श्री दसाम ग्रंथ

पान - 526


ਠਾਢੈ ਰਹੈ ਦੋਊ ਸੈਨ ਦੋਊ ਹਮ ਮਾਡਿ ਹੈ ਯਾ ਭੂਅ ਬੀਚ ਲਰਾਈ ॥੨੨੬੫॥
ठाढै रहै दोऊ सैन दोऊ हम माडि है या भूअ बीच लराई ॥२२६५॥

दोन्ही सैन्याच्या रूपाने निघून जाणारा कृष्ण मोठ्या आवाजात म्हणाला, "दोन्ही सैन्यांना आपापल्या जागी राहू द्या आणि आता आम्ही दोघे म्हणजे मी आणि पुंडरिक या रणांगणात लढू."2265.

ਯਾ ਘਨਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹਾਯੋ ਸੁਨੋ ਸਭ ਮੈਹੋ ਤੇ ਤੈ ਘਨਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹਾਯੋ ॥
या घनि स्याम कहायो सुनो सभ मैहो ते तै घनि स्याम कहायो ॥

(हे सुरामियोन! तू) सर्व ऐक, त्याने (स्वतःला) 'घनी श्याम' म्हटले आहे आणि मलाही 'घनी श्याम' म्हटले आहे.

ਯਾ ਤੇ ਸੈਨ ਸ੍ਰਿਗਾਲ ਲੈ ਆਯੋ ਹੈ ਹਉ ਹੂ ਤਬੈ ਦਲੁ ਲੈ ਸੰਗਿ ਧਾਯੋ ॥
या ते सैन स्रिगाल लै आयो है हउ हू तबै दलु लै संगि धायो ॥

कृष्ण म्हणाला, “मी स्वत:ला घनश्याम म्हणतो, त्यामुळेच श्रगल त्याच्या सैन्यासह हल्ला करायला आला आहे.

ਕਾਹੇ ਕਉ ਸੈਨ ਲਰੈ ਦੋਊ ਆਪ ਮੈ ਕਉਤੁਕ ਦੇਖਹੁ ਠਾਢਿ ਸੁਨਾਯੋ ॥
काहे कउ सैन लरै दोऊ आप मै कउतुक देखहु ठाढि सुनायो ॥

“दोन्ही सैन्याने एकमेकांशी का लढावे? त्यांना उभे राहून बघू द्या

ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਲਰਬੋ ਰਨ ਮੈ ਹਮਰੋ ਅਰੁ ਯਾਹੀ ਹੀ ਕੋ ਬਨਿ ਆਯੋ ॥੨੨੬੬॥
स्याम भनै लरबो रन मै हमरो अरु याही ही को बनि आयो ॥२२६६॥

माझे आणि पुंडरीकने लढणे योग्य होईल.” 2266.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਮਾਨਿ ਬਾਤ ਠਾਢੇ ਰਹੇ ਸੈਨ ਦੋਊ ਤਜਿ ਕ੍ਰੁਧ ॥
मानि बात ठाढे रहे सैन दोऊ तजि क्रुध ॥

(भगवान श्रीकृष्णाचे) वचन पाळले आणि क्रोध सोडला, दोन्ही सैन्ये स्तब्ध राहिली.

ਦੋਊ ਹਰਿ ਆਵਤ ਭਏ ਹਰਿ ਸਮਾਨ ਹਿਤ ਜੁਧ ॥੨੨੬੭॥
दोऊ हरि आवत भए हरि समान हित जुध ॥२२६७॥

या प्रस्तावाला सहमती दर्शवून दोन्ही सेना आपला राग सोडून तिथेच उभ्या राहिल्या आणि दोन्ही वासुदेव युद्धासाठी पुढे सरसावले.2267.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਆਏ ਹੈ ਮਤਿ ਕਰੀ ਜਨੁ ਦੁਇ ਲਰਬੇ ਕਹੁ ਸਿੰਘ ਦੋਊ ਜਨੁ ਆਏ ॥
आए है मति करी जनु दुइ लरबे कहु सिंघ दोऊ जनु आए ॥

दोन नशेत हत्ती किंवा दोन सिंह एकमेकांशी लढायला आलेले दिसत होते

ਅੰਤਕਿ ਅੰਤ ਸਮੈ ਜਨੁ ਈਸ ਸਪਛ ਮਨੋ ਗਿਰਿ ਜੂਝਨ ਧਾਏ ॥
अंतकि अंत समै जनु ईस सपछ मनो गिरि जूझन धाए ॥

असे दिसते की दोन पंख असलेले पर्वत एकमेकांशी लढण्यासाठी कयामताच्या दिवशी उडत आहेत,

ਕੈ ਦੋਊ ਮੇਘ ਪ੍ਰਲੈ ਦਿਨ ਕੇ ਨਿਧਿ ਨੀਰ ਦੋਊ ਕਿਧੋ ਕ੍ਰੋਧ ਬਢਾਏ ॥
कै दोऊ मेघ प्रलै दिन के निधि नीर दोऊ किधो क्रोध बढाए ॥

किंवा महापूराचे दोन्ही दिवस बदलले, किंवा दोन समुद्र संतप्त झाले.

ਮਾਨਹੁ ਰੁਦ੍ਰ ਹੀ ਕ੍ਰੋਧ ਭਰੇ ਦੋਊ ਹੈ ਮਨ ਮੈ ਲਖਿ ਯੌ ਕਬਿ ਪਾਏ ॥੨੨੬੮॥
मानहु रुद्र ही क्रोध भरे दोऊ है मन मै लखि यौ कबि पाए ॥२२६८॥

किंवा शेवटच्या दिवशी ढगांचा गडगडाट होऊन पाऊस पडत होता, ते संतप्त रुद्र असल्याचे दिसले.2268.

ਕਬਿਤੁ ॥
कबितु ॥

कबिट

ਜੈਸੇ ਝੂਠ ਸਾਚ ਸੋ ਪਖਾਨ ਜੈਸੇ ਕਾਚ ਸੋ ਅਉ ਪਾਰਾ ਜੈਸੇ ਆਂਚ ਸੋ ਪਤਊਆ ਜਿਉ ਲਹਿਰ ਸੋ ॥
जैसे झूठ साच सो पखान जैसे काच सो अउ पारा जैसे आंच सो पतऊआ जिउ लहिर सो ॥

असत्य जसं सत्यासमोर टिकू शकत नाही, तसाच काच दगडासमोर, पारा अग्नीसमोर आणि पानं लाटेवर टिकू शकत नाहीत.

ਜੈਸੇ ਗਿਆਨ ਮੋਹ ਸੋ ਬਿਬੇਕ ਜੈਸੇ ਦ੍ਰੋਹ ਸੋ ਤਪਸੀ ਦਿਜ ਧ੍ਰੋਹਿ ਸੋ ਅਨਰ ਜੈਸੇ ਨਰ ਸੋ ॥
जैसे गिआन मोह सो बिबेक जैसे द्रोह सो तपसी दिज ध्रोहि सो अनर जैसे नर सो ॥

ज्याप्रमाणे आसक्ती ज्ञानाविरुद्ध, द्वेष ज्ञानाविरुद्ध, तपस्वी ब्राह्मणाविरुद्ध अभिमान आणि मनुष्याविरुद्ध प्राणी राहू शकत नाही.

ਲਾਜ ਜੈਸੇ ਕਾਮ ਸੋ ਸੁ ਸੀਤ ਜੈਸੇ ਘਾਮੁ ਸੋ ਅਉ ਪਾਪ ਰਾਮ ਨਾਮ ਸੋ ਅਛਰ ਜੈਸੇ ਛਰ ਸੋ ॥
लाज जैसे काम सो सु सीत जैसे घामु सो अउ पाप राम नाम सो अछर जैसे छर सो ॥

ज्याप्रमाणे लज्जा वासनेपुढे, थंडी उष्णतेपुढे, पाप परमेश्वराच्या नामापुढे टिकू शकत नाही, कायमस्वरूपी वस्तूपुढे तात्पुरती वस्तू, दानधर्मापुढे कंजूषपणा आणि आदराविरुद्ध क्रोध.

ਸੂਮਤਾ ਜਿਉ ਦਾਨ ਸੋ ਜਿਉ ਕ੍ਰੋਧ ਸਨਮਾਨ ਸੋ ਸੁ ਸ੍ਯਾਮ ਕਬਿ ਐਸੇ ਆਇ ਭਿਰਯੋ ਹਰਿ ਹਰਿ ਸੋ ॥੨੨੬੯॥
सूमता जिउ दान सो जिउ क्रोध सनमान सो सु स्याम कबि ऐसे आइ भिरयो हरि हरि सो ॥२२६९॥

त्याचप्रमाणे हे दोन विरुद्ध गुण असलेले वासुदेव एकमेकांशी लढले.२२६९.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਜੁਧੁ ਭਯੋ ਅਤਿ ਹੀ ਸੁ ਤਹਾ ਤਬ ਸ੍ਰੀ ਬ੍ਰਿਜ ਨਾਇਕ ਚਕ੍ਰ ਸੰਭਾਰਿਯੋ ॥
जुधु भयो अति ही सु तहा तब स्री ब्रिज नाइक चक्र संभारियो ॥

भयंकर युद्ध झाले, त्यानंतर श्रीकृष्णाने (सुदर्शन) चक्र ताब्यात घेतले.

ਮਾਰਤ ਹਉ ਤੁਹਿ ਏ ਰੇ ਸ੍ਰਿਗਾਲ ਮੈ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਇਮ ਸ੍ਯਾਮ ਪਚਾਰਿਯੋ ॥
मारत हउ तुहि ए रे स्रिगाल मै स्याम भनै इम स्याम पचारियो ॥

जेव्हा तेथे भयंकर युद्ध झाले, तेव्हा शेवटी कृष्णाने आपली चकती धरून श्रगालाला आव्हान दिले आणि म्हणाले, “मी तुला मारत आहे.

ਛੋਰਿ ਸੁਦਰਸਨ ਦੇਤ ਭਯੋ ਸਿਰੁ ਸਤ੍ਰੁ ਕੋ ਮਾਰਿ ਜੁਦਾ ਕਰ ਡਾਰਿਯੋ ॥
छोरि सुदरसन देत भयो सिरु सत्रु को मारि जुदा कर डारियो ॥

(असे बोलून श्रीकृष्णाने) सुदर्शन चक्र सोडले आणि शत्रूच्या मस्तकावर प्रहार करून (त्याचे) तुकडे केले.

ਮਾਨਹੁ ਕੁਮ੍ਰਹਾਰ ਲੈ ਤਾਗਹਿ ਕੋ ਚਕ ਤੇ ਫੁਨਿ ਬਾਸਨ ਕਾਟਿ ਉਤਾਰਿਯੋ ॥੨੨੭੦॥
मानहु कुम्रहार लै तागहि को चक ते फुनि बासन काटि उतारियो ॥२२७०॥

त्याने आपले चर्चा (सुदर्शन चक्र) सोडले, ज्याने कुंभारासारखे शत्रूचे डोके धाग्याच्या साहाय्याने कापले आणि फिरत्या चाकापासून जहाज वेगळे केले.2270.

ਦੇਖਿ ਸ੍ਰਿਗਾਲ ਹਨਿਯੋ ਰਨ ਮੈ ਇਕ ਕਾਸੀ ਕੋ ਭੂਪ ਹੁਤੋ ਸੋਊ ਧਾਯੋ ॥
देखि स्रिगाल हनियो रन मै इक कासी को भूप हुतो सोऊ धायो ॥

श्रीगल युद्धात मारला गेल्याचे पाहून (तेव्हा) काशीचा राजा होता, त्याने हल्ला केला.

ਸ੍ਰੀ ਬ੍ਰਿਜਨਾਥ ਸੋ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਅਤਿ ਹੀ ਤਿਹ ਆਇ ਕੈ ਜੁਧ ਮਚਾਯੋ ॥
स्री ब्रिजनाथ सो स्याम भनै अति ही तिह आइ कै जुध मचायो ॥

मृत श्रगलाला पाहून काशीचा राजा पुढे सरसावला आणि त्याने कृष्णाशी भयंकर युद्ध पुकारले.

ਮਾਰਿ ਮਚੀ ਅਤਿ ਜੋ ਤਿਹ ਠਾ ਸੁ ਤਬੈ ਤਿਹ ਸ੍ਯਾਮ ਜੂ ਚਕ੍ਰ ਚਲਾਯੋ ॥
मारि मची अति जो तिह ठा सु तबै तिह स्याम जू चक्र चलायो ॥

त्या ठिकाणी खूप मार लागला, त्यावेळी श्रीकृष्णाने (पुन्हा) चाक चालवले.

ਜਿਉ ਅਰਿ ਆਗਲਿ ਕੋ ਕਟਿਯੋ ਸੀਸੁ ਤਿਹੀ ਬਿਧਿ ਯਾਹੀ ਕੋ ਕਾਟਿ ਗਿਰਾਯੋ ॥੨੨੭੧॥
जिउ अरि आगलि को कटियो सीसु तिही बिधि याही को काटि गिरायो ॥२२७१॥

तेथे मोठा विध्वंस झाला आणि वीर कृष्णानेही आपली चकती काढून राजाचे मस्तक पूर्वीच्या राजाप्रमाणे कापले.२२७१.

ਸ੍ਰੀ ਬ੍ਰਿਜ ਨਾਇਕ ਜੂ ਜਬ ਏ ਦੋਊ ਸੈਨ ਕੇ ਦੇਖਤ ਕੋਪਿ ਸੰਘਾਰੇ ॥
स्री ब्रिज नाइक जू जब ए दोऊ सैन के देखत कोपि संघारे ॥

या दोन्ही सैन्याने कृष्णाला रागाच्या भरात योद्ध्याचा नाश करताना पाहिले

ਫੂਲ ਭਈ ਮਨ ਸਬਨਨ ਕੇ ਤਬ ਬਾਜ ਉਠੀ ਸਹਨਾਇ ਨਗਾਰੇ ॥
फूल भई मन सबनन के तब बाज उठी सहनाइ नगारे ॥

सर्व आनंदित झाले आणि सनई आणि ढोल वाजवण्यात आले

ਅਉਰ ਜਿਤੇ ਅਰਿ ਬੀਰ ਹੁਤੇ ਸਭ ਆਪਨੇ ਆਪਨੇ ਧਾਮਿ ਸਿਧਾਰੇ ॥
अउर जिते अरि बीर हुते सभ आपने आपने धामि सिधारे ॥

इतर जेवढे शत्रू योद्धे होते ते सर्व आपापल्या घरी गेले.

ਫੂਲ ਪਰੇ ਨਭ ਮੰਡਲ ਤੇ ਘਨ ਜਿਉ ਘਨਿ ਸ੍ਯਾਮ ਪੈ ਸ੍ਯਾਮ ਉਚਾਰੇ ॥੨੨੭੨॥
फूल परे नभ मंडल ते घन जिउ घनि स्याम पै स्याम उचारे ॥२२७२॥

शत्रूच्या सेनेचे योद्धे आपापल्या घराकडे निघाले आणि कृष्णावर आकाशातून ढगांमधून पुष्पवृष्टी झाली. 2272.

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰੇ ਸ੍ਰਿਗਾਲ ਕਾਸੀ ਕੇ ਭੂਪ ਸਹਤ ਬਧਹ ਧਿਆਇ ਸੰਪੂਰਨੰ ॥
इति स्री बचित्र नाटक ग्रंथे क्रिसनावतारे स्रिगाल कासी के भूप सहत बधह धिआइ संपूरनं ॥

बचित्तर नाटकातील कृष्णावतारातील "काशीच्या राजासह श्रगलाचा वध" या अध्यायाचा शेवट.

ਅਥ ਸੁਦਛਨ ਜੁਧੁ ਕਥਨੰ ॥
अथ सुदछन जुधु कथनं ॥

आता सुदक्षासोबतच्या युद्धाचे वर्णन सुरू होते

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਸੈਨ ਭਜਿਯੋ ਜਬ ਸਤ੍ਰਨ ਕੋ ਤਬ ਆਪਨੇ ਸੈਨ ਮੈ ਸ੍ਯਾਮ ਜੂ ਆਏ ॥
सैन भजियो जब सत्रन को तब आपने सैन मै स्याम जू आए ॥

शत्रूचे सैन्य पळून गेल्यावर कृष्ण त्याच्या सैन्याकडे आला

ਆਵਤ ਦੇਵ ਹੁਤੇ ਜਿਤਨੇ ਤਿਤਨੇ ਹਰਿ ਪਾਇਨ ਸੋ ਲਪਟਾਏ ॥
आवत देव हुते जितने तितने हरि पाइन सो लपटाए ॥

तेथे जे देव होते ते त्याच्या पायाला चिकटले

ਦੈ ਕੈ ਪ੍ਰਦਛਨ ਸ੍ਯਾਮ ਸਭੋ ਤਿਨ ਸੰਖ ਬਜਾਇ ਕੈ ਧੂਪ ਜਗਾਏ ॥
दै कै प्रदछन स्याम सभो तिन संख बजाइ कै धूप जगाए ॥

भगवान श्रीकृष्णाची प्रार्थना करून आणि धूप लावून सर्वांनी सांख खेळला.

ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਸਭ ਹੂ ਮਨ ਮੈ ਬ੍ਰਿਜ ਨਾਇਕ ਬੀਰ ਸਹੀ ਕਰਿ ਪਾਏ ॥੨੨੭੩॥
स्याम भनै सभ हू मन मै ब्रिज नाइक बीर सही करि पाए ॥२२७३॥

त्यांनी कृष्णाभोवती प्रदक्षिणा घातली, तेथे शंख फुंकले, धूप जाळले आणि कृष्णाला खरा नायक म्हणून ओळखले.२२७३.

ਉਤ ਕੈ ਉਪਮਾ ਗ੍ਰਿਹਿ ਦਛ ਗਏ ਇਤਿ ਦ੍ਵਾਰਵਤੀ ਬ੍ਰਿਜ ਨਾਇਕ ਆਯੋ ॥
उत कै उपमा ग्रिहि दछ गए इति द्वारवती ब्रिज नाइक आयो ॥

त्या बाजूने दक्ष कृष्णाचा जयजयकार करीत आपल्या घरी गेला आणि त्या बाजूने कृष्ण द्वारकेला आला.

ਜਾਇ ਉਤੈ ਸਿਰੁ ਭੂਪ ਕੋ ਕਾਸੀ ਕੇ ਬੀਚ ਪਰਿਯੋ ਪੁਰਿ ਸੋਕ ਜਨਾਯੋ ॥
जाइ उतै सिरु भूप को कासी के बीच परियो पुरि सोक जनायो ॥

त्या बाजूला काशीत राजाचे कापलेले मस्तक दाखवून लोक संतापले

ਭਾਖਤ ਭੇ ਸਭ ਯੌ ਬਤੀਯਾ ਸੋਈ ਯੌ ਕਹਿ ਕੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਸੁਨਾਯੋ ॥
भाखत भे सभ यौ बतीया सोई यौ कहि कै कबि स्याम सुनायो ॥

सर्व (लोक) असे बोलू लागले, जे कवी श्यामने याप्रकारे कथन केले.

ਸ੍ਯਾਮ ਜੂ ਸੋ ਹਮਰੇ ਜੈਸੇ ਭੂਪਤਿ ਕਾਜ ਕੀਯੋ ਫਲੁ ਤੈਸੋ ਈ ਪਾਯੋ ॥੨੨੭੪॥
स्याम जू सो हमरे जैसे भूपति काज कीयो फलु तैसो ई पायो ॥२२७४॥

ते असे बोलले की राजाने कृष्णाशी केलेल्या वागणुकीचे प्रतिफळ होते.2274.

ਜਾ ਚਤੁਰਾਨਨ ਨਾਰਦ ਕੋ ਸਿਵ ਕੋ ਉਠ ਕੈ ਜਗ ਲੋਕ ਧਿਆਵੈ ॥
जा चतुरानन नारद को सिव को उठ कै जग लोक धिआवै ॥

ब्रह्मा, नारद आणि शिव ज्यांची जगातील लोक पूजा करतात.

ਨਾਰ ਨਿਵਾਇ ਭਲੇ ਤਿਨ ਕੋ ਫੁਨਿ ਸੰਖ ਬਜਾਇ ਕੈ ਧੂਪ ਜਗਾਵੈ ॥
नार निवाइ भले तिन को फुनि संख बजाइ कै धूप जगावै ॥

ब्रह्मा, नारद आणि शिव, ज्यांचे लोक ध्यान करतात आणि धूप जाळून आणि शंख फुंकून त्यांची मस्तक टेकून पूजा करतात.

ਡਾਰ ਕੈ ਫੂਲ ਭਲੀ ਬਿਧਿ ਸੋ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਤਿਹ ਸੋ ਸਿਰ ਨਾਵੈ ॥
डार कै फूल भली बिधि सो कबि स्याम भनै तिह सो सिर नावै ॥

कवी श्याम म्हणतो, पुष्प अर्पण करून, त्यांना नमन.

ਤੇ ਬ੍ਰਿਜਨਾਥ ਕੇ ਸਾਧਨ ਕੋ ਗੁਨ ਗਾਵਤ ਗਾਵਤ ਪਾਰ ਨ ਪਾਵੈ ॥੨੨੭੫॥
ते ब्रिजनाथ के साधन को गुन गावत गावत पार न पावै ॥२२७५॥

ते डोके टेकवून पाने आणि फुले अर्पण करतात, हे ब्रह्मा, नारद आणि शिव इत्यादी, कृष्णाचे रहस्य समजू शकले नाहीत.2275.

ਕਾਸੀ ਕੇ ਭੂਪ ਕੋ ਪੂਤ ਸੁਦਛਨ ਤਾ ਮਨ ਮੈ ਅਤਿ ਕ੍ਰੋਧ ਬਢਾਯੋ ॥
कासी के भूप को पूत सुदछन ता मन मै अति क्रोध बढायो ॥

काशीच्या राजाचा मुलगा सुदचन याच्या मनात खूप राग आला.

ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਕੋ ਕੀਯੋ ਬਧੁ ਜਾਇ ਹਉ ਤਾਹਿ ਹਨੋ ਚਿਤ ਬੀਚ ਬਸਾਯੋ ॥
मेरे पिता को कीयो बधु जाइ हउ ताहि हनो चित बीच बसायो ॥

काशीच्या राजाचा मुलगा सुदक्ष रागावून विचार करू लागला, “ज्याने माझ्या वडिलांचा वध केला आहे, त्यालाही मी मारीन.