श्री गुरु ग्रन्थ साहिबः

पुटः - 143


ਖੁੰਢਾ ਅੰਦਰਿ ਰਖਿ ਕੈ ਦੇਨਿ ਸੁ ਮਲ ਸਜਾਇ ॥
खुंढा अंदरि रखि कै देनि सु मल सजाइ ॥

ततः च, काष्ठरोलयोः मध्ये स्थापयित्वा मर्दितम्।

ਰਸੁ ਕਸੁ ਟਟਰਿ ਪਾਈਐ ਤਪੈ ਤੈ ਵਿਲਲਾਇ ॥
रसु कसु टटरि पाईऐ तपै तै विललाइ ॥

तस्य किं दण्डः क्रियते ! तस्य रसः निष्कास्य कड़ाहीयां स्थापितः भवति; यथा तप्तं भवति तथा निःश्वसति, क्रन्दति च।

ਭੀ ਸੋ ਫੋਗੁ ਸਮਾਲੀਐ ਦਿਚੈ ਅਗਿ ਜਾਲਾਇ ॥
भी सो फोगु समालीऐ दिचै अगि जालाइ ॥

ततः च, मर्दितं वेष्टनं सङ्गृह्य अधः अग्नौ दह्यते।

ਨਾਨਕ ਮਿਠੈ ਪਤਰੀਐ ਵੇਖਹੁ ਲੋਕਾ ਆਇ ॥੨॥
नानक मिठै पतरीऐ वेखहु लोका आइ ॥२॥

नानक: आगच्छन्तु जनाः, मधुरस्य इक्षुस्य कथं व्यवहारः भवति इति पश्यन्तु! ||२||

ਪਵੜੀ ॥
पवड़ी ॥

पौरी : १.

ਇਕਨਾ ਮਰਣੁ ਨ ਚਿਤਿ ਆਸ ਘਣੇਰਿਆ ॥
इकना मरणु न चिति आस घणेरिआ ॥

केचन मृत्युं न चिन्तयन्ति; ते महतीः आशाः मनोरञ्जयन्ति।

ਮਰਿ ਮਰਿ ਜੰਮਹਿ ਨਿਤ ਕਿਸੈ ਨ ਕੇਰਿਆ ॥
मरि मरि जंमहि नित किसै न केरिआ ॥

ते म्रियन्ते, पुनः जायन्ते, म्रियन्ते च, पुनः पुनः। तेषां किमपि उपयोगः नास्ति!

ਆਪਨੜੈ ਮਨਿ ਚਿਤਿ ਕਹਨਿ ਚੰਗੇਰਿਆ ॥
आपनड़ै मनि चिति कहनि चंगेरिआ ॥

चेतनचित्तेषु ते स्वं सद् इति वदन्ति।

ਜਮਰਾਜੈ ਨਿਤ ਨਿਤ ਮਨਮੁਖ ਹੇਰਿਆ ॥
जमराजै नित नित मनमुख हेरिआ ॥

मृत्युदूतराजः तान् स्वेच्छान् मनमुखान् मृगयति, पुनः पुनः।

ਮਨਮੁਖ ਲੂਣ ਹਾਰਾਮ ਕਿਆ ਨ ਜਾਣਿਆ ॥
मनमुख लूण हाराम किआ न जाणिआ ॥

मनमुखाः स्वस्य आत्मनः मिथ्या भवन्ति; ते यत् दत्तं तस्य कृतज्ञतां न अनुभवन्ति।

ਬਧੇ ਕਰਨਿ ਸਲਾਮ ਖਸਮ ਨ ਭਾਣਿਆ ॥
बधे करनि सलाम खसम न भाणिआ ॥

पूजामात्रं ये कुर्वन्ति ते भगवतः स्वामिनः प्रियाः न भवन्ति ।

ਸਚੁ ਮਿਲੈ ਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਸਾਹਿਬ ਭਾਵਸੀ ॥
सचु मिलै मुखि नामु साहिब भावसी ॥

ये सत्येश्वरं प्राप्य तस्य नाम जपन्ति ते भगवतः प्रियाः ।

ਕਰਸਨਿ ਤਖਤਿ ਸਲਾਮੁ ਲਿਖਿਆ ਪਾਵਸੀ ॥੧੧॥
करसनि तखति सलामु लिखिआ पावसी ॥११॥

भगवन्तं पूजयन्ति तस्य सिंहासनं नमन्ति च। ते स्वस्य पूर्वनिर्धारितं दैवं सम्पादयन्ति। ||११||

ਮਃ ੧ ਸਲੋਕੁ ॥
मः १ सलोकु ॥

प्रथमं मेहल्, सलोक् : १.

ਮਛੀ ਤਾਰੂ ਕਿਆ ਕਰੇ ਪੰਖੀ ਕਿਆ ਆਕਾਸੁ ॥
मछी तारू किआ करे पंखी किआ आकासु ॥

गभीरं जलं मत्स्यस्य किं कर्तुं शक्नोति ? विशालः आकाशः पक्षिणः किं कर्तुं शक्नोति ?

ਪਥਰ ਪਾਲਾ ਕਿਆ ਕਰੇ ਖੁਸਰੇ ਕਿਆ ਘਰ ਵਾਸੁ ॥
पथर पाला किआ करे खुसरे किआ घर वासु ॥

शीतः शिलायाः किं कर्तुं शक्नोति ? नपुंसकस्य विवाहजीवनं किम् ?

ਕੁਤੇ ਚੰਦਨੁ ਲਾਈਐ ਭੀ ਸੋ ਕੁਤੀ ਧਾਤੁ ॥
कुते चंदनु लाईऐ भी सो कुती धातु ॥

श्वः चन्दनतैलं प्रयोजयेत्, परन्तु सः श्वः एव भविष्यति ।

ਬੋਲਾ ਜੇ ਸਮਝਾਈਐ ਪੜੀਅਹਿ ਸਿੰਮ੍ਰਿਤਿ ਪਾਠ ॥
बोला जे समझाईऐ पड़ीअहि सिंम्रिति पाठ ॥

भवन्तः बधिरं सिमृतं पठित्वा पाठयितुं प्रयतन्ते, परन्तु सः कथं शिक्षयिष्यति?

ਅੰਧਾ ਚਾਨਣਿ ਰਖੀਐ ਦੀਵੇ ਬਲਹਿ ਪਚਾਸ ॥
अंधा चानणि रखीऐ दीवे बलहि पचास ॥

अन्धस्य पुरतः प्रकाशं स्थापयित्वा पञ्चाशत् दीपं दह्यसे, किन्तु सः कथं पश्यति?

ਚਉਣੇ ਸੁਇਨਾ ਪਾਈਐ ਚੁਣਿ ਚੁਣਿ ਖਾਵੈ ਘਾਸੁ ॥
चउणे सुइना पाईऐ चुणि चुणि खावै घासु ॥

त्वं पशुसमूहस्य पुरतः सुवर्णं स्थापयसि, परन्तु ते तृणानि चिन्वन्ति भक्षणार्थम् ।

ਲੋਹਾ ਮਾਰਣਿ ਪਾਈਐ ਢਹੈ ਨ ਹੋਇ ਕਪਾਸ ॥
लोहा मारणि पाईऐ ढहै न होइ कपास ॥

लोहे प्रवाहं योजयित्वा द्रवणं कर्तुं शक्नुथ, परन्तु सः कपासवत् मृदुः न भविष्यति ।

ਨਾਨਕ ਮੂਰਖ ਏਹਿ ਗੁਣ ਬੋਲੇ ਸਦਾ ਵਿਣਾਸੁ ॥੧॥
नानक मूरख एहि गुण बोले सदा विणासु ॥१॥

नानक, एषः मूर्खस्य स्वभावः-सर्वं वदति निष्प्रयोजनं अपव्ययम्। ||१||

ਮਃ ੧ ॥
मः १ ॥

प्रथमः मेहलः : १.

ਕੈਹਾ ਕੰਚਨੁ ਤੁਟੈ ਸਾਰੁ ॥
कैहा कंचनु तुटै सारु ॥

यदा कांस्यस्य वा सुवर्णस्य वा लोहस्य वा खण्डाः भग्नाः भवन्ति ।

ਅਗਨੀ ਗੰਢੁ ਪਾਏ ਲੋਹਾਰੁ ॥
अगनी गंढु पाए लोहारु ॥

धातुकारः तान् पुनः अग्नौ वेल्ड् करोति, बन्धः च स्थापितः भवति।

ਗੋਰੀ ਸੇਤੀ ਤੁਟੈ ਭਤਾਰੁ ॥
गोरी सेती तुटै भतारु ॥

यदि पतिः पत्नीं त्यजति ।

ਪੁਤਂੀ ਗੰਢੁ ਪਵੈ ਸੰਸਾਰਿ ॥
पुतीं गंढु पवै संसारि ॥

तेषां बालकाः तान् लोके पुनः एकत्र आनयन्तु, बन्धः च स्थापितः भवति।

ਰਾਜਾ ਮੰਗੈ ਦਿਤੈ ਗੰਢੁ ਪਾਇ ॥
राजा मंगै दितै गंढु पाइ ॥

यदा राजा आग्रहं करोति, तत्समाप्तं च बन्धनं प्रतिष्ठितम् ।

ਭੁਖਿਆ ਗੰਢੁ ਪਵੈ ਜਾ ਖਾਇ ॥
भुखिआ गंढु पवै जा खाइ ॥

भुक्तो भुङ्क्ते तुष्टो भवति बन्धः प्रतिष्ठितः ।

ਕਾਲਾ ਗੰਢੁ ਨਦੀਆ ਮੀਹ ਝੋਲ ॥
काला गंढु नदीआ मीह झोल ॥

दुर्भिक्षे वर्षा प्रवाहान् अतिप्रवाहं पूरयति, बन्धः च स्थापितः भवति।

ਗੰਢੁ ਪਰੀਤੀ ਮਿਠੇ ਬੋਲ ॥
गंढु परीती मिठे बोल ॥

प्रेम्णः माधुर्यवचनस्य च बन्धः अस्ति।

ਬੇਦਾ ਗੰਢੁ ਬੋਲੇ ਸਚੁ ਕੋਇ ॥
बेदा गंढु बोले सचु कोइ ॥

यदा सत्यं वदति तदा पवित्रशास्त्रेण सह बन्धः स्थाप्यते ।

ਮੁਇਆ ਗੰਢੁ ਨੇਕੀ ਸਤੁ ਹੋਇ ॥
मुइआ गंढु नेकी सतु होइ ॥

सद्भावेन सत्येन च मृताः जीवितैः सह बन्धनं स्थापयन्ति ।

ਏਤੁ ਗੰਢਿ ਵਰਤੈ ਸੰਸਾਰੁ ॥
एतु गंढि वरतै संसारु ॥

एतादृशाः बन्धाः ये लोके प्रबलाः सन्ति।

ਮੂਰਖ ਗੰਢੁ ਪਵੈ ਮੁਹਿ ਮਾਰ ॥
मूरख गंढु पवै मुहि मार ॥

मूढः बन्धनानि स्थापयति केवलं मुखं प्रहारिते एव ।

ਨਾਨਕੁ ਆਖੈ ਏਹੁ ਬੀਚਾਰੁ ॥
नानकु आखै एहु बीचारु ॥

नानकः गहनचिन्तनानन्तरं एतत् वदति-

ਸਿਫਤੀ ਗੰਢੁ ਪਵੈ ਦਰਬਾਰਿ ॥੨॥
सिफती गंढु पवै दरबारि ॥२॥

भगवतः स्तुतिद्वारा वयं तस्य न्यायालयेन सह बन्धनं स्थापयामः। ||२||

ਪਉੜੀ ॥
पउड़ी ॥

पौरी : १.

ਆਪੇ ਕੁਦਰਤਿ ਸਾਜਿ ਕੈ ਆਪੇ ਕਰੇ ਬੀਚਾਰੁ ॥
आपे कुदरति साजि कै आपे करे बीचारु ॥

स्वयं सृष्ट्वा अलङ्कृतं च स्वयं तत् चिन्तयति ।

ਇਕਿ ਖੋਟੇ ਇਕਿ ਖਰੇ ਆਪੇ ਪਰਖਣਹਾਰੁ ॥
इकि खोटे इकि खरे आपे परखणहारु ॥

केचन नकली, केचन च प्रामाणिकाः। सः एव मूल्याङ्ककः अस्ति।

ਖਰੇ ਖਜਾਨੈ ਪਾਈਅਹਿ ਖੋਟੇ ਸਟੀਅਹਿ ਬਾਹਰ ਵਾਰਿ ॥
खरे खजानै पाईअहि खोटे सटीअहि बाहर वारि ॥

यथार्थाः तस्य कोषे स्थापिताः, नकलीः तु क्षिप्यन्ते ।

ਖੋਟੇ ਸਚੀ ਦਰਗਹ ਸੁਟੀਅਹਿ ਕਿਸੁ ਆਗੈ ਕਰਹਿ ਪੁਕਾਰ ॥
खोटे सची दरगह सुटीअहि किसु आगै करहि पुकार ॥

नकलीः सत्यन्यायालयात् बहिः क्षिप्यन्ते-ते कस्मै शिकायतुं अर्हन्ति?

ਸਤਿਗੁਰ ਪਿਛੈ ਭਜਿ ਪਵਹਿ ਏਹਾ ਕਰਣੀ ਸਾਰੁ ॥
सतिगुर पिछै भजि पवहि एहा करणी सारु ॥

सत्यगुरुं पूजयेयुः अनुसरणं च-एषामुत्तमजीवनशैली।

ਸਤਿਗੁਰੁ ਖੋਟਿਅਹੁ ਖਰੇ ਕਰੇ ਸਬਦਿ ਸਵਾਰਣਹਾਰੁ ॥
सतिगुरु खोटिअहु खरे करे सबदि सवारणहारु ॥

सच्चः गुरुः नकलीम् प्रामाणिकरूपेण परिणमयति; शाबादस्य वचनस्य माध्यमेन सः अस्मान् अलङ्कृत्य उन्नयति।

ਸਚੀ ਦਰਗਹ ਮੰਨੀਅਨਿ ਗੁਰ ਕੈ ਪ੍ਰੇਮ ਪਿਆਰਿ ॥
सची दरगह मंनीअनि गुर कै प्रेम पिआरि ॥

ये गुरुप्रेमस्नेहं स्थापितवन्तः, ते सच्चे न्यायालये सम्मानिताः भवन्ति।

ਗਣਤ ਤਿਨਾ ਦੀ ਕੋ ਕਿਆ ਕਰੇ ਜੋ ਆਪਿ ਬਖਸੇ ਕਰਤਾਰਿ ॥੧੨॥
गणत तिना दी को किआ करे जो आपि बखसे करतारि ॥१२॥

प्रजापतिना स्वयम् क्षमितानां मूल्यं केन अनुमानं कर्तुं शक्यते । ||१२||

ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੧ ॥
सलोकु मः १ ॥

सलोक, प्रथम मेहल : १.

ਹਮ ਜੇਰ ਜਿਮੀ ਦੁਨੀਆ ਪੀਰਾ ਮਸਾਇਕਾ ਰਾਇਆ ॥
हम जेर जिमी दुनीआ पीरा मसाइका राइआ ॥

सर्वे आध्यात्मगुरुः, तेषां शिष्याः, जगतः शासकाः च भूमौ अधः निहिताः भविष्यन्ति।

ਮੇ ਰਵਦਿ ਬਾਦਿਸਾਹਾ ਅਫਜੂ ਖੁਦਾਇ ॥
मे रवदि बादिसाहा अफजू खुदाइ ॥

सम्राटाः अपि गमिष्यन्ति; ईश्वरः एव शाश्वतः अस्ति।

ਏਕ ਤੂਹੀ ਏਕ ਤੁਹੀ ॥੧॥
एक तूही एक तुही ॥१॥

त्वमेव भगवन् त्वमेव । ||१||

ਮਃ ੧ ॥
मः १ ॥

प्रथमः मेहलः : १.

ਨ ਦੇਵ ਦਾਨਵਾ ਨਰਾ ॥
न देव दानवा नरा ॥

न दूताः, न राक्षसाः, न च मनुष्याः ।

ਨ ਸਿਧ ਸਾਧਿਕਾ ਧਰਾ ॥
न सिध साधिका धरा ॥

न च सिद्धाः, न साधकाः पृथिव्यां तिष्ठन्ति।

ਅਸਤਿ ਏਕ ਦਿਗਰਿ ਕੁਈ ॥
असति एक दिगरि कुई ॥

अन्यः कः अस्ति ?

ਅਸਤਿ ਏਕ ਦਿਗਰਿ ਕੁਈ ॥
असति एक दिगरि कुई ॥

एकः प्रभुः एव विद्यते। अन्यः कः अस्ति ?


सूचिः (1 - 1430)
जप पुटः: 1 - 8
सो दर पुटः: 8 - 10
सो पुरख पुटः: 10 - 12
सोहला पुटः: 12 - 13
सिरी राग पुटः: 14 - 93
राग माझ पुटः: 94 - 150
राग गउड़ी पुटः: 151 - 346
राग आसा पुटः: 347 - 488
राग गूजरी पुटः: 489 - 526
राग देवगणधारी पुटः: 527 - 536
राग बिहागड़ा पुटः: 537 - 556
राग वढ़हंस पुटः: 557 - 594
राग सोरठ पुटः: 595 - 659
राग धनसारी पुटः: 660 - 695
राग जैतसरी पुटः: 696 - 710
राग तोडी पुटः: 711 - 718
राग बैराडी पुटः: 719 - 720
राग तिलंग पुटः: 721 - 727
राग सूही पुटः: 728 - 794
राग बिलावल पुटः: 795 - 858
राग गोंड पुटः: 859 - 875
राग रामकली पुटः: 876 - 974
राग नट नारायण पुटः: 975 - 983
राग माली पुटः: 984 - 988
राग मारू पुटः: 989 - 1106
राग तुखारी पुटः: 1107 - 1117
राग केदारा पुटः: 1118 - 1124
राग भैरौ पुटः: 1125 - 1167
राग वसंत पुटः: 1168 - 1196
राग सारंगस पुटः: 1197 - 1253
राग मलार पुटः: 1254 - 1293
राग कानडा पुटः: 1294 - 1318
राग कल्याण पुटः: 1319 - 1326
राग प्रभाती पुटः: 1327 - 1351
राग जयवंती पुटः: 1352 - 1359
सलोक सहस्रकृति पुटः: 1353 - 1360
गाथा महला 5 पुटः: 1360 - 1361
फुनहे महला 5 पुटः: 1361 - 1363
चौबोले महला 5 पुटः: 1363 - 1364
सलोक भगत कबीर जिओ के पुटः: 1364 - 1377
सलोक सेख फरीद के पुटः: 1377 - 1385
सवईए स्री मुखबाक महला 5 पुटः: 1385 - 1389
सवईए महले पहिले के पुटः: 1389 - 1390
सवईए महले दूजे के पुटः: 1391 - 1392
सवईए महले तीजे के पुटः: 1392 - 1396
सवईए महले चौथे के पुटः: 1396 - 1406
सवईए महले पंजवे के पुटः: 1406 - 1409
सलोक वारा ते वधीक पुटः: 1410 - 1426
सलोक महला 9 पुटः: 1426 - 1429
मुंदावणी महला 5 पुटः: 1429 - 1429
रागमाला पुटः: 1430 - 1430