श्री दसाम ग्रंथ

पान - 384


ਫੂਲ ਚੰਬੇਲੀ ਕੇ ਫੂਲਿ ਰਹੇ ਜਹਿ ਨੀਰ ਘਟਿਯੋ ਜਮਨਾ ਜੀਅ ਆਈ ॥
फूल चंबेली के फूलि रहे जहि नीर घटियो जमना जीअ आई ॥

कुठे चांबेलीची फुलं बहरली होती आणि जमनाचं पाणी घाटासोबत वाहत होतं.

ਤਉਨ ਸਮੈ ਸੁਖਦਾਇਕ ਥੀ ਰਿਤੁ ਅਉਸਰ ਯਾਹਿ ਭਈ ਦੁਖਦਾਈ ॥੮੭੬॥
तउन समै सुखदाइक थी रितु अउसर याहि भई दुखदाई ॥८७६॥

चमेलीची फुले उमलत नाहीत आणि दु:खात यमुनेचे पाणीही कमी झाले, हे मित्रा! कृष्णासोबतचा ऋतू खूप आनंद देणारा होता आणि हा ऋतू खूप त्रासदायक आहे.876.

ਬੀਚ ਸਰਦ ਰਿਤੁ ਕੇ ਸਜਨੀ ਹਮ ਖੇਲਤ ਸ੍ਯਾਮ ਸੋ ਪ੍ਰੀਤਿ ਲਗਾਈ ॥
बीच सरद रितु के सजनी हम खेलत स्याम सो प्रीति लगाई ॥

अहो सज्जन! थंडीच्या मोसमात (म्हणजे पोह महिन्यात) आम्ही कृष्णाशी प्रेमाने खेळायचो.

ਆਨੰਦ ਕੈ ਅਤਿ ਹੀ ਮਨ ਮੈ ਤਜ ਕੈ ਸਭ ਹੀ ਜੀਯ ਕੀ ਦੁਚਿਤਾਈ ॥
आनंद कै अति ही मन मै तज कै सभ ही जीय की दुचिताई ॥

हिवाळ्यात आम्ही सर्व कृष्णाच्या सहवासात आनंदी होतो आणि आमच्या सर्व शंका दूर करून आम्ही रसिक खेळात रमलो होतो.

ਨਾਰਿ ਸਭੈ ਬ੍ਰਿਜ ਕੀਨ ਬਿਖੈ ਮਨ ਕੀ ਤਜਿ ਕੈ ਸਭ ਸੰਕ ਕਨ੍ਰਹਾਈ ॥
नारि सभै ब्रिज कीन बिखै मन की तजि कै सभ संक कन्रहाई ॥

कृष्णानेही निःसंकोचपणे ब्रजाच्या सर्व गोपींना आपल्या पत्नी मानले

ਤਾ ਸੰਗ ਸੋ ਸੁਖਦਾਇਕ ਥੀ ਰਿਤੁ ਸ੍ਯਾਮ ਬਿਨਾ ਅਬ ਭੀ ਦੁਖਦਾਈ ॥੮੭੭॥
ता संग सो सुखदाइक थी रितु स्याम बिना अब भी दुखदाई ॥८७७॥

त्याच्या सहवासात तो ऋतू आनंद देणारा होता आणि आता तोच ऋतू त्रासदायक झाला आहे.877.

ਮਾਘ ਬਿਖੈ ਮਿਲ ਕੈ ਹਰਿ ਸੋ ਹਮ ਸੋ ਰਸ ਰਾਸ ਕੀ ਖੇਲ ਮਚਾਈ ॥
माघ बिखै मिल कै हरि सो हम सो रस रास की खेल मचाई ॥

माघ महिन्यात आम्ही कृष्णाच्या सहवासात हे रसिक नाटक खूप प्रसिद्ध केले होते

ਕਾਨ੍ਰਹ ਬਜਾਵਤ ਥੋ ਮੁਰਲੀ ਤਿਹ ਅਉਸਰ ਕੋ ਬਰਨਿਯੋ ਨਹਿ ਜਾਈ ॥
कान्रह बजावत थो मुरली तिह अउसर को बरनियो नहि जाई ॥

त्यावेळी कृष्णाने बासरी वाजवली, त्या प्रसंगाचे वर्णन करता येणार नाही

ਫੂਲਿ ਰਹੇ ਤਹਿ ਫੂਲ ਭਲੇ ਪਿਖਿਯੋ ਜਿਹ ਰੀਝਿ ਰਹੈ ਸੁਰਰਾਈ ॥
फूलि रहे तहि फूल भले पिखियो जिह रीझि रहै सुरराई ॥

फुले उमलत होती आणि देवांचा राजा इंद्र तो देखावा पाहून प्रसन्न झाला.

ਤਉਨ ਸਮੈ ਸੁਖਦਾਇਕ ਥੀ ਰਿਤੁ ਸ੍ਯਾਮ ਬਿਨਾ ਅਬ ਭੀ ਦੁਖਦਾਈ ॥੮੭੮॥
तउन समै सुखदाइक थी रितु स्याम बिना अब भी दुखदाई ॥८७८॥

अरे मित्रा! तो ऋतू दिलासा देणारा होता आणि आता तोच ऋतू त्रासदायक झाला आहे.878.

ਸ੍ਯਾਮ ਚਿਤਾਰਿ ਸਭੈ ਤਹ ਗ੍ਵਾਰਨਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਜੁ ਹੁਤੀ ਬਡਭਾਗੀ ॥
स्याम चितारि सभै तह ग्वारनि स्याम कहै जु हुती बडभागी ॥

कवी श्याम म्हणतात, त्या भाग्यवान गोपी कृष्णाचे स्मरण करीत आहेत

ਤ੍ਯਾਗ ਦਈ ਸੁਧਿ ਅਉਰ ਸਭੈ ਹਰਿ ਬਾਤਨ ਕੇ ਰਸ ਭੀਤਰ ਪਾਗੀ ॥
त्याग दई सुधि अउर सभै हरि बातन के रस भीतर पागी ॥

भान हरपून ते कृष्णाच्या उत्कट प्रेमात लीन होतात

ਏਕ ਗਿਰੀ ਧਰਿ ਹ੍ਵੈ ਬਿਸੁਧੀ ਇਕ ਪੈ ਕਰੁਨਾ ਹੀ ਬਿਖੈ ਅਨੁਰਾਗੀ ॥
एक गिरी धरि ह्वै बिसुधी इक पै करुना ही बिखै अनुरागी ॥

कोणी खाली पडले, कोणी बेशुद्ध झाले तर कोणी त्याच्या प्रेमात पूर्णपणे मग्न झाले आहे.

ਕੈ ਸੁਧਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕੇ ਖੇਲਨ ਕੀ ਮਿਲ ਕੈ ਸਭ ਗ੍ਵਾਰਨਿ ਰੋਵਨ ਲਾਗੀ ॥੮੭੯॥
कै सुधि स्याम के खेलन की मिल कै सभ ग्वारनि रोवन लागी ॥८७९॥

सर्व गोपी कृष्णाबरोबरच्या त्यांच्या प्रेमळ खेळाचे स्मरण करून रडू लागल्या आहेत.879.

ਇਤਿ ਗੋਪੀਅਨ ਕੋ ਬ੍ਰਿਲਾਪ ਪੂਰਨੰ ॥
इति गोपीअन को ब्रिलाप पूरनं ॥

येथे गोपींचा विलाप संपतो.

ਅਥ ਕਾਨ੍ਰਹ ਜੂ ਮੰਤ੍ਰ ਗਾਇਤ੍ਰੀ ਸੀਖਨ ਸਮੈ ॥
अथ कान्रह जू मंत्र गाइत्री सीखन समै ॥

आता कृष्णाकडून गायत्री मंत्र शिकण्याचे वर्णन सुरू होते

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਉਤ ਤੇ ਇਹ ਗ੍ਵਾਰਨਿ ਕੀ ਭੀ ਦਸਾ ਇਤ ਕਾਨ੍ਰਹ ਕਥਾ ਭਈ ਤਾਹਿ ਸੁਨਾਊ ॥
उत ते इह ग्वारनि की भी दसा इत कान्रह कथा भई ताहि सुनाऊ ॥

त्या बाजूला गोपींची ही अवस्था होती, या बाजूला आता मी कृष्णाची अवस्था सांगतो

ਲੀਪ ਕੈ ਭੂਮਹਿ ਗੋਬਰ ਸੋ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਸਭ ਪੁਰੋਹਿਤ ਗਾਊ ॥
लीप कै भूमहि गोबर सो कबि स्याम कहै सभ पुरोहित गाऊ ॥

सर्व पुजाऱ्यांना शेणखताने मातीचे प्लास्टर करून बोलावण्यात आले.

ਕਾਨ੍ਰਹ ਬੈਠਾਇ ਕੈ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਕਬਿ ਪੈ ਗਰਗੈ ਸੁ ਪਵਿਤ੍ਰਹਿ ਠਾਊ ॥
कान्रह बैठाइ कै स्याम कहै कबि पै गरगै सु पवित्रहि ठाऊ ॥

गर्ग ऋषी पवित्र स्थानावर विराजमान होते

ਮੰਤ੍ਰ ਗਾਇਤ੍ਰੀ ਕੋ ਤਾਹਿ ਦਯੋ ਜੋਊ ਹੈ ਭੁਗੀਆ ਧਰਨੀਧਰ ਨਾਊ ॥੮੮੦॥
मंत्र गाइत्री को ताहि दयो जोऊ है भुगीआ धरनीधर नाऊ ॥८८०॥

त्या ऋषींनी त्याला (कृष्णाला) गायत्री मंत्र दिला, जो संपूर्ण पृथ्वीचा आनंद घेणारा आहे.880.

ਡਾਰਿ ਜਨੇਊ ਸੁ ਸ੍ਯਾਮਿ ਗਰੈ ਫਿਰ ਕੈ ਤਿਹ ਮੰਤ੍ਰ ਸੁ ਸ੍ਰਉਨ ਮੈ ਦੀਨੋ ॥
डारि जनेऊ सु स्यामि गरै फिर कै तिह मंत्र सु स्रउन मै दीनो ॥

कृष्णाला पवित्र धागा घातला गेला आणि त्याच्या कानात मंत्र दिला गेला

ਸੋ ਸੁਨਿ ਕੈ ਹਰਿ ਪਾਇ ਪਰਿਯੋ ਗਰਗੈ ਬਹੁ ਭਾਤਨ ਕੋ ਧਨ ਦੀਨੋ ॥
सो सुनि कै हरि पाइ परियो गरगै बहु भातन को धन दीनो ॥

मंत्र ऐकल्यानंतर कृष्णाने गर्गच्या चरणी प्रणाम केला आणि त्याला प्रचंड संपत्ती दिली.

ਅਸ ਬਡੈ ਗਜਰਾਜ ਔ ਉਸਟ ਦਏ ਪਟ ਸੁੰਦਰ ਸਾਜ ਨਵੀਨੋ ॥
अस बडै गजराज औ उसट दए पट सुंदर साज नवीनो ॥

मोठमोठे घोडे, उत्तमोत्तम हत्ती व नवीन दागिन्यांनी सजलेले उंट दिले.

ਲਾਲ ਪਨੇ ਅਰੁ ਸਬਜ ਮਨੀ ਤਿਹ ਪਾਇ ਪੁਰੋਹਿਤ ਆਨੰਦ ਕੀਨੋ ॥੮੮੧॥
लाल पने अरु सबज मनी तिह पाइ पुरोहित आनंद कीनो ॥८८१॥

त्याला घोडे, मोठे हत्ती, उंट आणि सुंदर वस्त्रे दिली होती. गर्गच्या चरणांना स्पर्श केल्यावर, त्याला मोठ्या आनंदाने माणिक, पाचू आणि दागिने दान म्हणून दिले.881.

ਮੰਤ੍ਰ ਪੁਰੋਹਿਤ ਦੈ ਹਰਿ ਕੋ ਧਨੁ ਲੈ ਬਹੁਤ ਮਨ ਮੈ ਸੁਖੁ ਪਾਯੋ ॥
मंत्र पुरोहित दै हरि को धनु लै बहुत मन मै सुखु पायो ॥

पुजारी कृष्णाला मंत्र देऊन धन प्राप्त करून प्रसन्न झाले

ਤਿਆਗਿ ਸਬੈ ਦੁਖ ਕੋ ਤਬ ਹੀ ਅਤਿ ਹੀ ਮਨ ਆਨੰਦ ਬੀਚ ਬਢਾਯੋ ॥
तिआगि सबै दुख को तब ही अति ही मन आनंद बीच बढायो ॥

त्याचे सर्व दुःख संपले आणि त्याला परम आनंदाची प्राप्ती झाली.

ਸੋ ਧਨ ਪਾਇ ਤਹਾ ਤੇ ਚਲਿਯੋ ਚਲਿ ਕੈ ਅਪੁਨੇ ਗ੍ਰਿਹ ਭੀਤਰ ਆਯੋ ॥
सो धन पाइ तहा ते चलियो चलि कै अपुने ग्रिह भीतर आयो ॥

संपत्ती मिळाल्यानंतर तो त्याच्या घरी आला

ਸੋ ਸੁਨਿ ਮਿਤ੍ਰ ਪ੍ਰਸੰਨਿ ਭਏ ਗ੍ਰਿਹ ਤੇ ਸਭ ਦਾਰਿਦ ਦੂਰ ਪਰਾਯੋ ॥੮੮੨॥
सो सुनि मित्र प्रसंनि भए ग्रिह ते सभ दारिद दूर परायो ॥८८२॥

हे सर्व जाणून त्याचे मित्र अत्यंत प्रसन्न झाले आणि ऋषींचे सर्व प्रकारचे दारिद्र्य नष्ट झाले.882.

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮ ਸਿਕੰਧ ਪੁਰਾਣੇ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰੇ ਸ੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸਨਿ ਜੂ ਕੋ ਗਾਇਤ੍ਰੀ ਮੰਤ੍ਰ ਸਿਖਾਇ ਜਗ੍ਰਯੋਪਵੀਤ ਗਰੇ ਡਾਰਾ ਧਿਆਇ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ਸੁਭਮ ਸਤੁ ॥
इति स्री दसम सिकंध पुराणे बचित्र नाटक ग्रंथे क्रिसनावतारे स्री क्रिसनि जू को गाइत्री मंत्र सिखाइ जग्रयोपवीत गरे डारा धिआइ समापतम सतु सुभम सतु ॥

बचित्तर नाटकातील कृष्णावतार (दशम स्कंध पुराणावर आधारित) कृष्णाला गायत्री मंत्र शिकवणे आणि पवित्र धागा धारण करणे या अध्यायाचा शेवट.

ਅਥ ਉਗ੍ਰਸੈਨ ਕੋ ਰਾਜ ਦੀਬੋ ॥
अथ उग्रसैन को राज दीबो ॥

आता उग्रसेनला राज्य देण्याचे वर्णन सुरू होते

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਮੰਤ੍ਰ ਪੁਰੋਹਿਤ ਤੇ ਹਰਿ ਲੈ ਅਪੁਨੇ ਰਿਪੁ ਕੋ ਫਿਰਿ ਤਾਤ ਛਡਾਯੋ ॥
मंत्र पुरोहित ते हरि लै अपुने रिपु को फिरि तात छडायो ॥

पुजाऱ्याकडून मंत्र घेऊन कृष्णाने वडिलांना कैदेतून मुक्त केले

ਛੂਟਤ ਸੋ ਹਰਿ ਰੂਪੁ ਨਿਹਾਰ ਕੈ ਆਇ ਕੈ ਪਾਇਨ ਸੀਸ ਝੁਕਾਯੋ ॥
छूटत सो हरि रूपु निहार कै आइ कै पाइन सीस झुकायो ॥

स्वातंत्र्यप्राप्तीनंतर कृष्णाचे दिव्य रूप पाहून त्यांच्यापुढे नतमस्तक झाले

ਰਾਜੁ ਕਹਿਯੋ ਹਰਿ ਕੋ ਤੁਮ ਲੇਹੁ ਜੂ ਸੋ ਨ੍ਰਿਪ ਕੈ ਜਦੁਰਾਇ ਬੈਠਾਯੋ ॥
राजु कहियो हरि को तुम लेहु जू सो न्रिप कै जदुराइ बैठायो ॥

(उग्रसेन) म्हणाले की हे कृष्णा ! तुम्ही राज्य घ्या, (पण) श्रीकृष्णाने त्याला राजा बनवले आणि (सिंहासनावर) बसवले.

ਆਨੰਦ ਭਯੋ ਜਗ ਮੈ ਜਸੁ ਭਯੋ ਹਰਿ ਸੰਤਨ ਕੋ ਦੁਖੁ ਦੂਰਿ ਪਰਾਯੋ ॥੮੮੩॥
आनंद भयो जग मै जसु भयो हरि संतन को दुखु दूरि परायो ॥८८३॥

कृष्ण म्हणाला, आता तू राज्यावर राज्य करतोस आणि नंतर उग्गरसैन राजाला सिंहासनावर बसवल्याने जगभर आनंद झाला आणि संतांचे दुःख दूर झाले.883.

ਕਾਨ੍ਰਹ ਜਬੈ ਰਿਪੁ ਕੋ ਬਧ ਕੈ ਰਿਪੁ ਤਾਤ ਕੋ ਰਾਜੁ ਕਿਧੋ ਫਿਰਿ ਦੀਨੋ ॥
कान्रह जबै रिपु को बध कै रिपु तात को राजु किधो फिरि दीनो ॥

कृष्णाने शत्रू कंसाचा वध केल्यावर कंसाच्या वडिलांना राज्य दिले

ਦੇਤ ਉਦਾਰ ਸੁ ਜਿਉ ਦਮਰੀ ਤਿਹ ਕੋ ਇਮ ਕੈ ਫੁਨਿ ਰੰਚ ਨ ਲੀਨੋ ॥
देत उदार सु जिउ दमरी तिह को इम कै फुनि रंच न लीनो ॥

अगदी लहान नाणी देण्यासारखे राज्य दिले, त्याने स्वतः काहीही स्वीकारले नाही, किंचितही लोभ नसताना

ਮਾਰ ਕੈ ਸਤ੍ਰ ਅਭੇਖ ਕਰੇ ਸੁ ਦੀਯੋ ਸਭ ਸੰਤਨ ਕੇ ਸੁਖ ਜੀ ਨੋ ॥
मार कै सत्र अभेख करे सु दीयो सभ संतन के सुख जी नो ॥

शत्रूंना मारल्यानंतर कृष्णाने आपल्या शत्रूंचा ढोंगीपणा उघड केला

ਅਸਤ੍ਰਨਿ ਕੀ ਬਿਧਿ ਸੀਖਨ ਕੋ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਹਲੀ ਮੁਸਲੀ ਮਨ ਕੀਨੋ ॥੮੮੪॥
असत्रनि की बिधि सीखन को कबि स्याम हली मुसली मन कीनो ॥८८४॥

यानंतर त्यांनी आणि बलराम यांनी शस्त्रास्त्रांचे शास्त्र शिकण्याचा निर्णय घेतला आणि त्यासाठी तयारी केली.884.

ਇਤਿ ਰਾਜਾ ਉਗ੍ਰਸੈਨ ਕੋ ਰਾਜ ਦੀਬੋ ਧਿਆਇ ਸੰਪੂਰਨੰ ॥
इति राजा उग्रसैन को राज दीबो धिआइ संपूरनं ॥

*उग्गरसेन राजाला राज्याचे बक्षीस* असे शीर्षक असलेल्या प्रकरणाचा शेवट.

ਅਥ ਧਨੁਖ ਬਿਦਿਆ ਸੀਖਨ ਸੰਦੀਪਨ ਪੈ ਚਲੇ ॥
अथ धनुख बिदिआ सीखन संदीपन पै चले ॥

आता धनुर्विद्या शिकण्याचे वर्णन सुरू होते

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਆਇਸ ਪਾਇ ਪਿਤਾ ਤੇ ਦੋਊ ਧਨੁ ਸੀਖਨ ਕੀ ਬਿਧਿ ਕਾਜ ਚਲੇ ॥
आइस पाइ पिता ते दोऊ धनु सीखन की बिधि काज चले ॥

धनुर्विद्या शिकण्यासाठी वडिलांची परवानगी मिळाल्यानंतर दोन्ही भाऊ (कृष्ण आणि बलराम) निघाले (आपल्या गंतव्यस्थानासाठी)

ਜਿਨ ਕੇ ਮੁਖਿ ਕੀ ਸਮ ਚੰਦ੍ਰ ਪ੍ਰਭਾ ਜੋਊ ਬੀਰਨ ਤੇ ਬਰਬੀਰ ਭਲੇ ॥
जिन के मुखि की सम चंद्र प्रभा जोऊ बीरन ते बरबीर भले ॥

त्यांचे चेहरे चंद्रासारखे सुंदर आहेत आणि दोघेही महान नायक आहेत

ਗੁਰ ਪਾਸਿ ਸੰਦੀਪਨ ਕੇ ਤਬ ਹੀ ਦਿਨ ਥੋਰਨਿ ਮੈ ਭਏ ਜਾਇ ਖਲੇ ॥
गुर पासि संदीपन के तब ही दिन थोरनि मै भए जाइ खले ॥

काही दिवसांनी ते संदिपान ऋषींच्या ठिकाणी पोहोचले

ਜਿਨਹੂੰ ਕੁਪਿ ਕੈ ਮੁਰ ਨਾਮ ਮਰਯੋ ਜਿਨ ਹੂੰ ਛਲ ਸੋ ਬਲਿ ਰਾਜ ਛਲੇ ॥੮੮੫॥
जिनहूं कुपि कै मुर नाम मरयो जिन हूं छल सो बलि राज छले ॥८८५॥

ते तेच आहेत, ज्यांनी अत्यंत क्रोधाने मुर नावाच्या राक्षसाचा वध करून बळी राजाला फसवले.885.

ਚਉਸਠ ਦਿਵਸ ਮੈ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਸਭ ਹੀ ਤਿਹ ਤੇ ਬਿਧਿ ਸੀਖ ਸੁ ਲੀਨੀ ॥
चउसठ दिवस मै स्याम कहै सभ ही तिह ते बिधि सीख सु लीनी ॥

कवी श्याम म्हणतात की त्यांनी चौसष्ट दिवसांत सर्व शास्त्रे शिकून घेतली