ਸ਼੍ਰੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ
ਅੰਗ - 246
ਹਣੇ ਭੂਮ ਮਾਥੰ ॥੪੪੦॥
(ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ) ਮੱਥਾ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਮਾਰਿਆ ॥੪੪੦॥
ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕੇ ਰਾਮਵਤਾਰ ਕੁੰਭਕਰਨ ਬਧਹਿ ਧਯਾਇ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ॥
ਇਥੇ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਦੇ ਰਾਮਾਵਤਾਰ ਦਾ ਕੁੰਭਕਰਨ ਬਧਹਿ ਨਾਂ ਦਾ ਅਧਿਆਇ ਸਮਾਪਤ।
ਅਥ ਤ੍ਰਿਮੁੰਡ ਜੁਧ ਕਥਨੰ ॥
ਹੁਣ ਤ੍ਰਿਮੁੰਡ ਯੁੱਧ ਦਾ ਕਥਨ
ਰਸਾਵਲ ਛੰਦ ॥
ਰਸਾਵਲ ਛੰਦ
ਪਠਯੋ ਤੀਨ ਮੁੰਡੰ ॥
(ਫਿਰ ਰਾਵਣ ਨੇ) ਤ੍ਰਿਮੁੰਡ ਦੈਂਤ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ
ਚਲਯੋ ਸੈਨ ਝੁੰਡੰ ॥
(ਜੋ) ਸੈਨਾ ਦਾ ਝੁੰਡ (ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ) ਚਲਿਆ।
ਕ੍ਰਿਤੀ ਚਿਤ੍ਰ ਜੋਧੀ ॥
(ਉਹ) ਯੁੱਧ ਦਾ ਰੰਗ ਬੰਨ੍ਹ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਯੋਧਾ ਸੀ
ਮੰਡੇ ਪਰਮ ਕ੍ਰੋਧੀ ॥੪੪੧॥
ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਕ੍ਰੋਧ ਨਾਲ ਰਣ ਮੰਡਣ ਵਾਲਾ ਸੀ ॥੪੪੧॥
ਬਕੈਂ ਮਾਰ ਮਾਰੰ ॥
ਮਾਰ ਲੌ, ਮਾਰ ਲੌ, ਬੋਲਦਾ ਹੋਇਆ
ਤਜੈ ਬਾਣ ਧਾਰੰ ॥
ਤੀਰਾਂ ਦੀ ਵਾਛੜ ਲਗਾਂਦਾ ਸੀ।
ਹਨੂਮੰਤ ਕੋਪੇ ॥
(ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ) ਹਨੂਮਾਨ ਨੇ ਕ੍ਰੋਧ ਨਾਲ
ਰਣੰ ਪਾਇ ਰੋਪੇ ॥੪੪੨॥
ਰਣ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਗੱਡ ਲਏ ਸਨ ॥੪੪੨॥
ਅਸੰ ਛੀਨ ਲੀਨੋ ॥
(ਹਨੂਮਾਨ ਨੇ ਤ੍ਰਿਮੁੰਡ ਦੇ ਹੱਥੋਂ) ਤਲਵਾਰ ਖੋਹ ਲਈ
ਤਿਸੀ ਕੰਠਿ ਦੀਨੋ ॥
ਅਤੇ ਉਸੇ ਦੀ ਗਰਦਨ ਉਤੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ।
ਹਨਯੋ ਖਸਟ ਨੈਣੰ ॥
(ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ) ਛੇ ਅੱਖਾਂ ਵਾਲੇ (ਤ੍ਰਿਮੁੰਡ) ਨੂੰ ਮਾਰ ਲਿਆ।
ਹਸੇ ਦੇਵ ਗੈਣੰ ॥੪੪੩॥
(ਇਸ ਨਜ਼ਾਰੇ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ) ਦੇਵਤੇ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋ ਗਏ ॥੪੪੩॥
ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਰਾਮਵਤਾਰ ਤ੍ਰਿਮੁੰਡ ਬਧਹ ਧਯਾਇ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ॥
ਇਥੇ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਦੇ ਰਾਮਵਤਾਰ ਦੇ ਤ੍ਰਿਮੁੰਡ ਬਧਹਿ ਅਧਿਆਇ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ।
ਅਥ ਮਹੋਦਰ ਮੰਤ੍ਰੀ ਜੁਧ ਕਥਨੰ ॥
ਹੁਣ ਮਹੋਦਰ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਯੁੱਧ ਦਾ ਕਥਨ
ਰਸਾਵਲ ਛੰਦ ॥
ਰਸਾਵਲ ਛੰਦ
ਸੁਣਯੋ ਲੰਕ ਨਾਥੰ ॥
ਲੰਕਾ ਦੇ ਸੁਆਮੀ (ਰਾਵਣ) ਨੇ (ਤ੍ਰਿਮੁੰਡ ਦਾ ਮਰਨਾ) ਸੁਣਿਆ
ਧੁਣੇ ਸਰਬ ਮਾਥੰ ॥
ਤਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਸਿਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾਣ ਲੱਗਿਆ।
ਕਰਯੋ ਮਦ ਪਾਣੰ ॥
(ਫਿਰ) ਮਦਿਰਾ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕੀਤਾ
ਭਰੇ ਬੀਰ ਮਾਣੰ ॥੪੪੪॥
ਅਤੇ ਵੀਰਤਾ ਦੇ ਗੌਰਵ ਨਾਲ ਭਰ ਗਿਆ ॥੪੪੪॥
ਮਹਿਖੁਆਸ ਕਰਖੈਂ ॥
ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਧਨੁਸ਼ ਨੂੰ ਖਿਚਿਆ
ਸਰੰਧਾਰ ਬਰਖੈਂ ॥
ਅਤੇ ਤੀਰਾਂ ਦੀ ਵਾਛੜ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਮਹੋਦਰ ਆਦਿ ਹਠੀਲੇ
ਮਹੋਦ੍ਰਾਦਿ ਵੀਰੰ ॥
ਅਤੇ ਧੀਰਜਵਾਨ ਸੂਰਮਿਆਂ ਨੇ
ਹਠੇ ਖਗ ਧੀਰੰ ॥੪੪੫॥
ਤਲਵਾਰਾਂ ਫੜ ਲਈਆਂ ॥੪੪੫॥
ਮੋਹਣੀ ਛੰਦ ॥
ਮੋਹਣੀ ਛੰਦ
ਢਲ ਹਲ ਸੁਢਲੀ ਢੋਲਾਣੰ ॥
ਢਲ-ਢਲ ਕਰਦੀ ਢੋਲਾਂ ਦੀ ਕੜਕੁਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਰਣ ਰੰਗ ਅਭੰਗ ਕਲੋਲਾਣੰ ॥
ਰਣ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਰੌਲਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਭਰਣੰਕ ਸੁ ਨਦੰ ਨਾਫੀਰੰ ॥
ਭਣ-ਭਣ ਕਰਦਾ ਨਫੀਰੀ ਦਾ ਨਾਦ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਬਰਣੰਕਸੁ ਬਜੇ ਮਜੀਰੰ ॥੪੪੬॥
'ਬਰਣ-ਬਰਣ' ਆਵਾਜ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮਜੀਰੇ ਵਜਦੇ ਹਨ ॥੪੪੬॥
ਭਰਣੰਕਸੁ ਭੇਰੀ ਘੋਰਾਣੰ ॥
ਭਰਣ-ਭਰਣ ਕਰਦੀਆਂ ਭੇਰੀਆਂ ਗੂੰਜਦੀਆਂ ਹਨ,
ਜਣੁ ਸਾਵਣ ਭਾਦੋ ਮੋਰਾਣੰ ॥
ਮਾਨੋ ਸਾਵਣ-ਭਾਦੋਂ ਵਿੱਚ ਮੋਰ (ਬੋਲਦੇ ਹੋਣ)।
ਉਛਲੀਏ ਪ੍ਰਖਰੇ ਪਾਵੰਗੰ ॥
ਪਾਖਰਾਂ ਵਾਲੇ ਘੋੜੇ ਕੁੱਦਦੇ ਹਨ,
ਮਚੇ ਜੁਝਾਰੇ ਜੋਧੰਗੰ ॥੪੪੭॥
ਲੜਾਕੇ ਸੂਰਮੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰਚੇ ਹੋਏ ਹਨ ॥੪੪੭॥
ਸਿੰਧੁਰੀਏ ਸੁੰਡੀ ਦੰਤਾਲੇ ॥
ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਦੰਦਾਂ ਵਾਲੇ ਮਸਤ ਹਾਥੀ ਫਿਰਦੇ ਹਨ,
ਨਚੇ ਪਖਰੀਏ ਮੁਛਾਲੇ ॥
ਮੁੱਛਾਂ ਵਾਲੇ (ਯੋਧੇ) ਪਾਖਰਾਂ ਵਾਲੇ (ਘੋੜਿਆਂ ਨੂੰ) ਨਚਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਓਰੜੀਏ ਸਰਬੰ ਸੈਣਾਯੰ ॥
ਸਾਰੀ ਸੈਨਾ ਓਰੜ ਕੇ ਆ ਗਈ ਹੈ
ਦੇਖੰਤ ਸੁ ਦੇਵੰ ਗੈਣਾਯੰ ॥੪੪੮॥
(ਜਿਸ ਨੂੰ) ਦੇਵਤੇ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਨ ॥੪੪੮॥
ਝਲੈ ਅਵਝੜੀਯੰ ਉਝਾੜੰ ॥
ਅਡਿੱਗ ਸੂਰਮੇ ਵਾਰ ਢਲ ਕੇ ਡਿੱਗ ਰਹੇ ਹਨ,
ਰਣ ਉਠੈ ਬੈਹੈਂ ਬਬਾੜੰ ॥
ਰਣ ਵਿੱਚ ਫਿਰ ਉਠਦੇ ਤੇ ਬਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਲਲਕਾਰਦੇ ਹਨ।
ਘੈ ਘੁਮੇ ਘਾਯੰ ਅਘਾਯੰ ॥
ਜ਼ਖ਼ਮ ਲੱਗਦਿਆਂ ਹੀ ਘੇਰਨੀ ਖਾ ਕੇ ਡਿੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।
ਭੂਅ ਡਿਗੇ ਅਧੋ ਅਧਾਯੰ ॥੪੪੯॥
ਅੱਧੋ-ਅੱਧ ਹੋ ਕੇ ਧਰਤੀ ਉਤੇ ਡਿਗਦੇ ਹਨ ॥੪੪੯॥
ਰਿਸ ਮੰਡੈ ਛੰਡੈ ਅਉ ਛੰਡੈ ॥
ਕ੍ਰੋਧ ਨਾਲ ਭਰ ਕੇ ਨਾ ਛੰਡੇ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਛੰਡ ਰਹੇ ਹਨ,
ਹਠਿ ਹਸੈ ਕਸੈ ਕੋ ਅੰਡੈ ॥
ਹਠੀ ਯੋਧੇ ਹੱਸ-ਹੱਸ ਕੇ (ਧਨੁਸ਼ਾਂ) ਨੂੰ ਖਿੱਚਦੇ ਹਨ।
ਰਿਸ ਬਾਹੈਂ ਗਾਹੈਂ ਜੋਧਾਣੰ ॥
ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਕ੍ਰੋਧ ਨਾਲ ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਮਾਰਦੇ ਹਨ,
ਰਣ ਹੋਹੈਂ ਜੋਹੈਂ ਕ੍ਰੋਧਾਣੰ ॥੪੫੦॥
ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਕ੍ਰੋਧ ਨਾਲ ਵੇਖਦੇ ਹਨ ॥੪੫੦॥