श्री दसाम ग्रंथ

पान - 481


ਮਾਰਿ ਹਰਉਲ ਭਜਾਇ ਦਏ ਨ੍ਰਿਪ ਗੋਲ ਕੇ ਮਧਿ ਪਰਿਯੋ ਤਬ ਧਾਯੋ ॥
मारि हरउल भजाइ दए न्रिप गोल के मधि परियो तब धायो ॥

तो राजांच्या टोळीवर पडला आणि आपल्या नांगराच्या साह्याने सर्वाना पळून गेले

ਏਕ ਕੀਏ ਸੁ ਰਥੀ ਬਿਰਥੀ ਅਰਿ ਏਕਨ ਕੋ ਬਹੁ ਘਾਇਨ ਘਾਯੋ ॥
एक कीए सु रथी बिरथी अरि एकन को बहु घाइन घायो ॥

त्यांनी रथविरहित सारथी बनवून अनेक जखमा केल्या आहेत.

ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਸਬ ਸੂਰਨ ਕੋ ਇਹ ਭਾਤਿ ਹਲੀ ਪੁਰੁਖਤ ਦਿਖਾਯੋ ॥੧੮੩੫॥
स्याम भनै सब सूरन को इह भाति हली पुरुखत दिखायो ॥१८३५॥

त्याने अनेक रथस्वारांना त्यांच्या रथापासून वंचित केले आणि अनेकांना जखमी केले. कवी श्याम म्हणतात की अशाप्रकारे बलरामांनी आपले शौर्य योद्ध्यांना दाखवले.१८३५.

ਕ੍ਰੋਧ ਭਰਿਯੋ ਰਨ ਮੈ ਅਤਿ ਕ੍ਰੂਰ ਸੁ ਪਾਨ ਕੇ ਬੀਚ ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਲੀਏ ॥
क्रोध भरियो रन मै अति क्रूर सु पान के बीच क्रिपान लीए ॥

(बलराम) क्रोधाने भरलेल्या आणि हातात किरपाण धरून रानात अत्यंत भयंकर रूप धारण केले.

ਅਭਿਮਾਨ ਸੋ ਡੋਲਤ ਹੈ ਰਨ ਭੀਤਰ ਆਨ ਕੋ ਆਨਤ ਹੈ ਨ ਹੀਏ ॥
अभिमान सो डोलत है रन भीतर आन को आनत है न हीए ॥

बलराम अभिमानाने युद्धक्षेत्रात फिरत आहेत, माझ्यात भरून आले आहेत आणि हातात तलवार घेऊन आहेत, त्याला इतर कोणाचीही पर्वा नाही.

ਅਤਿ ਹੀ ਰਸ ਰੁਦ੍ਰ ਕੇ ਬੀਚ ਛਕਿਓ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਮਦ ਪਾਨਿ ਪੀਏ ॥
अति ही रस रुद्र के बीच छकिओ कबि स्याम कहै मद पानि पीए ॥

रौद्र रसात खूप कडवटपणा आहे, श्याम कवी म्हणतात, ( जणू) नशेत.

ਬਲਭਦ੍ਰ ਸੰਘਾਰਤ ਸਤ੍ਰ ਫਿਰੈ ਜਮ ਕੋ ਸੁ ਭਯਾਨਕ ਰੂਪ ਕੀਏ ॥੧੮੩੬॥
बलभद्र संघारत सत्र फिरै जम को सु भयानक रूप कीए ॥१८३६॥

तो दारूच्या नशेत असलेल्या आणि रागाने भरलेल्या आणि भयंकर यमाच्या रूपात प्रकट झालेल्या शत्रूंचा वध करत असल्यासारखा दिसतो.1836.

ਸੀਸ ਕਟੇ ਅਰਿ ਬੀਰਨ ਕੇ ਅਤਿ ਹੀ ਮਨ ਭੀਤਰ ਕੋਪ ਭਰੇ ਹੈ ॥
सीस कटे अरि बीरन के अति ही मन भीतर कोप भरे है ॥

मोठ्या रागात शत्रूंची डोकी कापली गेली

ਕੇਤਨ ਕੇ ਪਦ ਪਾਨ ਕਟੇ ਅਰਿ ਕੇਤਨ ਕੇ ਤਨ ਘਾਇ ਕਰੇ ਹੈ ॥
केतन के पद पान कटे अरि केतन के तन घाइ करे है ॥

अनेकांचे हात-पाय कापले गेले असून अनेक योद्धांच्या शरीरावर जखमा आहेत

ਜੇ ਬਲਵੰਡ ਕਹਾਵਤ ਹੈ ਨਿਜ ਠਉਰ ਕੋ ਛਾਡਿ ਕੈ ਦਉਰਿ ਪਰੇ ਹੈ ॥
जे बलवंड कहावत है निज ठउर को छाडि कै दउरि परे है ॥

जे स्वतःला बलवान म्हणवतात, (तेही) त्यांच्या जागेवरून पळाले आहेत.

ਤੀਰ ਸਰੀਰਨ ਬੀਚ ਲਗੇ ਭਟ ਮਾਨਹੁ ਸੇਹ ਸਰੂਪ ਧਰੇ ਹੈ ॥੧੮੩੭॥
तीर सरीरन बीच लगे भट मानहु सेह सरूप धरे है ॥१८३७॥

जे स्वत:ला सामर्थ्यवान म्हणवतात ते आपली जागा सोडून पळून गेले आहेत आणि बाण मारलेले योद्धे पोर्क्युपिनसारखे दिसतात.1837.

ਇਤ ਐਸੇ ਹਲਾਯੁਧ ਜੁਧ ਕੀਯੋ ਉਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬ੍ਰਿਜਭੂਖਨ ਕੋਪੁ ਬਢਾਯੋ ॥
इत ऐसे हलायुध जुध कीयो उति स्री ब्रिजभूखन कोपु बढायो ॥

इथे बलरामाने असे युद्ध केले आहे आणि तिथे श्रीकृष्णाने (मनात) क्रोध वाढवला आहे.

ਜੋ ਭਟ ਸਾਮੁਹਿ ਆਇ ਗਯੋ ਸੋਊ ਏਕ ਹੀ ਬਾਨ ਸੋ ਮਾਰਿ ਗਿਰਾਯੋ ॥
जो भट सामुहि आइ गयो सोऊ एक ही बान सो मारि गिरायो ॥

या बाजूने बलरामांनी असे युद्ध केले आणि त्या बाजूने कृष्णाने संतप्त होऊन एका बाणाने कोणालाही पाडले.

ਅਉਰ ਜਿਤੇ ਨ੍ਰਿਪ ਸੈਨ ਹੁਤੇ ਸੁ ਨਿਮੇਖ ਬਿਖੈ ਜਮ ਧਾਮਿ ਪਠਾਯੋ ॥
अउर जिते न्रिप सैन हुते सु निमेख बिखै जम धामि पठायो ॥

राजाचे जे सैन्य होते ते त्याने क्षणार्धात यमाच्या निवासस्थानी पाठवले.

ਕਾਹੂੰ ਨ ਧੀਰ ਧਰਿਯੋ ਚਿਤ ਮੈ ਭਜਿ ਗੈ ਜਬ ਸ੍ਯਾਮ ਇਤੋ ਰਨ ਪਾਯੋ ॥੧੮੩੮॥
काहूं न धीर धरियो चित मै भजि गै जब स्याम इतो रन पायो ॥१८३८॥

कृष्णाची अशी लढाई पाहून सर्व शत्रू आपली सहनशक्ती सोडून पळून गेले.१८३८.

ਜੇ ਭਟ ਲਾਜ ਭਰੇ ਅਤਿ ਹੀ ਪ੍ਰਭ ਕਾਰਜ ਜਾਨ ਕੇ ਕੋਪ ਬਢਾਏ ॥
जे भट लाज भरे अति ही प्रभ कारज जान के कोप बढाए ॥

अभिमानाने भरलेले योद्धे (त्यांच्या) स्वामीचे कार्य पाहून क्रोधित झाले आहेत.

ਸੰਕਹਿ ਤ੍ਯਾਗ ਅਸੰਕਤ ਹੁਇ ਸੁ ਬਜਾਇ ਨਿਸਾਨਨ ਕੋ ਸਮੁਹਾਏ ॥
संकहि त्याग असंकत हुइ सु बजाइ निसानन को समुहाए ॥

जे योद्धे लाजत होते, तेही आता कृष्णाला हरवण्याच्या उद्देशाने रागावले आणि आपला संकोच सोडून ढोल वाजवत त्याच्यासमोर आले.

ਸਾਰੰਗ ਸ੍ਰੀ ਬ੍ਰਿਜਨਾਥ ਲੈ ਹਾਥਿ ਸੁ ਖੈਚ ਚਢਾਇ ਕੈ ਬਾਨ ਚਲਾਏ ॥
सारंग स्री ब्रिजनाथ लै हाथि सु खैच चढाइ कै बान चलाए ॥

श्रीकृष्णाने हातात धनुष्य घेऊन बाण सोडले आहेत.

ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਬਲਬੰਡ ਬਡੇ ਸਰ ਏਕ ਹੀ ਏਕ ਸੋ ਮਾਰਿ ਗਿਰਾਏ ॥੧੮੩੯॥
स्याम भनै बलबंड बडे सर एक ही एक सो मारि गिराए ॥१८३९॥

कृष्णाने धनुष्य हातात धरून बाण सोडले आणि एकाच बाणाने शंभर शत्रूंचा पाडाव केला.१८३९.

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਜਰਾਸੰਧਿ ਕੋ ਦਲੁ ਹਰਿ ਮਾਰਿਯੋ ॥
जरासंधि को दलु हरि मारियो ॥

जरासंधाचे सैन्य कृष्णाने मारले आहे

ਭੂਪਤਿ ਕੋ ਸਬ ਗਰਬ ਉਤਾਰਿਯੋ ॥
भूपति को सब गरब उतारियो ॥

जरासंधच्या सैन्याला कृष्णाने पाडले आणि अशा प्रकारे राजाचा अभिमान धुळीस मिळवला.

ਅਬਿ ਕਹੈ ਕਉਨ ਉਪਾਵਹਿ ਕਰੋ ॥
अबि कहै कउन उपावहि करो ॥

(राजा मनात विचार करू लागला की) आता सांग, मी काय करू?

ਰਨ ਮੈ ਆਜ ਜੂਝ ਹੀ ਮਰੋ ॥੧੮੪੦॥
रन मै आज जूझ ही मरो ॥१८४०॥

राजाने विचार केला की मग आपण कोणते पाऊल उचलावे आणि त्या दिवशी युद्धात कसे मरावे?1840.

ਇਉ ਚਿਤਿ ਚਿੰਤ ਧਨੁਖ ਕਰਿ ਗਹਿਯੋ ॥
इउ चिति चिंत धनुख करि गहियो ॥

असा चित्तात विचार करून त्याने धनुष्य हातात धरले

ਪ੍ਰਭ ਕੈ ਸੰਗਿ ਜੂਝ ਪੁਨਿ ਚਹਿਯੋ ॥
प्रभ कै संगि जूझ पुनि चहियो ॥

असा विचार करून त्याने आपले धनुष्य हातात धरले आणि कृष्णाशी पुन्हा युद्ध करण्याचा विचार केला.

ਪਹਰਿਯੋ ਕਵਚ ਸਾਮੁਹੇ ਧਾਯੋ ॥
पहरियो कवच सामुहे धायो ॥

तो चिलखत घालून पुढे आला आहे.

ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਮਨਿ ਕੋਪ ਬਢਾਯੋ ॥੧੮੪੧॥
स्याम भनै मनि कोप बढायो ॥१८४१॥

तो आपले चिलखत परिधान करून कृष्णासमोर आला.1841.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਜਰਾਸੰਧਿ ਰਨ ਭੂਮਿ ਮੈ ਬਾਨ ਕਮਾਨ ਚਢਾਇ ॥
जरासंधि रन भूमि मै बान कमान चढाइ ॥

जरासंधाने रणांगणात धनुष्यावर बाण ठेवला आहे.

ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਤਬ ਕ੍ਰਿਸਨ ਸੋ ਬੋਲਿਯੋ ਭਉਹ ਤਨਾਇ ॥੧੮੪੨॥
स्याम भनै तब क्रिसन सो बोलियो भउह तनाइ ॥१८४२॥

जरासंध मग धनुष्यबाण हाती घेऊन मुकुट परिधान करून कृष्णाला म्हणाला, १८४२

ਨ੍ਰਿਪ ਜਰਾਸੰਧਿ ਬਾਚ ਕਾਨ੍ਰਹ ਸੋ ॥
न्रिप जरासंधि बाच कान्रह सो ॥

जरासंधचे कृष्णाला उद्देशून भाषण:

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਜੋ ਬਲ ਹੈ ਤੁਮ ਮੈ ਨੰਦ ਨੰਦਨ ਸੋ ਅਬ ਪਉਰਖ ਮੋਹਿ ਦਿਖਈਯੈ ॥
जो बल है तुम मै नंद नंदन सो अब पउरख मोहि दिखईयै ॥

“हे कृष्णा! जर तुमच्यात काही सामर्थ्य आणि सामर्थ्य असेल तर ते मला दाखवा

ਠਾਢੋ ਕਹਾ ਮੁਹਿ ਓਰ ਨਿਹਾਰਤ ਮਾਰਤ ਹੋ ਸਰ ਭਾਜਿ ਨ ਜਈਯੈ ॥
ठाढो कहा मुहि ओर निहारत मारत हो सर भाजि न जईयै ॥

उभं राहून माझ्याकडे काय बघत आहेस? मी माझा बाण तुला मारणार आहे, कुठेही पळून जाऊ नकोस

ਕੈ ਅਬ ਡਾਰਿ ਹਥਿਆਰ ਗਵਾਰ ਸੰਭਾਰ ਕੈ ਮੋ ਸੰਗਿ ਜੂਝ ਮਚਈਯੈ ॥
कै अब डारि हथिआर गवार संभार कै मो संगि जूझ मचईयै ॥

“हे मूर्ख यादव! आत्मसमर्पण करा अन्यथा माझ्याशी अत्यंत सावधपणे लढा

ਕਾਹੇ ਕਉ ਪ੍ਰਾਨ ਤਜੈ ਰਨ ਮੈ ਬਨ ਮੈ ਸੁਖ ਸੋ ਬਛ ਗਾਇ ਚਰਈਯੈ ॥੧੮੪੩॥
काहे कउ प्रान तजै रन मै बन मै सुख सो बछ गाइ चरईयै ॥१८४३॥

युद्धात तुझे जीवन का संपवायचे आहे? जा आणि तुमच्या गाई-वासरांना जंगलात शांतपणे चरवा.” 1843.

ਬ੍ਰਿਜਰਾਜ ਮਨੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਉਹ ਭੂਪ ਕੇ ਬੈਨ ਸੁਨੇ ਜਬ ਐਸੇ ॥
ब्रिजराज मनै कबि स्याम भनै उह भूप के बैन सुने जब ऐसे ॥

राजाकडून असे शब्द ऐकल्यावर कवी श्यामने श्रीकृष्णाच्या मनाची (स्थिती) वर्णन केली.

ਸ੍ਰੀ ਹਰਿ ਕੇ ਉਰ ਮੈ ਰਿਸ ਯੌ ਪ੍ਰਗਟੀ ਪਰਸੇ ਘ੍ਰਿਤ ਪਾਵਕ ਤੈਸੇ ॥
स्री हरि के उर मै रिस यौ प्रगटी परसे घ्रित पावक तैसे ॥

जेव्हा कृष्णाने राजाचे हे शब्द ऐकले तेव्हा त्याच्या मनात तूप टाकल्यावर जळणाऱ्या अग्नीप्रमाणे क्रोध उसळला.

ਜਿਉ ਮ੍ਰਿਗਰਾਜ ਸ੍ਰਿਗਾਵਲ ਕੀ ਕੂਕ ਸੁਨੇ ਬਨਿ ਹੂਕ ਉਠੇ ਮਨ ਵੈਸੇ ॥
जिउ म्रिगराज स्रिगावल की कूक सुने बनि हूक उठे मन वैसे ॥

जसा कोल्हाळाचा आक्रोश ऐकून पिंजऱ्यात सिंह गर्जना करतो, तशीच श्रीकृष्णाच्या मनाची अवस्था आहे.

ਯੌ ਅਟਕੀ ਅਰਿ ਕੀ ਬਤੀਯਾ ਖਟਕੈ ਪਗ ਮੈ ਅਟਿ ਕੰਟਕ ਜੈਸੇ ॥੧੮੪੪॥
यौ अटकी अरि की बतीया खटकै पग मै अटि कंटक जैसे ॥१८४४॥

“अगं जसा सिंहाचा रडगाणे ऐकून राग येतो, किंवा कपड्यात काटे मारल्यावर मन चिडते तसे.1844.

ਕ੍ਰੁਧਤ ਹ੍ਵੈ ਬ੍ਰਿਜਰਾਜ ਇਤੈ ਸੁ ਘਨੇ ਲਖਿ ਕੈ ਤਿਹ ਬਾਨ ਚਲਾਏ ॥
क्रुधत ह्वै ब्रिजराज इतै सु घने लखि कै तिह बान चलाए ॥

या बाजूने संतापलेल्या कृष्णाने अनेक बाण सोडले

ਕੋਪਿ ਉਤੇ ਧਨੁ ਲੇਤ ਭਯੋ ਨ੍ਰਿਪ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਦੋਊ ਨੈਨ ਤਚਾਏ ॥
कोपि उते धनु लेत भयो न्रिप स्याम भनै दोऊ नैन तचाए ॥

त्या बाजूला राजाने रागाने लाल झालेल्या डोळ्यांनी आपले धनुष्य हातात घेतले

ਜੋ ਸਰ ਆਵਤ ਭਯੋ ਹਰਿ ਊਪਰਿ ਸੋ ਛਿਨ ਮੈ ਸਬ ਕਾਟਿ ਗਿਰਾਏ ॥
जो सर आवत भयो हरि ऊपरि सो छिन मै सब काटि गिराए ॥

श्रीकृष्णाकडे आलेल्या (राजा जरासंधाच्या) बाणांनी त्या सर्वांचे तुकडे केले आणि फेकून दिले.

ਸ੍ਰੀ ਹਰਿ ਕੇ ਸਰ ਭੂਪਤਿ ਕੇ ਤਨ ਕਉ ਤਨਕੋ ਨਹਿ ਭੇਟਨ ਪਾਏ ॥੧੮੪੫॥
स्री हरि के सर भूपति के तन कउ तनको नहि भेटन पाए ॥१८४५॥

कृष्णाच्या दिशेने येणारे बाण त्यांनी अडवले आणि कृष्णाचे बाण kng.1845 ला स्पर्शही करत नाहीत.

ਇਤ ਸੋ ਨ੍ਰਿਪ ਜੂਝਿ ਕਰੈ ਹਰਿ ਸਿਉ ਉਤ ਤੇ ਮੁਸਲੀ ਇਕ ਬੈਨ ਸੁਨਾਯੋ ॥
इत सो न्रिप जूझि करै हरि सिउ उत ते मुसली इक बैन सुनायो ॥

येथे राजा श्रीकृष्णाशी युद्ध करीत आहे आणि तेथून बलरामाने (त्याला) एक शब्द उच्चारला.

ਮਾਰਿ ਬਿਦਾਰਿ ਦਏ ਤੁਮਰੇ ਭਟ ਤੈ ਮਨ ਮੈ ਨਹੀ ਨੈਕੁ ਲਜਾਯੋ ॥
मारि बिदारि दए तुमरे भट तै मन मै नही नैकु लजायो ॥

या बाजूला राजा कृष्णाशी लढत आहे आणि त्या बाजूला बलराम राजाला म्हणाले, “आम्ही तुझ्या योद्ध्यांना मारले, तरीही तुला लाज वाटत नाही.

ਰੇ ਨ੍ਰਿਪ ਕਾਹੇ ਕਉ ਜੂਝ ਮਰੈ ਫਿਰਿ ਜਾਹੋ ਘਰੈ ਲਰਿ ਕਾ ਫਲੁ ਪਾਯੋ ॥
रे न्रिप काहे कउ जूझ मरै फिरि जाहो घरै लरि का फलु पायो ॥

“हे राजा! घरी परत जा, लढून काय मिळणार? हे राजा! तू हरणासारखा आहेस आणि