श्री दसाम ग्रंथ

पान - 315

ਕਹੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਤਾ ਕੀ ਮਹਿਮਾ ਨ ਲਖੀ ਜਾਇ ਐਸੀ ਭਾਤਿ ਖੇਲੈ ਕਾਨ੍ਰਹ ਮਹਾ ਸੁਖੁ ਪਾਇ ਕੈ ॥੨੨੯॥

कहै कबि स्याम ता की महिमा न लखी जाइ ऐसी भाति खेलै कान्रह महा सुखु पाइ कै ॥२२९॥

अशाप्रकारे, कवी म्हणतो की याची स्तुती वर्णन करता येत नाही आणि या नाटकात कृष्णाला अनंत आनंद मिळत आहे.229.

ਸਵੈਯਾ ॥

सवैया ॥

स्वय्या

ਅੰਤ ਭਏ ਰੁਤਿ ਗ੍ਰੀਖਮ ਕੀ ਰੁਤਿ ਪਾਵਸ ਆਇ ਗਈ ਸੁਖਦਾਈ ॥

अंत भए रुति ग्रीखम की रुति पावस आइ गई सुखदाई ॥

उन्हाळा संपला आणि दिलासा देणारा पावसाळा आला

ਕਾਨ੍ਰਹ ਫਿਰੈ ਬਨ ਬੀਥਿਨ ਮੈ ਸੰਗਿ ਲੈ ਬਛਰੇ ਤਿਨ ਕੀ ਅਰੁ ਮਾਈ ॥

कान्रह फिरै बन बीथिन मै संगि लै बछरे तिन की अरु माई ॥

कृष्ण आपल्या गायी-वासरांसह जंगलात आणि गुहांमध्ये भटकत आहे

ਬੈਠਿ ਤਬੈ ਫਿਰਿ ਮਧ ਗੁਫਾ ਗਿਰਿ ਗਾਵਤ ਗੀਤ ਸਭੈ ਮਨੁ ਭਾਈ ॥

बैठि तबै फिरि मध गुफा गिरि गावत गीत सभै मनु भाई ॥

आणि त्याला आवडलेली गाणी गायली

ਤਾ ਛਬਿ ਕੀ ਅਤਿ ਹੀ ਉਪਮਾ ਕਬਿ ਨੇ ਮੁਖ ਤੇ ਇਮ ਭਾਖਿ ਸੁਨਾਈ ॥੨੩੦॥

ता छबि की अति ही उपमा कबि ने मुख ते इम भाखि सुनाई ॥२३०॥

कवीने या तमाशाचे असे वर्णन केले आहे.230.

ਸੋਰਠਿ ਸਾਰੰਗ ਅਉ ਗੁਜਰੀ ਲਲਤਾ ਅਰੁ ਭੈਰਵ ਦੀਪਕ ਗਾਵੈ ॥

सोरठि सारंग अउ गुजरी ललता अरु भैरव दीपक गावै ॥

सोरथा, सारंग, गुजरी, ललट आणि भैरव यांवर दीपक (राग) गातो;

ਟੋਡੀ ਅਉ ਮੇਘ ਮਲ੍ਰਹਾਰ ਅਲਾਪਤ ਗੌਡ ਅਉ ਸੁਧ ਮਲ੍ਰਹਾਰ ਸੁਨਾਵੈ ॥

टोडी अउ मेघ मल्रहार अलापत गौड अउ सुध मल्रहार सुनावै ॥

सोरठ, सारंग, गुजरी, ललित, भैरव, दीपक, तोडी, मेघ-मल्हा, गौंड आणि शुद्ध मल्हार हे सर्व संगीत एकमेकाला ऐकायला लावतात.

ਜੈਤਸਰੀ ਅਰੁ ਮਾਲਸਿਰੀ ਅਉ ਪਰਜ ਸੁ ਰਾਗਸਿਰੀ ਠਟ ਪਾਵੈ ॥

जैतसरी अरु मालसिरी अउ परज सु रागसिरी ठट पावै ॥

सर्व तेथे जैतश्री, मालश्री आणि श्री राग गात आहेत

ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਹਰਿ ਜੀ ਰਿਝ ਕੈ ਮੁਰਲੀ ਸੰਗ ਕੋਟਕ ਰਾਗ ਬਜਾਵੈ ॥੨੩੧॥

स्याम कहै हरि जी रिझ कै मुरली संग कोटक राग बजावै ॥२३१॥

कवी श्याम म्हणतात की कृष्ण आनंदाने त्याच्या बासरीवर अनेक संगीत वाजवत आहे.231.

ਕਬਿਤੁ ॥

कबितु ॥

कबिट

ਲਲਤ ਧਨਾਸਰੀ ਬਜਾਵਹਿ ਸੰਗਿ ਬਾਸੁਰੀ ਕਿਦਾਰਾ ਔਰ ਮਾਲਵਾ ਬਿਹਾਗੜਾ ਅਉ ਗੂਜਰੀ ॥

ललत धनासरी बजावहि संगि बासुरी किदारा और मालवा बिहागड़ा अउ गूजरी ॥

कृष्ण आपल्या बासरीवर ललित, धनसारी, केदारा, माळवा, बिहागरा, गुजरी या वाद्य वाजवत आहेत.

ਮਾਰੂ ਅਉ ਪਰਜ ਔਰ ਕਾਨੜਾ ਕਲਿਆਨ ਸੁਭ ਕੁਕਭ ਬਿਲਾਵਲੁ ਸੁਨੈ ਤੇ ਆਵੈ ਮੂਜਰੀ ॥

मारू अउ परज और कानड़ा कलिआन सुभ कुकभ बिलावलु सुनै ते आवै मूजरी ॥

, मारू, कानरा, कल्याण, मेघ आणि बिलावल

ਭੈਰਵ ਪਲਾਸੀ ਭੀਮ ਦੀਪਕ ਸੁ ਗਉਰੀ ਨਟ ਠਾਢੋ ਦ੍ਰੁਮ ਛਾਇ ਮੈ ਸੁ ਗਾਵੈ ਕਾਨ੍ਰਹ ਪੂਜਰੀ ॥

भैरव पलासी भीम दीपक सु गउरी नट ठाढो द्रुम छाइ मै सु गावै कान्रह पूजरी ॥

आणि झाडाखाली उभं राहून तो भैरव, भीम पलासी, दीपक आणि गौरी यांचे संगीत वाजवत आहे.

ਤਾ ਤੇ ਗ੍ਰਿਹ ਤਿਆਗਿ ਤਾ ਕੀ ਸੁਨਿ ਧੁਨਿ ਸ੍ਰੋਨਨ ਮੈ ਮ੍ਰਿਗਨੈਨੀ ਫਿਰਤ ਸੁ ਬਨਿ ਬਨਿ ਊਜਰੀ ॥੨੩੨॥

ता ते ग्रिह तिआगि ता की सुनि धुनि स्रोनन मै म्रिगनैनी फिरत सु बनि बनि ऊजरी ॥२३२॥

या मोडांचा आवाज ऐकून डोळस स्त्रिया घर सोडून इकडे तिकडे धावत आहेत.232.

ਸਵੈਯਾ ॥

सवैया ॥

स्वय्या

ਸੀਤ ਭਈ ਰੁਤਿ ਕਾਤਿਕ ਕੀ ਮੁਨਿ ਦੇਵ ਚੜਿਓ ਜਲ ਹ੍ਵੈ ਗਯੋ ਥੋਰੋ ॥

सीत भई रुति कातिक की मुनि देव चड़िओ जल ह्वै गयो थोरो ॥

हिवाळा आला आणि कार्तिक महिन्याच्या आगमनाने पाणी कमी झाले

ਕਾਨ੍ਰਹ ਕਨੀਰੇ ਕੇ ਫੂਲ ਧਰੇ ਅਰੁ ਗਾਵਤ ਬੇਨ ਬਜਾਵਤ ਭੋਰੋ ॥

कान्रह कनीरे के फूल धरे अरु गावत बेन बजावत भोरो ॥

कणेरच्या फुलांनी सजून कृष्ण पहाटे आपल्या बासरी वाजवत असतो

ਸ੍ਯਾਮ ਕਿਧੋ ਉਪਮਾ ਤਿਹ ਕੀ ਮਨ ਮਧਿ ਬਿਚਾਰੁ ਕਬਿਤੁ ਸੁ ਜੋਰੋ ॥

स्याम किधो उपमा तिह की मन मधि बिचारु कबितु सु जोरो ॥

कवी श्याम म्हणतात की ते उपमा लक्षात ठेवून तो आपल्या मनात कबित श्लोक रचतो आणि

ਮੈਨ ਉਠਿਯੋ ਜਗਿ ਕੈ ਤਿਨ ਕੈ ਤਨਿ ਲੇਤ ਹੈ ਪੇਚ ਮਨੋ ਅਹਿ ਤੋਰੋ ॥੨੩੩॥

मैन उठियो जगि कै तिन कै तनि लेत है पेच मनो अहि तोरो ॥२३३॥

सर्व स्त्रियांच्या शरीरात प्रेमाची देवता जागृत झाली आहे आणि सापाप्रमाणे लोळत आहे.233 असे वर्णन.

ਗੋਪੀ ਬਾਚ ॥

गोपी बाच ॥

गोपींचे भाषण:

ਸਵੈਯਾ ॥

सवैया ॥

स्वय्या

ਬੋਲਤ ਹੈ ਮੁਖ ਤੇ ਸਭ ਗਵਾਰਿਨ ਪੁੰਨਿ ਕਰਿਓ ਇਨ ਹੂੰ ਅਤਿ ਮਾਈ ॥

बोलत है मुख ते सभ गवारिन पुंनि करिओ इन हूं अति माई ॥

��हे आई! या बासरीने तीर्थस्थानांवर अनेक तपस्या, त्याग आणि स्नान केले आहे.

ਜਗ੍ਯ ਕਰਿਯੋ ਕਿ ਕਰਿਯੋ ਤਪ ਤੀਰਥ ਗੰਧ੍ਰਬ ਤੇ ਇਨ ਕੈ ਸਿਛ ਪਾਈ ॥

जग्य करियो कि करियो तप तीरथ गंध्रब ते इन कै सिछ पाई ॥

त्यास गंधर्वांकडून सूचना प्राप्त झाल्या आहेत

ਕੈ ਕਿ ਪੜੀ ਸਿਤਬਾਨਹੁ ਤੇ ਕਿ ਕਿਧੋ ਚਤੁਰਾਨਨਿ ਆਪ ਬਨਾਈ ॥

कै कि पड़ी सितबानहु ते कि किधो चतुराननि आप बनाई ॥

प्रेमाच्या देवतेने ते सांगितले आहे आणि ब्रह्मदेवाने ते स्वतः बनवले आहे

ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਉਪਮਾ ਤਿਹ ਕੀ ਇਹ ਤੇ ਹਰਿ ਓਠਨ ਸਾਥ ਲਗਾਈ ॥੨੩੪॥

स्याम कहै उपमा तिह की इह ते हरि ओठन साथ लगाई ॥२३४॥

हेच कारण आहे की कृष्णाने त्याला आपल्या ओठांनी स्पर्श केला आहे.

ਸੁਤ ਨੰਦ ਬਜਾਵਤ ਹੈ ਮੁਰਲੀ ਉਪਮਾ ਤਿਹ ਕੀ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਗਨੋ ॥

सुत नंद बजावत है मुरली उपमा तिह की कबि स्याम गनो ॥

नंदाचा मुलगा (कृष्ण) बासरी वाजवतो, श्याम (कवी) त्याच्या उपमाचा विचार करतो.

ਤਿਹ ਕੀ ਧੁਨਿ ਕੋ ਸੁਨਿ ਮੋਹ ਰਹੇ ਮੁਨਿ ਰੀਝਤ ਹੈ ਸੁ ਜਨੋ ਰੁ ਕਨੋ ॥

तिह की धुनि को सुनि मोह रहे मुनि रीझत है सु जनो रु कनो ॥

नंदाचा मुलगा कृष्ण त्याची बासरी वाजवत आहे आणि कवी श्याम म्हणतात की बासरीचा आवाज ऐकून ऋषी आणि वनातील प्राणी प्रसन्न होतात.

ਤਨ ਕਾਮ ਭਰੀ ਗੁਪੀਆ ਸਭ ਹੀ ਮੁਖ ਤੇ ਇਹ ਭਾਤਨ ਜਵਾਬ ਭਨੋ ॥

तन काम भरी गुपीआ सभ ही मुख ते इह भातन जवाब भनो ॥

सर्व गोपी वासनेने भरलेल्या आहेत आणि तोंडाने असे उत्तर देतात,

ਮੁਖ ਕਾਨ੍ਰਹ ਗੁਲਾਬ ਕੋ ਫੂਲ ਭਯੋ ਇਹ ਨਾਲਿ ਗੁਲਾਬ ਚੁਆਤ ਮਨੋ ॥੨੩੫॥

मुख कान्रह गुलाब को फूल भयो इह नालि गुलाब चुआत मनो ॥२३५॥

गोपींचे शरीर वासनेने भरलेले आहे आणि ते म्हणत आहेत की कृष्णाचे मुख गुलाबासारखे आहे आणि बासरीचा आवाज गुलाबाचे सार खाली टपकत आहे असे वाटते.235.

ਮੋਹਿ ਰਹੇ ਸੁਨਿ ਕੈ ਧੁਨਿ ਕੌ ਮ੍ਰਿਗ ਮੋਹਿ ਪਸਾਰ ਗੇ ਖਗ ਪੈ ਪਖਾ ॥

मोहि रहे सुनि कै धुनि कौ म्रिग मोहि पसार गे खग पै पखा ॥

बासरीच्या आवाजाने मोर मंत्रमुग्ध होतात आणि पक्षीही मंत्रमुग्ध होऊन पंख पसरतात.

ਨੀਰ ਬਹਿਓ ਜਮੁਨਾ ਉਲਟੋ ਪਿਖਿ ਕੈ ਤਿਹ ਕੋ ਨਰ ਖੋਲ ਰੇ ਚਖਾ ॥

नीर बहिओ जमुना उलटो पिखि कै तिह को नर खोल रे चखा ॥

बासरीचा आवाज ऐकून मासे, प्रिय आणि पक्षी सर्व मोहित होतात, हे लोकहो! डोळे उघडून पाहा की यमुनेचे पाणी उलट्या दिशेने वाहत आहे

ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਤਿਨ ਕੋ ਸੁਨਿ ਕੈ ਬਛੁਰਾ ਮੁਖ ਸੋ ਕਛੁ ਨ ਚੁਗੈ ਕਖਾ ॥

स्याम कहै तिन को सुनि कै बछुरा मुख सो कछु न चुगै कखा ॥

बासरी ऐकून बछड्यांनी गवत खाणे सोडले आहे, असे कवी म्हणतात

ਛੋਡਿ ਚਲੀ ਪਤਨੀ ਅਪਨੇ ਪਤਿ ਤਾਰਕ ਹ੍ਵੈ ਜਿਮ ਡਾਰਤ ਲਖਾ ॥੨੩੬॥

छोडि चली पतनी अपने पति तारक ह्वै जिम डारत लखा ॥२३६॥

पत्नीने आपल्या पतीला घर आणि संपत्ती सोडून संन्यासीप्रमाणे सोडले आहे.236.

ਕੋਕਿਲ ਕੀਰ ਕੁਰੰਗਨ ਕੇਹਰਿ ਮੈਨ ਰਹਿਯੋ ਹ੍ਵੈ ਕੈ ਮਤਵਾਰੋ ॥

कोकिल कीर कुरंगन केहरि मैन रहियो ह्वै कै मतवारो ॥

कोकिळा, पोपट, हरीण इत्यादि सर्व वासनेच्या त्रासात लीन झाले आहेत.

ਰੀਝ ਰਹੇ ਸਭ ਹੀ ਪੁਰ ਕੇ ਜਨ ਆਨਨ ਪੈ ਇਹ ਤੈ ਸਸਿ ਹਾਰੋ ॥

रीझ रहे सभ ही पुर के जन आनन पै इह तै ससि हारो ॥

कृष्णाच्या चेहऱ्यासमोर चंद्र निस्तेज झालेला दिसतो, असे म्हणत शहरातील सर्व लोक प्रसन्न होत आहेत

ਅਉ ਇਹ ਕੀ ਮੁਰਲੀ ਜੁ ਬਜੈ ਤਿਹ ਊਪਰਿ ਰਾਗ ਸਭੈ ਫੁਨਿ ਵਾਰੋ ॥

अउ इह की मुरली जु बजै तिह ऊपरि राग सभै फुनि वारो ॥

बासरीच्या सुरांपुढे सर्व वाद्य वाद्य स्वतःचा त्याग करत आहेत

ਨਾਰਦ ਜਾਤ ਥਕੈ ਇਹ ਤੈ ਬੰਸੁਰੀ ਜੁ ਬਜਾਵਤ ਕਾਨਰ ਕਾਰੋ ॥੨੩੭॥

नारद जात थकै इह तै बंसुरी जु बजावत कानर कारो ॥२३७॥

नारद ऋषी, आपली वीणा वाजवणे थांबवून, काळ्या कृष्णाची बासरी ऐकत आहेत आणि थकले आहेत.237.

ਲੋਚਨ ਹੈ ਮ੍ਰਿਗ ਕੇ ਕਟਿ ਕੇਹਰਿ ਨਾਕ ਕਿਧੋ ਸੁਕ ਸੋ ਤਿਹ ਕੋ ਹੈ ॥

लोचन है म्रिग के कटि केहरि नाक किधो सुक सो तिह को है ॥

त्याला हरणासारखे डोळे, सिंहासारखा चेहरा आणि पोपटासारखा चेहरा आहे.

ਗ੍ਰੀਵ ਕਪੋਤ ਸੀ ਹੈ ਤਿਹ ਕੀ ਅਧਰਾ ਪੀਆ ਸੇ ਹਰਿ ਮੂਰਤਿ ਜੋ ਹੈ ॥

ग्रीव कपोत सी है तिह की अधरा पीआ से हरि मूरति जो है ॥

त्याचे (कृष्णाचे) डोळे डोईसारखे आहेत, कंबर सिंहासारखी आहे, नाक पोपटासारखे आहे, मान कबुतरासारखी आहे आणि ओठ (अधार) अमृतसारखे आहेत.

ਕੋਕਿਲ ਅਉ ਪਿਕ ਸੇ ਬਚਨਾਮ੍ਰਿਤ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਕਬਿ ਸੁੰਦਰ ਸੋਹੈ ॥

कोकिल अउ पिक से बचनाम्रित स्याम कहै कबि सुंदर सोहै ॥

त्याचे बोलणे कोकिळा आणि मोरासारखे गोड आहे

ਪੈ ਇਹ ਤੇ ਲਜ ਕੈ ਅਬ ਬੋਲਤ ਮੂਰਤਿ ਲੈਨ ਕਰੈ ਖਗ ਰੋਹੈ ॥੨੩੮॥

पै इह ते लज कै अब बोलत मूरति लैन करै खग रोहै ॥२३८॥

हे गोड बोलणारे प्राणी आता बासरीच्या आवाजाने लाजत आहेत आणि त्यांच्या मध्ये हेवा वाटू लागला आहे.238.

ਫੂਲ ਗੁਲਾਬ ਨ ਲੇਤ ਹੈ ਤਾਬ ਸਹਾਬ ਕੋ ਆਬ ਹ੍ਵੈ ਦੇਖਿ ਖਿਸਾਨੋ ॥

फूल गुलाब न लेत है ताब सहाब को आब ह्वै देखि खिसानो ॥

गुलाब त्याच्या सौंदर्यापुढे अस्पष्ट आहे आणि लाल आणि मोहक रंग त्याच्या सुंदरतेपुढे लाजत आहे

ਪੈ ਕਮਲਾ ਦਲ ਨਰਗਸ ਕੋ ਗੁਲ ਲਜਤ ਹ੍ਵੈ ਫੁਨਿ ਦੇਖਤ ਤਾਨੋ ॥

पै कमला दल नरगस को गुल लजत ह्वै फुनि देखत तानो ॥

कमळ आणि नार्सिसस त्याच्या मोहिनीपुढे लाजाळू वाटत आहेत

ਸ੍ਯਾਮ ਕਿਧੋ ਅਪੁਨੇ ਮਨ ਮੈ ਬਰਤਾ ਗਨਿ ਕੈ ਕਬਿਤਾ ਇਹ ਠਾਨੋ ॥

स्याम किधो अपुने मन मै बरता गनि कै कबिता इह ठानो ॥

किंवा श्याम (कवी) आपल्या मनातील श्रेष्ठता जाणून ही कविता करत आहे.

ਦੇਖਨ ਕੋ ਇਨ ਕੇ ਸਮ ਪੂਰਬ ਪਛਮ ਡੋਲੈ ਲਹੈ ਨਹਿ ਆਨੋ ॥੨੩੯॥

देखन को इन के सम पूरब पछम डोलै लहै नहि आनो ॥२३९॥

कवी श्याम त्याच्या सौंदर्याबद्दल आपल्या मनात अनिर्णयशील दिसतो आणि म्हणतो की त्याच्यासारखा माणूस पाहण्यासाठी तो पूर्वेकडून पश्चिमेकडे फिरला असला तरी त्याला कृष्णासारखा विजयी माणूस सापडला नाही.239.