श्री दसाम ग्रंथ

पान - 542


ਦੈ ਧਨ ਪਾਇ ਘਨੋ ਘਰਿ ਮੈ ਕਛੁ ਦੀਨਨ ਦੇਤ ਨ ਨੈਕੁ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਿ ॥
दै धन पाइ घनो घरि मै कछु दीनन देत न नैकु क्रिपा करि ॥

तो असहाय लोकांना खूप काही देतो, तो कदाचित मलाही काहीतरी देईल

ਈਸ ਲਹੈ ਕਿਧੋ ਮੋਹਿ ਨਿਹਾਰ ਕੈ ਕੈਸੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਿ ਹੈ ਹਮ ਪੈ ਹਰਿ ॥੨੪੦੬॥
ईस लहै किधो मोहि निहार कै कैसी क्रिपा करि है हम पै हरि ॥२४०६॥

पण मी सांगू शकत नाही, तो माझ्यासोबत असे वागेल की नाही हे फक्त परमेश्वरालाच माहीत आहे.” 2406.

ਮਾਰਗ ਨਾਖ ਕੈ ਬਿਪ੍ਰ ਜਬੈ ਗ੍ਰਿਹਿ ਸ੍ਰੀ ਜਦੁਬੀਰ ਕੇ ਭੀਤਰ ਆਯੋ ॥
मारग नाख कै बिप्र जबै ग्रिहि स्री जदुबीर के भीतर आयो ॥

जेव्हा ब्राह्मण श्रीकृष्णाच्या घरात शिरला.

ਸ੍ਰੀ ਬ੍ਰਿਜਨਾਥ ਨਿਹਾਰਤ ਤਾਹਿ ਸੁ ਬਿਪ੍ਰ ਸੁਦਾਮਾ ਇਹੈ ਠਹਰਾਯੋ ॥
स्री ब्रिजनाथ निहारत ताहि सु बिप्र सुदामा इहै ठहरायो ॥

प्रवास संपवून जेव्हा ब्राह्मण कृष्णाच्या घरी पोहोचला तेव्हा कृष्णाने त्याला ओळखले की तो ब्राह्मण सुदामा आहे.

ਆਸਨ ਤੇ ਉਠਿ ਆਤੁਰ ਹੁਇ ਅਤਿ ਪ੍ਰੀਤਿ ਬਢਾਇ ਕੈ ਲੈਬੇ ਕਉ ਧਾਯੋ ॥
आसन ते उठि आतुर हुइ अति प्रीति बढाइ कै लैबे कउ धायो ॥

तो त्याचे स्वागत करण्यासाठी पुढे सरसावला, प्रेमाने, आपली जागा सोडून

ਪਾਇ ਪਰਿਓ ਤਿਹ ਕੋ ਹਰਿ ਜੀ ਫਿਰਿ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਉਠਿ ਕੰਠਿ ਲਗਾਯੋ ॥੨੪੦੭॥
पाइ परिओ तिह को हरि जी फिरि स्याम भनै उठि कंठि लगायो ॥२४०७॥

त्याने त्याच्या पायाला स्पर्श केला आणि नंतर त्याला मिठी मारली.2407.

ਲੈ ਤਿਹ ਮੰਦਿਰ ਮਾਹਿ ਗਯੋ ਤਿਹ ਕੋ ਅਤਿ ਹੀ ਕਰਿ ਆਦਰੁ ਕੀਨੋ ॥
लै तिह मंदिर माहि गयो तिह को अति ही करि आदरु कीनो ॥

त्याला आपल्या महालात नेऊन त्याचे स्वागत व सन्मान केला

ਬਾਰਿ ਮੰਗਾਇ ਤਹੀ ਦਿਜ ਕੋ ਦੋਊ ਪਾਇਨ ਧ੍ਵੈ ਚਰਨਾਮ੍ਰਿਤ ਲੀਨੋ ॥
बारि मंगाइ तही दिज को दोऊ पाइन ध्वै चरनाम्रित लीनो ॥

त्याने पाणी आणले, ज्याने त्याने ब्राह्मणाचे पाय धुतले, पाय धुतले तेही प्याले.

ਝੌਪਰੀ ਤੇ ਤਿਹ ਠਾ ਹਰਿ ਜੂ ਸੁਭ ਕੰਚਨ ਕੋ ਪੁਨਿ ਮੰਦਰਿ ਕੀਨੋ ॥
झौपरी ते तिह ठा हरि जू सुभ कंचन को पुनि मंदरि कीनो ॥

दुसऱ्या बाजूला त्याने आपल्या झोपडीचे राजवाड्यात रूपांतर केले

ਤਉ ਨ ਸਕਿਓ ਸੁ ਬਿਦਾ ਕਰਿ ਬਿਪਹਿ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਤਿਹ ਰੰਚ ਨ ਦੀਨੋ ॥੨੪੦੮॥
तउ न सकिओ सु बिदा करि बिपहि स्याम भनै तिह रंच न दीनो ॥२४०८॥

हे सर्व करून, त्याने ब्राह्मणाचा निरोप घेतला आणि वरवर पाहता, त्याने त्याला काहीही दिले नाही.2408.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਜਬ ਦਿਜ ਕੇ ਗ੍ਰਿਹਿ ਪੜਤ ਤਬ ਮੋ ਸੋ ਹੁਤੋ ਗਰੋਹ ॥
जब दिज के ग्रिहि पड़त तब मो सो हुतो गरोह ॥

जेव्हा (संदीपन) ब्राह्मणाच्या घरी शिकत असे, तेव्हा माझ्याकडे (त्याची) जुंडली होती.

ਅਬ ਲਾਲਚ ਬਸਿ ਹਰਿ ਭਏ ਕਛੂ ਨ ਦੀਨੋ ਮੋਹ ॥੨੪੦੯॥
अब लालच बसि हरि भए कछू न दीनो मोह ॥२४०९॥

जेव्हा आम्ही आमच्या गुरूंच्या घरी शिकलो तेव्हा त्यांचे माझ्यावर प्रेम होते, परंतु आता परमेश्वर लोभी झाला आहे, म्हणून त्यांनी मला काहीही दिले नाही.2409.

ਕਬਿਯੋ ਬਾਚ ॥
कबियो बाच ॥

कवीचे भाषण:

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਜੋ ਬ੍ਰਿਜਨਾਥ ਕੀ ਸੇਵਾ ਕਰੈ ਪੁਨਿ ਪਾਵਤ ਹੈ ਬਹੁਤੋ ਧਨ ਸੋਊ ॥
जो ब्रिजनाथ की सेवा करै पुनि पावत है बहुतो धन सोऊ ॥

जो श्रीकृष्णाची सेवा करतो, त्याला भरपूर संपत्ती मिळते.

ਲੋਗ ਕਹਾ ਤਿਹ ਭੇਦਹਿ ਪਾਵਤ ਆਪਨੀ ਜਾਨਤ ਹੈ ਪੁਨਿ ਓਊ ॥
लोग कहा तिह भेदहि पावत आपनी जानत है पुनि ओऊ ॥

जो कृष्णाची सेवा करतो, त्याला पराकोटीची संपत्ती प्राप्त होते, परंतु लोक हे रहस्य समजत नाहीत आणि केवळ त्यांच्या समजुतीनुसार समजून घेतात.

ਸਾਧਨ ਕੇ ਬਰਤਾ ਹਰਤਾ ਦੁਖ ਬੈਰਨ ਕੇ ਸੁ ਬੜੇ ਘਰ ਖੋਊ ॥
साधन के बरता हरता दुख बैरन के सु बड़े घर खोऊ ॥

कृष्ण हा संतांचा पालनकर्ता, त्यांचे दुःख दूर करणारा आणि राक्षसांच्या घरांचा नाश करणारा आहे.

ਦੀਨਨ ਕੇ ਜਗ ਪਾਲਬੇ ਕਾਜ ਗਰੀਬ ਨਿਵਾਜ ਨ ਦੂਸਰ ਕੋਊ ॥੨੪੧੦॥
दीनन के जग पालबे काज गरीब निवाज न दूसर कोऊ ॥२४१०॥

कृष्णाशिवाय दुसरा कोणीही नाही, जो गरिबांचा आधार आणि आधार आहे.2410.

ਸੋ ਸਿਸੁਪਾਲ ਹਨਿਯੋ ਛਿਨ ਮੈ ਜਿਹ ਸੋ ਕੋਊ ਅਉਰ ਨ ਮਾਨ ਧਰੈ ॥
सो सिसुपाल हनियो छिन मै जिह सो कोऊ अउर न मान धरै ॥

ज्याने कोणाचीही पर्वा केली नाही, त्या शिशुपालला एका झटक्यात मारून टाकले

ਅਰੁ ਦੰਤ ਬਕਤ੍ਰ ਹਨਿਯੋ ਜਮ ਲੋਕ ਤੇ ਜੋ ਕਬਹੂੰ ਨ ਰਤੀ ਕੁ ਡਰੈ ॥
अरु दंत बकत्र हनियो जम लोक ते जो कबहूं न रती कु डरै ॥

त्याने बकात्र या राक्षसाचाही वध केला, ज्याला यमाच्या निवासाची भीती कधीच नव्हती

ਰਿਸ ਸੋ ਭੂਮਾਸੁਰ ਜੀਤਿ ਲਯੋ ਜੋਊ ਇੰਦ੍ਰ ਸੇ ਬੀਰ ਨ ਸੰਗ ਅਰੈ ॥
रिस सो भूमासुर जीति लयो जोऊ इंद्र से बीर न संग अरै ॥

इंद्राप्रमाणे युद्ध करणाऱ्या भूमासुरावरही त्याने विजय मिळवला आणि आता सोन्याचा महाल सुदामाला दिला आहे.

ਅਬ ਕੰਚਨ ਧਾਮ ਕੀਯੋ ਦਿਜ ਕੋ ਬ੍ਰਿਜਨਾਥ ਬਿਨਾ ਐਸੀ ਕਉਨ ਕਰੈ ॥੨੪੧੧॥
अब कंचन धाम कीयो दिज को ब्रिजनाथ बिना ऐसी कउन करै ॥२४११॥

मग सांगा, त्याच्याशिवाय हे सर्व कोण करू शकेल?2411.

ਜਾ ਮਧੁ ਕੀਟਭ ਕੋ ਬਧ ਕੈ ਭੂ ਇੰਦ੍ਰ ਦਈ ਕਰਿ ਕੈ ਕਰੁਨਾਈ ॥
जा मधु कीटभ को बध कै भू इंद्र दई करि कै करुनाई ॥

ज्याने मधु आणि कैतभ यांचा वध केल्यावर दयाळूपणाने भरलेल्या त्याने इंद्राला पृथ्वी दान केली

ਅਉਰ ਜਿਤੀ ਇਹ ਸਾਮੁਹੇ ਸਤ੍ਰਨ ਸੈਨ ਗਈ ਸਭ ਯਾਹਿ ਖਪਾਈ ॥
अउर जिती इह सामुहे सत्रन सैन गई सभ याहि खपाई ॥

ज्याच्यापुढे सर्व सैन्य गेले, त्याने त्यांचा नाश केला

ਜਾਹਿ ਬਿਭੀਛਨ ਰਾਜ ਦਯੋ ਅਰੁ ਰਾਵਨ ਮਾਰ ਕੈ ਲੰਕ ਲੁਟਾਈ ॥
जाहि बिभीछन राज दयो अरु रावन मार कै लंक लुटाई ॥

ज्याने विभीषणाला राज्य दिले आणि रावणाचा वध करून लंका लुटली.

ਕੰਚਨ ਕੋ ਤਿਹ ਧਾਮ ਦਯੋ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਕਹੈ ਕਉਨ ਬਡਾਈ ॥੨੪੧੨॥
कंचन को तिह धाम दयो कबि स्याम कहै कहै कउन बडाई ॥२४१२॥

ज्याने विभीषणाला राज्य दिले आणि रावणाचा वध करून लंका लुटली आणि आज जर त्याने ब्राह्मणाला सोन्याचा राजवाडा दिला असेल, तर त्याच्यासाठी ती कोणत्या अर्थाने महत्त्वाची गोष्ट आहे?2412.

ਬਿਸਨਪਦ ਧਨਾਸਰੀ ॥
बिसनपद धनासरी ॥

बिशनपद धनसारी

ਜਿਹ ਮ੍ਰਿਗ ਰਾਖੈ ਨੈਨ ਬਨਾਇ ॥
जिह म्रिग राखै नैन बनाइ ॥

ज्याने (त्याची) नखे हरणासारखी केली आहेत.

ਅੰਜਨ ਰੇਖ ਸ੍ਯਾਮ ਪਰ ਅਟਕਤ ਸੁੰਦਰ ਫਾਧ ਚੜਾਇ ॥
अंजन रेख स्याम पर अटकत सुंदर फाध चड़ाइ ॥

ज्याचे डोळे हरणाच्या डोळ्यांसारखे आहेत, त्या मोहक डोळ्यांवर सुरमाची रेषा भव्य दिसते.

ਮ੍ਰਿਗ ਮਨ ਹੇਰਿ ਜਿਨੇ ਨਰ ਨਾਰਿਨ ਰਹਤ ਸਦਾ ਉਰਝਾਇ ॥
म्रिग मन हेरि जिने नर नारिन रहत सदा उरझाइ ॥

तो चुना त्या सापळ्यासारखा आहे, ज्यात सर्व स्त्री-पुरुष नेहमी अडकतात

ਤਿਨ ਕੇ ਊਪਰਿ ਅਪਨੀ ਰੁਚਿ ਸਿਉ ਰੀਝਿ ਸ੍ਯਾਮ ਬਲਿ ਜਾਇ ॥੨੪੧੩॥
तिन के ऊपरि अपनी रुचि सिउ रीझि स्याम बलि जाइ ॥२४१३॥

कृष्ण आपल्या प्रवृत्तीनुसार सर्वांवर प्रसन्न राहतो.2413.

ਹਰਿ ਕੇ ਨੈਨਾ ਜਲਜ ਠਏ ॥
हरि के नैना जलज ठए ॥

श्रीकृष्णाच्या नैना कमळांसारख्या आहेत.

ਦਿਪਤ ਜੋਤਿ ਦਿਨ ਮਨਿ ਦੁਤਿ ਮੁਖ ਤੇ ਕਬਹੂੰ ਨ ਮੁੰਦਿਤ ਭਏ ॥
दिपत जोति दिन मनि दुति मुख ते कबहूं न मुंदित भए ॥

कृष्णाचे डोळे कमळासारखे आहेत, जे चेहरा प्रकाशित केल्यानंतर कधीही बंद होत नाहीत

ਤਿਨ ਕਉ ਦੇਖਿ ਜਨਨ ਦ੍ਰਿਗ ਪੁਤਰੀ ਲਗੀ ਸੁ ਭਾਵ ਭਏ ॥
तिन कउ देखि जनन द्रिग पुतरी लगी सु भाव भए ॥

त्यांना (भक्तांना) पाहण्यासाठी लोकांच्या डोळ्यांची बाहुली नेहमीच स्थिर असते. (त्याचा) अर्थ (कवीच्या मनात अशा प्रकारे) उत्पन्न झाला आहे.

ਜਨੁ ਪਰਾਗ ਕਮਲਨ ਕੀ ਊਪਰ ਭ੍ਰਮਰ ਕੋਟਿ ਭ੍ਰਮਏ ॥੨੪੧੪॥
जनु पराग कमलन की ऊपर भ्रमर कोटि भ्रमए ॥२४१४॥

त्यांना पाहून मातेचे डोळे सुद्धा त्यांच्यात लीन होतात जसे परागकण असलेल्या कमळावर घुटमळत असतात.2414.

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮ ਸਿਕੰਧ ਪੁਰਾਣੇ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰੇ ਦਿਜ ਸੁਦਾਮਾ ਕੋ ਦਾਰਿਦ ਦੂਰ ਕਰਤ ਕੰਚਨ ਧਾਮ ਕਰ ਦੇਤ ਭਏ ॥
इति स्री दसम सिकंध पुराणे बचित्र नाटक ग्रंथे क्रिसनावतारे दिज सुदामा को दारिद दूर करत कंचन धाम कर देत भए ॥

बचित्तर नाटकातील कृष्णावतारात (दशम स्कंध पुराणावर आधारित) दारिद्र्य दूर करून सुदामाला सोन्याचे घर देण्याच्या वर्णनाचा शेवट.

ਅਥ ਕਾਨ੍ਰਹ ਜੂ ਸੂਰਜ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੇ ਦਿਨ ਕੁਰਖੇਤ੍ਰ ਗਵਨਿ ਕਥਨੰ ॥
अथ कान्रह जू सूरज ग्रहिण के दिन कुरखेत्र गवनि कथनं ॥

आता सूर्यग्रहणाच्या दिवशी कुरुक्षेत्रात येण्याचे वर्णन सुरू होते

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਜਉ ਰਵਿ ਕੇ ਗ੍ਰਸਬੇ ਹੂ ਕੋ ਦਿਵਸ ਲਗਿਓ ਕਹਿ ਜੋਤਿਕੀ ਯੌ ਤੁ ਸੁਨਾਯੋ ॥
जउ रवि के ग्रसबे हू को दिवस लगिओ कहि जोतिकी यौ तु सुनायो ॥

जेव्हा ग्रहणाचा दिवस आला तेव्हा ज्योतिषाने असे सांगितले.

ਕਾਨ੍ਰਹ ਕੀ ਮਾਤ ਬਿਮਾਤ ਅਰੁ ਭ੍ਰਾਤ ਚਲੈ ਕੁਰੁਖੇਤ੍ਰਿ ਇਹੈ ਠਹਰਾਯੋ ॥
कान्रह की मात बिमात अरु भ्रात चलै कुरुखेत्रि इहै ठहरायो ॥

ज्योतिषांनी सूर्यग्रहणाची माहिती सांगितल्यावर कृष्णाची आई आणि भावाने कुरुक्षेत्राला जाण्याचा विचार केला.

ਤਾਤ ਚਲਿਯੋ ਬ੍ਰਿਜਨਾਥ ਕੋ ਲੈ ਸੰਗਿ ਭਾਤਿਨ ਭਾਤਿ ਕੋ ਸੈਨ ਬਨਾਯੋ ॥
तात चलियो ब्रिजनाथ को लै संगि भातिन भाति को सैन बनायो ॥

(त्याचे) वडील आपल्या सैन्यासह निघाले आणि कृष्णाला बरोबर घेऊन गेले.

ਜੋ ਕੋਊ ਅੰਤੁ ਚਹੈ ਤਿਹ ਕੋ ਤਿਨ ਕੋ ਕਛੂ ਆਵਤ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਯੋ ॥੨੪੧੫॥
जो कोऊ अंतु चहै तिह को तिन को कछू आवत अंतु न पायो ॥२४१५॥

वेगवेगळे गट बनवून, कृष्णाचे वडील जाऊ लागले आणि हे सर्व इतके रहस्यमय आणि आश्चर्यकारक होते की कोणालाही ते समजले नाही.2415.

ਇਤ ਤੇ ਬ੍ਰਿਜ ਨਾਇਕ ਆਵਤ ਭੇ ਉਤ ਨੰਦ ਤੇ ਆਦਿ ਸਭੈ ਤਹ ਆਏ ॥
इत ते ब्रिज नाइक आवत भे उत नंद ते आदि सभै तह आए ॥

येथून श्रीकृष्ण (कुरुक्षेत्र) आले व तेथून नंदा वगैरे सर्व तेथे आले.

ਚੰਦ੍ਰਭਗਾ ਬ੍ਰਿਖਭਾਨ ਸੁਤਾ ਸਭ ਗੁਆਰਿਨਿ ਸ੍ਯਾਮ ਜਬੈ ਦਰਸਾਏ ॥
चंद्रभगा ब्रिखभान सुता सभ गुआरिनि स्याम जबै दरसाए ॥

या बाजूने कृष्ण येत होता आणि त्या बाजूने नंद आणि चंदर भागा, राधा आणि गोपींसह इतर सर्व लोक कृष्णाला येताना दिसत होते.

ਰੂਪ ਨਿਹਾਰਿ ਰਹੀ ਚਕਿ ਕੈ ਜਕਿ ਗੀ ਕਛੁ ਬੈਨ ਕਹਿਓ ਨਹੀ ਜਾਏ ॥
रूप निहारि रही चकि कै जकि गी कछु बैन कहिओ नही जाए ॥

कृष्णाचे सौंदर्य पाहून ते सर्व आश्चर्यचकित झाले आणि शांत झाले

ਨੰਦ ਜਸੋਮਤ ਮੋਹ ਬਢਾਇ ਕੈ ਕਾਨ੍ਰਹ ਜੂ ਕੇ ਉਰ ਮੈ ਲਪਟਾਏ ॥੨੪੧੬॥
नंद जसोमत मोह बढाइ कै कान्रह जू के उर मै लपटाए ॥२४१६॥

नंद आणि यशोदा यांनी अत्यंत प्रेमाने त्याला मिठी मारली.

ਨੰਦ ਜਸੋਮਤਿ ਪ੍ਰੇਮ ਬਢਾਇ ਕੈ ਨੈਨਨ ਤੇ ਦੁਹੂ ਨੀਰ ਬਹਾਯੋ ॥
नंद जसोमति प्रेम बढाइ कै नैनन ते दुहू नीर बहायो ॥

नंद-यशोदा प्रेमाने, डोळ्यांतून अश्रू वाहत म्हणाले, “हे कृष्णा! तू अचानक ब्रजाचा त्याग केलास आणि