શ્રી દસમ ગ્રંથ

પાન - 342

ਜਿਉ ਸੰਗ ਮੀਨਨ ਕੇ ਲਰ ਕੈ ਤਿਨ ਤ੍ਯਾਗ ਸਭੋ ਮਨੋ ਬਾਰਿ ਧਰਇਯਾ ॥੪੮੦॥

jiau sang meenan ke lar kai tin tayaag sabho mano baar dhareiyaa |480|

ગોપીઓ સાથે જે કંઈ પણ થયું, કવિ શ્યામ તેના વિશે કહે છે કે તેઓ ઝઘડ્યા પછી અને સમુદ્રથી અલગ થયા પછી માછલીઓ કરડતી હોય તેવું લાગતું હતું.480.

ਗੋਪਿਨ ਕੇ ਤਨ ਕੀ ਛੁਟਗੀ ਸੁਧਿ ਡੋਲਤ ਹੈ ਬਨ ਮੈ ਜਨੁ ਬਉਰੀ ॥

gopin ke tan kee chhuttagee sudh ddolat hai ban mai jan bauree |

ગોપીઓએ તેમના શરીરનું ભાન ગુમાવ્યું અને પાગલોની જેમ ભાગી

ਏਕ ਉਠੈ ਇਕ ਝੂਮਿ ਗਿਰੈ ਬ੍ਰਿਜ ਕੀ ਮਹਰੀ ਇਕ ਆਵਤ ਦਉਰੀ ॥

ek utthai ik jhoom girai brij kee maharee ik aavat dauree |

કોઈ ઊભું થઈને બેભાન થઈને નીચે પડી રહ્યું છે અને ક્યાંક કોઈ બ્રજાની સ્ત્રી દોડતી આવી રહી છે

ਆਤੁਰ ਹ੍ਵੈ ਅਤਿ ਢੂੰਡਤ ਹੈ ਤਿਨ ਕੇ ਸਿਰ ਕੀ ਗਿਰ ਗੀ ਸੁ ਪਿਛਉਰੀ ॥

aatur hvai at dtoonddat hai tin ke sir kee gir gee su pichhauree |

પરેશાન થઈને, તેઓ વિખરાયેલા વાળ સાથે કૃષ્ણને શોધી રહ્યા છે

ਕਾਨ੍ਰਹ ਕੋ ਧ੍ਯਾਨ ਬਸਿਯੋ ਮਨ ਮੈ ਸੋਊ ਜਾਨ ਗਹੈ ਫੁਨਿ ਰੂਖਨ ਕਉਰੀ ॥੪੮੧॥

kaanrah ko dhayaan basiyo man mai soaoo jaan gahai fun rookhan kauree |481|

તેઓ તેમના મનમાં કૃષ્ણનું ધ્યાન કરી રહ્યા છે અને તેઓ કૃષ્ણને બોલાવી રહ્યા છે, વૃક્ષોને ચુંબન કરી રહ્યા છે.481.

ਫੇਰਿ ਤਜੈ ਤਿਨ ਰੂਖਨ ਕੋ ਇਹ ਭਾਤਿ ਕਹੈ ਨੰਦ ਲਾਲ ਕਹਾ ਰੇ ॥

fer tajai tin rookhan ko ih bhaat kahai nand laal kahaa re |

પછી તેઓ પાંખો છોડે છે અને આમ કહે છે નંદલાલ ક્યાં છે?

ਚੰਪਕ ਮਉਲਸਿਰੀ ਬਟ ਤਾਲ ਲਵੰਗ ਲਤਾ ਕਚਨਾਰ ਜਹਾ ਰੇ ॥

chanpak maulasiree batt taal lavang lataa kachanaar jahaa re |

પછી વૃક્ષો છોડીને તેઓ ચંપક, મૌલશ્રી, તાલ, લવંગલતા, કાચનાર વગેરે ઝાડીઓને કૃષ્ણનું ઠેકાણું પૂછે છે, કહે છે.

ਪੈ ਜਿਹ ਕੇ ਹਮ ਕਾਰਨ ਕੋ ਪਗਿ ਕੰਟਕਕਾ ਸਿਰਿ ਧੂਪ ਸਹਾ ਰੇ ॥

pai jih ke ham kaaran ko pag kanttakakaa sir dhoop sahaa re |

પણ આપણા પગમાં કાંટા અને માથા પર સૂર્ય કોના માટે યોગ્ય છે,

ਸੋ ਹਮ ਕੌ ਤੁਮ ਦੇਹੁ ਬਤਾਇ ਪਰੈ ਤੁਮ ਪਾਇਨ ਜਾਵ ਤਹਾ ਰੇ ॥੪੮੨॥

so ham kau tum dehu bataae parai tum paaein jaav tahaa re |482|

��અમે માથે સૂર્યપ્રકાશ અને અમારા પગમાં કાંટાની પીડા સહન કરીને ભટકીએ છીએ, અમને કહો કે એ કૃષ્ણ ક્યાં છે અમે તમારા પગે પડ્યા છીએ.��482.

ਬੇਲ ਬਿਰਾਜਤ ਹੈ ਜਿਹ ਜਾ ਗੁਲ ਚੰਪਕ ਕਾ ਸੁ ਪ੍ਰਭਾ ਅਤਿ ਪਾਈ ॥

bel biraajat hai jih jaa gul chanpak kaa su prabhaa at paaee |

જ્યાં વેલાઓ મઢેલા છે અને જ્યાં ચંબાના પુષ્પો શોભે છે;

ਮੌਲਿਸਿਰੀ ਗੁਲ ਲਾਲ ਗੁਲਾਬ ਧਰਾ ਤਿਨ ਫੂਲਨ ਸੋ ਛਬਿ ਛਾਈ ॥

maualisiree gul laal gulaab dharaa tin foolan so chhab chhaaee |

કૃષ્ણની શોધમાં એ ગોપીઓ ત્યાં ભટકી રહી છે જ્યાં બેલના વૃક્ષો, ચંપાની ઝાડીઓ અને મૌલશ્રી અને લાલ ગુલાબના છોડ છે.

ਚੰਪਕ ਮਉਲਸਿਰੀ ਬਟ ਤਾਲ ਲਵੰਗ ਲਤਾ ਕਚਨਾਰ ਸੁਹਾਈ ॥

chanpak maulasiree batt taal lavang lataa kachanaar suhaaee |

(પૃથ્વી) ચંબા, મૌલસિરી, ખજૂર, લવિંગ, વેલા અને કાચનારથી ધન્ય છે.

ਬਾਰਿ ਝਰੈ ਝਰਨਾ ਗਿਰਿ ਤੇ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਅਤਿ ਹੀ ਸੁਖਦਾਈ ॥੪੮੩॥

baar jharai jharanaa gir te kab sayaam kahai at hee sukhadaaee |483|

ચંપક, મૌલશ્રી, લવંગલતા, કાચનાર વગેરે વૃક્ષો પ્રભાવશાળી લાગે છે અને અત્યંત શાંતિ આપનાર મોતિયા વહે છે.483.

ਤਿਹ ਕਾਨਨ ਕੋ ਹਰਿ ਕੇ ਹਿਤ ਤੇ ਗੁਪੀਆ ਬ੍ਰਿਜ ਕੀ ਇਹ ਭਾਤਿ ਕਹੈ ॥

tih kaanan ko har ke hit te gupeea brij kee ih bhaat kahai |

તે વનમાં કૃષ્ણના પ્રેમને કારણે બ્રજ-ભૂમિની ગોપીઓ આમ કહે છે.

ਬਰ ਪੀਪਰ ਹੇਰਿ ਹਿਯਾ ਨ ਕਹੂੰ ਜਿਹ ਕੇ ਹਿਤ ਸੋ ਸਿਰਿ ਧੂਪ ਸਹੈ ॥

bar peepar her hiyaa na kahoon jih ke hit so sir dhoop sahai |

કૃષ્ણ પ્રત્યેના પ્રેમના બંધનમાં બંધાયેલી ગોપીઓ કહે છે, ‘શું તે પીપળના ઝાડ પાસે નથી?’ અને આટલું કહીને અને માથે સૂર્યપ્રકાશ સહન કરીને, તેઓ ત્યાં-ત્યાં દોડી રહ્યા છે.

ਅਹੋ ਕਿਉ ਤਜਿ ਆਵਤ ਹੋ ਭਰਤਾ ਬਿਨੁ ਕਾਨ੍ਰਹ ਪਿਖੇ ਨਹਿ ਧਾਮਿ ਰਹੈ ॥

aho kiau taj aavat ho bharataa bin kaanrah pikhe neh dhaam rahai |

માફ કરશો! (તે અમને કહીને ક્યાંક છુપાયેલ છે કે તમે) તમારા પતિને છોડીને ભાગી જાઓ છો, પણ (અમે) કાનાહને જોયા વિના ઘરે રહી શકતા નથી.

ਇਕ ਬਾਤ ਕਰੈ ਸੁਨ ਕੈ ਇਕ ਬੋਲਬ ਰੂਖਨ ਕੋ ਹਰਿ ਜਾਨਿ ਗਹੈ ॥੪੮੪॥

eik baat karai sun kai ik bolab rookhan ko har jaan gahai |484|

પછી તેઓ એકબીજા સાથે મસલત કરે છે કે તેઓ શા માટે તેમના પતિને છોડીને અહીં-ત્યાં ફરે છે, પરંતુ તેની સાથે તેમને તેમના મનમાંથી આ જવાબ મળે છે કે તેઓ દોડી રહ્યા છે કારણ કે તેઓ આ રીતે કૃષ્ણ વિના જીવી શકતા નથી.

ਕਾਨ੍ਰਹ ਬਿਯੋਗ ਕੋ ਮਾਨਿ ਬਧੂ ਬ੍ਰਿਜ ਡੋਲਤ ਹੈ ਬਨ ਬੀਚ ਦਿਵਾਨੀ ॥

kaanrah biyog ko maan badhoo brij ddolat hai ban beech divaanee |

બ્રજની સ્ત્રીઓ કાન્હના વિચ્છેદનો સ્વીકાર કર્યા પછી બનમાં પાગલ થઈને ફરે છે.

ਕੂੰਜਨ ਜਯੋ ਕੁਰਲਾਤ ਫਿਰੈ ਤਿਹ ਜਾ ਜਿਹ ਜਾ ਕਛੁ ਖਾਨ ਨ ਪਾਨੀ ॥

koonjan jayo kuralaat firai tih jaa jih jaa kachh khaan na paanee |

બ્રજની સ્ત્રીઓ તેના વિયોગમાં પાગલ થઈ ગઈ છે અને રડતી અને ભટકતી ક્રેઈનની જેમ જંગલમાં ભટકી રહી છે, ખાવા પીવાનું ભાન નથી.

ਏਕ ਗਿਰੈ ਮੁਰਝਾਇ ਧਰਾ ਪਰ ਏਕ ਉਠੈ ਕਹਿ ਕੈ ਇਹ ਬਾਨੀ ॥

ek girai murajhaae dharaa par ek utthai keh kai ih baanee |

એક બેહોશ થઈને જમીન પર પડે છે અને એક ઊભો થઈને આ કહે છે

ਨੇਹੁ ਬਢਾਇ ਮਹਾ ਹਮ ਸੋ ਕਤ ਜਾਤ ਭਯੋ ਭਗਵਾਨ ਗੁਮਾਨੀ ॥੪੮੫॥

nehu badtaae mahaa ham so kat jaat bhayo bhagavaan gumaanee |485|

કોઈ લપસી પડે છે અને જમીન પર પડે છે અને કોઈ કહે છે કે તે ગૌરવપૂર્ણ કૃષ્ણ, અમારી સાથે તેમનો પ્રેમ વધારતા, ક્યાં ગયા?485.

ਨੈਨ ਨਚਾਇ ਮਨੋ ਮ੍ਰਿਗ ਸੇ ਸਭ ਗੋਪਿਨ ਕੋ ਮਨ ਚੋਰਿ ਲਯੋ ਹੈ ॥

nain nachaae mano mrig se sabh gopin ko man chor layo hai |

(કાન) હરણ જેવી આંખો નૃત્ય કરીને સર્વ ગોપીઓના હૃદયને મોહી લે છે,

ਤਾਹੀ ਕੈ ਬੀਚ ਰਹਿਯੋ ਗਡਿ ਕੈ ਤਿਹ ਤੇ ਨਹਿ ਛੂਟਨ ਨੈਕੁ ਭਯੋ ਹੈ ॥

taahee kai beech rahiyo gadd kai tih te neh chhoottan naik bhayo hai |

કૃષ્ણ પોતાની આંખોને હરણની જેમ નૃત્ય કરવા માટે કરાવે છે, ગોપીઓનું મન ચોરી લે છે, તેમનું મન કૃષ્ણની આંખોમાં ફસાઈ ગયું છે અને એક ક્ષણ માટે પણ ત્યાં-ત્યાં ફરતા નથી.

ਤਾਹੀ ਕੇ ਹੇਤ ਫਿਰੈ ਬਨ ਮੈ ਤਜਿ ਕੈ ਗ੍ਰਿਹ ਸ੍ਵਾਸ ਨ ਏਕ ਲਯੋ ਹੈ ॥

taahee ke het firai ban mai taj kai grih svaas na ek layo hai |

તેથી જ ઘર છોડીને ગામડામાં રખડીએ છીએ. (આટલું કહીને) એક ગોપીએ શ્વાસ લીધો.

ਸੋ ਬਿਰਥਾ ਹਮ ਸੋ ਬਨ ਭ੍ਰਾਤ ਕਹੋ ਹਰਿ ਜੀ ਕਿਹ ਓਰਿ ਗਯੋ ਹੈ ॥੪੮੬॥

so birathaa ham so ban bhraat kaho har jee kih or gayo hai |486|

તેના માટે શ્વાસ રોકીને તેઓ જંગલમાં અત્રે દોડી રહ્યા છે અને કહે છે કે, હે જંગલના સગાઓ! અમને કહો, કૃષ્ણ કઈ બાજુ ગયા છે?486.

ਜਿਨ ਹੂੰ ਬਨ ਬੀਚ ਮਰੀਚ ਮਰਿਯੋ ਪੁਰ ਰਾਵਨਿ ਸੇਵਕ ਜਾਹਿ ਦਹਿਯੋ ਹੈ ॥

jin hoon ban beech mareech mariyo pur raavan sevak jaeh dahiyo hai |

બાનમાં 'મારીચ'ને કોણે માર્યો અને કોના સેવક (હનુમાન)એ લંકા નગરી બાળી નાખી,

ਤਾਹੀ ਸੋ ਹੇਤ ਕਰਿਯੋ ਹਮ ਹੂੰ ਬਹੁ ਲੋਗਨ ਕੋ ਉਪਹਾਸ ਸਹਿਯੋ ਹੈ ॥

taahee so het kariyo ham hoon bahu logan ko upahaas sahiyo hai |

તે, જેણે મારીચને જંગલમાં માર્યો અને રાવણના અન્ય સેવકોનો નાશ કર્યો તે તે છે જેને આપણે પ્રેમ કર્યો છે અને ઘણા લોકોની વ્યંગાત્મક વાતો સહન કરી છે.

ਵਾਸਰ ਸੇ ਦ੍ਰਿਗ ਸੁੰਦਰ ਸੋ ਮਿਲਿ ਗ੍ਵਾਰਿਨਿਯਾ ਇਹ ਭਾਤਿ ਕਹਿਯੋ ਹੈ ॥

vaasar se drig sundar so mil gvaariniyaa ih bhaat kahiyo hai |

કમળના પુષ્પો જેવી સુંદર આંખોવાળી ગોપીઓએ આ વાત એકસાથે કહી છે

ਤਾਹੀ ਕੀ ਚੋਟ ਚਟਾਕ ਲਗੇ ਹਮਰੋ ਮਨੂਆ ਮ੍ਰਿਗ ਠਉਰ ਰਹਿਯੋ ਹੈ ॥੪੮੭॥

taahee kee chott chattaak lage hamaro manooaa mrig tthaur rahiyo hai |487|

તેની સ્વાદિષ્ટ આંખો વિશે બધી ગોપીઓ એક અવાજે આમ કહી રહી છે ��આ આંખોના દુ:ખને લીધે અમારા મનનું હરણ એક જગ્યાએ ગતિહીન થઈ ગયું છે.��487.

ਬੇਦ ਪੜੈ ਸਮ ਕੋ ਫਲ ਹੋ ਬਹੁ ਮੰਗਨ ਕੋ ਜੋਊ ਦਾਨ ਦਿਵਾਵੈ ॥

bed parrai sam ko fal ho bahu mangan ko joaoo daan divaavai |

વેદના પાઠની જેમ (તેને) ફળ મળશે જે ભિખારીઓને દાન આપે છે.

ਕੀਨ ਅਕੀਨ ਲਖੈ ਫਲ ਹੋ ਜੋਊ ਆਥਿਤ ਲੋਗਨ ਅੰਨ ਜਿਵਾਵੈ ॥

keen akeen lakhai fal ho joaoo aathit logan an jivaavai |

જેણે ભિખારીને દાન આપ્યું, તેને વેદના એક વાંચનનું ફળ મળ્યું, જે અજાણ્યાને ખાવાનું આપે છે, તેને ઘણા પુરસ્કારો મળે છે.

ਦਾਨ ਲਹੈ ਹਮਰੇ ਜੀਅ ਕੋ ਇਹ ਕੇ ਸਮ ਕੋ ਨ ਸੋਊ ਫਲ ਪਾਵੈ ॥

daan lahai hamare jeea ko ih ke sam ko na soaoo fal paavai |

તેને આપણા જીવનની ભેટ મળશે, તેના જેવું બીજું કોઈ ફળ નથી

ਜੋ ਬਨ ਮੈ ਹਮ ਕੋ ਜਰਰਾ ਇਕ ਏਕ ਘਰੀ ਭਗਵਾਨ ਦਿਖਾਵੈ ॥੪੮੮॥

jo ban mai ham ko jararaa ik ek gharee bhagavaan dikhaavai |488|

તે, જે આપણને થોડા સમય માટે કૃષ્ણના દર્શન કરાવી શકે છે, તે નિઃશંકપણે આપણા જીવનની ભેટ મેળવી શકે છે, તેને આનાથી વધુ ખાતરીદાયક પુરસ્કાર નહીં મળે.488.

ਜਾਹਿ ਬਿਭੀਛਨ ਲੰਕ ਦਈ ਅਰੁ ਦੈਤਨ ਕੇ ਕੁਪਿ ਕੈ ਗਨ ਮਾਰੇ ॥

jaeh bibheechhan lank dee ar daitan ke kup kai gan maare |

જેણે વિભીષણને લંકા આપી અને (જેણે) ક્રોધિત થઈને રાક્ષસોના યજમાનોને મારી નાખ્યા.

ਪੈ ਤਿਨ ਹੂੰ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਸਭ ਸਾਧਨ ਰਾਖਿ ਅਸਾਧ ਸੰਘਾਰੇ ॥

pai tin hoon kab sayaam kahai sabh saadhan raakh asaadh sanghaare |

તેણે, જેણે વિભિષણને લંકા આપી અને ભારે ક્રોધમાં, રાક્ષસોનો સંહાર કર્યો, કવિ શ્યામ કહે છે કે તેણે જ સંતોનું રક્ષણ કર્યું અને દુષ્ટોનો નાશ કર્યો.

ਸੋ ਇਹ ਜਾ ਹਮ ਤੇ ਛਪ ਗਯੋ ਅਤਿ ਹੀ ਕਰ ਕੈ ਸੰਗਿ ਪ੍ਰੀਤਿ ਹਮਾਰੇ ॥

so ih jaa ham te chhap gayo at hee kar kai sang preet hamaare |

તે અમને ખૂબ પ્રેમ કરીને આ જગ્યાએ છુપાયેલ છે.

ਪਾਇ ਪਰੋ ਕਹੀਯੋ ਬਨ ਭ੍ਰਾਤ ਕਹੋ ਹਰਿ ਜੀ ਕਿਹ ਓਰਿ ਪਧਾਰੇ ॥੪੮੯॥

paae paro kaheeyo ban bhraat kaho har jee kih or padhaare |489|

એ જ કૃષ્ણએ આપણને પ્રેમ આપ્યો છે, પણ આપણી આંખમાંથી અદૃશ્ય થઈ ગયો છે હે વનવાસીઓ! અમે તમારા પગે પડીએ છીએ અમને કહો કે કૃષ્ણ કઈ દિશામાં ગયા છે.489.

ਗ੍ਵਾਰਿਨ ਖੋਜਿ ਰਹੀ ਬਨ ਮੈ ਹਰਿ ਜੀ ਬਨ ਮੈ ਨਹੀ ਖੋਜਤ ਪਾਏ ॥

gvaarin khoj rahee ban mai har jee ban mai nahee khojat paae |

(બધી) ગોપીઓ બનમાં શોધે છે, પણ શોધ્યા પછી પણ કૃષ્ણ બનમાં મળ્યા નથી.

ਏਕ ਬਿਚਾਰ ਕਰਿਯੋ ਮਨ ਮੈ ਫਿਰ ਕੈ ਨ ਗਯੋ ਕਬਹੂੰ ਉਹ ਜਾਏ ॥

ek bichaar kariyo man mai fir kai na gayo kabahoon uh jaae |

ગોપીઓએ વનમાં કૃષ્ણને શોધ્યા, પરંતુ તેઓ તેમને મળ્યા નહીં, ત્યારે તેઓએ મનમાં વિચાર્યું કે તે તે દિશામાં ગયા હશે.

ਫੇਰਿ ਫਿਰੀ ਮਨ ਮੈ ਗਿਨਤੀ ਕਰਿ ਪਾਰਥ ਸੂਤ ਕੀ ਡੋਰ ਲਗਾਏ ॥

fer firee man mai ginatee kar paarath soot kee ddor lagaae |

ફરીથી મનમાં વિચાર આવ્યો અને સુરતને કૃષ્ણ ('પાર્થ સુતા') તરફ ફેરવ્યું.

ਯੌ ਉਪਜੀ ਉਪਮਾ ਚਕਈ ਜਨੁ ਆਵਤ ਹੈ ਕਰ ਮੈ ਫਿਰਿ ਧਾਏ ॥੪੯੦॥

yau upajee upamaa chakee jan aavat hai kar mai fir dhaae |490|

તેઓ ફરીથી તેમના મનમાં વિચારે છે અને તેમના મનના તારને તે કૃષ્ણ સાથે સાંકળે છે. કવિ અલંકારિક રીતે તેમના દોડવા અને વિચારવા વિશે કહે છે કે તેઓ માદા તીતરની જેમ અહીં અને ત્યાં દોડી રહ્યા છે.490.