શ્રી દસમ ગ્રંથ

પાન - 225

ਸੂਲ ਸਹੋਂ ਤਨ ਸੂਕ ਰਹੋਂ ਪਰ ਸੀ ਨ ਕਹੋਂ ਸਿਰ ਸੂਲ ਸਹੋਂਗੀ ॥

sool sahon tan sook rahon par see na kahon sir sool sahongee |

જો કાંટા ડંખશે અને શરીર ખસી જશે, તો હું મારા માથા પર કાંટાની મુશ્કેલી સહન કરીશ.

ਬਾਘ ਬੁਕਾਰ ਫਨੀਨ ਫੁਕਾਰ ਸੁ ਸੀਸ ਗਿਰੋ ਪਰ ਸੀ ਨ ਕਹੋਂਗੀ ॥

baagh bukaar faneen fukaar su sees giro par see na kahongee |

જો મારા માથા પર વાઘ અને નાગ પડી જાય તો પણ હું ઓહ કે અલાસ બોલીશ નહિ.

ਬਾਸ ਕਹਾ ਬਨਬਾਸ ਭਲੋ ਨਹੀ ਪਾਸ ਤਜੋ ਪੀਯ ਪਾਇ ਗਹੋਂਗੀ ॥

baas kahaa banabaas bhalo nahee paas tajo peey paae gahongee |

મારા માટે મહેલ કરતાં જંગલનો વનવાસ મારા માટે સારો છે, હે પ્રિયતમ! તમારા પગ પર નમન.

ਹਾਸ ਕਹਾ ਇਹ ਉਦਾਸ ਸਮੈ ਗ੍ਰਿਹ ਆਸ ਰਹੋ ਪਰ ਮੈ ਨ ਰਹੋਂਗੀ ॥੨੪੯॥

haas kahaa ih udaas samai grih aas raho par mai na rahongee |249|

આ દુઃખદ ઘડીએ મારી સાથે મજાક ન કરો, જો હું તમારી સાથે હોઈશ તો મને આશા છે અને અમારા ઘરે પાછા આવીશ, પણ હું તમારા વિના અહીં રહીશ નહીં.��249.

ਰਾਮ ਬਾਚ ਸੀਤਾ ਪ੍ਰਤਿ ॥

raam baach seetaa prat |

સીતાને સંબોધિત રામનું ભાષણ:

ਰਾਸ ਕਹੋ ਤੁਹਿ ਬਾਸ ਕਰੋ ਗ੍ਰਿਹ ਸਾਸੁ ਕੀ ਸੇਵ ਭਲੀ ਬਿਧਿ ਕੀਜੈ ॥

raas kaho tuhi baas karo grih saas kee sev bhalee bidh keejai |

��હે સીતા! હું તમને સત્ય કહું છું કે તમે તમારા ઘરમાં રહીને તમારી સાસુ-વહુની સારી રીતે સેવા કરી શકશો.

ਕਾਲ ਹੀ ਬਾਸ ਬਨੈ ਮ੍ਰਿਗ ਲੋਚਨਿ ਰਾਜ ਕਰੋਂ ਤੁਮ ਸੋ ਸੁਨ ਲੀਜੈ ॥

kaal hee baas banai mrig lochan raaj karon tum so sun leejai |

��ઓ ડો-આઇડ! સમય ઝડપથી પસાર થશે, હું તમારી સાથે રાજ કરીશ.

ਜੌ ਨ ਲਗੈ ਜੀਯ ਅਉਧ ਸੁਭਾਨਨਿ ਜਾਹਿ ਪਿਤਾ ਗ੍ਰਿਹ ਸਾਚ ਭਨੀਜੈ ॥

jau na lagai jeey aaudh subhaanan jaeh pitaa grih saach bhaneejai |

��જો ખરેખર, અવધમાં તારું મન નથી લાગતું, હે આનંદી ચહેરાવાળા! તું તારા પિતાના ઘરે જા.

ਤਾਤ ਕੀ ਬਾਤ ਗਡੀ ਜੀਯ ਜਾਤ ਸਿਧਾਤ ਬਨੈ ਮੁਹਿ ਆਇਸ ਦੀਜੈ ॥੨੫੦॥

taat kee baat gaddee jeey jaat sidhaat banai muhi aaeis deejai |250|

��મારા મનમાં મારા પિતાની સૂચનાનું પાલન થાય છે, તેથી તમે મને જંગલમાં જવાની પરવાનગી આપો.��250.

ਲਛਮਣ ਬਾਚ ॥

lachhaman baach |

લક્ષ્મણની વાણી:

ਬਾਤ ਇਤੈ ਇਹੁ ਭਾਤ ਭਈ ਸੁਨਿ ਆਇਗੇ ਭ੍ਰਾਤ ਸਰਾਸਨ ਲੀਨੇ ॥

baat itai ihu bhaat bhee sun aaeige bhraat saraasan leene |

આ પ્રકારની વાત સાંભળીને ભાઈ ધનુષ્ય અને બાણ (હાથમાં લછમણ) લઈને આવ્યા.

ਕਉਨ ਕੁਪੂਤ ਭਯੋ ਕੁਲ ਮੈ ਜਿਨ ਰਾਮਹਿ ਬਾਸ ਬਨੈ ਕਹੁ ਦੀਨੇ ॥

kaun kupoot bhayo kul mai jin raameh baas banai kahu deene |

આ વાત ચાલતી હતી તે સાંભળીને લક્ષ્મણ હાથમાં ધનુષ્ય લઈને આવ્યો અને બોલ્યો, આપણા કુળમાં એવો કોણ અવિચારી પુત્ર હોઈ શકે જેણે રામનો વનવાસ માંગ્યો હોય?

ਕਾਮ ਕੇ ਬਾਨ ਬਧਿਯੋ ਬਸ ਕਾਮਨਿ ਕੂਰ ਕੁਚਾਲ ਮਹਾ ਮਤਿ ਹੀਨੇ ॥

kaam ke baan badhiyo bas kaaman koor kuchaal mahaa mat heene |

વાસનાના તીરથી વીંધેલી અને સ્ત્રી (રાજા) દ્વારા વશ થઈ ગયેલી, ખોટી, ખરાબ રીતભાતવાળી અને ખૂબ જ અભિપ્રાયવાળી છે.

ਰਾਡ ਕੁਭਾਡ ਕੇ ਹਾਥ ਬਿਕਿਯੋ ਕਪਿ ਨਾਚਤ ਨਾਚ ਛਰੀ ਜਿਮ ਚੀਨੇ ॥੨੫੧॥

raadd kubhaadd ke haath bikiyo kap naachat naach chharee jim cheene |251|

આ મૂર્ખ વ્યક્તિ (રાજા) પ્રેમના દેવતાના તીરોથી વીંધાયેલો, ક્રૂર દુરાચારમાં ફસાયેલો, એક મૂર્ખ સ્ત્રીની અસર હેઠળ લાકડીની નિશાની સમજીને વાંદરાની જેમ નાચી રહ્યો છે.251.

ਕਾਮ ਕੋ ਡੰਡ ਲੀਏ ਕਰ ਕੇਕਈ ਬਾਨਰ ਜਿਉ ਨ੍ਰਿਪ ਨਾਚ ਨਚਾਵੈ ॥

kaam ko ddandd lee kar kekee baanar jiau nrip naach nachaavai |

હાથમાં વાંદરાની જેમ વાસનાની લાકડી રાજા દશરથને નૃત્ય કરાવે છે.

ਐਠਨ ਐਠ ਅਮੈਠ ਲੀਏ ਢਿਗ ਬੈਠ ਸੂਆ ਜਿਮ ਪਾਠ ਪੜਾਵੈ ॥

aaitthan aaitth amaitth lee dtig baitth sooaa jim paatth parraavai |

કૈકેયી પોતાના હાથમાં વાસનાની લાકડી લઈને રાજાને વાંદરાની જેમ નાચવા માટે પ્રેરિત કરી રહી છે કે અભિમાની સ્ત્રીએ રાજાને પકડી લીધો છે અને તેની સાથે બેસીને તે પોપટની જેમ તેને પાઠ ભણાવી રહી છે.

ਸਉਤਨ ਸੀਸ ਹ੍ਵੈ ਈਸਕ ਈਸ ਪ੍ਰਿਥੀਸ ਜਿਉ ਚਾਮ ਕੇ ਦਾਮ ਚਲਾਵੈ ॥

sautan sees hvai eesak ees prithees jiau chaam ke daam chalaavai |

પ્રભુઓના સ્વામી હોવાને કારણે, તે સમજદારના માથા પર રાજાની જેમ તાવીજ ચલાવે છે.

ਕੂਰ ਕੁਜਾਤ ਕੁਪੰਥ ਦੁਰਾਨਨ ਲੋਗ ਗਏ ਪਰਲੋਕ ਗਵਾਵੈ ॥੨੫੨॥

koor kujaat kupanth duraanan log ge paralok gavaavai |252|

આ સ્ત્રી તેની સહ-પત્નીઓના માથા પર હોડ્સના દેવની જેમ સવારી કરી રહી છે અને થોડા સમય માટે રાજાની જેમ ચામડાના સિક્કા બનાવી રહી છે (એટલે કે તેણી તેની પસંદ મુજબ વર્તે છે). આ ક્રૂર, નીચલી, કુશાસનહીન અને ખરાબ મુખવાળી સ્ત્રીએ માત્ર

ਲੋਗ ਕੁਟੇਵ ਲਗੇ ਉਨ ਕੀ ਪ੍ਰਭ ਪਾਵ ਤਜੇ ਮੁਹਿ ਕਯੋ ਬਨ ਐਹੈ ॥

log kuttev lage un kee prabh paav taje muhi kayo ban aaihai |

લોકો તેમની (રાજા અને રાણી બંને) નિંદા કરવામાં વ્યસ્ત છે, જેઓ રામચંદ્રને દેશનિકાલ કરે છે, તો હું (ઘરે બેસીને) કેવી રીતે બની શકું?

ਜਉ ਹਟ ਬੈਠ ਰਹੋ ਘਰਿ ਮੋ ਜਸ ਕਯੋ ਚਲਿਹੈ ਰਘੁਬੰਸ ਲਜੈਹੈ ॥

jau hatt baitth raho ghar mo jas kayo chalihai raghubans lajaihai |

લોકો રાજા અને રાણી બંનેની ખરાબ વાતો કરવા લાગ્યા છે, રામના ચરણ ત્યજીને હું કેવી રીતે જીવી શકું, માટે હું પણ જંગલોમાં જઈશ.

ਕਾਲ ਹੀ ਕਾਲ ਉਚਾਰਤ ਕਾਲ ਗਯੋ ਇਹ ਕਾਲ ਸਭੋ ਛਲ ਜੈਹੈ ॥

kaal hee kaal uchaarat kaal gayo ih kaal sabho chhal jaihai |

કાલે જ કાલે કહીને સમય પસાર થશે, આ 'સમય' બધાને પછાડી દેશે.

ਧਾਮ ਰਹੋ ਨਹੀ ਸਾਚ ਕਹੋਂ ਇਹ ਘਾਤ ਗਈ ਫਿਰ ਹਾਥਿ ਨ ਐਹੈ ॥੨੫੩॥

dhaam raho nahee saach kahon ih ghaat gee fir haath na aaihai |253|

રામની સેવા કરવાની તક શોધવામાં આખો સમય પસાર થઈ ગયો અને આ રીતે સમય બધાને છેતરશે. હું સત્ય કહું છું કે હું ઘરે નહીં રહીશ અને જો સેવાની આ તક ખોવાઈ જશે, તો હું તેનો લાભ લઈ શકીશ નહીં.��253.

ਚਾਪ ਧਰੈ ਕਰ ਚਾਰ ਕੁ ਤੀਰ ਤੁਨੀਰ ਕਸੇ ਦੋਊ ਬੀਰ ਸੁਹਾਏ ॥

chaap dharai kar chaar ku teer tuneer kase doaoo beer suhaae |

એક હાથમાં ધનુષ્ય પકડીને અને બીજા હાથમાં ધનુષ્ય (તાળા સાથે) પકડીને બંને યોદ્ધાઓ પોતાનો મહિમા બતાવી રહ્યા છે.

ਆਵਧ ਰਾਜ ਤ੍ਰੀਯਾ ਜਿਹ ਸੋਭਤ ਹੋਨ ਬਿਦਾ ਤਿਹ ਤੀਰ ਸਿਧਾਏ ॥

aavadh raaj treeyaa jih sobhat hon bidaa tih teer sidhaae |

એક હાથમાં ધનુષ્ય પકડીને ત્રાંસને કડક કરીને અને બીજા હાથમાં ત્રણ-ચાર તીર પકડીને બંને ભાઈઓ જે બાજુ પ્રભાવશાળી દેખાઈ રહ્યા છે.

ਪਾਇ ਪਰੇ ਭਰ ਨੈਨ ਰਹੇ ਭਰ ਮਾਤ ਭਲੀ ਬਿਧ ਕੰਠ ਲਗਾਏ ॥

paae pare bhar nain rahe bhar maat bhalee bidh kantth lagaae |

તેઓ ગયા અને તેમના પગ પર પડ્યા અને તેમની આંખો (પાણીથી) ભરાઈ ગઈ. માતાઓએ (આલિંગનમાં ભરેલી) તેમને સારી રીતે ગળે લગાવ્યા

ਬੋਲੇ ਤੇ ਪੂਤ ਨ ਆਵਤ ਧਾਮਿ ਬੁਲਾਇ ਲਿਉ ਆਪਨ ਤੇ ਕਿਮੁ ਆਏ ॥੨੫੪॥

bole te poot na aavat dhaam bulaae liau aapan te kim aae |254|

તેઓ માતાઓ સમક્ષ પ્રણામ કરે છે જેઓ તેમને તેમના છાતીમાં આલિંગન આપે છે, "હે પુત્ર! જ્યારે તમને બોલાવવામાં આવે ત્યારે તમે ખૂબ ખચકાટ સાથે આવો છો પણ તમે આજે જાતે કેવી રીતે આવ્યા છો.��254.

ਰਾਮ ਬਾਚ ਮਾਤਾ ਪ੍ਰਤਿ ॥

raam baach maataa prat |

માતાને સંબોધિત રામનું ભાષણ:

ਤਾਤ ਦਯੋ ਬਨਬਾਸ ਹਮੈ ਤੁਮ ਦੇਹ ਰਜਾਇ ਅਬੈ ਤਹ ਜਾਊ ॥

taat dayo banabaas hamai tum deh rajaae abai tah jaaoo |

મારા પિતાએ મને દેશનિકાલ આપ્યો છે, તમે મને હવે ત્યાં જવા દો.

ਕੰਟਕ ਕਾਨ ਬੇਹੜ ਗਾਹਿ ਤ੍ਰਿਯੋਦਸ ਬਰਖ ਬਿਤੇ ਫਿਰ ਆਊ ॥

kanttak kaan beharr gaeh triyodas barakh bite fir aaoo |

પિતાએ મને દેશનિકાલ કર્યો છે અને હવે તમે અમને જંગલમાં જવાની પરવાનગી આપો, હું તેર વર્ષ સુધી કાંટાથી ભરેલા જંગલમાં ફર્યા પછી ચૌદમા વર્ષે પાછો આવીશ.

ਜੀਤ ਰਹੇ ਤੁ ਮਿਲੋ ਫਿਰਿ ਮਾਤ ਮਰੇ ਗਏ ਭੂਲਿ ਪਰੀ ਬਖਸਾਊ ॥

jeet rahe tu milo fir maat mare ge bhool paree bakhasaaoo |

ત્યારે જીવો, હે માતા! હું આવીને ફરી મળીશ. જો તે મૃત્યુ પામે છે (તો શું) ભૂલી ગયો છે, (તે માત્ર) માફ કરે છે.

ਭੂਪਹ ਕੈ ਅਰਿਣੀ ਬਰ ਤੇ ਬਸ ਕੇ ਬਲ ਮੋ ਫਿਰਿ ਰਾਜ ਕਮਾਊ ॥੨੫੫॥

bhoopah kai arinee bar te bas ke bal mo fir raaj kamaaoo |255|

��હે માતા! જો હું જીવીશ તો ફરી મળીશું અને જો હું મરીશ તો એ હેતુથી હું તમને મારી ભૂલોની માફી માંગવા આવ્યો છું. જંગલમાં રહીને રાજાએ આપેલા વરદાનને લીધે, હું ફરીથી શાસન કરીશ.��255.

ਮਾਤਾ ਬਾਚ ਰਾਮ ਸੋਂ ॥

maataa baach raam son |

રામને સંબોધિત માતાનું ભાષણ:

ਮਨੋਹਰ ਛੰਦ ॥

manohar chhand |

મનોહર સ્ટેન્ઝા

ਮਾਤ ਸੁਨੀ ਇਹ ਬਾਤ ਜਬੈ ਤਬ ਰੋਵਤ ਹੀ ਸੁਤ ਕੇ ਉਰ ਲਾਗੀ ॥

maat sunee ih baat jabai tab rovat hee sut ke ur laagee |

જ્યારે માતાએ આ સાંભળ્યું ત્યારે તેણે રડતા પુત્રને ગળે લગાડ્યો.

ਹਾ ਰਘੁਬੀਰ ਸਿਰੋਮਣ ਰਾਮ ਚਲੇ ਬਨ ਕਉ ਮੁਹਿ ਕਉ ਕਤ ਤਿਆਗੀ ॥

haa raghubeer siroman raam chale ban kau muhi kau kat tiaagee |

જ્યારે માતાએ આ શબ્દો સાંભળ્યા, ત્યારે તેણીએ તેના પુત્રના ગળામાં વળગીને કહ્યું, "કાશ, હે રામ, રઘુ કુળના શ્રેષ્ઠ વ્યક્તિ! મને અહીં મૂકીને તું જંગલમાં કેમ જાય છે?��

ਨੀਰ ਬਿਨਾ ਜਿਮ ਮੀਨ ਦਸਾ ਤਿਮ ਭੂਖ ਪਿਆਸ ਗਈ ਸਭ ਭਾਗੀ ॥

neer binaa jim meen dasaa tim bhookh piaas gee sabh bhaagee |

પાણી વગરની માછલીની હાલત કુશલ્યની થઈ અને (તેની) બધી ભૂખ મટી ગઈ.

ਝੂਮ ਝਰਾਕ ਝਰੀ ਝਟ ਬਾਲ ਬਿਸਾਲ ਦਵਾ ਉਨ ਕੀ ਉਰ ਲਾਗੀ ॥੨੫੬॥

jhoom jharaak jharee jhatt baal bisaal davaa un kee ur laagee |256|

પાણી છોડતી વખતે માછલીને જે સ્થિતિનો અનુભવ થાય છે, જે તે જ સ્થિતિમાં હતી અને તેની બધી ભૂખ અને જોર સમાપ્ત થઈ ગઈ હતી, તે એક આંચકાથી બેભાન થઈ ગઈ હતી અને તેનું હૃદય જ્વલંત જ્વાળા અનુભવ્યું હતું.256.

ਜੀਵਤ ਪੂਤ ਤਵਾਨਨ ਪੇਖ ਸੀਆ ਤੁਮਰੀ ਦੁਤ ਦੇਖ ਅਘਾਤੀ ॥

jeevat poot tavaanan pekh seea tumaree dut dekh aghaatee |

ઓ પુત્ર! હું તારો ચહેરો જોઈને જીવું છું. ઓ સીતા! તમારું તેજ જોઈને હું સંતુષ્ટ છું

ਚੀਨ ਸੁਮਿਤ੍ਰਜ ਕੀ ਛਬ ਕੋ ਸਭ ਸੋਕ ਬਿਸਾਰ ਹੀਏ ਹਰਖਾਤੀ ॥

cheen sumitraj kee chhab ko sabh sok bisaar hee harakhaatee |

��હે પુત્ર! હું તો તારું મુખ જોઈને જ જીવું છું અને સીતા પણ તારી દિવ્યતા જોઈને પ્રસન્ન થાય છે, લક્ષ્મણની સુંદરતા જોઈને સુમિત્રા પ્રસન્ન રહે છે, પોતાનાં બધાં દુ:ખ ભૂલી જાય છે.

ਕੇਕਈ ਆਦਿਕ ਸਉਤਨ ਕਉ ਲਖਿ ਭਉਹ ਚੜਾਇ ਸਦਾ ਗਰਬਾਤੀ ॥

kekee aadik sautan kau lakh bhauh charraae sadaa garabaatee |

કૈકાઈ વગેરેને જોઈને મને હંમેશા ગર્વ થાય છે.

ਤਾਕਹੁ ਤਾਤ ਅਨਾਥ ਜਿਉ ਆਜ ਚਲੇ ਬਨ ਕੋ ਤਜਿ ਕੈ ਬਿਲਲਾਤੀ ॥੨੫੭॥

taakahu taat anaath jiau aaj chale ban ko taj kai bilalaatee |257|

આ રાણીઓએ કૈકેયી અને અન્ય સહ-પત્નીઓને જોઈને તેમનો તિરસ્કાર વ્યક્ત કર્યો, તેમના સ્વાભિમાનને લીધે ગર્વ અનુભવ્યો, તેમના સ્વાભિમાનને લીધે ગર્વ અનુભવ્યો, પણ જુઓ, આજે તેમના પુત્રો તેમને રડતા મૂકીને વનમાં જઈ રહ્યા છે. અનાથની જેમ,

ਹੋਰ ਰਹੇ ਜਨ ਕੋਰ ਕਈ ਮਿਲਿ ਜੋਰ ਰਹੇ ਕਰ ਏਕ ਨ ਮਾਨੀ ॥

hor rahe jan kor kee mil jor rahe kar ek na maanee |

કરોડો લોકો એકસાથે રોકાઈ રહ્યા છે અને હાથ જોડી રહ્યા છે, (પરંતુ રામે કોઈનું સાંભળ્યું નહીં).

ਲਛਨ ਮਾਤ ਕੇ ਧਾਮ ਬਿਦਾ ਕਹੁ ਜਾਤ ਭਏ ਜੀਅ ਮੋ ਇਹ ਠਾਨੀ ॥

lachhan maat ke dhaam bidaa kahu jaat bhe jeea mo ih tthaanee |

એવા બીજા ઘણા લોકો પણ હતા જેમણે સામૂહિક રીતે રામને જંગલમાં જવા ન દેવા પર ભાર મૂક્યો હતો, પરંતુ તેઓ કોઈની સાથે સહમત ન હતા. લક્ષ્મણ પણ તેને વિદાય આપવા માટે તેની માતાના મહેલમાં ગયો.

ਸੋ ਸੁਨਿ ਬਾਤ ਪਪਾਤ ਧਰਾ ਪਰ ਘਾਤ ਭਲੀ ਇਹ ਬਾਤ ਬਖਾਨੀ ॥

so sun baat papaat dharaa par ghaat bhalee ih baat bakhaanee |

આ સાંભળીને તે (સુમિત્રા) ધરતી પર પડી ગઈ. આ તકને નીચે પ્રમાણે વર્ણવી શકાય

ਜਾਨੁਕ ਸੇਲ ਸੁਮਾਰ ਲਗੇ ਛਿਤ ਸੋਵਤ ਸੂਰ ਵਡੇ ਅਭਿਮਾਨੀ ॥੨੫੮॥

jaanuk sel sumaar lage chhit sovat soor vadde abhimaanee |258|

તેણે તેની માતાને કહ્યું, પૃથ્વી પાપી કાર્યોથી ભરેલી છે અને રામ સાથે રહેવાનો આ યોગ્ય સમય છે.�� આવા શબ્દો સાંભળીને તેમની માતા ભાલાના ફટકાથી નીચે પડેલા મહાન અને ગૌરવપૂર્ણ યોદ્ધાની જેમ નીચે પડી ગયા. અને ઊંઘે છે.258.

ਕਉਨ ਕੁਜਾਤ ਕੁਕਾਜ ਕੀਯੋ ਜਿਨ ਰਾਘਵ ਕੋ ਇਹ ਭਾਤ ਬਖਾਨਯੋ ॥

kaun kujaat kukaaj keeyo jin raaghav ko ih bhaat bakhaanayo |

કેવા નીચ વ્યક્તિએ આ (દુષ્કર્મ) કર્યું છે જેણે રામચંદ્રને આવું કહ્યું છે.

ਲੋਕ ਅਲੋਕ ਗਵਾਇ ਦੁਰਾਨਨ ਭੂਪ ਸੰਘਾਰ ਤਹਾ ਸੁਖ ਮਾਨਯੋ ॥

lok alok gavaae duraanan bhoop sanghaar tahaa sukh maanayo |

ક્યા મીન વ્યક્તિએ આ કૃત્ય કર્યું છે અને રામને આવી વાતો કહી છે? તેણે આ અને પછીના જગતમાં તેની યોગ્યતા ગુમાવી દીધી છે અને જેણે રાજાને માર્યો છે, તેણે પરમ આરામની પ્રાપ્તિ વિશે વિચાર્યું છે.