श्री दसाम ग्रंथ

पान - 381


ਅਥ ਕੰਸ ਬਧ ਕਥਨੰ ॥
अथ कंस बध कथनं ॥

आता कंसाच्या वधाचे वर्णन सुरू होते

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਮਾਰਿ ਲਏ ਰਿਪੁ ਬੀਰ ਦੋਊ ਨ੍ਰਿਪ ਤਉ ਮਨ ਭੀਤਰਿ ਕ੍ਰੋਧ ਭਰਿਯੋ ॥
मारि लए रिपु बीर दोऊ न्रिप तउ मन भीतरि क्रोध भरियो ॥

जेव्हा दोन्ही भावांनी शत्रूंचा वध केला तेव्हा राजा संतापाने भरला

ਇਨ ਕੋ ਭਟ ਮਾਰਹੁ ਖੇਤ ਅਬੈ ਇਹ ਭਾਤਿ ਕਹਿਯੋ ਅਰੁ ਸੋਰ ਕਰਿਯੋ ॥
इन को भट मारहु खेत अबै इह भाति कहियो अरु सोर करियो ॥

तो मोठ्या गडबडीत आपल्या योद्ध्यांना म्हणाला, आत्ताच या दोघांना मारून टाका.

ਜਦੁਰਾਇ ਭਰਥੂ ਤਬ ਪਾਨ ਲਗੋ ਅਪਨੇ ਮਨ ਮੈ ਨਹੀ ਨੈਕੁ ਡਰਿਯੋ ॥
जदुराइ भरथू तब पान लगो अपने मन मै नही नैकु डरियो ॥

यादवांचा राजा (कृष्ण) आणि त्याचा भाऊ एकमेकांचा हात धरून निर्भयपणे उभे होते.

ਜੋਊ ਆਇ ਪਰਿਯੋ ਹਰ ਪੈ ਕੁਪਿ ਕੈ ਹਰਿ ਥਾ ਪਰ ਸੋ ਸੋਊ ਮਾਰਿ ਡਰਿਯੋ ॥੮੫੦॥
जोऊ आइ परियो हर पै कुपि कै हरि था पर सो सोऊ मारि डरियो ॥८५०॥

जो कोणी त्यांच्यावर क्रोधाने पडला, त्याला कृष्ण आणि बलरामांनी त्या ठिकाणी मारले.850.

ਹਰਿ ਕੂਦਿ ਤਬੈ ਰੰਗ ਭੂਮਹਿ ਤੇ ਨ੍ਰਿਪ ਥੋ ਸੁ ਜਹਾ ਤਹ ਹੀ ਪਗੁ ਧਾਰਿਯੋ ॥
हरि कूदि तबै रंग भूमहि ते न्रिप थो सु जहा तह ही पगु धारियो ॥

आता मंचावरून उडी मारून कृष्णाने कंस राजा बसलेल्या ठिकाणी आपले पाय स्थिर केले

ਕੰਸ ਲਈ ਕਰਿ ਢਾਲਿ ਸੰਭਾਰ ਕੈ ਕੋਪ ਭਰਿਯੋ ਅਸਿ ਖੈਚ ਨਿਕਾਰਿਯੋ ॥
कंस लई करि ढालि संभार कै कोप भरियो असि खैच निकारियो ॥

कंसाने रागाच्या भरात आपली ढाल आटोक्यात ठेवत आपली तलवार बाहेर काढली आणि कृष्णावर प्रहार केला.

ਦਉਰਿ ਦਈ ਤਿਹ ਕੇ ਤਨ ਪੈ ਹਰਿ ਫਾਧਿ ਗਏ ਅਤਿ ਦਾਵ ਸੰਭਾਰਿਯੋ ॥
दउरि दई तिह के तन पै हरि फाधि गए अति दाव संभारियो ॥

कृष्णाने उडी मारून स्वतःला या संकटातून वाचवले

ਕੇਸਨ ਤੇ ਗਹਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਕੋ ਧਰਨੀ ਪਰ ਕੈ ਬਲ ਤਾਹਿੰ ਪਛਾਰਿਯੋ ॥੮੫੧॥
केसन ते गहि कै रिपु को धरनी पर कै बल ताहिं पछारियो ॥८५१॥

त्याने शत्रूला केसांतून पकडून जोराने जमिनीवर पाडले.851.

ਗਹਿ ਕੇਸਨ ਤੇ ਪਟਕਿਯੋ ਧਰ ਸੋ ਗਹ ਗੋਡਨ ਤੇ ਤਬ ਘੀਸ ਦਯੋ ॥
गहि केसन ते पटकियो धर सो गह गोडन ते तब घीस दयो ॥

केस पकडून कृष्णाने कंसाला पृथ्वीवर फेकले आणि त्याचा पाय धरून त्याला ओढले.

ਨ੍ਰਿਪ ਮਾਰਿ ਹੁਲਾਸ ਬਢਿਯੋ ਜੀਯ ਮੈ ਅਤਿ ਹੀ ਪੁਰ ਭੀਤਰ ਸੋਰ ਪਯੋ ॥
न्रिप मारि हुलास बढियो जीय मै अति ही पुर भीतर सोर पयो ॥

राजा कंसाचा वध केल्याने कृष्णाचे मन आनंदाने भरून आले आणि दुसरीकडे राजवाड्यात मोठ्याने हाहाकार माजला.

ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਪ੍ਰਤਾਪ ਪਿਖੋ ਹਰਿ ਕੋ ਜਿਨਿ ਸਾਧਨ ਰਾਖ ਕੈ ਸਤ੍ਰ ਛਯੋ ॥
कबि स्याम प्रताप पिखो हरि को जिनि साधन राख कै सत्र छयो ॥

संतांचे रक्षण करणाऱ्या आणि शत्रूंचा नाश करणाऱ्या भगवान श्रीकृष्णाच्या महिमाचे दर्शन घडू शकते, असे कवी म्हणतात.

ਕਟਿ ਬੰਧਨ ਤਾਤ ਦਏ ਮਨ ਕੇ ਸਭ ਹੀ ਜਗ ਮੈ ਜਸ ਵਾਹਿ ਲਯੋ ॥੮੫੨॥
कटि बंधन तात दए मन के सभ ही जग मै जस वाहि लयो ॥८५२॥

त्याने सर्वांची बंधने तोडून टाकली आणि अशा प्रकारे त्याने सर्वांची बंधने तोडून टाकली आणि जगाने त्याची स्तुती केली.

ਰਿਪੁ ਕੋ ਬਧ ਕੈ ਤਬ ਹੀ ਹਰਿ ਜੂ ਬਿਸਰਾਤ ਕੇ ਘਾਟ ਕੈ ਊਪਰਿ ਆਯੋ ॥
रिपु को बध कै तब ही हरि जू बिसरात के घाट कै ऊपरि आयो ॥

शत्रूचा वध करून कृष्णजी 'बसरत' नावाच्या घाटावर आले.

ਕੰਸ ਕੇ ਬੀਰ ਬਲੀ ਜੁ ਹੁਤੇ ਤਿਨ ਦੇਖਤ ਸ੍ਯਾਮ ਕੋ ਕੋਪੁ ਬਢਾਯੋ ॥
कंस के बीर बली जु हुते तिन देखत स्याम को कोपु बढायो ॥

शत्रूचा वध करून कृष्ण यमुनेच्या घाटावर आला आणि तेथे कंसाचे इतर योद्धे पाहून तो प्रचंड संतापला.

ਸੋ ਨ ਗਯੋ ਤਿਨ ਪਾਸ ਛਮਿਯੋ ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਗਿ ਆਇ ਕੈ ਜੁਧ ਮਚਾਯੋ ॥
सो न गयो तिन पास छमियो हरि के संगि आइ कै जुध मचायो ॥

जो त्याच्याकडे आला नाही, त्याला क्षमा केली गेली, परंतु तरीही काही योद्धे आले आणि त्याच्याशी युद्ध करू लागले

ਸ੍ਯਾਮ ਸੰਭਾਰਿ ਤਬੈ ਬਲ ਕੋ ਤਿਨ ਕੋ ਧਰਨੀ ਪਰ ਮਾਰਿ ਗਿਰਾਯੋ ॥੮੫੩॥
स्याम संभारि तबै बल को तिन को धरनी पर मारि गिरायो ॥८५३॥

त्याने आपली शक्ती टिकवून, त्या सर्वांना मारले.853.

ਗਜ ਸੋ ਅਤਿ ਹੀ ਕੁਪਿ ਜੁਧ ਕਰਿਯੋ ਤਿਹ ਤੇ ਡਰਿ ਕੈ ਨਹੀ ਪੈਗ ਟਰੇ ॥
गज सो अति ही कुपि जुध करियो तिह ते डरि कै नही पैग टरे ॥

अत्यंत चिडलेला कृष्ण सुरुवातीला हत्तीशी सतत लढला

ਦੋਊ ਮਲ ਮਰੇ ਰੰਗਿ ਭੂਮਿ ਬਿਖੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਤਹਾ ਪਹਰੇ ਕੁ ਲਰੇ ॥
दोऊ मल मरे रंगि भूमि बिखै कबि स्याम तहा पहरे कु लरे ॥

त्यानंतर काही तास सतत झुंज देत त्याने मंचावरील दोन्ही पैलवानांना ठार केले

ਨ੍ਰਿਪ ਰਾਜ ਕੋ ਮਾਰ ਗਏ ਜਮੁਨਾ ਤਟਿ ਬੀਰ ਭਿਰੇ ਸੋਊ ਆਨਿ ਮਰੇ ॥
न्रिप राज को मार गए जमुना तटि बीर भिरे सोऊ आनि मरे ॥

मग कंसाचा वध करून यमुनेच्या तीरावर पोहोचून या योद्ध्यांशी युद्ध करून त्यांचा वध केला

ਰਖਿ ਸਾਧਨ ਸਤ੍ਰ ਸੰਘਾਰ ਦਏ ਨਭਿ ਤੇ ਤਿਹ ਊਪਰਿ ਫੂਲ ਪਰੇ ॥੮੫੪॥
रखि साधन सत्र संघार दए नभि ते तिह ऊपरि फूल परे ॥८५४॥

आकाशातून फुलांचा वर्षाव झाला, कारण कृष्णाने संतांचे रक्षण केले आणि शत्रूंना मारले.854.

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮ ਸਿਕੰਧ ਪੁਰਾਣੇ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰੇ ਨ੍ਰਿਪ ਕੰਸ ਬਧਹਿ ਧਿਆਇ ਸਮਾਪਤਮ ॥
इति स्री दसम सिकंध पुराणे बचित्र नाटक ग्रंथे क्रिसनावतारे न्रिप कंस बधहि धिआइ समापतम ॥

बसित्तर नाटकातील कृष्णावत्र (दशम स्कंध पुराणावर आधारित) या शीर्षकाच्या अध्यायाचा शेवट.

ਅਥ ਕੰਸ ਬਧੂ ਕਾਨ੍ਰਹ ਜੂ ਪਹਿ ਆਵਤ ਭਈ ॥
अथ कंस बधू कान्रह जू पहि आवत भई ॥

आता कंसाची पत्नी कृष्णाकडे आल्याचे वर्णन सुरू होते

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਰਾਜ ਸੁਤਾ ਦੁਖੁ ਮਾਨਿ ਮਨੈ ਤਜਿ ਧਾਮਨ ਕੋ ਹਰਿ ਜੂ ਪਹਿ ਆਈ ॥
राज सुता दुखु मानि मनै तजि धामन को हरि जू पहि आई ॥

अत्यंत दु:खात राणी राजवाडे सोडून कृष्णाकडे आली

ਆਇ ਕੈ ਸੋ ਘਿਘਿਆਤ ਭਈ ਹਰਿ ਪੈ ਦੁਖ ਕੀ ਸਭ ਬਾਤ ਸੁਨਾਈ ॥
आइ कै सो घिघिआत भई हरि पै दुख की सभ बात सुनाई ॥

रडत रडत ती कृष्णाला तिचे दुःख सांगू लागली

ਡਾਰਿ ਦਯੋ ਸਿਰ ਊਪਰ ਕੋ ਪਟ ਪੈ ਤਿਹ ਭੀਤਰ ਛਾਰ ਮਿਲਾਈ ॥
डारि दयो सिर ऊपर को पट पै तिह भीतर छार मिलाई ॥

तिच्या डोक्याचे वस्त्र खाली पडले होते आणि तिच्या डोक्यात धूळ होती

ਕੰਠਿ ਲਗਾਇ ਰਹੀ ਭਰਤਾ ਹਰਿ ਜੂ ਤਿਹ ਦੇਖਤ ਗ੍ਰੀਵ ਨਿਵਾਈ ॥੮੫੫॥
कंठि लगाइ रही भरता हरि जू तिह देखत ग्रीव निवाई ॥८५५॥

येताना तिने आपल्या (मृत) पतीला आपल्या मिठीत घेतले आणि हे पाहून कृष्णाने आपले मस्तक नतमस्तक केले.855.

ਰਿਪੁ ਕਰਮ ਕਰੇ ਤਬ ਹੀ ਹਰਿ ਜੀ ਫਿਰ ਕੈ ਸੋਊ ਮਾਤ ਪਿਤਾ ਪਹਿ ਆਏ ॥
रिपु करम करे तब ही हरि जी फिर कै सोऊ मात पिता पहि आए ॥

राजाचा अंत्यसंस्कार झाल्यानंतर कृष्ण आपल्या आई-वडिलांकडे आला

ਤਾਤ ਨ ਮਾਤ ਭਏ ਬਸਿ ਮੋਹ ਕੇ ਪੁਤ੍ਰ ਦੁਹੂਨ ਕੋ ਸੀਸ ਨਿਵਾਏ ॥
तात न मात भए बसि मोह के पुत्र दुहून को सीस निवाए ॥

दोघांच्याही आई-वडिलांनीही ओढ आणि श्रद्धेपोटी मस्तक टेकवले

ਬ੍ਰਹਮ ਲਖਿਯੋ ਤਿਨ ਕੋ ਕਰਿ ਕੈ ਹਰਿ ਜੀ ਤਿਨ ਕੈ ਮਨ ਮੋਹ ਬਢਾਏ ॥
ब्रहम लखियो तिन को करि कै हरि जी तिन कै मन मोह बढाए ॥

त्यांनी कृष्णाला देव मानले आणि कृष्णानेही त्यांच्या मनात अधिक आसक्ती घुसवली

ਕੈ ਬਿਨਤੀ ਅਤਿ ਭਾਤਿ ਕੇ ਭਾਵ ਕੈ ਬੰਧਨ ਪਾਇਨ ਤੇ ਛੁਟਵਾਏ ॥੮੫੬॥
कै बिनती अति भाति के भाव कै बंधन पाइन ते छुटवाए ॥८५६॥

कृष्णाने मोठ्या नम्रतेने त्यांना विविध मार्गांनी शिकवले आणि बंधनातून मुक्त केले.856.

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮ ਸਿਕੰਧੇ ਪੁਰਾਣੇ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰੇ ਕੰਸ ਕੇ ਕਰਮ ਕਰਿ ਤਾਤ ਮਾਤ ਕੋ ਛੁਰਾਵਤ ਭਏ ॥
इति स्री दसम सिकंधे पुराणे बचित्र नाटक ग्रंथे क्रिसनावतारे कंस के करम करि तात मात को छुरावत भए ॥

बचित्तर नाटकातील कृष्णावतारातील कंसाच्या अंत्यसंस्कारानंतर कृष्णाने आई-वडिलांच्या मुक्तीसंबंधीच्या वर्णनाचा शेवट

ਕਾਨ੍ਰਹ ਜੂ ਬਾਚ ਨੰਦ ਪ੍ਰਤਿ ॥
कान्रह जू बाच नंद प्रति ॥

आता नंदांना उद्देशून कृष्णाचे भाषण सुरू होते

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਚਲਿ ਆਇ ਕੈ ਸੋ ਫਿਰਿ ਨੰਦ ਕੇ ਧਾਮਿ ਕਿਧੌ ਤਿਨ ਸੋ ਬਿਨਤੀ ਅਤਿ ਕੀਨੀ ॥
चलि आइ कै सो फिरि नंद के धामि किधौ तिन सो बिनती अति कीनी ॥

तेथून निघून गेल्यावर ते पुन्हा नंदाच्या घरी आले आणि त्यांना अनेक विनंत्या केल्या.

ਹਉ ਬਸੁਦੇਵਹਿ ਕੋ ਸੁਤ ਹੋ ਇਹ ਭਾਤਿ ਕਹਿਯੋ ਤਿਨ ਮਾਨ ਕੈ ਲੀਨੀ ॥
हउ बसुदेवहि को सुत हो इह भाति कहियो तिन मान कै लीनी ॥

त्यानंतर कृष्ण नंदाच्या ठिकाणी आला आणि त्याने नम्रपणे विनंती केली की तो खरोखर वासुदेवाचा पुत्र आहे की नाही हे त्याला सांगावे, ज्याला नंद सहमत झाले.

ਜਾਹੁ ਕਹਿਯੋ ਤੁਮ ਧਾਮਨ ਕੋ ਬਤੀਯਾ ਸੁਨਿ ਮੋਹ ਪ੍ਰਜਾ ਬ੍ਰਿਜ ਭੀਨੀ ॥
जाहु कहियो तुम धामन को बतीया सुनि मोह प्रजा ब्रिज भीनी ॥

तेव्हा नंदने तेथे उपस्थित सर्व लोकांना आपापल्या घरी जाण्यास सांगितले

ਨੰਦ ਕਹਿਯੋ ਸੁ ਕਹਿਯੋ ਬ੍ਰਿਜ ਕੀ ਬਿਨੁ ਕਾਨ੍ਰਹ ਭਈ ਸੁ ਪੁਰੀ ਸਭ ਹੀਨੀ ॥੮੫੭॥
नंद कहियो सु कहियो ब्रिज की बिनु कान्रह भई सु पुरी सभ हीनी ॥८५७॥

असे नंद म्हणाले, परंतु कृष्णाशिवाय ब्रजभूमीचे सर्व वैभव गमावले जाईल.857.

ਸੀਸ ਝੁਕਾਇ ਗਯੋ ਬ੍ਰਿਜ ਕੋ ਅਤਿ ਹੀ ਮਨ ਭੀਤਰ ਸੋਕ ਭਯੋ ਹੈ ॥
सीस झुकाइ गयो ब्रिज को अति ही मन भीतर सोक भयो है ॥

मस्तक नतमस्तक करून नंदही मनातील अत्यंत दु:खाने ब्रजाला निघून गेला

ਜਿਉ ਕੋਊ ਤਾਤ ਮਰੈ ਪਛੁਤਾਤ ਹੈ ਪ੍ਯਾਰੋ ਕੋਊ ਮਨੋ ਭ੍ਰਾਤ ਛਯੋ ਹੈ ॥
जिउ कोऊ तात मरै पछुतात है प्यारो कोऊ मनो भ्रात छयो है ॥

वडिलांच्या किंवा भावाच्या निधनाने झालेल्या शोकात हे सर्व जण प्रचंड दुःखात आहेत

ਪੈ ਜਿਮ ਰਾਜ ਬਡੇ ਰਿਪੁਰਾਜ ਕੀ ਪੈਰਨ ਮੈ ਪਤਿ ਖੋਇ ਗਯੋ ਹੈ ॥
पै जिम राज बडे रिपुराज की पैरन मै पति खोइ गयो है ॥

किंवा एखाद्या शत्रूने राज्य आणि महान सार्वभौम सत्ता ताब्यात घेतल्यासारखे

ਯੌ ਉਪਜੀ ਉਪਮਾ ਬਸੁਦੇ ਠਗਿ ਸ੍ਯਾਮ ਮਨੋ ਧਨ ਲੂਟਿ ਲਯੋ ਹੈ ॥੮੫੮॥
यौ उपजी उपमा बसुदे ठगि स्याम मनो धन लूटि लयो है ॥८५८॥

कवी म्हणतो की वासुदेव सारख्या गुंडाने कृष्णाची संपत्ती लुटली असे त्याला दिसते.858.

ਨੰਦ ਬਾਚ ਪੁਰ ਜਨ ਸੋ ॥
नंद बाच पुर जन सो ॥

नंद यांचे शहरवासीयांना उद्देशून भाषण:

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਨੰਦ ਆਇ ਬ੍ਰਿਜ ਪੁਰ ਬਿਖੈ ਕਹੀ ਕ੍ਰਿਸਨ ਕੀ ਬਾਤ ॥
नंद आइ ब्रिज पुर बिखै कही क्रिसन की बात ॥

नंदा ब्रजपुरीला आली आणि कृष्णाबद्दल बोलली.

ਸੁਨਤ ਸੋਕ ਕੀਨੋ ਸਬੈ ਰੋਦਨ ਕੀਨੋ ਮਾਤ ॥੮੫੯॥
सुनत सोक कीनो सबै रोदन कीनो मात ॥८५९॥

ब्रजावर आल्यावर नंदांनी कृष्णासंबंधीची सर्व बाब सांगितली, ती ऐकून सर्व दुःखाने भरले आणि यशोदाही रडू लागली.859.