શ્રી દસમ ગ્રંથ

પાન - 353

ਕੰਠਸਿਰੀ ਅਰੁ ਬੇਸਰਿ ਮਾਗ ਧਰੈ ਜੋਊ ਸੁੰਦਰ ਸਾਜ ਨਵੀਨੋ ॥

kantthasiree ar besar maag dharai joaoo sundar saaj naveeno |

તેઓ તેમના માથા પરના વાળના વિભાજનમાં ગળામાં હાર અને સિંદૂરથી સજ્જ હતા

ਜੋ ਅਵਤਾਰਨ ਤੇ ਅਵਤਾਰ ਕਹੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਜੁ ਹੈ ਸੁ ਨਗੀਨੋ ॥

jo avataaran te avataar kahai kab sayaam ju hai su nageeno |

કવિ શ્યામ, જે કૃષ્ણ અવતારોના અવતાર પણ છે, તે નગીના (રત્નોના ગોપી સ્વરૂપ) છે.

ਤਾਹਿ ਕਿਧੌ ਅਤਿ ਹੀ ਛਲ ਕੈ ਸੁ ਚੁਰਾਇ ਮਨੋ ਮਨ ਗੋਪਿਨ ਲੀਨੋ ॥੫੮੮॥

taeh kidhau at hee chhal kai su churaae mano man gopin leeno |588|

તે બધાએ કૃષ્ણ જેવો રત્ન પણ ધારણ કર્યો છે, જે અવતારોમાં સૌથી મહાન છે અને અત્યંત કપટથી તેને ચોરીને પોતાના મનમાં છુપાવી દીધો છે.588.

ਕਾਨਰ ਸੋ ਬ੍ਰਿਖਭਾਨੁ ਸੁਤਾ ਹਸਿ ਬਾਤ ਕਹੀ ਸੰਗ ਸੁੰਦਰ ਐਸੇ ॥

kaanar so brikhabhaan sutaa has baat kahee sang sundar aaise |

કૃષ્ણ સાથે હસતાં હસતાં વાત કરતી વખતે રાધાએ તેની આંખો નૃત્ય કરી

ਨੈਨ ਨਚਾਇ ਮਹਾ ਮ੍ਰਿਗ ਸੇ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਅਤਿ ਹੀ ਸੁ ਰੁਚੈ ਸੇ ॥

nain nachaae mahaa mrig se kab sayaam kahai at hee su ruchai se |

તેની આંખો ડો જેવી અત્યંત મોહક છે

ਤਾ ਛਬਿ ਕੀ ਅਤਿ ਹੀ ਉਪਮਾ ਉਪਜੀ ਕਬਿ ਕੇ ਮਨ ਤੇ ਉਮਗੈ ਸੇ ॥

taa chhab kee at hee upamaa upajee kab ke man te umagai se |

એ દ્રશ્યનું એક ખૂબ જ સુંદર ઉપમા કવિના મનમાં આવ્યું. (હોય એવું લાગે છે)

ਮਾਨਹੁ ਆਨੰਦ ਕੈ ਅਤਿ ਹੀ ਮਨੋ ਕੇਲ ਕਰੈ ਪਤਿ ਸੋ ਰਤਿ ਜੈਸੇ ॥੫੮੯॥

maanahu aanand kai at hee mano kel karai pat so rat jaise |589|

તે ભવ્યતાની સુંદરતાની પ્રશંસા કરતી વખતે, કવિ કહે છે કે તેઓ પ્રેમના દેવ સાથે રતિ જેવા આનંદકારક રમૂજી રમતમાં લીન છે.589.

ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਕੋ ਹਰਿ ਕੰਚਨ ਸੇ ਤਨ ਮੈ ਮਨਿ ਕੀ ਮਨ ਤੁਲਿ ਖੁਭਾ ਹੈ ॥

gvaarin ko har kanchan se tan mai man kee man tul khubhaa hai |

ગોપીઓનું મન કૃષ્ણના શરીરથી રત્ન જેવું જડેલું છે

ਖੇਲਤ ਹੈ ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਗ ਸੋ ਜਿਨ ਕੀ ਬਰਨੀ ਨਹੀ ਜਾਤ ਸੁਭਾ ਹੈ ॥

khelat hai har ke sang so jin kee baranee nahee jaat subhaa hai |

તેઓ એ કૃષ્ણ સાથે રમે છે, જેનો સ્વભાવ વર્ણવી શકાય તેમ નથી

ਖੇਲਨ ਕੋ ਭਗਵਾਨ ਰਚੀ ਰਸ ਕੇ ਹਿਤ ਚਿਤ੍ਰ ਬਚਿਤ੍ਰ ਸਭਾ ਹੈ ॥

khelan ko bhagavaan rachee ras ke hit chitr bachitr sabhaa hai |

શ્રી કૃષ્ણએ રસ (પ્રેમ) ની છબી જેવી મહાન સભા બનાવી છે જેની સાથે રમવા માટે.

ਯੌ ਉਪਜੀ ਉਪਮਾ ਤਿਨ ਮੈ ਬ੍ਰਿਖਭਾਨੁ ਸੁਤਾ ਮਨੋ ਚੰਦ੍ਰ ਪ੍ਰਭਾ ਹੈ ॥੫੯੦॥

yau upajee upamaa tin mai brikhabhaan sutaa mano chandr prabhaa hai |590|

સ્વામીએ તેમની રમૂજી રમત માટે આ અદ્ભુત સભા પણ બનાવી છે અને આ સભામાં રાધા ચંદ્રની જેમ ભવ્ય દેખાય છે.590.

ਬ੍ਰਿਖਭਾਨੁ ਸੁਤਾ ਹਰਿ ਆਇਸ ਮਾਨ ਕੈ ਖੇਲਤ ਭੀ ਅਤਿ ਹੀ ਸ੍ਰਮ ਕੈ ॥

brikhabhaan sutaa har aaeis maan kai khelat bhee at hee sram kai |

કૃષ્ણનું પાલન કરીને, રાધા એકાગ્રતાથી પ્રયત્નો સાથે રમે છે

ਗਹਿ ਹਾਥ ਸੋ ਹਾਥ ਤ੍ਰੀਯਾ ਸਭ ਸੁੰਦਰ ਨਾਚਤ ਰਾਸ ਬਿਖੈ ਭ੍ਰਮ ਕੈ ॥

geh haath so haath treeyaa sabh sundar naachat raas bikhai bhram kai |

બધી સ્ત્રીઓ, તેમના હાથ પકડીને, તેમની વાર્તાનું વર્ણન કરતી રમૂજી રમતમાં રાઉન્ડલેમાં વ્યસ્ત છે

ਤਿਹ ਕੀ ਸੁ ਕਥਾ ਮਨ ਬੀਚ ਬਿਚਾਰਿ ਕਰੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੀ ਕ੍ਰਮ ਕੈ ॥

tih kee su kathaa man beech bichaar karai kab sayaam kahee kram kai |

કવિ શ્યામ કહે છે, (કવિઓએ) મનમાં વિચારીને પોતાની વાર્તા ક્રમમાં સંભળાવી છે.

ਮਨੋ ਗੋਪਿਨ ਕੇ ਘਨ ਸੁੰਦਰ ਮੈ ਬ੍ਰਿਜ ਭਾਮਿਨਿ ਦਾਮਿਨਿ ਜਿਉ ਦਮਕੈ ॥੫੯੧॥

mano gopin ke ghan sundar mai brij bhaamin daamin jiau damakai |591|

કવિ કહે છે કે વાદળો જેવા ગોપીઓના સમૂહમાં બ્રજની અત્યંત સુંદર સ્ત્રીઓ વીજળીની જેમ ચમકી રહી છે.591.

ਦੋਹਰਾ ॥

doharaa |

દોહરા

ਪਿਖਿ ਕੈ ਨਾਚਤ ਰਾਧਿਕਾ ਕ੍ਰਿਸਨ ਮਨੈ ਸੁਖ ਪਾਇ ॥

pikh kai naachat raadhikaa krisan manai sukh paae |

રાધાને નૃત્ય કરતી જોઈને કૃષ્ણ ખૂબ ખુશ થયા.

ਅਤਿ ਹੁਲਾਸ ਜੁਤ ਪ੍ਰੇਮ ਛਕਿ ਮੁਰਲੀ ਉਠਿਯੋ ਬਜਾਇ ॥੫੯੨॥

at hulaas jut prem chhak muralee utthiyo bajaae |592|

રાધિકાને નૃત્ય કરતી જોઈને કૃષ્ણ મનમાં પ્રસન્ન થયા અને અત્યંત આનંદ અને સ્નેહથી તેઓ પોતાની વાંસળી વગાડવા લાગ્યા.592.

ਸਵੈਯਾ ॥

savaiyaa |

સ્વય્યા

ਨਟ ਨਾਇਕ ਸੁਧ ਮਲਾਰ ਬਿਲਾਵਲ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਬੀਚ ਧਮਾਰਨ ਗਾਵੈ ॥

natt naaeik sudh malaar bilaaval gvaarin beech dhamaaran gaavai |

નાટ નાયક ગોપીઓમાં શુદ્ધ મલ્હાર, બિલાવલ અને ધમર (આદિ રાગ) ગાય છે.

ਸੋਰਠਿ ਸਾਰੰਗ ਰਾਮਕਲੀ ਸੁ ਬਿਭਾਸ ਭਲੇ ਹਿਤ ਸਾਥ ਬਸਾਵੈ ॥

soratth saarang raamakalee su bibhaas bhale hit saath basaavai |

મુખ્ય નૃત્યાંગના કૃષ્ણએ શુદ્ધ મલ્હાર, બિલાવલ, સોરઠ, સારંગ, રામકલી અને વિભાસ વગેરેના સંગીતમય મોડ પર ગાવાનું અને વગાડવાનું શરૂ કર્યું.

ਗਾਵਹੁ ਹ੍ਵੈ ਮ੍ਰਿਗਨੀ ਤ੍ਰੀਯ ਕੋ ਸੁ ਬੁਲਾਵਤ ਹੈ ਉਪਮਾ ਜੀਯ ਭਾਵੈ ॥

gaavahu hvai mriganee treey ko su bulaavat hai upamaa jeey bhaavai |

તે (તેમને) તે સ્ત્રીઓને બોલાવે છે જેઓ (તેમના) ગાયનમાં હરણની જેમ મોહિત હતી, (તેમની) સમાનતા (કવિના) મનને આ રીતે પ્રહાર કરે છે.

ਮਾਨਹੁ ਭਉਹਨ ਕੋ ਕਸਿ ਕੈ ਧਨੁ ਨੈਨਨ ਕੇ ਮਨੋ ਤੀਰ ਚਲਾਵੈ ॥੫੯੩॥

maanahu bhauhan ko kas kai dhan nainan ke mano teer chalaavai |593|

તે ડો જેવી સ્ત્રીઓને ગાઈને આકર્ષવા લાગ્યો અને એવું લાગતું હતું કે ભ્રમરના ધનુષ્ય પર, તે તેની આંખોના તીરોને ચુસ્તપણે વિસર્જન કરી રહ્યો છે.593.

ਮੇਘ ਮਲਾਰ ਅਉ ਦੇਵਗੰਧਾਰਿ ਭਲੇ ਗਵਰੀ ਕਰਿ ਕੈ ਹਿਤ ਗਾਵੈ ॥

megh malaar aau devagandhaar bhale gavaree kar kai hit gaavai |

મેઘ, મલ્હાર, દેવ ગાંધારી અને ગૌડી સુંદર રીતે ગાય છે.

ਜੈਤਸਿਰੀ ਅਰੁ ਮਾਲਸਿਰੀ ਨਟ ਨਾਇਕ ਸੁੰਦਰ ਭਾਤਿ ਬਸਾਵੈ ॥

jaitasiree ar maalasiree natt naaeik sundar bhaat basaavai |

કૃષ્ણ મેઘ મલ્હાર, દેવગંધર, ગૌરી, જૈતશ્રી, માલશ્રી વગેરેના સંગીતમય મોડ પર સુંદર રીતે ગાય છે અને વગાડી રહ્યા છે.

ਰੀਝ ਰਹੀ ਬ੍ਰਿਜ ਕੀ ਸਭ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਰੀਝ ਰਹੈ ਸੁਰ ਜੋ ਸੁਨ ਪਾਵੈ ॥

reejh rahee brij kee sabh gvaarin reejh rahai sur jo sun paavai |

બ્રજની બધી સ્ત્રીઓ અને દેવતાઓ, જે તેને સાંભળે છે, તેઓ મોહિત થઈ જાય છે

ਅਉਰ ਕੀ ਬਾਤ ਕਹਾ ਕਹੀਯੈ ਤਜਿ ਇੰਦ੍ਰ ਸਭਾ ਸਭ ਆਸਨ ਆਵੈ ॥੫੯੪॥

aaur kee baat kahaa kaheeyai taj indr sabhaa sabh aasan aavai |594|

આનાથી વધુ શું કહેવું જોઈએ, ઈન્દ્રના દરબારના દેવતાઓ પણ, તેમની બેઠકોનો ત્યાગ કરીને, આ રાગો સાંભળવા આવી રહ્યા છે.594.

ਖੇਲਤ ਰਾਸ ਮੈ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਅਤਿ ਹੀ ਰਸ ਸੰਗ ਤ੍ਰੀਯਾ ਮਿਲਿ ਤੀਨੋ ॥

khelat raas mai sayaam kahai at hee ras sang treeyaa mil teeno |

(કવિ) શ્યામ કહે છે, ત્રણેય ગોપીઓ એકસાથે (પ્રેમનો) રસ ગાશે.

ਚੰਦ੍ਰਭਗਾ ਅਰੁ ਚੰਦ੍ਰਮੁਖੀ ਬ੍ਰਿਖਭਾਨ ਸੁਤਾ ਸਜਿ ਸਾਜ ਨਵੀਨੋ ॥

chandrabhagaa ar chandramukhee brikhabhaan sutaa saj saaj naveeno |

રમૂજી નાટકમાં મગ્ન, કૃષ્ણ શણગારેલી ચંદ્રભાગા, ચંદ્રમુખી અને રાધા સાથે અત્યંત જુસ્સાથી વાત કરે છે

ਅੰਜਨ ਆਖਨ ਦੈ ਬਿੰਦੂਆ ਇਕ ਭਾਲ ਮੈ ਸੇਾਂਧੁਰ ਸੁੰਦਰ ਦੀਨੋ ॥

anjan aakhan dai bindooaa ik bhaal mai seaandhur sundar deeno |

આ ગોપીઓની આંખોમાં એન્ટિમોની, કપાળ પર નિશ્ચિત નિશાન અને માથાના વાળના વિભાજન પર કેસરી હોય છે.

ਯੌ ਉਜਪੀ ਉਪਮਾ ਤ੍ਰੀਯ ਕੈ ਸੁਭ ਭਾਗ ਪ੍ਰਕਾਸ ਅਬੈ ਮਨੋ ਕੀਨੋ ॥੫੯੫॥

yau ujapee upamaa treey kai subh bhaag prakaas abai mano keeno |595|

એવું લાગે છે કે આ મહિલાઓનું નસીબ હમણાં જ વધ્યું છે.595.

ਖੇਲਤ ਕਾਨ੍ਰਹ ਸੋ ਚੰਦ੍ਰਭਗਾ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਰਸ ਜੋ ਉਮਹਿਯੋ ਹੈ ॥

khelat kaanrah so chandrabhagaa kab sayaam kahai ras jo umahiyo hai |

જ્યારે ચંદ્રભાગા અને કૃષ્ણ એકસાથે રમ્યા ત્યારે આનંદનો ઊંડો વરસાદ અનુભવાયો

ਪ੍ਰੀਤਿ ਕਰੀ ਅਤਿ ਹੀ ਤਿਹ ਸੋ ਬਹੁ ਲੋਗਨ ਕੋ ਉਪਹਾਸ ਸਹਿਯੋ ਹੈ ॥

preet karee at hee tih so bahu logan ko upahaas sahiyo hai |

કૃષ્ણ પ્રત્યેના ઊંડા પ્રેમમાં આ ગોપીઓએ ઘણા લોકોના ઉપહાસ સહન કર્યા

ਮੋਤਿਨ ਮਾਲ ਢਰੀ ਗਰ ਤੇ ਕਬਿ ਨੇ ਤਿਹ ਕੋ ਜਸੁ ਐਸੇ ਕਹਿਯੋ ਹੈ ॥

motin maal dtaree gar te kab ne tih ko jas aaise kahiyo hai |

તેમના ગળામાં મોતીની માળા બાંધવામાં આવી છે, જેની સફળતાનું વર્ણન કવિએ આ રીતે કર્યું છે.

ਆਨਨ ਚੰਦ੍ਰ ਮਨੋ ਪ੍ਰਗਟੇ ਛਪਿ ਕੈ ਅੰਧਿਆਰੁ ਪਤਾਰਿ ਗਯੋ ਹੈ ॥੫੯੬॥

aanan chandr mano pragatte chhap kai andhiaar pataar gayo hai |596|

તેના ગળામાંથી મોતીની માળા નીચે પડી ગઈ છે અને કવિ કહે છે કે એવું લાગે છે કે ચંદ્ર-મુખના પ્રાગટ્ય પર, અંધકાર અધવચ્ચે સંતાઈ ગયો છે.596.

ਦੋਹਰਾ ॥

doharaa |

દોહરા

ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਰੂਪ ਨਿਹਾਰ ਕੈ ਇਉ ਉਪਜਯੋ ਜੀਯ ਭਾਵ ॥

gvaarin roop nihaar kai iau upajayo jeey bhaav |

ગોપીઓનું સ્વરૂપ જોઈને મન આમ બને છે

ਰਾਜਤ ਜ੍ਯੋ ਮਹਿ ਚਾਦਨੀ ਕੰਜਨ ਸਹਿਤ ਤਲਾਵ ॥੫੯੭॥

raajat jayo meh chaadanee kanjan sahit talaav |597|

ગોપીઓનું સૌંદર્ય જોઈને એવું લાગે છે કે કમળ-પુષ્પોની કુંડ ચાંદની રાતમાં ભવ્ય લાગે છે.597.

ਸਵੈਯਾ ॥

savaiyaa |

સ્વય્યા

ਲੋਚਨ ਹੈ ਜਿਨ ਕੇ ਸੁ ਪ੍ਰਭਾਧਰ ਆਨਨ ਹੈ ਜਿਨ ਕੋ ਸਮ ਮੈਨਾ ॥

lochan hai jin ke su prabhaadhar aanan hai jin ko sam mainaa |

જેની આંખો કમળ જેવી છે અને જેના મુખ કામદેવ જેવા છે.

ਕੈ ਕੈ ਕਟਾਛ ਚੁਰਾਇ ਲਯੋ ਮਨ ਪੈ ਤਿਨ ਕੋ ਜੋਊ ਰਛਕ ਧੈਨਾ ॥

kai kai kattaachh churaae layo man pai tin ko joaoo rachhak dhainaa |

જેમની આંખો કમળ જેવી છે અને બાકીનું શરીર પ્રેમના દેવતા જેવું છે, તેમનું મન ગાયોના રક્ષક કૃષ્ણ દ્વારા ચિહ્નો સાથે ચોરાઈ ગયું છે.

ਕੇਹਰਿ ਸੀ ਜਿਨ ਕੀ ਕਟਿ ਹੈ ਸੁ ਕਪੋਤ ਸੋ ਕੰਠ ਸੁ ਕੋਕਿਲ ਬੈਨਾ ॥

kehar see jin kee katt hai su kapot so kantth su kokil bainaa |

જેનો ચહેરો સિંહ જેવો પાતળો, કબૂતર જેવો ગરદન અને કોયલ જેવો અવાજ.

ਤਾਹਿ ਲਯੋ ਹਰਿ ਕੈ ਹਰਿ ਕੋ ਮਨ ਭਉਹ ਨਚਾਇ ਨਚਾਇ ਕੈ ਨੈਨਾ ॥੫੯੮॥

taeh layo har kai har ko man bhauh nachaae nachaae kai nainaa |598|

જેમની કમર સિંહ જેવી છે, કબૂતર જેવું ગળું અને વાણી કોકિલા જેવી છે, તેમનું મન કૃષ્ણએ તેમની ભમર અને આંખોના ચિહ્નો વડે અપહરણ કરી લીધું છે.598.

ਕਾਨ੍ਰਹ ਬਿਰਾਜਤ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਮੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਜਿਨ ਕੋ ਕਛੁ ਭਉ ਨਾ ॥

kaanrah biraajat gvaarin mai kab sayaam kahai jin ko kachh bhau naa |

કૃષ્ણ એ ગોપીઓમાં બિરાજમાન છે, જેઓ કોઈથી ડરતા નથી

ਤਾਤ ਕੀ ਬਾਤ ਕੋ ਨੈਕੁ ਸੁਨੈ ਜਿਨ ਕੇ ਸੰਗ ਭ੍ਰਾਤ ਕਰਿਯੋ ਬਨਿ ਗਉਨਾ ॥

taat kee baat ko naik sunai jin ke sang bhraat kariyo ban gaunaa |

તેઓ એ રામ જેવા કૃષ્ણ સાથે ભટકી રહ્યા છે, જે પિતાની વાત સાંભળીને પોતાના ભાઈ સાથે વનમાં ગયા હતા.

ਤਾ ਕੀ ਲਟੈ ਲਟਕੈ ਤਨ ਮੋ ਜੋਊ ਸਾਧਨ ਕੇ ਮਨਿ ਗਿਆਨ ਦਿਵਉਨਾ ॥

taa kee lattai lattakai tan mo joaoo saadhan ke man giaan divaunaa |

તેના વાળના તાળાઓ

ਸੰਦਲ ਪੈ ਉਪਜੀ ਉਪਮਾ ਮਨੋ ਲਾਗ ਰਹੇ ਅਹਿ ਰਾਜਨ ਛਉਨਾ ॥੫੯੯॥

sandal pai upajee upamaa mano laag rahe eh raajan chhaunaa |599|

જે સંતોને પણ જ્ઞાનથી પ્રબુદ્ધ કરે છે અને તેઓ ચંદન પરના કાળા નાગના યુવાનો જેવા લાગે છે.599.

ਖੇਲਤ ਹੈ ਸੋਊ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਮੈ ਜੋਊ ਊਪਰ ਪੀਤ ਧਰੇ ਉਪਰਉਨਾ ॥

khelat hai soaoo gvaarin mai joaoo aoopar peet dhare upraunaa |

જે પીળા વસ્ત્રો પહેરે છે, તે ગોપીઓ સાથે રમી રહ્યો છે

સૂચિ (1 - 1428)

જાપ પાન: 1 - 10

અਕਾਲ ઉસ્તਤ પાન: 11 - 38

બચિત્તર નાટક પાન: 39 - 73

ચાંદી ચરિત્તર ઉકાત બિલાસ પાન: 74 - 99

ચાંદી ચરિત્તર પાન: 100 - 118

વાર શ્રી ભૌગૌતિ જી કી પાન: 119 - 126

જ્ઞાન પ્રબોધ પાન: 127 - 154

ચૌબીસ અવતાર પાન: 155 - 610

બ્રહ્મ અવતાર પાન: 611 - 634

રુદ્ર અવતાર પાન: 635 - 708

શબ્દ હજારે પાન: 709 - 712

૩૩ સ્વૈયાય પાન: 712 - 716

ખાલસા મહિમા પાન: 716 - 716

શસ્ત્ર નામ માળા પાન: 717 - 808

ચરિત્રોપાખ્યાણ પાન: 809 - 1388

જફરનામા પાન: 1389 - 1394

હિકાયત પાન: 1394 - 1428