શ્રી દસમ ગ્રંથ

પાન - 305

ਸੰਗ ਸਖਾ ਲੈ ਕਪਿ ਸਭੈ ਆਏ ਸੈਨ ਬਨਾਇ ॥੧੪੦॥

sang sakhaa lai kap sabhai aae sain banaae |140|

કૃષ્ણ, ગુસ્સામાં, ઘરની બહાર નીકળી ગયા, ગોપા બાળકો અને વાંદરાઓને પોતાની સાથે લઈને, તેમણે લશ્કર બનાવ્યું અને પછી પાછા ફર્યા.140.

ਪਾਥਰ ਕੋ ਗਹਿ ਕੈ ਕਰੈ ਦੀਨੋ ਮਟੁ ਸੁ ਭਗਾਇ ॥

paathar ko geh kai karai deeno matt su bhagaae |

બધાએ પથ્થરમારો કરીને દૂધના ઘડા તોડી નાખ્યા અને ચારેય બાજુ દૂધ વહી ગયું.

ਖੀਰ ਦਸੋ ਦਿਸ ਬਹਿ ਚਲਿਯੋ ਅਉ ਪੀਨੋ ਹਰਿ ਧਾਇ ॥੧੪੧॥

kheer daso dis beh chaliyo aau peeno har dhaae |141|

કૃષ્ણ અને તેના સાથીઓએ પેટ ભરીને દૂધ પીધું.141.

ਸਵੈਯਾ ॥

savaiyaa |

સ્વય્યા

ਸੈਨ ਬਨਾਇ ਭਲੋ ਹਰਿ ਜੀ ਜਸੁਦਾ ਦਧਿ ਕੋ ਮਿਲਿ ਲੂਟਨ ਲਾਏ ॥

sain banaae bhalo har jee jasudaa dadh ko mil loottan laae |

આ રીતે સેના રચીને કૃષ્ણ યશોદાનું દૂધ લૂંટવા લાગ્યા

ਹਾਥਨ ਮੈ ਗਹਿ ਕੈ ਸਭ ਬਾਸਨ ਕੈ ਬਲ ਕੋ ਚਹੂੰ ਓਰਿ ਬਗਾਏ ॥

haathan mai geh kai sabh baasan kai bal ko chahoon or bagaae |

વાસણોને હાથમાં પકડીને તેઓ તેને અત્રે-ત્યાં ફેંકવા લાગ્યા

ਫੂਟ ਗਏ ਵਹ ਫੈਲ ਪਰਿਓ ਦਧਿ ਭਾਵ ਇਹੈ ਕਬਿ ਕੇ ਮਨਿ ਆਏ ॥

foott ge vah fail pario dadh bhaav ihai kab ke man aae |

(જેનાથી) ઘડાઓ ફૂટે છે અને દહીં (તેમાં) ઢોળાય છે. તેનો અર્થ કવિના મનમાં આવ્યો (ઇંજ).

ਕੰਸ ਕੋ ਮੀਝ ਨਿਕਾਰਨ ਕੋ ਅਗੂਆ ਜਨੁ ਆਗਮ ਕਾਨ੍ਰਹ ਜਨਾਏ ॥੧੪੨॥

kans ko meejh nikaaran ko agooaa jan aagam kaanrah janaae |142|

દૂધ અને દહીંને અહીં-ત્યાં ફેલાતા જોઈને કવિના મનમાં આ વિચાર આવ્યો કે દૂધનો ફેલાવો એ ફાટેલી ખોપરીમાંથી મજ્જા ફૂટી જવાની આગોતરી નિશાની છે.142.

ਫੋਰ ਦਏ ਤਿਨ ਜੋ ਸਭ ਬਾਸਨ ਕ੍ਰੋਧ ਭਰੀ ਜਸੁਦਾ ਤਬ ਧਾਈ ॥

for de tin jo sabh baasan krodh bharee jasudaa tab dhaaee |

જ્યારે કૃષ્ણ દ્વારા તમામ વાસણો તૂટી ગયા, ત્યારે યશોદા ક્રોધથી દોડી

ਫਾਧਿ ਚੜੇ ਕਪਿ ਰੂਖਨ ਰੂਖਨ ਗ੍ਵਾਰਨ ਗ੍ਵਾਰਨ ਸੈਨ ਭਗਾਈ ॥

faadh charre kap rookhan rookhan gvaaran gvaaran sain bhagaaee |

વાંદરાઓ વૃક્ષો પર ચઢી ગયા અને ગોપા બાળકોની સેનાને કૃષ્ણ દ્વારા સંકેતો દ્વારા ભાગી જવા માટે બનાવવામાં આવી હતી.

ਦਉਰਤ ਦਉਰਿ ਤਬੈ ਹਰਿ ਜੀ ਬਸੁਧਾ ਪਰਿ ਆਪਨੀ ਮਾਤ ਹਰਾਈ ॥

daurat daur tabai har jee basudhaa par aapanee maat haraaee |

કૃષ્ણ દોડતો રહ્યો અને તેની માતા થાકી ગઈ

ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਫਿਰ ਕੈ ਬ੍ਰਿਜ ਕੈ ਪਤਿ ਊਖਲ ਸੋ ਫੁਨਿ ਦੇਹਿ ਬੰਧਾਈ ॥੧੪੩॥

sayaam kahai fir kai brij kai pat aookhal so fun dehi bandhaaee |143|

કવિ શ્યામ કહે છે કે જ્યારે કૃષ્ણ પકડાયા ત્યારે તેઓ બ્રજના ભગવાનને ઉખાલ (લાકડાના મોટા મોર્ટાર) સાથે બાંધી દેવામાં આવ્યા હતા.143.

ਦਉਰਿ ਗਹੇ ਹਰਿ ਜੀ ਜਸੁਦਾ ਜਬ ਬਾਧਿ ਰਹੀ ਰਸੀਆ ਨਹੀ ਮਾਵੈ ॥

daur gahe har jee jasudaa jab baadh rahee raseea nahee maavai |

જ્યારે યશોદા કૃષ્ણને પકડવા દોડી અને તેને અંગૂઠો માર્યો તો તે રડવા લાગી

ਕੈ ਇਕਠੀ ਬ੍ਰਿਜ ਕੀ ਰਸੀਆ ਸਭ ਜੋਰਿ ਰਹੀ ਕਛੁ ਥਾਹਿ ਨ ਪਾਵੈ ॥

kai ikatthee brij kee raseea sabh jor rahee kachh thaeh na paavai |

માતાએ બ્રજના રોઝ ભેગા કર્યા, પરંતુ કૃષ્ણને બાંધી શક્યા નહીં

ਫੇਰਿ ਬੰਧਾਇ ਭਏ ਬ੍ਰਿਜ ਕੇ ਪਤਿ ਊਖਲ ਸੋ ਧਰਿ ਊਪਰ ਧਾਵੈ ॥

fer bandhaae bhe brij ke pat aookhal so dhar aoopar dhaavai |

આખરે, તે ઉખાલ સાથે બંધાઈ ગયો અને પૃથ્વી પર લટકવા લાગ્યો

ਸਾਧ ਉਧਾਰਨ ਕੋ ਜੁਮਲਾਰਜੁਨ ਤਾਹਿਾਂ ਨਿਮਿਤ ਕਿਧੋ ਵਹ ਜਾਵੈ ॥੧੪੪॥

saadh udhaaran ko jumalaarajun taahiaan nimit kidho vah jaavai |144|

આ માત્ર યમલાજુના મોક્ષ માટે કરવામાં આવી રહ્યું હતું.144.

ਦੋਹਰਾ ॥

doharaa |

દોહરા

ਘੀਸਤਿ ਘੀਸਤਿ ਉਖਲਹਿ ਕਾਨ੍ਰਹ ਉਧਾਰਤ ਸਾਧ ॥

gheesat gheesat ukhaleh kaanrah udhaarat saadh |

ઉખાલને ખેંચતી વખતે ભગવાન કૃષ્ણ (બે નામના નલ અને કુવર) સાધુઓને ઉધાર લે છે.

ਨਿਕਟਿ ਤਬੈ ਤਿਨ ਕੇ ਗਏ ਜਾਨਨਹਾਰ ਅਗਾਧ ॥੧੪੫॥

nikatt tabai tin ke ge jaananahaar agaadh |145|

ઉકલને પોતાની પાછળ ખેંચીને, કૃષ્ણ સંતોને મુક્ત કરવા લાગ્યા, તે, અગમ્ય ભગવાન તેમની નજીક ગયા.145.

ਸਵੈਯਾ ॥

savaiyaa |

સ્વય્યા

ਊਖਲ ਕਾਨ੍ਰਹ ਅਰਾਇ ਕਿਧੌ ਬਲ ਕੈ ਤਨ ਕੋ ਤਰੁ ਤੋਰ ਦਏ ਹੈ ॥

aookhal kaanrah araae kidhau bal kai tan ko tar tor de hai |

કૃષ્ણે ઉખાલને ઝાડ સાથે ફસાવી દીધો અને પોતાના શરીરના બળથી ઉખાડી નાખ્યો

ਤਉ ਨਿਕਸੇ ਤਿਨ ਤੇ ਜੁਮਲਾਰਜਨ ਕੈ ਬਿਨਤੀ ਸੁਰ ਲੋਕ ਗਏ ਹੈ ॥

tau nikase tin te jumalaarajan kai binatee sur lok ge hai |

ત્યાં ઝાડ નીચેથી યમલાર્જુન દેખાયા અને કૃષ્ણ સમક્ષ પ્રણામ કર્યા પછી તે સ્વર્ગમાં ગયા

ਤਾ ਛਬਿ ਕੋ ਜਸੁ ਉਚ ਮਹਾ ਕਬਿ ਕੇ ਮਨ ਮੈ ਇਹ ਭਾਤਿ ਭਏ ਹੈ ॥

taa chhab ko jas uch mahaa kab ke man mai ih bhaat bhe hai |

એ પ્રસંગનો વૈભવ અને મોટી સફળતા આ રીતે કવિના મનમાં (અનુભવી) છે,

ਨਾਗਨ ਕੇ ਪੁਰਿ ਤੇ ਮਧੁ ਕੇ ਮਟ ਕੈ ਮਤਿ ਕੀ ਲਜੁ ਐਚ ਲਏ ਹੈ ॥੧੪੬॥

naagan ke pur te madh ke matt kai mat kee laj aaich le hai |146|

આ ભવ્યતાની સુંદરતાએ મહાન કવિને એટલું આકર્ષિત કર્યું કે એવું લાગતું હતું કે તેમણે નાગના પ્રદેશમાંથી નીચે ખેંચીને મધનો ઘડો મેળવ્યો છે.146.

ਕਉਤਕ ਦੇਖਿ ਸਭੈ ਬ੍ਰਿਜ ਕੇ ਜਨ ਜਾਇ ਤਬੈ ਜਸੁਦਾ ਪਹਿ ਆਖੀ ॥

kautak dekh sabhai brij ke jan jaae tabai jasudaa peh aakhee |

(તે) કૃતકને જોઈને, બ્રજ-ભૂમિના બધા લોકો જસોધા પાસે ગયા અને (સમગ્ર વાત) કહી.

ਤੋਰ ਦਏ ਤਨ ਕੋ ਬਲ ਕੈ ਤਰ ਭਾਤਿ ਭਲੀ ਹਰਿ ਕੀ ਸੁਭ ਸਾਖੀ ॥

tor de tan ko bal kai tar bhaat bhalee har kee subh saakhee |

આ અદ્ભુત નજારો જોઈને બ્રજના લોકો દોડીને યશોદા પાસે આવ્યા અને તેમને કહ્યું કે કૃષ્ણે પોતાના શરીરના બળથી વૃક્ષો ઉખેડી નાખ્યા છે.

ਤਾ ਛਬਿ ਕੀ ਉਪਮਾ ਅਤਿ ਹੀ ਕਬਿ ਨੇ ਅਪੁਨੇ ਮੁਖ ਤੇ ਇਮ ਭਾਖੀ ॥

taa chhab kee upamaa at hee kab ne apune mukh te im bhaakhee |

કવિએ એ દ્રશ્યની આત્યંતિક ઉપમા આ રીતે કહીને સંભળાવી

ਫੇਰਿ ਕਹੀ ਭਹਰਾਇ ਤਿਤੈ ਉਡੇ ਜਿਉ ਧਰ ਤੇ ਉਡ ਜਾਤ ਹੈ ਮਾਖੀ ॥੧੪੭॥

fer kahee bhaharaae titai udde jiau dhar te udd jaat hai maakhee |147|

તે આકર્ષક દ્રશ્યનું વર્ણન કરતાં, કવિએ કહ્યું છે કે માતા અભિભૂત થઈ ગઈ અને તે કૃષ્ણને જોવા માટે માખીની જેમ ઉડી ગઈ.147.

ਦੂਤਨ ਕੇ ਬਧ ਕੋ ਸਿਵ ਮੂਰਤਿ ਹੈ ਨਿਜ ਸੋ ਕਰਤਾ ਸੁਖ ਦਇਯਾ ॥

dootan ke badh ko siv moorat hai nij so karataa sukh deiyaa |

કૃષ્ણ રાક્ષસોના સંહાર માટે શિવ જેવા છે

ਲੋਗਨ ਕੋ ਬਰਤਾ ਹਰਤਾ ਦੁਖ ਹੈ ਕਰਤਾ ਮੁਸਲੀਧਰ ਭਇਯਾ ॥

logan ko barataa harataa dukh hai karataa musaleedhar bheiyaa |

તે સર્જનહાર છે, સુખ આપનાર છે, લોકોના દુઃખ દૂર કરનાર છે અને બલરામના ભાઈ છે.

ਡਾਰ ਦਈ ਮਮਤਾ ਹਰਿ ਜੀ ਤਬ ਬੋਲ ਉਠੀ ਇਹ ਹੈ ਮਮ ਜਾਇਯਾ ॥

ddaar dee mamataa har jee tab bol utthee ih hai mam jaaeiyaa |

(તે) શ્રી કૃષ્ણે (જસોધા પ્રત્યે કરુણાની લાગણી) લંબાવ્યું અને તે કહેવા લાગ્યા કે આ મારો પુત્ર છે.

ਖੇਲ ਬਨਾਇ ਦਯੋ ਹਮ ਕੋ ਬਿਧਿ ਜੋ ਜਨਮ੍ਯੋ ਗ੍ਰਿਹਿ ਪੂਤ ਕਨਇਯਾ ॥੧੪੮॥

khel banaae dayo ham ko bidh jo janamayo grihi poot kaneiyaa |148|

આસક્તિની અસર હેઠળ માતાએ તેને પુત્ર તરીકે બોલાવ્યો અને કહ્યું કે આ ભગવાનની રમત છે કે તેના ઘરે કૃષ્ણ જેવા પુત્રનો જન્મ થયો છે.148.

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕੇ ਗ੍ਰੰਥੇ ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰੇ ਤਰੁ ਤੋਰ ਜਮਲਾਰਜਨ ਉਧਾਰਬੋ ਬਰਨਨੰ ॥

eit sree bachitr naattake granthe krisanaavataare tar tor jamalaarajan udhaarabo barananan |

બચિત્તર નાટકમાં કૃષ્ણ અવતારમાં વૃક્ષો ઉખેડીને યમલાર્જુનના ઉદ્ધારના વર્ણનનો અંત.

ਸਵੈਯਾ ॥

savaiyaa |

સ્વય્યા

ਤੋਰਿ ਦਏ ਤਰੁ ਜੋ ਤਿਹ ਹੀ ਤਬ ਗੋਪਨ ਬੂਢਨ ਮੰਤ੍ਰ ਬਿਚਾਰੋ ॥

tor de tar jo tih hee tab gopan boodtan mantr bichaaro |

જે જગ્યાએ (જામલારજને) બ્રિચ તોડી હતી ત્યાં જૂના રક્ષકો (બેઠેલા) આ પરામર્શ કરતા હતા.

ਗੋਕੁਲ ਕੋ ਤਜੀਐ ਚਲੀਐ ਬ੍ਰਿਜ ਹ੍ਵੈ ਈਹਾ ਭਾਵ ਤੇ ਭਾਵਨ ਭਾਰੋ ॥

gokul ko tajeeai chaleeai brij hvai eehaa bhaav te bhaavan bhaaro |

જ્યારે વૃક્ષો ઉખડી ગયા, ત્યારે બધા ગોપાઓએ પરામર્શ કરીને નિર્ણય કર્યો કે પછી તેઓએ ગોકુલ છોડીને બ્રજમાં રહેવું જોઈએ, કારણ કે ગોકુલમાં રહેવું મુશ્કેલ થઈ ગયું હતું.