ਸ਼੍ਰੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ
ਅੰਗ - 261
ਪਾਗੜਦੰਗ ਪੀਠੰ ਠਾਗੜਦੰਗ ਠੋਕੋ ॥
ਮੇਰੀ ਪਿੱਠ ਠੋਕ ਦਿਓ (ਤਾਂ ਬੂਟੀ ਦੀ ਕੀ ਗੱਲ)
ਹਰੋ ਆਜ ਪਾਨੰ ਸੁਰੰ ਮੋਹ ਲੋਕੋ ॥੫੮੦॥
ਮੈਂ ਅੱਜ ਸੁਅਰਗ ਲੋਕ ਵਿੱਚੋਂ ਦੇਵਤਿਆਂ ਕੋਲੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੀ ਖੋਹ ਲਿਆਵਾਂ ॥੫੮੦॥
ਆਗੜਦੰਗ ਐਸੇ ਕਹਯੋ ਅਉ ਉਡਾਨੋ ॥
(ਹਨੂਮਾਨ ਨੇ) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਉੱਡ ਗਿਆ।
ਗਾਗੜਦੰਗ ਗੈਨੰ ਮਿਲਯੋ ਮਧ ਮਾਨੋ ॥
ਮਾਨੋ ਝੱਟ ਹੀ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਿਲ ਗਿਆ ਹੋਵੇ।
ਰਾਗੜਦੰਗ ਰਾਮੰ ਆਗੜਦੰਗ ਆਸੰ ॥
ਨਿਰਾਸ਼ ਬੈਠੇ ਰਾਮ ਨੂੰ
ਬਾਗੜਦੰਗ ਬੈਠੇ ਨਾਗੜਦੰਗ ਨਿਰਾਸੰ ॥੫੮੧॥
ਲੱਛਮਣ ਦੇ ਜਿਊਣ ਦੀ ਆਸ ਹੋ ਗਈ ॥੫੮੧॥
ਆਗੜਦੰਗ ਆਗੇ ਕਾਗੜਦੰਗ ਕੋਊ ॥
(ਹਨੂਮਾਨ ਦੇ) ਅੱਗੇ ਜੋ ਕੋਈ (ਆਇਆ)
ਮਾਗੜਦੰਗ ਮਾਰੇ ਸਾਗੜਦੰਗ ਸੋਊ ॥
ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।
ਨਾਗੜਦੰਗ ਨਾਕੀ ਤਾਗੜਦੰਗ ਤਾਲੰ ॥
ਤਲਾਉ ਵਿੱਚ (ਇਕ) ਵਿਸ਼ਾਲ ਤੰਦੂਆ ਸੀ,
ਮਾਗੜਦੰਗ ਮਾਰੇ ਬਾਗੜਦੰਗ ਬਿਸਾਲੰ ॥੫੮੨॥
(ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਹਨੂਮਾਨ ਨੇ) ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ॥੫੮੨॥
ਆਗੜਦੰਗ ਏਕੰ ਦਾਗੜਦੰਗ ਦਾਨੋ ॥
ਇਕ ਦਾਨੇ (ਜੋ ਮੁਨੀ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿੱਚ) ਲੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ,
ਚਾਗੜਦੰਗ ਚੀਰਾ ਦਾਗੜਦੰਗ ਦੁਰਾਨੋ ॥
ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ (ਹਨੂਮਾਨ ਨੇ) ਚੀਰ ਸੁੱਟਿਆ।
ਦਾਗੜਦੰਗ ਦੋਖੀ ਬਾਗੜਦੰਗ ਬੂਟੀ ॥
(ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ) ਬੂਟੀਆਂ ਵੇਖੀਆਂ,
ਆਗੜਦੰਗ ਹੈ ਏਕ ਤੇ ਏਕ ਜੂਟੀ ॥੫੮੩॥
ਜੋ ਇਕ ਨਾਲ ਇਕ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸੀ ॥੫੮੩॥
ਚਾਗੜਦੰਗ ਚਉਕਾ ਹਾਗੜਦੰਗ ਹਨਵੰਤਾ ॥
ਮਹਾਨ ਤੇਜ ਵਾਲਾ ਯੋਧਾ ਹਨੂਮਾਨ (ਸਾਰੀਆਂ ਬੂਟੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ)
ਜਾਗੜਦੰਗ ਜੋਧਾ ਮਹਾ ਤੇਜ ਮੰਤਾ ॥
ਚੌਂਕਿਆ (ਅਤੇ ਸੋਚੀਂ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਹੜੀ ਬੂਟੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਵਾਂ,
ਆਗੜਦੰਗ ਉਖਾਰਾ ਪਾਗੜਦੰਗ ਪਹਾਰੰ ॥
ਇਸ ਲਈ) ਪਹਾੜ ਹੀ ਪੁੱਟ ਲਿਆ
ਆਗੜਦੰਗ ਲੈ ਅਉਖਧੀ ਕੋ ਸਿਧਾਰੰ ॥੫੮੪॥
ਅਤੇ (ਇਉਂ) ਬੂਟੀ ਲੈ ਕੇ ਚਲ ਪਿਆ ॥੫੮੪॥
ਆਗੜਦੰਗ ਆਏ ਜਹਾ ਰਾਮ ਖੇਤੰ ॥
ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਜੀ ਜਿੱਥੇ ਰਣ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਸਨ
ਬਾਗੜਦੰਗ ਬੀਰੰ ਜਹਾ ਤੇ ਅਚੇਤੰ ॥
ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੀਰ ਬੇਸੁੱਧ ਪਿਆ ਸੀ, (ਹਨੂਮਾਨ ਪਹਾੜ ਸਮੇਤ) ਉਥੇ ਆ ਗਿਆ।
ਬਾਗੜਦੰਗ ਬਿਸਲਯਾ ਮਾਗੜਦੰਗ ਮੁਖੰ ॥
(ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ) 'ਬਿਸਰਯਾ' ਬੂਟੀ ਪਾ ਦਿੱਤੀ
ਡਾਗੜਦੰਗ ਡਾਰੀ ਸਾਗੜਦੰਗ ਸੁਖੰ ॥੫੮੫॥
(ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ) ਸੁਖੀ ਹੋ ਗਿਆ ॥੫੮੫॥
ਜਾਗੜਦੰਗ ਜਾਗੇ ਸਾਗੜਦੰਗ ਸੂਰੰ ॥
(ਲੱਛਮਣ ਦੇ ਸੁਖੀ ਹੋਣ ਨਾਲ) ਸਾਰੇ ਸੂਰਮੇ ਜਾਗ ਪਏ
ਘਾਗੜਦੰਗ ਘੁਮੀ ਹਾਗੜਦੰਗ ਹੂਰੰ ॥
ਅਤੇ ਹੂਰਾਂ (ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ) ਘੁੰਮਣ ਲੱਗੀਆਂ।
ਛਾਗੜਦੰਗ ਛੂਟੇ ਨਾਗੜਦੰਗ ਨਾਦੰ ॥
ਨਾਦ ਨਿਕਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ
ਬਾਗੜਦੰਗ ਬਾਜੇ ਨਾਗੜਦੰਗ ਨਾਦੰ ॥੫੮੬॥
ਨਗਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਵਾਜਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ॥੫੮੬॥
ਤਾਗੜਦੰਗ ਤੀਰੰ ਛਾਗੜਦੰਗ ਛੂਟੇ ॥
ਤੀਰ ਚਲਣ ਲੱਗ ਪਏ
ਗਾਗੜਦੰਗ ਗਾਜੀ ਜਾਗੜਦੰਗ ਜੁਟੇ ॥
ਅਤੇ ਗਾਜ਼ੀ (ਲੋਕ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ) ਜੁੱਟ ਗਏ।
ਖਾਗੜਦੰਗ ਖੇਤੰ ਸਾਗੜਦੰਗ ਸੋਏ ॥
ਜੋ ਰਣ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ (ਬੇਸੁੱਧ) ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਹਨ,
ਪਾਗੜਦੰਗ ਤੇ ਪਾਕ ਸਾਹੀਦ ਹੋਏ ॥੫੮੭॥
ਓਹੀ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਹਨ ॥੫੮੭॥
ਕਲਸ ॥
ਕਲਸ:
ਮਚੇ ਸੂਰਬੀਰ ਬਿਕ੍ਰਾਰੰ ॥
ਪ੍ਰਚੰਡ ਸੂਰਬੀਰ (ਆਪਸ ਵਿੱਚ) ਗੁੱਥਮ-ਗੁੱਥਾ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।
ਨਚੇ ਭੂਤ ਪ੍ਰੇਤ ਬੈਤਾਰੰ ॥
ਭੂਤ ਪ੍ਰੇਤ ਅਤੇ ਬੈਤਾਲ (ਰਣ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ) ਨਚ ਰਹੇ ਹਨ।
ਝਮਝਮ ਲਸਤ ਕੋਟਿ ਕਰਵਾਰੰ ॥
ਕਰੋੜਾਂ ਤਲਵਾਰਾਂ ਝਮ-ਝਮ ਕਰਕੇ ਲਿਸ਼ਕਣ ਲੱਗੀਆਂ ਹਨ।
ਝਲਹਲੰਤ ਉਜਲ ਅਸਿ ਧਾਰੰ ॥੫੮੮॥
ਕ੍ਰਿਪਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਚਿੱਟੀਆਂ ਧਾਰਾਵਾਂ ਹਿਲਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਝਿਲਮਿਲ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ॥੫੮੮॥
ਤ੍ਰਿਭੰਗੀ ਛੰਦ ॥
ਤ੍ਰਿਭੰਗੀ ਛੰਦ
ਉਜਲ ਅਸ ਧਾਰੰ ਲਸਤ ਅਪਾਰੰ ਕਰਣ ਲੁਝਾਰੰ ਛਬਿ ਧਾਰੰ ॥
ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਚਿੱਟੀ ਧਾਰ ਬਹੁਤ ਅਧਿਕ ਲਿਸ਼ਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲੜਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਤਦੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ।
ਸੋਭਿਤ ਜਿਮੁ ਆਰੰ ਅਤ ਛਬਿ ਧਾਰੰ ਸੁ ਬਧ ਸੁਧਾਰੰ ਅਰ ਗਾਰੰ ॥
ਜਿਸ ਦੀ ਨੇਕ ਸੂਏ ਵਾਂਗ ਸ਼ੋਭਦੀ ਹੈ। ਵੱਡੀ ਛਬੀ ਨੂੰ ਧਾਰਦੀ ਹੈ, ਚੰਗੇ ਉਪਾਅ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵੈਰੀ ਨੂੰ ਗਾਲਣ ਵਾਲੀ ਹੈ।
ਜੈਪਤ੍ਰੰ ਦਾਤੀ ਮਦਿਣੰ ਮਾਤੀ ਸ੍ਰੋਣੰ ਰਾਤੀ ਜੈ ਕਰਣੰ ॥
'ਜੈ-ਪਤ੍ਰ' ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਮਸਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਲਹੂ ਨਾਲ ਲਾਲ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿੱਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ।
ਦੁਜਨ ਦਲ ਹੰਤੀ ਅਛਲ ਜਯੰਤੀ ਕਿਲਵਿਖ ਹੰਤੀ ਭੈ ਹਰਣੰ ॥੫੮੯॥
ਦੁਰਜਨਾਂ ਦੇ ਦਲਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਨਿਸ਼ਕਪਟ ਜਿੱਤ ਦਿਵਾਉਣ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਪਾਪਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਡਰ ਨੂੰ ਹਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ ॥੫੮੯॥
ਕਲਸ ॥
ਕਲਸ:
ਭਰਹਰੰਤ ਭਜਤ ਰਣ ਸੂਰੰ ॥
ਹੱਲਾ ਗੁੱਲਾ ਮਚਣ ਨਾਲ ਸੂਰਮੇ ਰਣ ਵਿੱਚ ਭੱਜ ਰਹੇ ਹਨ।
ਥਰਹਰ ਕਰਤ ਲੋਹ ਤਨ ਪੂਰੰ ॥
ਲੋਹੇ ਨਾਲ ਮੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਸਰੀਰਾਂ ਵਾਲੇ (ਰਣ ਵਿਕ੍ਰਮ) ਵੀ ਥਰ-ਥਰ ਕੰਬਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ।
ਤੜਭੜ ਬਜੈਂ ਤਬਲ ਅਰੁ ਤੂਰੰ ॥
ਤਬਲੇ ਅਤੇ ਤੂਰ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਵੱਜ ਰਹੇ ਹਨ।
ਘੁਮੀ ਪੇਖ ਸੁਭਟ ਰਨ ਹੂਰੰ ॥੫੯੦॥
ਸੂਰਮਿਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਰਣ ਵਿੱਚ ਹੂਰਾਂ ਘੁੰਮਣ ਲੱਗੀਆਂ ਹਨ ॥੫੯੦॥
ਤ੍ਰਿਭੰਗੀ ਛੰਦ ॥
ਤ੍ਰਿਭੰਗੀ ਛੰਦ
ਘੁੰਮੀ ਰਣ ਹੂਰੰ ਨਭ ਝੜ ਪੂਰੰ ਲਖ ਲਖ ਸੂਰੰ ਮਨ ਮੋਹੀ ॥
ਰਣ-ਭੂਮੀ ਉੱਤੇ ਹੂਰਾਂ ਫਿਰਦੀਆਂ ਹਨ (ਮਾਨੋ) ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝੜ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਸੂਰਮਿਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖ-ਵੇਖ ਕੇ (ਹੂਰਾਂ ਦਾ) ਮਨ ਮੋਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਆਰੁਣ ਤਨ ਬਾਣੰ ਛਬ ਅਪ੍ਰਮਾਣੰ ਅਤਿਦੁਤ ਖਾਣੰ ਤਨ ਸੋਹੀ ॥
(ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ) ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੇ ਬਾਣੇ ਧਾਰੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਬੇ-ਮਿਸਾਲ ਹੈ। (ਸੱਚਮੁੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ) ਸਰੀਰ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਅਦੁੱਤੀ ਖਾਣ ਹਨ।