श्री गुरु ग्रंथ साहिब

15 व्या शतकात गुरू नानक देवजींनी प्रकट केलेले, जपजी साहिब हे ईश्वराचे सर्वात खोल प्रतिपादन आहे. एक वैश्विक स्तोत्र जे मूल मंतरने उघडते, त्यात 38 पौरी आणि 1 सलोक आहेत, ते देवाचे सर्वात शुद्ध स्वरूपात वर्णन करते.

तर दार हा रेहरास, संध्याकाळची प्रार्थना आहे. प्रार्थनेचा प्रत्येक भाग देवाच्या वेगवेगळ्या पैलूंवर चर्चा करतो आणि शेवटी, कोणत्याही भौतिक परिस्थितीला न जुमानता, ईश्वराला कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा हा एक सोपा मार्ग आहे.

तर पुरख हा रेहरास, संध्याकाळची प्रार्थना आहे. प्रार्थनेचा प्रत्येक भाग देवाच्या वेगवेगळ्या पैलूंवर चर्चा करतो आणि शेवटी, कोणत्याही भौतिक परिस्थितीला न जुमानता, ईश्वराला कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा हा एक सोपा मार्ग आहे.

हे शब्द वेळ आणि अंतराळात सत्यावर जोर देते आणि आपल्याला परमात्म्याशी एकलतेची कल्पना करण्यास मदत करते.

या रागाचा आधार मुख्य प्रवाहातील भारतीय शास्त्रीय संगीताच्या परंपरेत अडकलेला आहे. सिरी राग गंभीर आणि विचार करायला लावणारा आहे आणि एक वातावरण तयार करतो जिथे श्रोत्याला त्यात दिलेल्या सल्ल्याकडे नेले जाते. श्रोत्याला (मनाला) संदेशाच्या सत्याची जाणीव करून दिली जाते आणि या 'शिक्षणा'द्वारे नम्रतेने आणि 'मिळवलेले' ज्ञान या दोन्ही गोष्टींना भविष्याला सामोरे जाण्याचे बळ मिळते.

राग माझ हे शिखांचे पाचवे गुरु (श्री गुरु अर्जुन देव जी) यांनी रचले होते. रागाचा उगम पंजाबी लोकसंगीतावर आधारित आहे आणि त्याचे सार 'ऑशियन' च्या माझा प्रदेशातील परंपरेपासून प्रेरित आहे; एखाद्या प्रिय व्यक्तीच्या परत येण्याची वाट पाहण्याचा आणि तळमळण्याचा खेळ. या रागामुळे निर्माण झालेल्या भावनांची तुलना अनेकदा विभक्त झाल्यानंतर आपल्या मुलाच्या परत येण्याची वाट पाहणाऱ्या आईशी केली गेली आहे. तिला मुलाच्या परत येण्याची अपेक्षा आणि आशा आहे, जरी त्याच क्षणी तिला त्यांच्या घरी परतण्याच्या अनिश्चिततेची वेदनादायक जाणीव आहे. हा राग आत्यंतिक प्रेमाची भावना जिवंत करतो आणि हे वियोगाच्या दु:खाने आणि वेदनांनी ठळक केले आहे.

गौरी एक मूड तयार करते जिथे श्रोत्याला उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी अधिक प्रयत्न करण्यास प्रोत्साहित केले जाते. मात्र, रागाने दिलेले प्रोत्साहन अहंकार वाढू देत नाही. यामुळे असे वातावरण निर्माण होते जेथे श्रोत्याला प्रोत्साहन दिले जाते, परंतु तरीही ते गर्विष्ठ आणि आत्म-महत्त्वाचे बनण्यापासून रोखले जाते.

आसामध्ये प्रेरणा आणि धैर्याच्या तीव्र भावना आहेत. हा राग श्रोत्याला कोणतीही सबब बाजूला ठेवण्याची आणि उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी आवश्यक कृती करून पुढे जाण्याचा दृढनिश्चय आणि महत्त्वाकांक्षा देतो. हे यश मिळविण्यासाठी उत्कटतेच्या आणि उत्साहाच्या भावना निर्माण करते आणि या भावनांमधून निर्माण होणारी ऊर्जा श्रोत्याला यश मिळविण्यासाठी आतून शक्ती शोधण्यास सक्षम करते, जरी यश कठीण वाटत असले तरीही. या रागातील दृढ मनःस्थिती हे सुनिश्चित करते की अपयश हा पर्याय नाही आणि श्रोत्याला प्रेरित होण्यास प्रवृत्त करते.

जर राग गुजरीसाठी एक परिपूर्ण उपमा असेल तर ते वाळवंटात एकाकी पडलेल्या व्यक्तीचे असेल, ज्याचे हात कप आहेत, पाणी धरलेले आहे. तथापि, जेव्हा त्यांच्या जोडलेल्या हातातून पाणी हळूहळू गळू लागते तेव्हाच माणसाला पाण्याचे खरे मूल्य आणि महत्त्व कळते. त्याचप्रमाणे राग गुजरी श्रोत्याला वेळ निघून जाण्याची जाणीव आणि जाणीव होण्यास प्रवृत्त करते आणि अशा प्रकारे वेळेचे मौल्यवान स्वरूप स्वतःच मूल्यवान बनते. प्रकटीकरण श्रोत्यांना त्यांच्या स्वत: च्या मृत्यू आणि मृत्यूबद्दल जागरूकता आणते आणि त्यांना त्यांच्या उरलेल्या 'आयुष्यकाळाचा' अधिक हुशारीने वापर करण्यास प्रवृत्त करते.

देवगंधारी एखादे कर्तृत्व केल्याने मिळणारी समाधानाची भावना व्यक्त करते. या भावनांमुळे श्रोत्याला अधिक काही करण्याची शक्ती मिळते आणि आळशीपणाची भावना कमी होते. ही समाधानाची अवस्था अत्यंत आनंदाची आणि समाधानाची असते आणि ती श्रोत्याला स्वर्गात असल्याची अनुभूती देऊन जाते.

बिहागराची मनःस्थिती अत्यंत दुःखाची आणि वेदनांची असते, ज्यामुळे शांती आणि समजूतदारपणा शोधण्याची गरज निर्माण होते. दुःखाची वाढलेली भावनिक स्थिती केवळ सत्य आणि अर्थाच्या लालसेने वापरली जाते.

'वधान्स' हे पंजाबी लोकसंगीतावर आधारित असून 'घोरिया', 'सुहाग' आणि 'अलोहनियन' या परंपरांवर आधारित आहे. या रागातून निर्माण झालेल्या भावनांची तुलना वधूच्या लग्नाच्या दिवशीच्या भावनांशी करता येईल; ती आनंदी आणि दुःखी आहे. जरी ती तिच्या वराकडे जात आहे, जी तिला आशा आणि आनंदाने भरून टाकते, परंतु तिचे कुटुंब सोडताना तिला दुःख होते.

एखाद्या गोष्टीवर इतका दृढ विश्वास असण्याची भावना सोरथ व्यक्त करतात की अनुभवाची पुनरावृत्ती करत राहावेसे वाटते. किंबहुना ही खात्रीची भावना इतकी प्रबळ आहे की तुम्ही विश्वास बनता आणि तो विश्वास जगता. सोरथचे वातावरण इतके शक्तिशाली आहे की शेवटी अत्यंत प्रतिसाद न देणारा श्रोता देखील आकर्षित होईल.

धनसरी म्हणजे पूर्णपणे निश्चिंत राहण्याची भावना. ही संवेदना आपल्या जीवनात असलेल्या गोष्टींमधून समाधान आणि 'समृद्धी' या भावनेतून उद्भवते आणि श्रोत्याला भविष्याबद्दल सकारात्मक आणि आशावादी दृष्टीकोन देते.

जैतसिरी कुणाशिवाय जगू शकत नसल्याची मनस्वी भावना व्यक्त करते. त्याची मनःस्थिती अवलंबित्वाच्या भावनांनी व्यापलेली असते आणि त्या व्यक्तीसोबत असण्याची तीव्र इच्छा असते.

तोडीमध्ये शहाणपण आणि नम्रता दोन्ही असतात. या भावनांद्वारेच राग अशा गोष्टी समजावून सांगण्यासाठी एक सोपा दृष्टीकोन घेतो ज्यांची आपल्याला जाणीव असते, परंतु त्यावर विचार करण्यात अपयशी ठरते. राग या गोष्टींवर चिंतन करण्यासाठी श्रोत्याचे लक्ष वेधून घेतो आणि अशा खात्रीने स्पष्टीकरण देतो, की आपण सहमत होणे भाग पडते.

बैरारी एखादे कार्य सुधारण्याची आणि पुढे चालू ठेवण्याची भावना उत्तेजित करते, जे आधीच पूर्ण केले गेले आहे. जे साध्य झाले ते खरे आणि सकारात्मक आहे हा एक अविचल विश्वास आहे, ज्यामुळे भूक लागते आणि पुढच्या टप्प्यावर प्रगती करण्याची इच्छा होते. कर्तृत्वावर प्रचंड आत्मविश्वास असला तरी कर्तृत्वात दंभ किंवा व्यर्थपणा नाही.

तिलंग यांनी मनावर ठसवण्याचा खूप प्रयत्न केल्याची भावना ठासून भरलेली आहे, पण केलेल्या प्रयत्नाला दाद मिळाली नाही. तथापि, वातावरण रागाचे किंवा अस्वस्थतेचे नाही, तर उदासीनतेचे आहे, कारण तुम्ही ज्या व्यक्तीला प्रभावित करण्याचा प्रयत्न करत आहात ती तुमच्यासाठी खूप प्रिय आहे.

सुही ही अशा भक्तीची अभिव्यक्ती आहे की ऐकणाऱ्याला अत्यंत जवळीक आणि अमर्याद प्रेमाची भावना येते. श्रोता त्या प्रेमात न्हाऊन निघतो आणि आराधना करणे म्हणजे काय हे खऱ्या अर्थाने कळते.

बिलावल मोठ्या आनंदाच्या भावना व्यक्त करतो ज्या एखादे ध्येय साध्य केल्यामुळे किंवा ध्येय साध्य केल्यामुळे येतात. ही एक पूर्णता, समाधान आणि आनंदाची जबरदस्त भावना आहे, जेव्हा प्राप्ती तुमच्यासाठी खूप महत्वाची आणि प्रिय असते तेव्हा अनुभवली जाते. जो आनंद वाटला तो मोठ्याने हसण्यासारखा आहे, त्यात कोणतेही नियोजन किंवा कोणताही गुप्त हेतू नाही; हे केवळ कर्तृत्वाच्या भावनेतून निर्माण होणाऱ्या मनापासून आनंदाची नैसर्गिक अभिव्यक्ती आहे.

गोंड ही विजयाची अभिव्यक्ती आहे, तथापि या भावना संतुलित आहेत आणि दृष्टीकोनातून हे सुनिश्चित करतात की नम्रतेचा एक पैलू देखील आहे. त्यामुळे कर्तृत्व जाणण्याची आणि समजून घेण्याची भावना असली तरी प्राप्तीमध्येच वेड लागण्याची किंवा हरवून जाण्याची भावना नसते.

रामकलीतील भावना एखाद्या बुद्धिमान शिक्षकाने आपल्या विद्यार्थ्याला शिस्त लावल्यासारख्या आहेत. विद्यार्थ्याला शिकण्याच्या वेदनांची जाणीव असते, परंतु तरीही ते शेवटी चांगल्यासाठीच असते याची जाणीव असते. अशा प्रकारे रामकली आपल्याला परिचित असलेल्या सर्व गोष्टींमधून बदल घडवून आणते, ज्याची आपल्याला खात्री आहे की ते अधिक चांगले होईल.

नट नारायणमध्ये उतावीळपणा आणि अधीरता या भावना असतात, तथापि एकाच वेळी स्थिरता आणि नियंत्रण असते. रागात नियंत्रण असले, तरी ते असंतुलित आणि कधीही पडण्याची शक्यता असल्याचा आभास अजूनही आहे.

माली गौरा एका तज्ञाचा आत्मविश्वास व्यक्त करते, ज्याचे ज्ञान त्यांच्या दृष्टीकोन आणि कृती दोन्हीमध्ये स्वयं-स्पष्ट आहे. हे ज्ञान अनुभवातून शिकले जाते आणि त्यामुळे 'थंडपणा'ची हवा निर्माण होते. तथापि, 'थंडपणा' ही भावना खऱ्या आनंदाचा पैलू आहे कारण तुम्ही कौशल्याने आणि कौशल्याने गोष्टी कशा व्यवस्थापित करायच्या हे शिकलात.

युद्धाच्या तयारीसाठी रणांगणावर परंपरेने मारूचे गायन केले जात असे. या रागाचा स्वभाव आक्रमक आहे, ज्यामुळे परिणामांची पर्वा न करता सत्य व्यक्त करण्याची आणि त्यावर जोर देण्याची आंतरिक शक्ती आणि शक्ती निर्माण होते. मारूचा स्वभाव निर्भयपणा आणि शक्ती दर्शवितो ज्यामुळे सत्य बोलले जाईल याची खात्री होते, मग त्याची किंमत कितीही असो.

तुखारी निर्मात्याची महानता मनावर अधोरेखित करण्यासाठी आत्म्याची तीव्र महत्त्वाकांक्षा व्यक्त करते. हे ध्येय आत्म्यासाठी खूप महत्वाचे आहे आणि म्हणून, हट्टी मन अनुत्तरीत असले तरीही ते सोडणार नाही. हा राग आत्म्याचे त्याच्या ध्येयावर लक्ष केंद्रित करून, त्याचा संदेश थेट मनापर्यंत पोचवून आणि नंतर नरम दृष्टिकोन स्वीकारून स्पष्ट करतो. या रागातील भावना मनाला त्याच्या ज्ञानाच्या योजनेचे पालन करण्यास आणि म्हणून अकाल (ईश्वराशी) एकरूप होण्यासाठी मनाला पटवण्याच्या आत्म्याच्या ज्वलंत इच्छेवर प्रभुत्व मिळवतात.

केदार व्यक्त करतो आणि मनाला आत्म्याचे खरे चरित्र आणि स्वरूप याची जाणीव करून देतो. हे प्रामाणिकपणा, सचोटी आणि सत्यतेच्या भावना व्यावहारिक आणि काळजीवाहू मार्गाने व्यक्त करते. हा दृष्टीकोन आत्म्याच्या स्वभावावर प्रकाश टाकतो आणि संस्मरणीय आहे, जेणेकरून मनाची जाणीव करून दिली जाते, निंदकपणा न करता.

भैराव आत्म्याचा विश्वास आणि निर्मात्याप्रती मनापासून भक्ती प्रकट करतात. हा एक प्रकारचा धर्मांधपणा आहे, जिथे इतर कशाचीही जाणीव किंवा काळजी नसल्याची भावना असते. व्यक्त केलेल्या भावना समाधानाच्या आणि स्थिर विश्वास किंवा विश्वासात गढून गेल्याच्या असतात. या रागात, आत्मा या भक्तीमध्ये सामील झाल्यास मनाला संभाव्य आनंदाचा अनुभव येतो.

बसंत म्हणजे ऋतू बदलणे आणि वसंत ऋतूची नवीनता. हा राग मनाला त्याचा स्वार्थ दूर करण्यासाठी प्रोत्साहित करतो, जसे स्प्रिंग-स्वच्छता सर्व जाळे काढून टाकते आणि नवीन सुरुवात करते. एक नवीन सुरुवात आणि नवीन चक्र सुरू होण्याची आशा आणि अपेक्षा या भावना आहेत. तथापि, या भावना ऋतूतील शारीरिक बदलांवर अवलंबून नसून बदल करण्याच्या अंतर्गत प्रयत्नांना प्रोत्साहन देतात.

सारंगचे पात्र सुखदायक आहे आणि स्वार्थीपणा आणि नकारात्मक स्वभावाला धूसर करणारे मन विझवण्याची क्षमता आहे. सारंगच्या भावना मनातील ज्वलंत इच्छा शांत करतात, आत्म्याचे शुद्ध आणि खरे विचार व्यक्त करून त्यावर प्रकाश टाकतात. हा सकारात्मक आणि समाधानकारक बदल आहे.

मल्हार म्हणजे आत्म्यापासून होणारा संवेदनांचा संवाद, मनाला शांत आणि तजेलदार कसे व्हायचे हे दाखवणे. आपले ध्येय जलद आणि प्रयत्नाशिवाय गाठण्याच्या इच्छेने मन नेहमीच जळत असते, तथापि या रागात व्यक्त केलेल्या भावना मनाला शांती आणि तृप्ती आणण्यास सक्षम असतात. ते मनाला या शांततेत आणण्यास सक्षम आहे, समाधान आणि समाधानाची भावना आणते.

कानारा एखाद्या व्यक्तिमत्त्वावर मात केल्याच्या भावनांना आमंत्रण देतो, जे इतके प्रभावी आहे की त्याच्या व्यक्तिरेखेबद्दल विचार करणे थांबवणे कठीण आहे. व्यक्त केलेल्या व्यक्तिमत्त्वात चुंबकत्व असते, ज्यामुळे तुम्ही त्यांचा स्वतःचा विचार करता आणि त्यांच्या उल्लेखनीय गुणांनी आणि दृष्टिकोनाने तुम्हाला जिंकू शकता.

कालियनचा स्वभाव मजबूत, तरीही लवचिक आहे. हे एखाद्या गोष्टीची इच्छा आणि शक्य असेल त्या मार्गाने ते मिळवण्याचा संकल्प व्यक्त करते. जरी त्याच्या इच्छेनुसार निश्चित असले तरी, कालियन कधीकधी एक अनुकूल दृष्टीकोन वापरतो आणि इतर वेळी त्याच्या ध्येयापर्यंत पोहोचण्यासाठी आक्रमक दृष्टीकोन वापरतो. या रागात एक दृढनिश्चयी, सशक्त, परंतु मन वळवणारे पात्र आहे, ज्याद्वारे तो आपली इच्छा पूर्ण करतो.

परभतीत व्यक्त झालेल्या भावना आत्यंतिक भक्तीच्या आहेत; तो ज्या अस्तित्वाला समर्पित आहे त्याच्याबद्दल तीव्र आत्मविश्वास आणि प्रेम आहे. ही आपुलकी ज्ञान, सामान्यज्ञान आणि सविस्तर अभ्यासातून निर्माण होते. म्हणून त्या अस्तित्वात स्वतःला झोकून देण्याची एक समज आणि विचारात घेतलेली इच्छा आहे.

जयजावंती यशाच्या आनंदाची आणि समाधानाची भावना व्यक्त करते, मात्र हरवल्याचे दु:खही व्यक्त करते. या रागाचे एक योग्य उपमा म्हणजे राजाने युद्ध जिंकले, तथापि, नंतर त्याला सांगितले जाते की त्याचा मुलगा रणांगणावर मरण पावला आहे. हा राग तुमची आंतरिक भावना कशीही असली तरीही तुमचे कर्तव्य प्रथम ठेवण्याची भावना व्यक्त करतो. आनंद आणि दुःखाच्या भावनांचे द्वैत तुम्हाला स्थिर ठेवण्यास मदत करते आणि तुम्हाला तुमच्या स्वतःच्या कर्तृत्वाचा आनंद घेण्यापासून प्रतिबंधित करते.

सहसंस्कृती भाषेतील भजन

गाथा भाषेतील भजन

पुनरावृत्ती धडे

चार वक्त्यांची प्रवचने

भगत कबीर जींचे श्लोक

शेख फरीद जी यांचे वचन

देवाची स्तुती

गुरु नानक देवजींची स्तुती

गुरु अंगद देवजींची स्तुती

गुरु अमरदास जींची स्तुती

गुरु रामदास जींची स्तुती

गुरु अर्जन देव जी यांची स्तुती

वारांव्यतिरिक्त सलोक

गुरु तेग बहादूर जी यांचे वचन

बंद होणारा शिक्का

संगीत उपायांची एक स्ट्रिंग