શ્રી દસમ ગ્રંથ

પાન - 384


ਫੂਲ ਚੰਬੇਲੀ ਕੇ ਫੂਲਿ ਰਹੇ ਜਹਿ ਨੀਰ ਘਟਿਯੋ ਜਮਨਾ ਜੀਅ ਆਈ ॥
fool chanbelee ke fool rahe jeh neer ghattiyo jamanaa jeea aaee |

જ્યાં ચંબેલીના ફૂલો ખીલ્યા હતા અને જમનાનું પાણી ઘાટ સાથે વહેતું હતું.

ਤਉਨ ਸਮੈ ਸੁਖਦਾਇਕ ਥੀ ਰਿਤੁ ਅਉਸਰ ਯਾਹਿ ਭਈ ਦੁਖਦਾਈ ॥੮੭੬॥
taun samai sukhadaaeik thee rit aausar yaeh bhee dukhadaaee |876|

ચમેલીના પુષ્પો ખીલ્યા નથી અને દુ:ખમાં યમુનાનું પાણી પણ ઘટ્યું છે, હે મિત્ર! કૃષ્ણ સાથેની મોસમ ખૂબ જ આનંદ આપનારી હતી અને આ ઋતુ ખૂબ જ મુશ્કેલીભરી છે.876.

ਬੀਚ ਸਰਦ ਰਿਤੁ ਕੇ ਸਜਨੀ ਹਮ ਖੇਲਤ ਸ੍ਯਾਮ ਸੋ ਪ੍ਰੀਤਿ ਲਗਾਈ ॥
beech sarad rit ke sajanee ham khelat sayaam so preet lagaaee |

હે સજ્જન! શિયાળાની ઋતુમાં (એટલે કે પોળ મહિનામાં) અમે કૃષ્ણ સાથે પ્રેમથી રમતા.

ਆਨੰਦ ਕੈ ਅਤਿ ਹੀ ਮਨ ਮੈ ਤਜ ਕੈ ਸਭ ਹੀ ਜੀਯ ਕੀ ਦੁਚਿਤਾਈ ॥
aanand kai at hee man mai taj kai sabh hee jeey kee duchitaaee |

શિયાળાની ઋતુમાં અમે બધા કૃષ્ણના સાનિધ્યમાં ખુશ રહેતા હતા અને અમારી બધી શંકાઓ દૂર કરીને અમે રમણીય રમતમાં લીન થઈ ગયા હતા.

ਨਾਰਿ ਸਭੈ ਬ੍ਰਿਜ ਕੀਨ ਬਿਖੈ ਮਨ ਕੀ ਤਜਿ ਕੈ ਸਭ ਸੰਕ ਕਨ੍ਰਹਾਈ ॥
naar sabhai brij keen bikhai man kee taj kai sabh sank kanrahaaee |

કૃષ્ણ પણ અચકાતાં બ્રજની તમામ ગોપીઓને પોતાની પત્નીઓ માનતા હતા

ਤਾ ਸੰਗ ਸੋ ਸੁਖਦਾਇਕ ਥੀ ਰਿਤੁ ਸ੍ਯਾਮ ਬਿਨਾ ਅਬ ਭੀ ਦੁਖਦਾਈ ॥੮੭੭॥
taa sang so sukhadaaeik thee rit sayaam binaa ab bhee dukhadaaee |877|

તેમની કંપનીમાં તે મોસમ આનંદ આપનારી હતી અને હવે તે જ ઋતુ મુશ્કેલીભરી બની છે.877.

ਮਾਘ ਬਿਖੈ ਮਿਲ ਕੈ ਹਰਿ ਸੋ ਹਮ ਸੋ ਰਸ ਰਾਸ ਕੀ ਖੇਲ ਮਚਾਈ ॥
maagh bikhai mil kai har so ham so ras raas kee khel machaaee |

માઘ મહિનામાં અમે કૃષ્ણના સંગતમાં રમણીય નાટક ખૂબ પ્રખ્યાત કર્યું હતું

ਕਾਨ੍ਰਹ ਬਜਾਵਤ ਥੋ ਮੁਰਲੀ ਤਿਹ ਅਉਸਰ ਕੋ ਬਰਨਿਯੋ ਨਹਿ ਜਾਈ ॥
kaanrah bajaavat tho muralee tih aausar ko baraniyo neh jaaee |

તે સમયે કૃષ્ણે પોતાની વાંસળી વગાડી, તે પ્રસંગ વર્ણવી શકાય તેમ નથી

ਫੂਲਿ ਰਹੇ ਤਹਿ ਫੂਲ ਭਲੇ ਪਿਖਿਯੋ ਜਿਹ ਰੀਝਿ ਰਹੈ ਸੁਰਰਾਈ ॥
fool rahe teh fool bhale pikhiyo jih reejh rahai suraraaee |

પુષ્પો ખીલી રહ્યા હતા અને દેવતાઓના રાજા ઈન્દ્ર તે તમાશો જોઈને પ્રસન્ન થઈ રહ્યા હતા.

ਤਉਨ ਸਮੈ ਸੁਖਦਾਇਕ ਥੀ ਰਿਤੁ ਸ੍ਯਾਮ ਬਿਨਾ ਅਬ ਭੀ ਦੁਖਦਾਈ ॥੮੭੮॥
taun samai sukhadaaeik thee rit sayaam binaa ab bhee dukhadaaee |878|

ઓ મિત્ર! તે ઋતુ આરામ આપનારી હતી અને હવે તે જ ઋતુ દુઃખદાયક બની ગઈ છે.878.

ਸ੍ਯਾਮ ਚਿਤਾਰਿ ਸਭੈ ਤਹ ਗ੍ਵਾਰਨਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਜੁ ਹੁਤੀ ਬਡਭਾਗੀ ॥
sayaam chitaar sabhai tah gvaaran sayaam kahai ju hutee baddabhaagee |

કવિ શ્યામ કહે છે કે, તે ખૂબ જ ભાગ્યશાળી ગોપીઓ કૃષ્ણને યાદ કરી રહી છે

ਤ੍ਯਾਗ ਦਈ ਸੁਧਿ ਅਉਰ ਸਭੈ ਹਰਿ ਬਾਤਨ ਕੇ ਰਸ ਭੀਤਰ ਪਾਗੀ ॥
tayaag dee sudh aaur sabhai har baatan ke ras bheetar paagee |

તેમની ચેતના ગુમાવીને, તેઓ કૃષ્ણના પ્રખર પ્રેમમાં લીન થઈ જાય છે

ਏਕ ਗਿਰੀ ਧਰਿ ਹ੍ਵੈ ਬਿਸੁਧੀ ਇਕ ਪੈ ਕਰੁਨਾ ਹੀ ਬਿਖੈ ਅਨੁਰਾਗੀ ॥
ek giree dhar hvai bisudhee ik pai karunaa hee bikhai anuraagee |

કોઈ નીચે પડી ગયું છે, કોઈ બેભાન થઈ ગયું છે અને કોઈ તેના પ્રેમમાં સંપૂર્ણ રીતે ડૂબી ગયું છે.

ਕੈ ਸੁਧਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕੇ ਖੇਲਨ ਕੀ ਮਿਲ ਕੈ ਸਭ ਗ੍ਵਾਰਨਿ ਰੋਵਨ ਲਾਗੀ ॥੮੭੯॥
kai sudh sayaam ke khelan kee mil kai sabh gvaaran rovan laagee |879|

કૃષ્ણ સાથેની તેમની રમણીય રમતને યાદ કરીને બધી ગોપીઓ રડવા લાગી છે.879.

ਇਤਿ ਗੋਪੀਅਨ ਕੋ ਬ੍ਰਿਲਾਪ ਪੂਰਨੰ ॥
eit gopeean ko brilaap pooranan |

અહીં ગોપીઓના વિલાપનો અંત આવે છે.

ਅਥ ਕਾਨ੍ਰਹ ਜੂ ਮੰਤ੍ਰ ਗਾਇਤ੍ਰੀ ਸੀਖਨ ਸਮੈ ॥
ath kaanrah joo mantr gaaeitree seekhan samai |

હવે શરૂ થાય છે કૃષ્ણ દ્વારા ગાયત્રી મંત્ર શીખવાનું વર્ણન

ਸਵੈਯਾ ॥
savaiyaa |

સ્વય્યા

ਉਤ ਤੇ ਇਹ ਗ੍ਵਾਰਨਿ ਕੀ ਭੀ ਦਸਾ ਇਤ ਕਾਨ੍ਰਹ ਕਥਾ ਭਈ ਤਾਹਿ ਸੁਨਾਊ ॥
aut te ih gvaaran kee bhee dasaa it kaanrah kathaa bhee taeh sunaaoo |

આ બાજુ ગોપીઓની હાલત હતી, આ બાજુ હવે હું કૃષ્ણની દશા કહું છું

ਲੀਪ ਕੈ ਭੂਮਹਿ ਗੋਬਰ ਸੋ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਸਭ ਪੁਰੋਹਿਤ ਗਾਊ ॥
leep kai bhoomeh gobar so kab sayaam kahai sabh purohit gaaoo |

ગાયના છાણથી પૃથ્વીને પ્લાસ્ટર કર્યા પછી તમામ પૂજારીઓને બોલાવવામાં આવ્યા હતા.

ਕਾਨ੍ਰਹ ਬੈਠਾਇ ਕੈ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਕਬਿ ਪੈ ਗਰਗੈ ਸੁ ਪਵਿਤ੍ਰਹਿ ਠਾਊ ॥
kaanrah baitthaae kai sayaam kahai kab pai garagai su pavitreh tthaaoo |

ઋષિ ગર્ગ પવિત્ર સ્થાન પર બિરાજમાન હતા

ਮੰਤ੍ਰ ਗਾਇਤ੍ਰੀ ਕੋ ਤਾਹਿ ਦਯੋ ਜੋਊ ਹੈ ਭੁਗੀਆ ਧਰਨੀਧਰ ਨਾਊ ॥੮੮੦॥
mantr gaaeitree ko taeh dayo joaoo hai bhugeea dharaneedhar naaoo |880|

તે ઋષિએ તેને (કૃષ્ણને) ગાયત્રી મંત્ર આપ્યો, જે આખી પૃથ્વીનો આનંદ લેનાર છે.880.

ਡਾਰਿ ਜਨੇਊ ਸੁ ਸ੍ਯਾਮਿ ਗਰੈ ਫਿਰ ਕੈ ਤਿਹ ਮੰਤ੍ਰ ਸੁ ਸ੍ਰਉਨ ਮੈ ਦੀਨੋ ॥
ddaar janeaoo su sayaam garai fir kai tih mantr su sraun mai deeno |

કૃષ્ણને પવિત્ર દોરો પહેરાવવામાં આવ્યો હતો અને તેમના કાનમાં મંત્ર આપવામાં આવ્યો હતો

ਸੋ ਸੁਨਿ ਕੈ ਹਰਿ ਪਾਇ ਪਰਿਯੋ ਗਰਗੈ ਬਹੁ ਭਾਤਨ ਕੋ ਧਨ ਦੀਨੋ ॥
so sun kai har paae pariyo garagai bahu bhaatan ko dhan deeno |

મંત્ર સાંભળ્યા પછી, કૃષ્ણએ ગર્ગના ચરણોમાં પ્રણામ કર્યા અને તેમને અપાર સંપત્તિ વગેરે આપી.

ਅਸ ਬਡੈ ਗਜਰਾਜ ਔ ਉਸਟ ਦਏ ਪਟ ਸੁੰਦਰ ਸਾਜ ਨਵੀਨੋ ॥
as baddai gajaraaj aau usatt de patt sundar saaj naveeno |

નવા આભૂષણોથી શણગારેલા મોટા ઘોડા અને શ્રેષ્ઠ હાથી અને ઊંટ આપવામાં આવ્યા.

ਲਾਲ ਪਨੇ ਅਰੁ ਸਬਜ ਮਨੀ ਤਿਹ ਪਾਇ ਪੁਰੋਹਿਤ ਆਨੰਦ ਕੀਨੋ ॥੮੮੧॥
laal pane ar sabaj manee tih paae purohit aanand keeno |881|

તેને ઘોડા, મોટા હાથી, ઊંટ અને સુંદર વસ્ત્રો આપવામાં આવ્યા. ગર્ગના ચરણ સ્પર્શ પર, તેમણે ખૂબ જ આનંદ સાથે, દાનમાં માણેક, નીલમણિ અને ઝવેરાત આપ્યા હતા.881.

ਮੰਤ੍ਰ ਪੁਰੋਹਿਤ ਦੈ ਹਰਿ ਕੋ ਧਨੁ ਲੈ ਬਹੁਤ ਮਨ ਮੈ ਸੁਖੁ ਪਾਯੋ ॥
mantr purohit dai har ko dhan lai bahut man mai sukh paayo |

કૃષ્ણને મંત્ર આપીને અને ધન પ્રાપ્તિથી પૂજારી પ્રસન્ન થયા

ਤਿਆਗਿ ਸਬੈ ਦੁਖ ਕੋ ਤਬ ਹੀ ਅਤਿ ਹੀ ਮਨ ਆਨੰਦ ਬੀਚ ਬਢਾਯੋ ॥
tiaag sabai dukh ko tab hee at hee man aanand beech badtaayo |

તેના તમામ કષ્ટોનો અંત આવ્યો અને તેને પરમ આનંદની પ્રાપ્તિ થઈ.

ਸੋ ਧਨ ਪਾਇ ਤਹਾ ਤੇ ਚਲਿਯੋ ਚਲਿ ਕੈ ਅਪੁਨੇ ਗ੍ਰਿਹ ਭੀਤਰ ਆਯੋ ॥
so dhan paae tahaa te chaliyo chal kai apune grih bheetar aayo |

સંપત્તિ પ્રાપ્ત કર્યા પછી, તે તેના ઘરે આવ્યો

ਸੋ ਸੁਨਿ ਮਿਤ੍ਰ ਪ੍ਰਸੰਨਿ ਭਏ ਗ੍ਰਿਹ ਤੇ ਸਭ ਦਾਰਿਦ ਦੂਰ ਪਰਾਯੋ ॥੮੮੨॥
so sun mitr prasan bhe grih te sabh daarid door paraayo |882|

આ બધું જાણીને તેમના મિત્રો અત્યંત પ્રસન્ન થયા અને ઋષિની તમામ પ્રકારની દરિદ્રતાનો નાશ થયો.882.

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮ ਸਿਕੰਧ ਪੁਰਾਣੇ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰੇ ਸ੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸਨਿ ਜੂ ਕੋ ਗਾਇਤ੍ਰੀ ਮੰਤ੍ਰ ਸਿਖਾਇ ਜਗ੍ਰਯੋਪਵੀਤ ਗਰੇ ਡਾਰਾ ਧਿਆਇ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ਸੁਭਮ ਸਤੁ ॥
eit sree dasam sikandh puraane bachitr naattak granthe krisanaavataare sree krisan joo ko gaaeitree mantr sikhaae jagrayopaveet gare ddaaraa dhiaae samaapatam sat subham sat |

બચિત્તર નાટકમાં કૃષ્ણાવતાર (દશમ સ્કંધ પુરાણ પર આધારિત)માં "કૃષ્ણને ગાયત્રી મંત્રનો ઉપદેશ અને પવિત્ર દોરો પહેરવો" શીર્ષકવાળા પ્રકરણનો અંત.

ਅਥ ਉਗ੍ਰਸੈਨ ਕੋ ਰਾਜ ਦੀਬੋ ॥
ath ugrasain ko raaj deebo |

હવે ઉગરસેનને રાજ્ય આપવાનું વર્ણન શરૂ થાય છે

ਸਵੈਯਾ ॥
savaiyaa |

સ્વય્યા

ਮੰਤ੍ਰ ਪੁਰੋਹਿਤ ਤੇ ਹਰਿ ਲੈ ਅਪੁਨੇ ਰਿਪੁ ਕੋ ਫਿਰਿ ਤਾਤ ਛਡਾਯੋ ॥
mantr purohit te har lai apune rip ko fir taat chhaddaayo |

પૂજારી પાસેથી મંત્ર લઈને, પછી કૃષ્ણે તેમના પિતાને કેદમાંથી મુક્ત કર્યા

ਛੂਟਤ ਸੋ ਹਰਿ ਰੂਪੁ ਨਿਹਾਰ ਕੈ ਆਇ ਕੈ ਪਾਇਨ ਸੀਸ ਝੁਕਾਯੋ ॥
chhoottat so har roop nihaar kai aae kai paaein sees jhukaayo |

સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત કર્યા પછી, કૃષ્ણના દિવ્ય સ્વરૂપને જોઈને, તેમણે તેમની આગળ પ્રણામ કર્યા

ਰਾਜੁ ਕਹਿਯੋ ਹਰਿ ਕੋ ਤੁਮ ਲੇਹੁ ਜੂ ਸੋ ਨ੍ਰਿਪ ਕੈ ਜਦੁਰਾਇ ਬੈਠਾਯੋ ॥
raaj kahiyo har ko tum lehu joo so nrip kai jaduraae baitthaayo |

(ઉગ્રસેને) કહ્યું કે હે કૃષ્ણ! તમે રાજ્ય લઈ લો, (પણ) શ્રી કૃષ્ણએ તેમને રાજા બનાવીને (સિંહાસન પર) બેસાડી.

ਆਨੰਦ ਭਯੋ ਜਗ ਮੈ ਜਸੁ ਭਯੋ ਹਰਿ ਸੰਤਨ ਕੋ ਦੁਖੁ ਦੂਰਿ ਪਰਾਯੋ ॥੮੮੩॥
aanand bhayo jag mai jas bhayo har santan ko dukh door paraayo |883|

કૃષ્ણએ કહ્યું, હવે તમે રાજ્ય પર શાસન કરો છો અને પછી રાજા ઉગ્ગરસેનને સિંહાસન પર બેસાડી, સમગ્ર વિશ્વમાં આનંદ થયો અને સંતોના દુઃખ દૂર થયા.883.

ਕਾਨ੍ਰਹ ਜਬੈ ਰਿਪੁ ਕੋ ਬਧ ਕੈ ਰਿਪੁ ਤਾਤ ਕੋ ਰਾਜੁ ਕਿਧੋ ਫਿਰਿ ਦੀਨੋ ॥
kaanrah jabai rip ko badh kai rip taat ko raaj kidho fir deeno |

જ્યારે કૃષ્ણએ શત્રુ કંસનો વધ કર્યો ત્યારે તેણે કંસના પિતાને રાજ્ય આપ્યું

ਦੇਤ ਉਦਾਰ ਸੁ ਜਿਉ ਦਮਰੀ ਤਿਹ ਕੋ ਇਮ ਕੈ ਫੁਨਿ ਰੰਚ ਨ ਲੀਨੋ ॥
det udaar su jiau damaree tih ko im kai fun ranch na leeno |

નાનામાં નાનો સિક્કો આપવા જેવું રાજ્ય આપવામાં આવ્યું, તેણે પોતે કંઈ સ્વીકાર્યું નહીં, સહેજ પણ લોભ ન રાખ્યો.

ਮਾਰ ਕੈ ਸਤ੍ਰ ਅਭੇਖ ਕਰੇ ਸੁ ਦੀਯੋ ਸਭ ਸੰਤਨ ਕੇ ਸੁਖ ਜੀ ਨੋ ॥
maar kai satr abhekh kare su deeyo sabh santan ke sukh jee no |

શત્રુઓને માર્યા પછી, કૃષ્ણે તેમના દુશ્મનોના દંભને ખુલ્લા પાડ્યા

ਅਸਤ੍ਰਨਿ ਕੀ ਬਿਧਿ ਸੀਖਨ ਕੋ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਹਲੀ ਮੁਸਲੀ ਮਨ ਕੀਨੋ ॥੮੮੪॥
asatran kee bidh seekhan ko kab sayaam halee musalee man keeno |884|

આ પછી તેણે અને બલરામે શસ્ત્રોનું વિજ્ઞાન શીખવાનું મન બનાવ્યું અને તેની તૈયારીઓ કરી.884.

ਇਤਿ ਰਾਜਾ ਉਗ੍ਰਸੈਨ ਕੋ ਰਾਜ ਦੀਬੋ ਧਿਆਇ ਸੰਪੂਰਨੰ ॥
eit raajaa ugrasain ko raaj deebo dhiaae sanpooranan |

રાજા ઉગ્ગરસેન પર રાજ્યનો વરદાન શીર્ષક ધરાવતા પ્રકરણનો અંત.

ਅਥ ਧਨੁਖ ਬਿਦਿਆ ਸੀਖਨ ਸੰਦੀਪਨ ਪੈ ਚਲੇ ॥
ath dhanukh bidiaa seekhan sandeepan pai chale |

હવે તીરંદાજી શીખવાનું વર્ણન શરૂ થાય છે

ਸਵੈਯਾ ॥
savaiyaa |

સ્વય્યા

ਆਇਸ ਪਾਇ ਪਿਤਾ ਤੇ ਦੋਊ ਧਨੁ ਸੀਖਨ ਕੀ ਬਿਧਿ ਕਾਜ ਚਲੇ ॥
aaeis paae pitaa te doaoo dhan seekhan kee bidh kaaj chale |

તીરંદાજી શીખવા અંગે પિતાની અનુમતિ મળ્યા બાદ બંને ભાઈઓ (કૃષ્ણ અને બલરામ)એ (પોતાના મુકામ માટે) શરૂઆત કરી.

ਜਿਨ ਕੇ ਮੁਖਿ ਕੀ ਸਮ ਚੰਦ੍ਰ ਪ੍ਰਭਾ ਜੋਊ ਬੀਰਨ ਤੇ ਬਰਬੀਰ ਭਲੇ ॥
jin ke mukh kee sam chandr prabhaa joaoo beeran te barabeer bhale |

તેમના ચહેરા ચંદ્ર જેવા સુંદર છે અને બંને મહાન વીર છે

ਗੁਰ ਪਾਸਿ ਸੰਦੀਪਨ ਕੇ ਤਬ ਹੀ ਦਿਨ ਥੋਰਨਿ ਮੈ ਭਏ ਜਾਇ ਖਲੇ ॥
gur paas sandeepan ke tab hee din thoran mai bhe jaae khale |

થોડા દિવસો પછી તેઓ સાંદીપન ઋષિના સ્થાને પહોંચ્યા

ਜਿਨਹੂੰ ਕੁਪਿ ਕੈ ਮੁਰ ਨਾਮ ਮਰਯੋ ਜਿਨ ਹੂੰ ਛਲ ਸੋ ਬਲਿ ਰਾਜ ਛਲੇ ॥੮੮੫॥
jinahoon kup kai mur naam marayo jin hoon chhal so bal raaj chhale |885|

તેઓ એ જ છે, જેમણે ભારે ક્રોધમાં મુર નામના રાક્ષસને મારી નાખ્યો અને રાજા બલિને છેતર્યો.885.

ਚਉਸਠ ਦਿਵਸ ਮੈ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਸਭ ਹੀ ਤਿਹ ਤੇ ਬਿਧਿ ਸੀਖ ਸੁ ਲੀਨੀ ॥
chausatth divas mai sayaam kahai sabh hee tih te bidh seekh su leenee |

કવિ શ્યામ કહે છે કે તેઓ ચોસઠ દિવસમાં તમામ વિજ્ઞાન શીખી ગયા