ਸ਼੍ਰੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ
ਅੰਗ - 258
ਝੁਮੇ ਭੂਮ ਘੁਮੀ ਹੂਰ ॥
ਅਤੇ ਹੂਰਾਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਝੂਮਦੀਆਂ ਫਿਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਬਜੇ ਸੰਖ ਸਦੰ ਗਦ ॥
ਸੰਖ ਵੱਜਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 'ਗਦ' ਸ਼ਬਦ (ਨਿਲਕਦਾ ਹੈ)
ਤਾਲੰ ਸੰਖ ਭੇਰੀ ਨਦ ॥੫੫੨॥
ਅਤੇ ਛੋਟਿਆਂ ਸੰਖਾਂ ਤੇ ਭੋਰੀਆਂ ਦਾ ਨਾਦ (ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ) ॥੫੫੨॥
ਤੁਟੇ ਤ੍ਰਣ ਫੁਟੇ ਅੰਗ ॥
ਕਵਚ ਟੁੱਟ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ (ਸੂਰਮਿਆਂ ਦੇ ਅੰਗ) ਫੁੱਟ ਰਹੇ ਹਨ,
ਜੁਝੇ ਵੀਰ ਰੁਝੇ ਜੰਗ ॥
ਸੂਰਮੇ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਜੂਝ ਰਹੇ ਹਨ।
ਮਚੇ ਸੂਰ ਨਚੀ ਹੂਰ ॥
ਸੂਰਮਿਆਂ ਨੂੰ ਯੁੱਧ ਦਾ ਚਾਉ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਹੂਰਾਂ ਨੱਚ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਮਤੀ ਧੁਮ ਭੂਮੀ ਪੂਰ ॥੫੫੩॥
ਮਸਤੀ ਦੀ ਧੁੰਮ ਨੇ ਸਾਰੀ (ਧਰਤੀ) ਪੂਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ॥੫੫੩॥
ਉਠੇ ਅਧ ਬਧ ਕਮਧ ॥
ਅੱਧੇ ਵੱਢੇ ਹੋਏ ਧੜ ਉੱਠ ਖੜੋਂਦੇ ਹਨ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ) ਜਾਲੀਦਾਰ ਕਵਚ,
ਪਖਰ ਰਾਗ ਖੋਲ ਸਨਧ ॥
ਦਸਤਾਨੇ ਸਿਰ ਦੇ ਟੋਪ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਅਸਤ੍ਰ (ਸਜਾਏ ਹੋਏ ਹਨ)
ਛਕੇ ਛੋਭ ਛੁਟੇ ਕੇਸ ॥
ਉਹ ਕ੍ਰੋਧ ਦੇ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ) ਕੇਸ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹੇਏ ਹਨ।
ਸੰਘਰ ਸੂਰ ਸਿੰਘਨ ਭੇਸ ॥੫੫੪॥
ਸ਼ੇਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੂਰਮੇ ਜੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ ॥੫੫੪॥
ਟੁਟਰ ਟੀਕ ਟੁਟੇ ਟੋਪ ॥
(ਫੁਲਾਦੀ) ਟੋਪ ਅਤੇ (ਮੱਥੇ ਉੱਤੇ ਲਗਾਏ ਲੋਹੇ ਦੇ) ਟਿੱਕੇ ਟੁੱਟੇ ਪਏ ਹਨ।
ਭਗੇ ਭੂਪ ਭੰਨੀ ਧੋਪ ॥
(ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ) ਤਲਵਾਰ ਟੁੱਟ ਗਈ ਹੈ, (ਉਹ) ਸੈਨਾਪਤੀ ਭੱਜ ਗਏ ਹਨ।
ਘੁਮੇ ਘਾਇ ਝੂਮੀ ਭੂਮ ॥
ਫੱਟੜ ਘੁਮੇਰੀ ਖਾ ਕੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਡਿੱਗ ਰਹੇ ਹਨ।
ਅਉਝੜ ਝਾੜ ਧੂਮੰ ਧੂਮ ॥੫੫੫॥
ਜੰਗਲ ਵਾਂਗੂੰ (ਰਣ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ) ਧੁੰਧ ਪਸਰ ਰਹੀ ਹੈ ॥੫੫੫॥
ਬਜੇ ਨਾਦ ਬਾਦ ਅਪਾਰ ॥
ਬੇਹਿਸਾਬੇ ਰਣ-ਸਿੰਘੇ ਅਤੇ ਵਾਜੇ ਵੱਜਦੇ ਹਨ।
ਸਜੇ ਸੂਰ ਵੀਰ ਜੁਝਾਰ ॥
ਲੜਾਕੇ ਸੂਰਵੀਰ (ਸ਼ਸਤ੍ਰਾਂ ਨਾਲ) ਸੱਜੇ ਹੋਏ ਹਨ
ਜੁਝੇ ਟੂਕ ਟੂਕ ਹ੍ਵੈ ਖੇਤ ॥
ਅਤੇ ਰਣ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਟੁਕੜੇ-ਟੁਕੜੇ ਹੋ ਕੇ ਜੂਝ ਰਹੇ ਹਨ,
ਮਤੇ ਮਦ ਜਾਣ ਅਚੇਤ ॥੫੫੬॥
ਮਾਨੋ ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਨਸ਼ੇ ਨਾਲ ਬੇਸੁੱਧ ਹੋਏ ਪਏ ਹੋਣ ॥੫੫੬॥
ਛੁਟੇ ਸਸਤ੍ਰ ਅਸਤ੍ਰ ਅਨੰਤ ॥
ਬੇਅੰਤ ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਤੇ ਅਸਤ੍ਰ ਚਲ ਰਹੇ ਹਨ।
ਰੰਗੇ ਰੰਗ ਭੂਮ ਦੁਰੰਤ ॥
ਰਣ-ਭੂਮੀ (ਲਹੂ ਦੇ) ਭਿਆਨਕ ਰੰਗ ਨਾਲ ਰੰਗੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਖੁਲੇ ਅੰਧ ਧੁੰਧ ਹਥਿਆਰ ॥
ਹਥਿਆਰ ਅੱਧਾ-ਧੁੰਧ ਨਿਕਲ ਕੇ (ਚਮਕਣ ਲੱਗੇ ਹਨ)
ਬਕੇ ਸੂਰ ਵੀਰ ਬਿਕ੍ਰਾਰ ॥੫੫੭॥
ਅਤੇ ਪ੍ਰਚੰਡ ਸੂਰਵੀਰ ਲਲਕਾਰੇ ਮਾਰਦੇ ਹਨ ॥੫੫੭॥
ਬਿਥੁਰੀ ਲੁਥ ਜੁਥ ਅਨੇਕ ॥
ਲੋਥਾਂ ਦੇ ਅਨੇਕ ਝੁੰਡ ਖਿੱਲਰੇ ਪਏ ਹਨ,
ਮਚੇ ਕੋਟਿ ਭਗੇ ਏਕ ॥
ਕਰੋੜਾਂ ਸੂਰਮੇ ਯੁੱਧ ਮਚਾ ਰਹੇ ਹਨ (ਅਤੇ ਕਈ ਰਣ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚੋਂ) ਭੱਜ ਨਿਕਲੇ ਹਨ।
ਹਸੇ ਭੂਤ ਪ੍ਰੇਤ ਮਸਾਣ ॥
ਭੂਤ, ਪ੍ਰੇਤ ਅਤੇ ਮਸਾਣ ਹੱਸ ਰਹੇ ਹਨ।
ਲੁਝੇ ਜੁਝ ਰੁਝ ਕ੍ਰਿਪਾਣ ॥੫੫੮॥
ਯੋਧੇ ਕ੍ਰਿਪਾਨਾਂ ਲੈ ਕੇ ਜੂਝ ਰਹੇ ਹਨ ॥੫੫੮॥
ਬਹੜਾ ਛੰਦ ॥
ਬਹੜਾ ਛੰਦ
ਅਧਿਕ ਰੋਸ ਕਰ ਰਾਜ ਪਖਰੀਆ ਧਾਵਹੀ ॥
ਬਹੁਤ ਕ੍ਰੋਧ ਕਰਕੇ ਘੋੜ ਚੜ੍ਹੇ ਸੈਨਾਪਤੀ ਅੱਗੇ ਵੱਧਦੇ ਹਨ,
ਰਾਮ ਰਾਮ ਬਿਨੁ ਸੰਕ ਪੁਕਾਰਤ ਆਵਹੀ ॥
ਜੋ ਨਿਸੰਗ ਹੋ ਕੇ ਰਾਮ-ਰਾਮ ਪੁਕਾਰਦੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਰੁਝ ਜੁਝ ਝੜ ਪੜਤ ਭਯਾਨਕ ਭੂਮ ਪਰ ॥
ਭਿਆਨਕ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਰੁਝ ਕੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਡਿੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ
ਰਾਮਚੰਦ੍ਰ ਕੇ ਹਾਥ ਗਏ ਭਵਸਿੰਧ ਤਰ ॥੫੫੯॥
ਅਤੇ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਤੋਂ ਹੱਥੋਂ (ਮਰ ਕੇ) ਸੰਸਾਰ ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਤਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ॥੫੫੯॥
ਸਿਮਟ ਸਾਗ ਸੰਗ੍ਰਹੈ ਸਮੁਹ ਹੁਐ ਜੂਝਹੀ ॥
ਯੋਧੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਬਰਛੇ ਪਕੜਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਨਮੁੱਖ ਹੋ ਕੇ ਲੜਦੇ ਹਨ।
ਟੂਕ ਟੂਕ ਹੁਐ ਗਿਰਤ ਨ ਘਰ ਕਹ ਬੂਝਹੀ ॥
ਟੋਟੇ-ਟੋਟੇ ਹੋ ਕੇ ਡਿੱਗਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਘਰ ਨੂੰ ਯਾਦ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਖੰਡ ਖੰਡ ਹੁਐ ਗਿਰਤ ਖੰਡ ਧਨ ਖੰਡ ਰਨ ॥
(ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ) ਤਨ ਨੂੰ ਤਲਵਾਰਾਂ ਦੀ ਧਾਰ ਜ਼ਰਾ ਜਿੰਨੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਉਹ ਰਣ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ
ਤਨਕ ਤਨਕ ਲਗ ਜਾਹਿ ਅਸਨ ਕੀ ਧਾਰ ਤਨ ॥੫੬੦॥
ਟੋਟੇ-ਟੋਟੇ ਹੋ ਕੇ ਡਿੱਗ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਧਨੁਸ਼ ਟੁੱਟ ਰਹੇ ਹਨ ॥੫੬੦॥
ਸੰਗੀਤ ਬਹੜਾ ਛੰਦ ॥
ਸੰਗੀਤ ਬਹੜਾ ਛੰਦ
ਸਾਗੜਦੀ ਸਾਗ ਸੰਗ੍ਰਹੈ ਤਾਗੜਦੀ ਰਣ ਤੁਰੀ ਨਚਾਵਹਿ ॥
(ਹੱਥ ਵਿੱਚ) ਬਰਛੇ ਪਕੜ ਕੇ, ਘੋੜੀਆਂ ਨੂੰ ਰਣ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਨਚਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਝਾਗੜਦੀ ਝੂਮ ਗਿਰ ਭੂਮਿ ਸਾਗੜਦੀ ਸੁਰਪੁਰਹਿ ਸਿਧਾਵਹਿ ॥
(ਫੱਟ ਲੱਗਣ ਤੇ ਉਹ) ਝੂਮ ਕੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਡਿੱਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੁਅਰਗਪੁਰੀ ਨੂੰ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਆਗੜਦੀ ਅੰਗ ਹੁਐ ਭੰਗ ਆਗੜਦੀ ਆਹਵ ਮਹਿ ਡਿਗਹੀ ॥
(ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ) ਅੰਗ ਭੰਗ ਹੋਏ ਹਨ, (ਉਹ) ਰਣ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਦੇ ਹਨ।
ਹੋ ਬਾਗੜਦੀ ਵੀਰ ਬਿਕ੍ਰਾਰ ਸਾਗੜਦੀ ਸ੍ਰੋਣਤ ਤਨ ਭਿਗਹੀ ॥੫੬੧॥
ਪ੍ਰਚੰਡ ਸੂਰਮਿਆਂ ਦੇ ਤਨ ਲਹੂ ਨਾਲ ਭਿੱਜੇ ਪਏ ਹਨ ॥੫੬੧॥
ਰਾਗੜਦੀ ਰੋਸ ਰਿਪ ਰਾਜ ਲਾਗੜਦੀ ਲਛਮਣ ਪੈ ਧਾਯੋ ॥
ਰਾਵਣ (ਰਿਪੁ-ਰਾਜ) ਕ੍ਰੋਧ ਕਰਕੇ ਲੱਛਮਣ ਵੱਲ ਵਧਿਆ ਹੈ।
ਕਾਗੜਦੀ ਕ੍ਰੋਧ ਤਨ ਕੁੜਯੋ ਪਾਗੜਦੀ ਹੁਐ ਪਵਨ ਸਿਧਾਯੋ ॥
ਕ੍ਰੋਧ ਨਾਲ (ਉਸ ਦਾ) ਤਨ ਕੁੜ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਪਵਨ ਦਾ ਵੇਗ ਹੋ ਕੇ ਤੁਰਿਆ ਹੈ।
ਆਗੜਦੀ ਅਨੁਜ ਉਰ ਤਾਤ ਘਾਗੜਦੀ ਗਹਿ ਘਾਇ ਪ੍ਰਹਾਰਯੋ ॥
(ਰਾਵਣ ਨੇ ਰਾਮ ਦੇ) ਛੋਟੇ ਭਰਾ (ਲੱਛਮਣ) ਦੀ ਛਾਤੀ ਵਿੱਚ (ਤੁਰਤ ਬਰਛੀ) ਫੜ ਕੇ ਸਟ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਝਾਗੜਦੀ ਝੂਮਿ ਭੂਅ ਗਿਰਯੋ ਸਾਗੜਦੀ ਸੁਤ ਬੈਰ ਉਤਾਰਯੋ ॥੫੬੨॥
(ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਲੱਛਮਣ) ਘੁਮੇਰੀ ਖਾ ਕੇ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਹੈ। ਮਾਨੋ (ਰਾਵਣ ਨੇ) ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈ ਲਿਆ ਹੋਵੇ ॥੫੬੨॥
ਚਾਗੜਦੀ ਚਿੰਕ ਚਾਵਡੀ ਡਾਗੜਦੀ ਡਾਕਣ ਡਕਾਰੀ ॥
ਚੁੜੇਲਾਂ ਚੀਖਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਡਾਕਣੀਆਂ ਡਕਾਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਭਾਗੜਦੀ ਭੂਤ ਭਰ ਹਰੇ ਰਾਗੜਦੀ ਰਣ ਰੋਸ ਪ੍ਰਜਾਰੀ ॥
ਭੂਤ ਰੌਲਾ ('ਭਰਹਰ') ਪਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਰਣ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ (ਰਾਵਣ) ਕ੍ਰੋਧ ਨਾਲ ਸੜ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਮਾਗੜਦੀ ਮੂਰਛਾ ਭਯੋ ਲਾਗੜਦੀ ਲਛਮਣ ਰਣ ਜੁਝਯੋ ॥
ਲੱਛਮਣ ਰਣ ਵਿੱਚ ਲੜਦਾ ਹੋਇਆ ਮੂਰਛਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।