શ્રી દસમ ગ્રંથ

પાન - 343

ਇਉ ਉਪਜੀ ਉਪਮਾ ਬਨੀਆ ਜਨੁ ਸਾਲਨ ਕੇ ਹਿਤ ਰੋਰ ਬਨਾਵੈ ॥੪੯੨॥

eiau upajee upamaa baneea jan saalan ke hit ror banaavai |492|

તેમનું મન એક ક્ષણ માટે પણ કૃષ્ણનો ત્યાગ કરતું નથી, એવું લાગે છે કે કોઈ જંગલની શાકભાજીના સ્વાદમાં માંસનો સ્વાદ ચાખવાનો પ્રયત્ન કરી રહ્યું છે.492.

ਰਾਜਾ ਪਰੀਛਤ ਬਾਚ ਸੁਕ ਸੋ ॥

raajaa pareechhat baach suk so |

શુકને સંબોધિત રાજા પરીક્ષતનું પ્રવચન:

ਦੋਹਰਾ ॥

doharaa |

દોહરા

ਸੁਕ ਸੰਗ ਰਾਜੇ ਕਹੁ ਕਹੀ ਜੂਥ ਦਿਜਨ ਕੇ ਨਾਥ ॥

suk sang raaje kahu kahee jooth dijan ke naath |

(પરીક્ષિત) રાજાએ સુકદેવને કહ્યું, હે બ્રાહ્મણોના (ઋષિઓ) ભગવાન!

ਅਗਨਿ ਭਾਵ ਕਿਹ ਬਿਧਿ ਕਹੈ ਕ੍ਰਿਸਨ ਭਾਵ ਕੇ ਸਾਥ ॥੪੯੩॥

agan bhaav kih bidh kahai krisan bhaav ke saath |493|

પરીક્ષત રાજાએ શુકદેવને કહ્યું કે હે મહાન બ્રાહ્મણ ! મને કહો કે કૃષ્ણ અને ગોપીઓના વિભાજન અને મિલનની સ્થિતિ કેવી રીતે ટકી રહે છે?��493.

ਸੁਕ ਬਾਚ ਰਾਜਾ ਸੋ ॥

suk baach raajaa so |

શુકદેવનું રાજાને સંબોધિત વાણી:

ਸਵੈਯਾ ॥

savaiyaa |

સ્વય્યા

ਰਾਜਨ ਪਾਸ ਬ੍ਯਾਸ ਕੋ ਬਾਲ ਕਥਾ ਸੁ ਅਰੌਚਕ ਭਾਤਿ ਸੁਨਾਵੈ ॥

raajan paas bayaas ko baal kathaa su arauachak bhaat sunaavai |

વ્યાસનો પુત્ર (સુકદેવ) રાજા (પરીક્ષિત)ને અરોચ ભવની વાર્તા કહે છે.

ਗ੍ਵਾਰਨੀਆ ਬਿਰਹਾਨੁਲ ਭਾਵ ਕਰੈ ਬਿਰਹਾਨਲ ਕੋ ਉਪਜਾਵੈ ॥

gvaaraneea birahaanul bhaav karai birahaanal ko upajaavai |

ત્યારે શુકદેવે રાજાને કૃષ્ણ અને ગોપીઓના વિભાજન અને મિલનની સ્થિતિની રસપ્રદ વાર્તા સંભળાવી અને કહ્યું કે, ''ગોપીઓ વિયોગમાં સળગી રહી હતી અને ચારે બાજુ વિયોગની અગ્નિ પેદા કરી રહી હતી.

ਪੰਚ ਭੂ ਆਤਮ ਲੋਗਨ ਕੋ ਇਹ ਕਉਤੁਕ ਕੈ ਅਤਿ ਹੀ ਡਰ ਪਾਵੈ ॥

panch bhoo aatam logan ko ih kautuk kai at hee ddar paavai |

પાંચ ભૌતિક લોકો આ પ્રકારનો ત્રાસ કરીને ભારે ભય બતાવી રહ્યા છે. (એટલે કે વિયોગ અગ્નિનો પ્રભાવ દર્શાવે છે)

ਕਾਨ੍ਰਹ ਕੋ ਧ੍ਯਾਨ ਕਰੇ ਜਬ ਹੀ ਬਿਰਹਾਨਲ ਕੀ ਲਪਟਾਨ ਬੁਝਾਵੈ ॥੪੯੪॥

kaanrah ko dhayaan kare jab hee birahaanal kee lapattaan bujhaavai |494|

ગોપીઓની આ દશા જોઈને સામાન્ય લોકો ભયભીત થઈ ગયા જ્યારે ગોપીઓએ કૃષ્ણ વિશે વિચાર્યું, તેમની એકાગ્રતામાં ભળી જવાની જ્વાળાઓ તેમને દુઃખ આપવા લાગી.494.

ਬ੍ਰਿਖਭਾਸੁਰ ਗ੍ਵਾਰਨਿ ਏਕ ਬਨੈ ਬਛੁਰਾਸੁਰ ਮੂਰਤਿ ਏਕ ਧਰੈ ॥

brikhabhaasur gvaaran ek banai bachhuraasur moorat ek dharai |

એક ગોપી 'બ્રિખાસુર' બને છે અને બીજી 'બચ્છુરાસુર'નું રૂપ ધારણ કરે છે.

ਇਕ ਹ੍ਵੈ ਚਤੁਰਾਨਨ ਗ੍ਵਾਰ ਹਰੈ ਇਕ ਹ੍ਵੈ ਬ੍ਰਹਮਾ ਫਿਰਿ ਪਾਇ ਪਰੈ ॥

eik hvai chaturaanan gvaar harai ik hvai brahamaa fir paae parai |

કોઈએ વૃષભાસુરનો વેશ ધારણ કર્યો છે તો કોઈએ બહરાસુરનો રૂપ ધારણ કરીને ગોપોની ચોરી કરીને કૃષ્ણના ચરણોમાં પડી રહ્યા છે.

ਇਕ ਹ੍ਵੈ ਬਗੁਲਾ ਭਗਵਾਨ ਕੇ ਸਾਥ ਮਹਾ ਕਰ ਕੈ ਮਨਿ ਕੋਪ ਲਰੈ ॥

eik hvai bagulaa bhagavaan ke saath mahaa kar kai man kop larai |

બગલા (બકાસુર) બનીને તે પોતાના મનમાં ભારે ક્રોધ સાથે કૃષ્ણ સાથે લડે છે.

ਇਹ ਭਾਤਿ ਬਧੂ ਬ੍ਰਿਜ ਖੇਲ ਕਰੈ ਜਿਹ ਭਾਤਿ ਕਿਧੋ ਨੰਦ ਲਾਲ ਕਰੈ ॥੪੯੫॥

eih bhaat badhoo brij khel karai jih bhaat kidho nand laal karai |495|

કોઈ બગલો બની ગયો છે અને ક્રોધમાં કૃષ્ણ સામે લડી રહ્યો છે અને આ રીતે બ્રજની બધી સ્ત્રીઓ એક નાટકનું પ્રદર્શન કરવામાં લીન થઈ ગઈ છે, જે અગાઉ કૃષ્ણ દ્વારા ભજવવામાં આવ્યું હતું.495.

ਕਾਨ੍ਰਹ ਚਰਿਤ੍ਰ ਸਭੈ ਕਰ ਕੈ ਸਭ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਫੇਰਿ ਲਗੀ ਗੁਨ ਗਾਵਨ ॥

kaanrah charitr sabhai kar kai sabh gvaarin fer lagee gun gaavan |

(કાન્હા જેવા) ચારિત્ર કર્યા પછી બધી ગોપીઓ (કૃષ્ણના) ગુણ ગાવા લાગી.

ਤਾਲ ਬਜਾਇ ਬਜਾ ਮੁਰਲੀ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਅਤਿ ਹੀ ਕਰਿ ਭਾਵਨ ॥

taal bajaae bajaa muralee kab sayaam kahai at hee kar bhaavan |

કૃષ્ણના તમામ કાર્યો કરીને, બધી ગોપીઓ તેમના ગુણગાન ગાવા લાગી અને વાંસળી વગાડીને અને વિવિધ ધૂન રચીને પોતાનો આનંદ પ્રદર્શિત કરવા લાગી.

ਫੇਰਿ ਚਿਤਾਰ ਕਹਿਯੋ ਹਮਰੇ ਸੰਗਿ ਖੇਲ ਕਰਿਯੋ ਹਰਿ ਜੀ ਇਹ ਠਾਵਨ ॥

fer chitaar kahiyo hamare sang khel kariyo har jee ih tthaavan |

પછી યાદ આવતા તેઓ કહેવા લાગ્યા કે કૃષ્ણ આ જગ્યાએ અમારી સાથે રમતો રમતા હતા.

ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਸ੍ਯਾਮ ਕੀ ਭੂਲ ਗਈ ਸੁਧਿ ਬੀਚ ਲਗੀ ਮਨ ਕੇ ਦੁਖ ਪਾਵਨ ॥੪੯੬॥

gvaarin sayaam kee bhool gee sudh beech lagee man ke dukh paavan |496|

કોઈ કહે છે કે કૃષ્ણએ તે જગ્યાએ તેની સાથે રમત રમી હતી અને આવી વાતો કહેતા ગોપીઓ કૃષ્ણનું ભાન ગુમાવી બેઠી હતી અને તેઓએ તેમનાથી છૂટા પડવાની ભારે પીડા સહન કરી હતી.496.

ਅਤਿ ਹੋਇ ਗਈ ਤਨ ਮੈ ਹਰਿ ਸਾਥ ਸੁ ਗੋਪਿਨ ਕੀ ਸਭ ਹੀ ਘਰਨੀ ॥

at hoe gee tan mai har saath su gopin kee sabh hee gharanee |

ગ્વાલાઓની તમામ પત્નીઓના શરીર શ્રી કૃષ્ણ પર અત્યંત મુગ્ધ બની ગયા.

ਤਿਹ ਰੂਪ ਨਿਹਾਰ ਕੈ ਬਸਿ ਭਈ ਜੁ ਹੁਤੀ ਅਤਿ ਰੂਪਨ ਕੀ ਧਰਨੀ ॥

tih roop nihaar kai bas bhee ju hutee at roopan kee dharanee |

આ રીતે, ગોપની પત્નીઓ કૃષ્ણના ધ્યાનમાં લીન થઈ ગઈ અને જેઓ પોતે દરેક સુંદર હતા, તે બધા કૃષ્ણની સુંદરતાથી વશ થઈ ગયા.

ਇਹ ਭਾਤਿ ਪਰੀ ਮੁਰਝਾਇ ਧਰੀ ਕਬਿ ਨੇ ਉਪਮਾ ਤਿਹ ਕੀ ਬਰਨੀ ॥

eih bhaat paree murajhaae dharee kab ne upamaa tih kee baranee |

આમ તેઓ બેભાન અવસ્થામાં પૃથ્વી પર પડ્યા, જેનું ઉપમા કવિએ આ રીતે વર્ણવ્યું છે.

ਜਿਮ ਘੰਟਕ ਹੇਰ ਮੈ ਭੂਮਿ ਕੇ ਬੀਚ ਪਰੈ ਗਿਰ ਬਾਨ ਲਗੇ ਹਰਨੀ ॥੪੯੭॥

jim ghanttak her mai bhoom ke beech parai gir baan lage haranee |497|

તેમને સુકાઈ ગયેલા જોઈને કવિએ કહ્યું છે કે, તેઓ તીર વડે મારતા અને જમીન પર પટકાયેલા ડોની હાલતમાં પડેલા છે.��497.

ਬਰੁਨੀ ਸਰ ਭਉਹਨ ਕੋ ਧਨੁ ਕੈ ਸੁ ਸਿੰਗਾਰ ਕੇ ਸਾਜਨ ਸਾਥ ਕਰੀ ॥

barunee sar bhauhan ko dhan kai su singaar ke saajan saath karee |

ખીમાણીઓના તીરોને ભવનના ધનુષ્યમાં તાણવામાં આવ્યા છે અને આભૂષણોથી શણગારવામાં આવ્યા છે.

ਰਸ ਕੋ ਮਨ ਮੈ ਅਤਿ ਹੀ ਕਰਿ ਕੋਪ ਸੁ ਕਾਨ੍ਰਹ ਕੇ ਸਾਮੁਹਿ ਜਾਇ ਅਰੀ ॥

ras ko man mai at hee kar kop su kaanrah ke saamuhi jaae aree |

પોતાની પાંપણોના તીર અને ભ્રમરના ધનુષ્ય બનાવીને, પોતાની જાતને શણગારીને અને ભારે ક્રોધાવેશ પર, ગોપીઓ કૃષ્ણની સામે પ્રતિકાર કરી અને ઊભી રહી.

ਅਤਿ ਹੀ ਕਰਿ ਨੇਹੁ ਕੋ ਕ੍ਰੋਧੁ ਮਨੈ ਤਿਹ ਠਉਰ ਤੇ ਪੈਗ ਨ ਏਕ ਟਰੀ ॥

at hee kar nehu ko krodh manai tih tthaur te paig na ek ttaree |

તેના મનમાં અતિશય પ્રેમ સાથે, તેણે તે જગ્યાએથી એક પણ પગલું ભર્યું નથી.

ਮਨੋ ਮੈਨ ਹੀ ਸੋ ਅਤਿ ਹੀ ਰਨ ਕੈ ਧਰਨੀ ਪਰ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਜੂਝਿ ਪਰੀ ॥੪੯੮॥

mano main hee so at hee ran kai dharanee par gvaarin joojh paree |498|

પ્રેમમાં પોતાનો ગુસ્સો દર્શાવતા, તેઓ એક ડગલું પણ પાછળ જતા ન હતા અને પ્રેમના દેવ સાથે લડતા લડતા યુદ્ધના મેદાનમાં મૃત્યુ પામ્યા હોય તેવું લાગતું હતું.498.

ਤਿਨ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਕੋ ਅਤਿ ਹੀ ਪਿਖਿ ਪ੍ਰੇਮ ਤਬੈ ਪ੍ਰਗਟੇ ਭਗਵਾਨ ਸਿਤਾਬੀ ॥

tin gvaarin ko at hee pikh prem tabai pragatte bhagavaan sitaabee |

તે ગોપીઓનો અગાધ પ્રેમ જોઈને ભગવાન ઝડપથી પ્રગટ થયા.

ਜੋਤਿ ਭਈ ਧਰਨੀ ਪਰ ਇਉ ਰਜਨੀ ਮਹਿ ਛੂਟਤ ਜਿਉ ਮਹਤਾਬੀ ॥

jot bhee dharanee par iau rajanee meh chhoottat jiau mahataabee |

ગોપીઓનો નિર્દોષ પ્રેમ જોઈને, કૃષ્ણ ઝડપથી પ્રગટ થયા, તેમના પ્રાગટ્ય પર, પૃથ્વી પર એટલો પ્રકાશ હતો, જે રાત્રે ફટાકડા ફોડવા પર દેખાય છે.

ਚਉਕ ਪਰੀ ਤਬ ਹੀ ਇਹ ਇਉ ਜੈਸੇ ਚਉਕ ਪਰੈ ਤਮ ਮੈ ਡਰਿ ਖੁਆਬੀ ॥

chauk paree tab hee ih iau jaise chauk parai tam mai ddar khuaabee |

તેઓ (બધી ગોપીઓ) ત્યારે ચોંકી ઉઠ્યા, જેમ કે રાત્રે કોઈ સ્વપ્ન જોયા પછી ચોંકી જાય છે.

ਛਾਡਿ ਚਲਿਯੋ ਤਨ ਕੋ ਮਨ ਇਉ ਜਿਮ ਭਾਜਤ ਹੈ ਗ੍ਰਿਹ ਛਾਡਿ ਸਰਾਬੀ ॥੪੯੯॥

chhaadd chaliyo tan ko man iau jim bhaajat hai grih chhaadd saraabee |499|

કૃષ્ણને જોઈને બધી ગોપીઓ ચોંકી ગઈ, જેમ કે એક સ્વપ્નમાં આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયું, તે બધાના મન તેમના શરીર છોડીને શરાબીની જેમ ઘરેથી ભાગી ગયા.499.

ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਧਾਇ ਚਲੀ ਮਿਲਬੇ ਕਹੁ ਜੋ ਪਿਖਏ ਭਗਵਾਨ ਗੁਮਾਨੀ ॥

gvaarin dhaae chalee milabe kahu jo pikhe bhagavaan gumaanee |

જ્યારે ગોપીઓએ શંકાસ્પદ ભગવાન (કૃષ્ણ)ને જોયા, ત્યારે તેઓ તેમને મળવા દોડી.

ਜਿਉ ਮ੍ਰਿਗਨੀ ਮ੍ਰਿਗ ਦੇਖਿ ਚਲੈ ਜੁ ਹੁਤੀ ਅਤਿ ਰੂਪ ਬਿਖੈ ਅਭਿਮਾਨੀ ॥

jiau mriganee mrig dekh chalai ju hutee at roop bikhai abhimaanee |

બધી ગોપીઓ તેમના અભિમાની ભગવાનને જોઈને તેમને મળવા દોડી, જેમ ગર્વથી તેમના હરણને મળે છે

ਤਾ ਛਬਿ ਕੀ ਅਤਿ ਹੀ ਉਪਮਾ ਕਬਿ ਨੈ ਮੁਖ ਤੇ ਇਹ ਭਾਤਿ ਬਖਾਨੀ ॥

taa chhab kee at hee upamaa kab nai mukh te ih bhaat bakhaanee |

તે છબીની ખૂબ જ સારી ઉપમા કવિએ (તેમના) ચહેરા પરથી નીચે પ્રમાણે કહી છે,

ਜਿਉ ਜਲ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਬੂੰਦ ਪਰੈ ਜਿਮ ਕੂਦਿ ਪਰੈ ਮਛਲੀ ਪਿਖਿ ਪਾਨੀ ॥੫੦੦॥

jiau jal chaatrik boond parai jim kood parai machhalee pikh paanee |500|

કવિએ આ તમાશોનો અલંકારિક રીતે ઉલ્લેખ કરતાં કહ્યું છે કે તેઓ વરસાદનું ટીપું મેળવનાર પક્ષી કે પાણી જોઈને તેમાં કૂદકા મારતા માછલીની જેમ ખુશ થયા હતા.500.

ਰਾਜਤ ਹੈ ਪੀਅਰੋ ਪਟ ਕੰਧਿ ਬਿਰਾਜਤ ਹੈ ਮ੍ਰਿਗ ਸੇ ਦ੍ਰਿਗ ਦੋਊ ॥

raajat hai peearo patt kandh biraajat hai mrig se drig doaoo |

પીળો દુપટ્ટો (શ્રી કૃષ્ણના) ખભાને શણગારે છે અને બંને નૈનાઓ (હરણની આંખોની જેમ) શોભે છે.

ਛਾਜਤ ਹੈ ਮਨਿ ਸੋ ਉਰ ਮੈ ਨਦੀਆ ਪਤਿ ਸਾਥ ਲੀਏ ਫੁਨਿ ਜੋਊ ॥

chhaajat hai man so ur mai nadeea pat saath lee fun joaoo |

કૃષ્ણના ખભા પર પીળી ચાદર છે, તેની હરણ જેવી બે આંખો ભવ્ય લાગી છે, તે નદીઓના ભગવાન તરીકે પણ ભવ્ય દેખાય છે.

ਕਾਨ੍ਰਹ ਫਿਰੈ ਤਿਨ ਗੋਪਿਨ ਮੈ ਜਿਹ ਕੀ ਜਗ ਮੈ ਸਮ ਤੁਲਿ ਨ ਕੋਊ ॥

kaanrah firai tin gopin mai jih kee jag mai sam tul na koaoo |

કાહ્ન એ ગોપીઓમાં ફરે છે જેમની આ દુનિયામાં કોઈ સમાન નથી.

ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਰੀਝ ਰਹੀ ਬ੍ਰਿਜ ਕੀ ਸੋਊ ਰੀਝਤ ਹੈ ਚਕ ਦੇਖਤ ਸੋਊ ॥੫੦੧॥

gvaarin reejh rahee brij kee soaoo reejhat hai chak dekhat soaoo |501|

તે તે ગોપીઓની વચ્ચે ફરે છે, જે સમગ્ર વિશ્વમાં અનન્ય છે, કૃષ્ણને જોઈને, બ્રજની ગોપીઓ પ્રસન્ન થઈ અને આશ્ચર્યચકિત થઈ ગઈ.501.

ਕਬਿਤੁ ॥

kabit |

કબીટ.

ਕਉਲ ਜਿਉ ਪ੍ਰਭਾਤ ਤੈ ਬਿਛਰਿਯੋ ਮਿਲੀ ਬਾਤ ਤੈ ਗੁਨੀ ਜਿਉ ਸੁਰ ਸਾਤ ਤੈ ਬਚਾਯੋ ਚੋਰ ਗਾਤ ਤੈ ॥

kaul jiau prabhaat tai bichhariyo milee baat tai gunee jiau sur saat tai bachaayo chor gaat tai |

જેમ વિભાજનની વાતથી (જેમ) પ્રાતઃકાળે (સૂર્યમાંથી) કમળ ખીલે છે, જેમ રાગ (સાત ધૂનની ધૂનથી) જાણનાર અને શરીરને બચાવવાથી ચોર (સુખી થાય છે) તેમ;

ਜੈਸੇ ਧਨੀ ਧਨ ਤੈ ਅਉ ਰਿਨੀ ਲੋਕ ਮਨਿ ਤੈ ਲਰਈਯਾ ਜੈਸੇ ਰਨ ਤੈ ਤਜਈਯਾ ਜਿਉ ਨਸਾਤ ਤੈ ॥

jaise dhanee dhan tai aau rinee lok man tai lareeyaa jaise ran tai tajeeyaa jiau nasaat tai |

જેમ કમળ, પરોઢિયે જમણે છૂટા પડીને સૂર્યને આનંદથી મળે છે, જેમ ગાયક પ્રસન્ન રહે છે અને અવ્યવસ્થિત ધૂનને લીન કરે છે, જેમ ચોર તેના શરીરને કોઈપણ નુકસાનથી બચાવીને પ્રસન્ન થાય છે, તેવી જ રીતે કોઈ ધનવાન માણસ પ્રસન્ન થાય છે. તેના વિશે વિચારી રહ્યા છીએ

ਜੈਸੇ ਦੁਖੀ ਸੂਖ ਤੈ ਅਭੂਖੀ ਜੈਸੇ ਭੂਖ ਤੈ ਸੁ ਰਾਜਾ ਸਤ੍ਰ ਆਪਨੇ ਕੋ ਸੁਨੇ ਜੈਸੇ ਘਾਤ ਤੈ ॥

jaise dukhee sookh tai abhookhee jaise bhookh tai su raajaa satr aapane ko sune jaise ghaat tai |

જેમ પીડિત વ્યક્તિ સુખમાં આનંદ કરે છે, જેમને ભૂખમાં ભૂખ લાગતી નથી, અને રાજા તરીકે (આનંદ થાય છે) તેના શત્રુના વિનાશની વાત સાંભળીને;

ਹੋਤ ਹੈ ਪ੍ਰਸੰਨ ਜੇਤੇ ਏਤੇ ਏਤੀ ਬਾਤਨ ਤੈ ਹੋਤ ਹੈ ਪ੍ਰਸੰਨ੍ਯ ਗੋਪੀ ਤੈਸੇ ਕਾਨ੍ਰਹ ਬਾਤ ਤੈ ॥੫੦੨॥

hot hai prasan jete ete etee baatan tai hot hai prasanay gopee taise kaanrah baat tai |502|

જે રીતે વ્યથાગ્રસ્ત માણસ તેનાથી મુક્તિ મેળવીને પ્રસન્ન થાય છે, તેવી જ રીતે અપચોથી પીડિત વ્યક્તિને ભૂખ લાગવાથી પ્રસન્ન થાય છે અને રાજા પોતાના શત્રુના વધના સમાચાર સાંભળીને પ્રસન્ન થાય છે, તેવી જ રીતે ગોપીઓ પણ પ્રસન્ન થાય છે. એલ પર