇ (ਹੱਥਾਂ ਉਤੇ) ਗੋਹ ਦੇ ਚੰਮ ਦੇ ਦਸਤਾਨੇ ਸ਼ੋਭ ਰਹੇ ਸਨ।
ਡਕੰਤ ਡਾਕਣੀ ਭ੍ਰਮੰ ਭਖੰਤ ਆਮਿਖੰ ਰਣੰ ॥੩੧੭॥
ਡਾਕਣੀਆਂ ਡਕਾਰਦੀਆਂ ਫਿਰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਰਣ-ਭੂਮੀ ਵਿਚੋਂ (ਮੁਰਦਿਆਂ ਦਾ) ਮਾਸ ਖਾਂਦੀਆਂ ਸਨ ॥੩੧੭॥
ਕਿਲੰਕ ਦੇਵੀਯੰ ਕਰੰਡ ਹਕ ਡਾਮਰੂ ਸੁਰੰ ॥
ਰਣ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਕਾਲੀ ਦੇਵੀ ਕਿਲਕਾਰੀਆਂ ਮਾਰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਡੌਰੂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਸੀ,
ਕੜਕ ਕਤੀਯੰ ਉਠੰ ਪਰੰਤ ਧੂਰ ਪਖਰੰ ॥
ਤਲਵਾਰਾਂ ਦੇ ਕੜਾਕੇ ਉਠਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪਾਖਰਾਂ ਉਤੇ ਧੂੜ ਪੈ ਰਹੀ ਸੀ।
ਬਬਜਿ ਸਿੰਧਰੇ ਸੁਰੰ ਨ੍ਰਿਘਾਤ ਸੂਲ ਸੈਹਥੀਯੰ ॥
ਰਣਸਿੰਘੇ ਸੁਰ ਨਾਲ ਵੱਜ ਰਹੇ ਸਨ। ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲਾਂ ਅਤੇ ਸੈਹੱਥੀਆਂ ਨਾਲ ਯੋਧੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ।
ਭਭਜਿ ਕਾਤਰੋ ਰਣੰ ਨਿਲਜ ਭਜ ਭੂ ਭਰੰ ॥੩੧੮॥
ਨਿਰਲਜ ਕਾਇਰ ਰਣ ਵਿੱਚੋਂ ਭੱਜ ਕੇ ਭੂਮੀ ਉਤੇ ਭਾਰ ਬਣ ਰਹੇ ਸਨ ॥੩੧੮॥
ਸੁ ਸਸਤ੍ਰ ਅਸਤ੍ਰ ਸੰਨਿਧੰ ਜੁਝੰਤ ਜੋਧਣੋ ਜੁਧੰ ॥
ਸ਼ਸਤ੍ਰਾਂ (ਅਸਤ੍ਰਾਂ) ਨਾਲ ਸਜੇ ਹੋਏ ਯੋਧੇ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਜੂਝਦੇ ਸਨ
ਅਰੁਝ ਪੰਕ ਲਜਣੰ ਕਰੰਤ ਦ੍ਰੋਹ ਕੇਵਲੰ ॥
(ਜੋ) ਲੱਜਾ ਰੂਪ ਚਿਕੜ ਵਿੱਚ ਫਸ ਹੋਏ ਸਨ, (ਉਹ) ਕੇਵਲ ਦ੍ਰੋਹ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਪਰੰਤ ਅੰਗ ਭੰਗ ਹੁਐ ਉਠੰਤ ਮਾਸ ਕਰਦਮੰ ॥
ਅੰਗ ਕੱਟ ਕੇ ਡਿੱਗਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਮਾਸ ਦੇ ਚਿੱਕੜ ਵਿੱਚੋਂ ਛਿੱਟੇ ਉਠਦੇ ਹਨ।
ਖਿਲੰਤ ਜਾਣੁ ਕਦਵੰ ਸੁ ਮਝ ਕਾਨ੍ਰਹ ਗੋਪਿਕੰ ॥੩੧੯॥
(ਇਉਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ) ਮਾਨੋ ਗੋਪੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਾਨ੍ਹ ਖਿਦੋ ਖੇਡਦੇ ਹੋਣ ॥੩੧੯॥
ਡਹਕ ਡਉਰ ਡਾਕਣੰ ਝਲੰਤ ਝਾਲ ਰੋਸੁਰੰ ॥
ਡੌਰੂ ਤੇ ਡਾਕਣੀਆਂ ਬੋਲਦੀਆਂ ਸਨ, ਤੀਰਾਂ ਦੀ ਚਮਕ (ਝਾਲ) ਲਿਸ਼ਕਦੀ ਸੀ।
ਨਿਨਦ ਨਾਦ ਨਾਫਿਰੰ ਬਜੰਤ ਭੇਰਿ ਭੀਖਣੰ ॥
ਨਫ਼ੀਰੀਆਂ ਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਨਾਦ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਭੇਰੀ ਦੀ ਭੀਸ਼ਣ ਧੁਨੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ।
ਘੁਰੰਤ ਘੋਰ ਦੁੰਦਭੀ ਕਰੰਤ ਕਾਨਰੇ ਸੁਰੰ ॥
ਧੌਂਸਾ ਭਿਆਨਕ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਗੂੰਜ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਕਰੰਤ ਝਾਝਰੋ ਝੜੰ ਬਜੰਤ ਬਾਸੁਰੀ ਬਰੰ ॥੩੨੦॥
ਝਾਂਝ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਸੁਰ ਨਾਲ ਬੰਸਰੀ ਵੱਜ ਰਹੀ ਸੀ ॥੩੨੦॥
ਨਚੰਤ ਬਾਜ ਤੀਛਣੰ ਚਲੰਤ ਚਾਚਰੀ ਕ੍ਰਿਤੰ ॥
ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਘੋੜੇ ਨੱਚਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਚੰਚਲਤਾ ਨਾਲ ਚਲਦੇ ਸਨ।
ਲਿਖੰਤ ਲੀਕ ਉਰਬੀਅੰ ਸੁਭੰਤ ਕੁੰਡਲੀ ਕਰੰ ॥
(ਧਰਤੀ ਉਤੇ ਸੁੰਮ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ) ਲੀਕ ਜਿਹੀ ਉਭਰ ਰਹੀ ਸੀ (ਜੋ) ਗੋਲਾਕਾਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਭ ਰਹੀ ਸੀ।
ਉਡੰਤ ਧੂਰ ਭੂਰਿਯੰ ਖੁਰੀਨ ਨਿਰਦਲੀ ਨਭੰ ॥
ਖੁਰਾਂ ਨਾਲ ਉਠੀ ਹੋਈ ਬਹੁਤ ਧੂੜ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੱਸਰ ਰਹੀ ਸੀ।
ਪਰੰਤ ਭੂਰ ਭਉਰਣੰ ਸੁ ਭਉਰ ਠਉਰ ਜਿਉ ਜਲੰ ॥੩੨੧॥
ਰਣ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਭੈ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਸੀ (ਜਿਵੇਂ) ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਣਘੇਰੀ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਤੋਂ (ਤਾਰੂ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਡਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ) ॥੩੨੧॥
ਭਜੰਤ ਧੀਰ ਬੀਰਣੰ ਚਲੰਤ ਮਾਨ ਪ੍ਰਾਨ ਲੈ ॥
ਧੀਰਜ ਵਾਲੇ ਕਈ ਸੂਰਮੇ ਆਪਣੇ ਮਾਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਣ ਬਚਾ ਕੇ ਭੱਜ ਗਏ ਸਨ।
ਦਲੰਤ ਪੰਤ ਦੰਤੀਯੰ ਭਜੰਤ ਹਾਰ ਮਾਨ ਕੈ ॥
ਹਾਥੀਆਂ ਦੀ ਪੰਕਤੀ ਦੀ ਪੰਕਤੀ ਦਲੀ ਜਾ ਚੁੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ (ਸੂਰਮੇ) ਹਾਰ ਮੰਨ ਕੇ ਭੱਜੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।
ਮਿਲੰਤ ਦਾਤ ਘਾਸ ਲੈ ਰਰਛ ਸਬਦ ਉਚਰੰ ॥
ਕਈ ਦੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਘਾਹ ਲੈ ਕੇ (ਰਾਮ ਜੀ ਨੂੰ ਆ) ਮਿਲੇ ਸਨ ਅਤੇ 'ਰਛਿਆ ਕਰੋ, ਰਛਿਆ ਕਰੋ' ਸ਼ਬਦ ਮੂੰਹੋਂ ਉਚਾਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਬਿਰਾਧ ਦਾਨਵੰ ਜੁਝਯੋ ਸੁ ਹਥਿ ਰਾਮ ਨਿਰਮਲੰ ॥੩੨੨॥
(ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ) ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਬਿਰਧ ਦੈਂਤ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ॥੩੨੨॥
ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕੇ ਰਾਮਵਤਾਰ ਕਥਾ ਬਿਰਾਧ ਦਾਨਵ ਬਧਹ ॥
ਇਥੇ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਦੀ ਰਾਮਾਵਤਾਰ ਕਥਾ ਵਿਚ ਬਿਰਾਧ ਦਾਨਵ ਬਧ।
ਅਥ ਬਨ ਮੋ ਪ੍ਰਵੇਸ ਕਥਨੰ ॥
ਹੁਣ 'ਬਨ ਮੋ ਪ੍ਰਵੇਸ਼' ਦਾ ਕਥਨ
ਦੋਹਰਾ ॥
ਦੋਹਰਾ
ਇਹ ਬਿਧਿ ਮਾਰ ਬਿਰਾਧ ਕਉ ਬਨ ਮੇ ਧਸੇ ਨਿਸੰਗ ॥
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ 'ਬਿਰਾਧ' ਦੈਂਤ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ (ਰਾਮ ਚੰਦਰ) ਨਿਸੰਗ ਹੋ ਕੇ ਬਣ ਵਿੱਚ ਘੁਸ ਗਏ।
ਸੁ ਕਬਿ ਸਯਾਮ ਇਹ ਬਿਧਿ ਕਹਿਯੋ ਰਘੁਬਰ ਜੁਧ ਪ੍ਰਸੰਗ ॥੩੨੩॥
'ਸਿਆਮ' ਕਵੀ ਨੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਦੇ ਯੁੱਧ ਦਾ ਪ੍ਰਸੰਗ ਕਹਿ ਸੁਣਾਇਆ ॥੩੨੩॥
ਸੁਖਦਾ ਛੰਦ ॥
ਸੁਖਦਾ ਛੰਦ
ਰਿਖ ਅਗਸਤ ਧਾਮ ॥
ਅਗਸਤ ਰਿਸ਼ੀ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉਤੇ
ਗਏ ਰਾਜ ਰਾਮ ॥
ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਚੰਦਰ
ਧੁਜ ਧਰਮ ਧਾਮ ॥
ਜੋ ਧਰਮ ਸਥਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਰੂਪ ਹਨ,
ਸੀਆ ਸਹਿਤ ਬਾਮ ॥੩੨੪॥
ਉਹ ਆਪਣੀ ਇਸਤਰੀ ਸੀਤਾ ਸਮੇਤ (ਚਲੇ ਗਏ) ॥੩੨੪॥
ਲਖਿ ਰਾਮ ਬੀਰ ॥
ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਨੂੰ ਸੂਰਮਾ ਜਾਣ ਕੇ
ਰਿਖ ਦੀਨ ਤੀਰ ॥
(ਅਗਸਤ) ਰਿਸ਼ੀ ਨੇ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੀਰ ਦਿੱਤਾ,
ਰਿਪ ਸਰਬ ਚੀਰ ॥
ਜਿਹੜਾ ਸਾਰੇ ਵੈਰੀਆਂ ਨੂੰ ਚੀਰ ਕੇ,
ਹਰਿ ਸਰਬ ਪੀਰ ॥੩੨੫॥
ਸਾਰੇ ਦੁਖ ਦੂਰ ਕਰਕੇ (ਮੁੜ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ) ॥੩੨੫॥
ਰਿਖਿ ਬਿਦਾ ਕੀਨ ॥
ਅਗਸਤ ਰਿਸ਼ੀ ਨੇ ਰਾਮ ਨੂੰ ਵਿਦਾ ਕੀਤਾ
ਆਸਿਖਾ ਦੀਨ ॥
ਅਤੇ ਅਸੀਸ ਦਿੱਤੀ।
ਦੁਤ ਰਾਮ ਚੀਨ ॥
ਰਾਮ ਦੀ ਛਬੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ
ਮੁਨਿ ਮਨ ਪ੍ਰਬੀਨ ॥੩੨੬॥
ਪ੍ਰਬੀਨ ਮੁਨੀ ਦਾ ਮਨ (ਆਨੰਦਿਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ) ॥੩੨੬॥