श्री दसाम ग्रंथ

पान - 474


ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਮੂਸਲ ਲੈ ਮੁਸਲੀ ਕਰ ਮੈ ਅਰਿ ਕੋ ਪਲ ਮੈ ਦਲ ਪੁੰਜ ਹਰਿਓ ਹੈ ॥
मूसल लै मुसली कर मै अरि को पल मै दल पुंज हरिओ है ॥

बलरामांनी हातात गदा घेऊन शत्रूंच्या एका गटाला एका क्षणात मारले

ਬੀਰ ਪਰੇ ਧਰਨੀ ਪਰ ਘਾਇਲ ਸ੍ਰਉਨਤ ਸਿਉ ਤਨ ਤਾਹਿ ਭਰਿਓ ਹੈ ॥
बीर परे धरनी पर घाइल स्रउनत सिउ तन ताहि भरिओ है ॥

रक्ताने माखलेले शरीर असलेले योद्धे पृथ्वीवर जखमी अवस्थेत पडलेले आहेत

ਤਾ ਛਬਿ ਕੋ ਜਸੁ ਉਚ ਮਹਾ ਮਨ ਬੀਚ ਬਿਚਾਰ ਕੈ ਸ੍ਯਾਮ ਕਰਿਓ ਹੈ ॥
ता छबि को जसु उच महा मन बीच बिचार कै स्याम करिओ है ॥

कवी श्याम त्या तमाशाचे वर्णन करताना सांगतात की तो त्याला दिसतो

ਮਾਨਹੁ ਦੇਖਨ ਕਉ ਰਨ ਕਉਤੁਕ ਕ੍ਰੋਧ ਭਿਆਨਕ ਰੂਪ ਧਰਿਓ ਹੈ ॥੧੭੬੬॥
मानहु देखन कउ रन कउतुक क्रोध भिआनक रूप धरिओ है ॥१७६६॥

युद्धाची दृश्ये पाहण्यासाठी 'राग' प्रकट झाला होता.1766.

ਇਤ ਓਰ ਹਲਾਯੁਧ ਜੁਧੁ ਕਰੈ ਉਤ ਸ੍ਰੀ ਗਰੜਧੁਜ ਕੋਪ ਭਰਿਓ ਹੈ ॥
इत ओर हलायुध जुधु करै उत स्री गरड़धुज कोप भरिओ है ॥

या बाजूला बलराम युद्धात गुंतलेले आहेत आणि त्या बाजूला कृष्ण संतापाने भरलेला आहे

ਸਸਤ੍ਰ ਸੰਭਾਰਿ ਮੁਰਾਰਿ ਤਬੈ ਅਰਿ ਸੈਨ ਕੇ ਭੀਤਰ ਜਾਇ ਅਰਿਓ ਹੈ ॥
ससत्र संभारि मुरारि तबै अरि सैन के भीतर जाइ अरिओ है ॥

शस्त्रे हाती घेऊन तो शत्रूच्या सैन्याचा प्रतिकार करतो,

ਮਾਰਿ ਬਿਦਾਰ ਦਏ ਦਲ ਕਉ ਰਨ ਯਾ ਬਿਧਿ ਚਿਤ੍ਰ ਬਚਿਤ੍ਰ ਕਰਿਓ ਹੈ ॥
मारि बिदार दए दल कउ रन या बिधि चित्र बचित्र करिओ है ॥

आणि शत्रूच्या सैन्याला मारून त्याने एक विलक्षण दृश्य तयार केले आहे

ਬਾਜ ਪੈ ਬਾਜ ਰਥੀ ਰਥ ਪੈ ਗਜ ਪੈ ਗਜ ਸ੍ਵਾਰ ਪੈ ਸ੍ਵਾਰ ਪਰਿਓ ਹੈ ॥੧੭੬੭॥
बाज पै बाज रथी रथ पै गज पै गज स्वार पै स्वार परिओ है ॥१७६७॥

घोड्यावर घोडा पडलेला दिसतो, रथावर रथावर स्वार, हत्तीवर हत्ती आणि स्वारावर स्वार.1767.

ਏਕ ਕਟੇ ਅਧ ਬੀਚਹੁੰ ਤੇ ਭਟ ਏਕਨ ਕੇ ਸਿਰ ਕਾਟਿ ਗਿਰਾਏ ॥
एक कटे अध बीचहुं ते भट एकन के सिर काटि गिराए ॥

काही योद्धांचे दोन भाग केले आहेत, अनेक योद्ध्यांची डोकी कापून फेकली गेली आहेत.

ਏਕ ਕੀਏ ਬਿਰਥੀ ਤਬ ਹੀ ਗਿਰ ਭੂਮਿ ਪਰੇ ਸੰਗਿ ਬਾਨਨ ਘਾਏ ॥
एक कीए बिरथी तब ही गिर भूमि परे संगि बानन घाए ॥

रथापासून वंचित राहून पृथ्वीवर अनेक जण जखमी अवस्थेत पडलेले आहेत

ਏਕ ਕੀਏ ਕਰ ਹੀਨ ਬਲੀ ਪਗ ਹੀਨ ਕਿਤੇ ਗਨਤੀ ਨਹਿ ਆਏ ॥
एक कीए कर हीन बली पग हीन किते गनती नहि आए ॥

अनेकांचे हात आणि अनेकांना पाय गमवावे लागले आहेत

ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਕਿਨਹੂੰ ਨਹੀ ਧੀਰ ਧਰਿਓ ਤਬ ਹੀ ਰਨ ਛਾਡਿ ਪਰਾਏ ॥੧੭੬੮॥
स्याम भनै किनहूं नही धीर धरिओ तब ही रन छाडि पराए ॥१७६८॥

त्यांची गणती करता येत नाही, कवी म्हणतो की सर्वांनी सहनशक्ती गमावली आहे आणि सर्व युद्धक्षेत्रातून पळून गेले आहेत.1768.

ਜਾ ਦਲ ਜੀਤ ਲਯੋ ਸਿਗਰੇ ਜਗੁ ਅਉਰ ਕਹੂੰ ਰਨ ਤੇ ਨਹੀ ਹਾਰਿਓ ॥
जा दल जीत लयो सिगरे जगु अउर कहूं रन ते नही हारिओ ॥

शत्रूचे सैन्य, ज्याने संपूर्ण जग जिंकले होते आणि कधीही पराभूत झाले नव्हते

ਇੰਦ੍ਰ ਸੇ ਭੂਪ ਅਨੇਕ ਮਿਲੇ ਤਿਨ ਤੇ ਕਬਹੂੰ ਨਹੀ ਜਾ ਪਗੁ ਟਾਰਿਓ ॥
इंद्र से भूप अनेक मिले तिन ते कबहूं नही जा पगु टारिओ ॥

या सैन्याने एकदिलाने लढा दिला होता

ਸੋ ਘਨਿ ਸ੍ਯਾਮ ਭਜਾਇ ਦੀਯੋ ਪਲ ਮੈ ਨ ਕਿਨੂੰ ਧਨੁ ਬਾਨ ਸੰਭਾਰਿਓ ॥
सो घनि स्याम भजाइ दीयो पल मै न किनूं धनु बान संभारिओ ॥

त्याच सैन्याला कृष्णाने क्षणार्धात पळवून लावले आणि कोणीही धनुष्यबाण उचलू शकले नाही.

ਦੇਵ ਅਦੇਵ ਕਰੈ ਉਪਮਾ ਇਮ ਸ੍ਰੀ ਜਦੁਬੀਰ ਬਡੋ ਰਨ ਪਾਰਿਓ ॥੧੭੬੯॥
देव अदेव करै उपमा इम स्री जदुबीर बडो रन पारिओ ॥१७६९॥

देव आणि दानव दोघेही कृष्णाच्या युद्धाचे कौतुक करत आहेत.1769.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਦ੍ਵੈ ਅਛੂਹਨੀ ਸੈਨ ਰਨਿ ਦਈ ਸ੍ਯਾਮ ਜਬ ਘਾਇ ॥
द्वै अछूहनी सैन रनि दई स्याम जब घाइ ॥

जेव्हा श्रीकृष्णाने दोन अस्पृश्यांना युद्धात मारले.

ਮੰਤ੍ਰੀ ਸੁਮਤਿ ਸਮੇਤ ਦਲੁ ਕੋਪ ਪਰਿਓ ਅਰਰਾਇ ॥੧੭੭੦॥
मंत्री सुमति समेत दलु कोप परिओ अरराइ ॥१७७०॥

जेव्हा कृष्णाने दोन अत्यंत मोठ्या लष्करी तुकड्यांचा नाश केला तेव्हा मंत्री सुमती रागाने आव्हान देत त्यांच्यावर तुटून पडली.१७७०.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਧਾਇ ਪਰੇ ਕਰਿ ਕੋਪ ਤਬੈ ਭਟ ਦੈ ਮੁਖ ਢਾਲ ਲਏ ਕਰਵਾਰੈ ॥
धाइ परे करि कोप तबै भट दै मुख ढाल लए करवारै ॥

त्यावेळी हे योद्धे रागाने खाली पडले (ज्यांच्या) तोंडावर ढाल आणि हातात तलवारी होत्या.

ਸਾਮੁਹੇ ਆਇ ਹਠੀ ਹਠਿ ਸਿਉ ਘਨਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹਾ ਇਹ ਭਾਤਿ ਹਕਾਰੈ ॥
सामुहे आइ हठी हठि सिउ घनि स्याम कहा इह भाति हकारै ॥

योद्धे संतापले, हातात तलवारी आणि ढाली घेऊन कृष्णावर पडले, त्यांनी त्यांना आव्हान दिले आणि ते चिकाटीने त्यांच्यासमोर आले.

ਮੂਸਲ ਚਕ੍ਰ ਗਦਾ ਗਹਿ ਕੈ ਸੁ ਹਤੈ ਹਰਿ ਕੌਚ ਉਠੈ ਚਿਨਗਾਰੈ ॥
मूसल चक्र गदा गहि कै सु हतै हरि कौच उठै चिनगारै ॥

या बाजूने, कृष्णाने, आपल्या हातातील चकती, गदा इत्यादि हातात धरून भयंकर वार केले आणि चिलखतांमधून ठिणग्या निघाल्या.

ਮਾਨੋ ਲੁਹਾਰ ਲੀਏ ਘਨ ਹਾਥਨ ਲੋਹ ਕਰੇਰੇ ਕੋ ਕਾਮ ਸਵਾਰੈ ॥੧੭੭੧॥
मानो लुहार लीए घन हाथन लोह करेरे को काम सवारै ॥१७७१॥

असे दिसून आले की एक इस्त्री त्याच्या इच्छेनुसार त्याच्या हातोड्याच्या फटक्याने लोखंड बनवत आहे.1771

ਤਉ ਲਗ ਹੀ ਬਰਮਾਕ੍ਰਿਤ ਊਧਵ ਆਏ ਹੈ ਸ੍ਯਾਮ ਸਹਾਇ ਕੇ ਕਾਰਨ ॥
तउ लग ही बरमाक्रित ऊधव आए है स्याम सहाइ के कारन ॥

तोपर्यंत कृतवर्मा आणि उद्धव कृष्णाच्या मदतीसाठी पोहोचले

ਅਉਰ ਅਕ੍ਰੂਰ ਲਏ ਸੰਗ ਜਾਦਵ ਧਾਇ ਪਰਿਓ ਅਰ ਬੀਰ ਬਿਦਾਰਨ ॥
अउर अक्रूर लए संग जादव धाइ परिओ अर बीर बिदारन ॥

अक्रूरही यादव योद्ध्यांना बरोबर घेऊन त्यांना मारण्यासाठी शत्रूंवर तुटून पडले

ਸਸਤ੍ਰ ਸੰਭਾਰਿ ਸਭੈ ਅਪੁਨੇ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਮੁਖ ਮਾਰਿ ਉਚਾਰਨ ॥
ससत्र संभारि सभै अपुने कबि स्याम कहै मुख मारि उचारन ॥

कवी श्याम म्हणतात, सर्व योद्धे शस्त्रे ठेवतात आणि ओरडतात.

ਓਰ ਦੁਹੂੰ ਅਤਿ ਜੁਧੁ ਭਯੋ ਸੁ ਗਦਾ ਬਰਛੀ ਕਰਵਾਰਿ ਕਟਾਰਨ ॥੧੭੭੨॥
ओर दुहूं अति जुधु भयो सु गदा बरछी करवारि कटारन ॥१७७२॥

त्यांची शस्त्रे हातात धरून आणि “मारून टाका, मारून टाका”, दोन्ही बाजूंनी गदा, तलवारी, खंजीर इ. १७७२ सह भयंकर युद्ध छेडले गेले.

ਆਵਤ ਹੀ ਬਰਮਾਕ੍ਰਿਤ ਜੂ ਅਰਿ ਸੈਨਹੁ ਤੇ ਸੁ ਘਨੇ ਭਟ ਕੂਟੇ ॥
आवत ही बरमाक्रित जू अरि सैनहु ते सु घने भट कूटे ॥

कृतवर्माने येताच अनेक योद्धे मारले

ਏਕ ਪਰੇ ਬਿਬ ਖੰਡ ਤਹੀ ਅਰਿ ਏਕ ਗਿਰੇ ਧਰ ਪੈ ਸਿਰ ਫੂਟੇ ॥
एक परे बिब खंड तही अरि एक गिरे धर पै सिर फूटे ॥

कोणाचे दोन तुकडे झाले आहेत तर कोणाचे डोके कापले गेले आहे

ਏਕ ਮਹਾ ਬਲਵਾਨ ਕਮਾਨਨ ਤਾਨਿ ਚਲਾਵਤ ਇਉ ਸਰ ਛੂਟੇ ॥
एक महा बलवान कमानन तानि चलावत इउ सर छूटे ॥

अनेक शक्तिशाली योद्ध्यांच्या धनुष्यातून अशा प्रकारे बाण सोडले जात आहेत

ਕਾਜ ਬਸੇਰੇ ਕੇ ਰੈਨ ਸਮੇ ਮਧਿਆਨ ਮਨੋ ਤਰੁ ਪੈ ਖਗ ਟੂਟੇ ॥੧੭੭੩॥
काज बसेरे के रैन समे मधिआन मनो तरु पै खग टूटे ॥१७७३॥

असे दिसते की रात्र पडण्यापूर्वी पक्षी संध्याकाळी विश्रांतीसाठी झाडांकडे गट उडत आहेत.1773.

ਏਕ ਕਬੰਧ ਲੀਏ ਕਰਵਾਰਿ ਫਿਰੈ ਰਨ ਭੂਮਿ ਕੇ ਭੀਤਰ ਡੋਲਤ ॥
एक कबंध लीए करवारि फिरै रन भूमि के भीतर डोलत ॥

कुठेतरी डोके नसलेले सोंडे हातात तलवारी घेऊन रणांगणात फिरत आहेत आणि

ਧਾਇ ਪਰੈ ਤਿਹ ਓਰ ਬਲੀ ਭਟ ਜੋ ਤਿਹ ਕੋ ਲਲਕਾਰ ਕੈ ਬੋਲਤ ॥
धाइ परै तिह ओर बली भट जो तिह को ललकार कै बोलत ॥

जो कोणी मैदानात आव्हान देतो, त्याच्यावर योद्धे तुटून पडतात

ਏਕ ਪਰੇ ਗਿਰ ਪਾਇ ਕਟੇ ਉਠਬੇ ਕਹੁ ਬਾਹਨ ਕੋ ਬਲੁ ਤੋਲਤ ॥
एक परे गिर पाइ कटे उठबे कहु बाहन को बलु तोलत ॥

कुणाचा पाय कापला गेल्याने तो पडला असून उठण्यासाठी वाहनाचा आधार घेत एस

ਏਕ ਕਟੀ ਭੁਜ ਯੌ ਤਰਫੈ ਜਲ ਹੀਨ ਜਿਉ ਮੀਨ ਪਰਿਓ ਝਕਝੋਲਤ ॥੧੭੭੪॥
एक कटी भुज यौ तरफै जल हीन जिउ मीन परिओ झकझोलत ॥१७७४॥

कुठेतरी चिरलेला हात पाण्यातल्या माशासारखा कुरतडत आहे.1774.

ਏਕ ਕਬੰਧ ਬਿਨਾ ਹਥਿਆਰਨ ਰਾਮ ਕਹੈ ਰਨ ਮਧਿ ਦਉਰੈ ॥
एक कबंध बिना हथिआरन राम कहै रन मधि दउरै ॥

कवी राम म्हणतात की काही डोके नसलेली सोंड रणांगणात शस्त्राशिवाय धावत असते आणि

ਸੁੰਡਨ ਤੇ ਗਜ ਰਾਜਨ ਕੋ ਗਹਿ ਕੈ ਕਰਿ ਕੈ ਬਲ ਸੋ ਝਕਝੋਰੈ ॥
सुंडन ते गज राजन को गहि कै करि कै बल सो झकझोरै ॥

हत्तींच्या सोंडे पकडून त्यांना जबरदस्तीने हादरवले जाते

ਭੂਮਿ ਗਿਰੇ ਮ੍ਰਿਤ ਅਸ੍ਵਨ ਕੀ ਦੁਹੂੰ ਹਾਥਨ ਸੋ ਗਹਿ ਗ੍ਰੀਵ ਮਰੋਰੈ ॥
भूमि गिरे म्रित अस्वन की दुहूं हाथन सो गहि ग्रीव मरोरै ॥

जमिनीवर पडलेल्या मृत घोड्यांची मानही तो दोन्ही हातांनी ओढत आहे

ਸ੍ਯੰਦਨ ਕੇ ਅਸਵਾਰਨ ਕੇ ਸਿਰ ਏਕ ਚਪੇਟ ਹੀ ਕੇ ਸੰਗਿ ਤੋਰੈ ॥੧੭੭੫॥
स्यंदन के असवारन के सिर एक चपेट ही के संगि तोरै ॥१७७५॥

मृत घोडेस्वारांची डोकी एका थप्पडने तोडण्याचा प्रयत्न करत आहे.1775.

ਕੂਦਤ ਹੈ ਰਨ ਮੈ ਭਟ ਏਕ ਕੁਲਾਚਨ ਦੈ ਕਰਿ ਜੁਧੁ ਕਰੈ ॥
कूदत है रन मै भट एक कुलाचन दै करि जुधु करै ॥

रणांगणात सतत उडी मारत आणि झुलत असताना योद्धे लढत असतात

ਇਕ ਬਾਨ ਕਮਾਨ ਕ੍ਰਿਪਾਨਨ ਤੇ ਕਬਿ ਰਾਮ ਕਹੈ ਨ ਰਤੀ ਕੁ ਡਰੈ ॥
इक बान कमान क्रिपानन ते कबि राम कहै न रती कु डरै ॥

ते धनुष्य, बाण आणि तलवारीच्या रूपात थोडेसे घाबरत नाहीत

ਇਕ ਕਾਇਰ ਤ੍ਰਾਸ ਬਢਾਇ ਚਿਤੈ ਰਨ ਭੂਮਿ ਹੂੰ ਤੇ ਤਜ ਸਸਤ੍ਰ ਟਰੈ ॥
इक काइर त्रास बढाइ चितै रन भूमि हूं ते तज ससत्र टरै ॥

अनेक भ्याड रणांगणात परत येण्याच्या भीतीने आपली शस्त्रे सोडून देत आहेत

ਇਕ ਲਾਜ ਭਰੇ ਪੁਨਿ ਆਇ ਅਰੈ ਲਰਿ ਕੈ ਮਰ ਕੈ ਗਿਰਿ ਭੂਮਿ ਪਰੈ ॥੧੭੭੬॥
इक लाज भरे पुनि आइ अरै लरि कै मर कै गिरि भूमि परै ॥१७७६॥

लढत आणि जमिनीवर मृत पडणे.1776.

ਬ੍ਰਿਜਭੂਖਨ ਚਕ੍ਰ ਸੰਭਾਰਤ ਹੀ ਤਬ ਹੀ ਦਲੁ ਬੈਰਨ ਕੇ ਧਸਿ ਕੈ ॥
ब्रिजभूखन चक्र संभारत ही तब ही दलु बैरन के धसि कै ॥

जेव्हा कृष्णाने आपली चकती धरली तेव्हा शत्रू सैन्य भयभीत झाले

ਬਿਨੁ ਪ੍ਰਾਨ ਕੀਏ ਬਲਵਾਨ ਘਨੇ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਸੁ ਕਛੂ ਹਸਿ ਕੈ ॥
बिनु प्रान कीए बलवान घने कबि स्याम भनै सु कछू हसि कै ॥

हसत हसत कृष्णाने अनेक पराक्रमी जीवनशक्ती हिरावून घेतली

ਇਕ ਚੂਰਨ ਕੀਨ ਗਦਾ ਗਹਿ ਕੈ ਇਕ ਪਾਸ ਕੇ ਸੰਗ ਲੀਏ ਕਸਿ ਕੈ ॥
इक चूरन कीन गदा गहि कै इक पास के संग लीए कसि कै ॥

(मग) त्याने गदा घेतली आणि काहींना ठेचून मारले आणि इतरांना कंबरेत पिळून मारले.