શ્રી દસમ ગ્રંથ

પાન - 354

ਜੋ ਸਿਰ ਸਤ੍ਰਨ ਕੇ ਹਰਿਤਾ ਜੋਊ ਸਾਧਨ ਕੋ ਵਰੁ ਦਾਨ ਦਿਵਉਨਾ ॥

jo sir satran ke haritaa joaoo saadhan ko var daan divaunaa |

તે શત્રુઓનો નાશ કરનાર અને સંતોને વરદાન આપનાર છે

ਬੀਚ ਰਹਿਯੋ ਜਗ ਕੇ ਰਵਿ ਕੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਜਿਹ ਕੋ ਪੁਨਿ ਖਉਨਾ ॥

beech rahiyo jag ke rav kai kab sayaam kahai jih ko pun khaunaa |

તે જગત, આકાશ, સૂર્ય વગેરે સર્વમાં વ્યાપી જાય છે અને તેનો ક્યારેય નાશ થતો નથી

ਰਾਜਤ ਯੌ ਅਲਕੈ ਤਿਨ ਕੀ ਮਨੋ ਚੰਦਨ ਲਾਗ ਰਹੇ ਅਹਿ ਛਉਨਾ ॥੬੦੦॥

raajat yau alakai tin kee mano chandan laag rahe eh chhaunaa |600|

તેના કપાળ પરના વાળના તાળાઓ ચંદનના ઝાડ પર લટકતા સર્પના બચ્ચાં જેવા દેખાય છે.600.

ਕੀਰ ਸੇ ਨਾਕ ਕੁਰੰਗ ਸੇ ਨੈਨਨ ਡੋਲਤ ਹੈ ਸੋਊ ਬੀਚ ਤ੍ਰੀਯਾ ਮੈ ॥

keer se naak kurang se nainan ddolat hai soaoo beech treeyaa mai |

જેનું નસકોરું પોપટ જેવું છે અને આંખો કૂતરા જેવી છે, તે સ્ત્રીઓ સાથે ભટકતો હોય છે.

ਜੋ ਮਨ ਸਤ੍ਰਨ ਬੀਚ ਰਵਿਯੋ ਜੋ ਰਹਿਯੋ ਰਵਿ ਸਾਧਨ ਬੀਚ ਹੀਯਾ ਮੈ ॥

jo man satran beech raviyo jo rahiyo rav saadhan beech heeyaa mai |

જે શત્રુઓના મનમાં છુપાયેલ છે અને સાધકોના હૃદયમાં જડિત છે.

ਤਾ ਛਬਿ ਕੋ ਜਸੁ ਉਚ ਮਹਾ ਇਹ ਭਾਤਿਨ ਸੋ ਫੁਨਿ ਉਚਰੀਯਾ ਮੈ ॥

taa chhab ko jas uch mahaa ih bhaatin so fun uchareeyaa mai |

તેમની છબીનો ઉચ્ચ અને મહાન મહિમા (કવિ) ફરીથી આ રીતે ઉત્કૃષ્ટ છે.

ਤਾ ਰਸ ਕੀ ਹਮ ਬਾਤ ਕਹੀ ਜੋਊ ਰਾਵਨ ਸੁ ਬਸਿਯੋ ਹੈ ਜੀਆ ਮੈ ॥੬੦੧॥

taa ras kee ham baat kahee joaoo raavan su basiyo hai jeea mai |601|

તે, જે હંમેશા દુશ્મનો તેમજ સંતોના મનમાં રહે છે, હું આ સુંદરતાનું વર્ણન કરતી વખતે કહું છું કે તે એ જ રામ છે, જે રાવણના હૃદયમાં પણ વ્યાપ્ત છે.601.

ਖੇਲਤ ਸੰਗ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਕੇ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਜੋਊ ਕਾਨਰ ਕਾਲਾ ॥

khelat sang gvaarin ke kab sayaam kahai joaoo kaanar kaalaa |

કાળા રંગના કૃષ્ણ ગોપીઓ સાથે રમી રહ્યા છે

ਰਾਜਤ ਹੈ ਸੋਈ ਬੀਚ ਖਰੋ ਸੋ ਬਿਰਾਜਤ ਹੈ ਗਿਰਦੇ ਤਿਹ ਬਾਲਾ ॥

raajat hai soee beech kharo so biraajat hai girade tih baalaa |

તે મધ્યમાં ઊભો છે અને ચારેય બાજુઓ પર, યુવાન કુમારિકાઓ ઊભી છે

ਫੂਲ ਰਹੇ ਜਹ ਫੂਲ ਭਲੀ ਬਿਧਿ ਹੈ ਅਤਿ ਹੀ ਜਹ ਚੰਦ ਉਜਾਲਾ ॥

fool rahe jah fool bhalee bidh hai at hee jah chand ujaalaa |

તે સંપૂર્ણ ખીલેલા ફૂલો જેવો દેખાય છે અથવા છૂટાછવાયા ચંદ્રની જેમ દેખાય છે

ਗੋਪਿਨ ਨੈਨਨ ਕੀ ਸੁ ਮਨੋ ਪਹਰੀ ਭਗਵਾਨ ਸੁ ਕੰਜਨ ਮਾਲਾ ॥੬੦੨॥

gopin nainan kee su mano paharee bhagavaan su kanjan maalaa |602|

એવું લાગે છે કે ભગવાન કૃષ્ણે ગોપીઓના ફૂલો જેવી આંખોની માળા પહેરી છે.602.

ਦੋਹਰਾ ॥

doharaa |

દોહરા

ਬਰਨਨ ਚੰਦ੍ਰਭਗਾ ਕਹਿਯੋ ਅਤਿ ਨਿਰਮਲ ਕੈ ਬੁਧਿ ॥

baranan chandrabhagaa kahiyo at niramal kai budh |

અત્યંત શુદ્ધ બુદ્ધિની સ્ત્રી ચંદ્રભાગાનું વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે

ਉਪਮਾ ਤਾਹਿ ਤਨਉਰ ਕੀ ਸੂਰਜ ਸੀ ਹੈ ਸੁਧਿ ॥੬੦੩॥

aupamaa taeh tnaur kee sooraj see hai sudh |603|

તેનું શરીર સૂર્યની જેમ શુદ્ધ સ્વરૂપમાં પ્રફુલ્લિત છે.603.

ਸਵੈਯਾ ॥

savaiyaa |

સ્વય્યા

ਸ੍ਯਾਮ ਕੇ ਜਾ ਪਿਖਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਅਤਿ ਲਾਜਹਿ ਕੇ ਫੁਨਿ ਜਾਲ ਅਟੇ ਹੈ ॥

sayaam ke jaa pikh sayaam kahai at laajeh ke fun jaal atte hai |

કૃષ્ણની નજીક જઈને તેને નામથી બોલાવે છે, તે અત્યંત સંકોચથી રડી રહી છે

ਜਾ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾ ਅਤਿ ਸੁੰਦਰ ਪੈ ਸੁਤ ਭਾਵਨ ਭਾਵ ਸੁ ਵਾਰਿ ਸੁਟੇ ਹੈ ॥

jaa kee prabhaa at sundar pai sut bhaavan bhaav su vaar sutte hai |

તેના ભવ્ય ગૌરવ પર, ઘણી લાગણીઓનું બલિદાન આપવામાં આવે છે

ਜਿਹ ਕੋ ਪਿਖਿ ਕੈ ਜਨ ਰੀਝ ਰਹੈ ਸੁ ਮੁਨੀਨ ਕੇ ਪੇਖਿ ਧਿਆਨ ਛੁਟੇ ਹੈ ॥

jih ko pikh kai jan reejh rahai su muneen ke pekh dhiaan chhutte hai |

જેને જોઈને તમામ લોકો પ્રસન્ન થઈ રહ્યા છે અને ઋષિઓનું ધ્યાન ફરી વળ્યું છે

ਰਾਜਤ ਰਾਧੇ ਅਹੀਰਿ ਤਨਉਰ ਕੇ ਮਾਨਹੁ ਸੂਰਜ ਸੇ ਪ੍ਰਗਟੇ ਹੈ ॥੬੦੪॥

raajat raadhe aheer tnaur ke maanahu sooraj se pragatte hai |604|

તે રાધિકા, સૂર્યની જેમ તેના અભિવ્યક્તિ પર, ભવ્ય દેખાઈ રહી છે.604.

ਖੇਲਤ ਹੈ ਸੋਊ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਮੈ ਜਿਹ ਕੋ ਬ੍ਰਿਜ ਹੈ ਅਤਿ ਸੁੰਦਰ ਡੇਰਾ ॥

khelat hai soaoo gvaarin mai jih ko brij hai at sundar dderaa |

તે કૃષ્ણ ગોપીઓ સાથે રમી રહ્યા છે, જેનું સુંદર ઘર બ્રજમાં છે

ਜਾਹੀ ਕੇ ਨੈਨ ਕੁਰੰਗ ਸੇ ਹੈ ਜਸੁਧਾ ਜੂ ਕੋ ਬਾਲਕ ਨੰਦਹਿ ਕੇਰਾ ॥

jaahee ke nain kurang se hai jasudhaa joo ko baalak nandeh keraa |

તેની આંખો હરણ જેવી છે અને તે નંદ અને યશોદાનો પુત્ર છે

ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਸੋ ਤਹਿ ਘੇਰ ਲਯੋ ਕਹਿਬੇ ਜਸੁ ਕੋ ਉਮਗਿਯੋ ਮਨ ਮੇਰਾ ॥

gvaarin so teh gher layo kahibe jas ko umagiyo man meraa |

ગોપીઓએ તેમને ઘેરી લીધા છે અને મારું મન તેમની સ્તુતિ કરવા આતુર છે

ਮਾਨਹੁ ਮੈਨ ਸੋ ਖੇਲਨ ਕਾਜ ਕਰਿਯੋ ਮਿਲ ਕੈ ਮਨੋ ਚਾਦਨ ਘੇਰਾ ॥੬੦੫॥

maanahu main so khelan kaaj kariyo mil kai mano chaadan gheraa |605|

તે પ્રેમના દેવ તરીકે તેની સાથે રમવા માટે ઘણા ચંદ્રોથી ઘેરાયેલા હોય તેવું લાગે છે.605.

ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਰੀਝ ਰਹੀ ਹਰਿ ਪੇਖਿ ਸਭੈ ਤਜਿ ਲਾਜਿ ਸੁ ਅਉ ਡਰ ਸਾਸੋ ॥

gvaarin reejh rahee har pekh sabhai taj laaj su aau ddar saaso |

સાસુ-સસરાના ભયનો ત્યાગ કરીને અને સંકોચનો પણ ત્યાગ કરીને કૃષ્ણને જોઈને બધી ગોપીઓ મોહિત થઈ ગઈ.

ਆਈ ਹੈ ਤਿਆਗਿ ਸੋਊ ਗ੍ਰਿਹ ਪੈ ਭਰਤਾਰ ਕਹੈ ਨ ਕਛੂ ਕਹਿ ਮਾ ਸੋ ॥

aaee hai tiaag soaoo grih pai bharataar kahai na kachhoo keh maa so |

તેમના ઘરે કંઈપણ કહ્યા વિના અને તેમના પતિને પણ છોડીને જતા રહે છે

ਡੋਲਤ ਹੈ ਸੋਊ ਤਾਲ ਬਜਾਇ ਕੈ ਗਾਵਤ ਹੈ ਕਰਿ ਕੈ ਉਪਹਾਸੋ ॥

ddolat hai soaoo taal bajaae kai gaavat hai kar kai upahaaso |

તેઓ અહીં આવ્યા છે અને વિવિધ ધૂનો પર ગાતા અને વગાડતા હસતાં હસતાં અહીં-ત્યાં ફરે છે.

ਮੋਹਿ ਗਿਰੈ ਧਰ ਪੈ ਸੁ ਤ੍ਰੀਯਾ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਚਿਤਵੈ ਹਰਿ ਜਾ ਸੋ ॥੬੦੬॥

mohi girai dhar pai su treeyaa kab sayaam kahai chitavai har jaa so |606|

તેણી, જેને કૃષ્ણ જુએ છે, તે, મોહિત થઈને, પૃથ્વી પર પડે છે.606.

ਜੋ ਜੁਗ ਤੀਸਰ ਹੈ ਕਰਤਾ ਜੋਊ ਹੈ ਤਨ ਪੈ ਧਰਿਯਾ ਪਟ ਪੀਲੇ ॥

jo jug teesar hai karataa joaoo hai tan pai dhariyaa patt peele |

તે, જે ત્રેતા યુગના ભગવાન છે અને પીળા વસ્ત્રો ધારણ કરે છે

ਜਾਹਿ ਛਲਿਯੋ ਬਲਿਰਾਜ ਬਲੀ ਜਿਨਿ ਸਤ੍ਰ ਹਨੇ ਕਰਿ ਕੋਪ ਹਠੀਲੇ ॥

jaeh chhaliyo baliraaj balee jin satr hane kar kop hattheele |

તેણે, જેણે પરાક્રમી રાજા બાલીને છેતર્યા અને ભારે ક્રોધમાં, સતત દુશ્મનોનો નાશ કર્યો.

ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਰੀਝ ਰਹੀ ਧਰਨੀ ਜੁ ਧਰੇ ਪਟ ਪੀਤਨ ਪੈ ਸੁ ਰੰਗੀਲੇ ॥

gvaarin reejh rahee dharanee ju dhare patt peetan pai su rangeele |

એ જ ભગવાન પર આ ગોપીઓ મોહિત થઈ રહી છે, જેમણે પીળા વસ્ત્રો ધારણ કર્યા છે.

ਜਿਉ ਮ੍ਰਿਗਨੀ ਸਰ ਲਾਗਿ ਗਿਰੈ ਇਹ ਤਿਉ ਹਰਿ ਦੇਖਤ ਨੈਨ ਰਸੀਲੇ ॥੬੦੭॥

jiau mriganee sar laag girai ih tiau har dekhat nain raseele |607|

જેવી રીતે તીર મારવાથી નીચે પડે છે, તેવી જ અસર કૃષ્ણની પ્રફુલ્લિત આંખોથી (ગોપીઓ પર) થાય છે.607.

ਕਾਨਰ ਕੇ ਸੰਗ ਖੇਲਤ ਸੋ ਅਤਿ ਹੀ ਸੁਖ ਕੋ ਕਰ ਕੈ ਤਨ ਮੈ ॥

kaanar ke sang khelat so at hee sukh ko kar kai tan mai |

શરીરનો અતિ આનંદ માણી તેઓ શ્રી કૃષ્ણ સાથે રમે છે.

ਸ੍ਯਾਮ ਹੀ ਸੋ ਅਤਿ ਹੀ ਹਿਤ ਕੈ ਚਿਤ ਕੈ ਨਹਿ ਬੰਧਨ ਅਉ ਧਨ ਮੈ ॥

sayaam hee so at hee hit kai chit kai neh bandhan aau dhan mai |

ગોપીઓ અત્યંત આનંદમાં કૃષ્ણ સાથે રમી રહી છે અને કૃષ્ણને પ્રેમ કરવા માટે પોતાને સંપૂર્ણ સ્વતંત્ર માને છે

ਧਰਿ ਰੰਗਨਿ ਬਸਤ੍ਰ ਸਭੈ ਤਹਿ ਡੋਲਤ ਯੌ ਉਪਮਾ ਉਪਜੀ ਮਨ ਮੈ ॥

dhar rangan basatr sabhai teh ddolat yau upamaa upajee man mai |

બધી (ગોપીઓ) રંગબેરંગી વસ્ત્રો પહેરીને ત્યાં ફરે છે. (તેમની) સમાનતા આમ (મારા) મનમાં ઉભી થઈ છે

ਜੋਊ ਫੂਲ ਮੁਖੀ ਤਹ ਫੂਲ ਕੈ ਖੇਲਤ ਫੂਲ ਸੀ ਹੋਇ ਗਈ ਬਨ ਮੈ ॥੬੦੮॥

joaoo fool mukhee tah fool kai khelat fool see hoe gee ban mai |608|

તેઓ રંગીન કપડા પહેરીને બેફિકર થઈને ફરે છે અને તેમની આ સ્થિતિ મનમાં એવું અનુકરણ કરે છે કે તેઓ મધમાખીની જેમ ફૂલોનો રસ ચૂસતી દેખાય છે અને જંગલમાં તેમની સાથે રમીને તેમની સાથે એક થઈ જાય છે.608.

ਸਭ ਖੇਲਤ ਹੈ ਮਨਿ ਆਨੰਦ ਕੈ ਭਗਵਾਨ ਕੋ ਧਾਰਿ ਸਬੈ ਮਨ ਮੈ ॥

sabh khelat hai man aanand kai bhagavaan ko dhaar sabai man mai |

તેઓ બધા આનંદથી રમી રહ્યા છે, મનમાં ભગવાન કૃષ્ણનું ધ્યાન કરી રહ્યા છે

ਹਰਿ ਕੇ ਚਿਤਬੇ ਕੀ ਰਹੀ ਸੁਧਿ ਏਕਨ ਅਉਰ ਰਹੀ ਨ ਕਛੂ ਤਨ ਮੈ ॥

har ke chitabe kee rahee sudh ekan aaur rahee na kachhoo tan mai |

તેઓને કૃષ્ણના દર્શન સિવાય બીજા કોઈની સભાનતા નથી

ਨਹੀ ਭੂਤਲ ਮੈ ਅਰੁ ਮਾਤਲੁ ਮੈ ਇਨਿ ਸੋ ਨਹਿ ਦੇਵਨ ਕੇ ਗਨ ਮੈ ॥

nahee bhootal mai ar maatal mai in so neh devan ke gan mai |

ન તો અંડરવર્લ્ડમાં, ન આકાશમાં, ન તો દેવતાઓમાં તેના જેવું (કોઈ) છે.

ਸੋਊ ਰੀਝ ਸੋ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਅਤਿ ਹੀ ਫੁਨਿ ਡੋਲਤ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਕੇ ਗਨ ਮੈ ॥੬੦੯॥

soaoo reejh so sayaam kahai at hee fun ddolat gvaarin ke gan mai |609|

તેમનું મન ન તો પરલોકમાં છે, ન તો આ મૃત્યુલોકમાં છે કે ન તો દેવોના ધામમાં છે, પરંતુ તેમના સાર્વભૌમ કૃષ્ણથી મોહિત થઈને તેઓ પોતાનું સંતુલન ગુમાવી રહ્યા છે.609.

ਹਸਿ ਕੈ ਭਗਵਾਨ ਕਹੀ ਬਤੀਯਾ ਬ੍ਰਿਖਭਾਨੁ ਸੁਤਾ ਪਿਖਿ ਰੂਪ ਨਵੀਨੋ ॥

has kai bhagavaan kahee bateeyaa brikhabhaan sutaa pikh roop naveeno |

રાધાની નવી આકર્ષક સુંદરતા જોઈને ભગવાન કૃષ્ણએ તેની સાથે વાત કરી

ਅੰਜਨ ਆਡ ਧਰੇ ਪੁਨਿ ਬੇਸਰ ਭਾਵ ਸਭੈ ਜਿਨਿ ਭਾਵਨ ਕੀਨੋ ॥

anjan aadd dhare pun besar bhaav sabhai jin bhaavan keeno |

તેણીએ તેના અંગો પર વિવિધ લાગણીઓ વ્યક્ત કરતા ઘરેણાં પહેર્યા હતા

ਸੁੰਦਰ ਸੇਾਂਧਰ ਕੋ ਜਿਨ ਲੈ ਕਰਿ ਭਾਲ ਬਿਖੈ ਬਿੰਦੂਆ ਇਕ ਦੀਨੋ ॥

sundar seaandhar ko jin lai kar bhaal bikhai bindooaa ik deeno |

તેણીએ કપાળ પર સિંદૂરનું નિશાન લગાવ્યું હતું અને તેની આંખો નૃત્ય કરવા માટે તેના મનમાં ખૂબ જ આનંદિત હતી.

ਨੈਨ ਨਚਾਇ ਮਨੈ ਸੁਖ ਪਾਇ ਚਿਤੈ ਜਦੁਰਾਇ ਤਬੈ ਹਸਿ ਦੀਨੋ ॥੬੧੦॥

nain nachaae manai sukh paae chitai jaduraae tabai has deeno |610|

તેને જોઈને યાદવોના રાજા કૃષ્ણ હસ્યા.610.

ਬੀਨ ਸੀ ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਗਾਵਤ ਹੈ ਸੁਨਬੇ ਕਹੁ ਸੁੰਦਰ ਕਾਨਰ ਕਾਰੇ ॥

been see gvaarin gaavat hai sunabe kahu sundar kaanar kaare |

ગોપીઓ ગીતાની મધુર ધૂન સાથે ગાય છે અને કૃષ્ણ સાંભળી રહ્યા છે

ਆਨਨ ਹੈ ਜਿਨ ਕੋ ਸਸਿ ਸੋ ਸੁ ਬਿਰਾਜਤ ਕੰਜਨ ਸੇ ਦ੍ਰਿਗ ਭਾਰੇ ॥

aanan hai jin ko sas so su biraajat kanjan se drig bhaare |

તેમના ચહેરા ચંદ્ર જેવા છે અને આંખો મોટા કમળના ફૂલો જેવી છે

ਝਾਝਨ ਤਾ ਕੀ ਉਠੀ ਧਰ ਪੈ ਧੁਨਿ ਤਾ ਛਬਿ ਕੋ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਉਚਾਰੇ ॥

jhaajhan taa kee utthee dhar pai dhun taa chhab ko kab sayaam uchaare |

કવિ શ્યામ જમીન પર પગ રાખે છે ત્યારે કરતાલના અવાજનું વર્ણન કરે છે.

ਢੋਲਕ ਸੰਗਿ ਤੰਬੂਰਨ ਹੋਇ ਉਠੇ ਤਹ ਬਾਜਿ ਮ੍ਰਿਦੰਗ ਨਗਾਰੇ ॥੬੧੧॥

dtolak sang tanbooran hoe utthe tah baaj mridang nagaare |611|

તેમના પાયલનો ઝણઝણાટ અવાજ એવી રીતે ઉભો થયો છે કે નાના ડ્રમ, તાનપુરા (તંતુવાદ્ય વાદ્ય), ડ્રમ, ટ્રમ્પેટ વગેરેના અવાજો. સમાન.611 માં સાંભળવામાં આવી રહી છે.