श्री दसाम ग्रंथ

पान - 225

ਸੂਲ ਸਹੋਂ ਤਨ ਸੂਕ ਰਹੋਂ ਪਰ ਸੀ ਨ ਕਹੋਂ ਸਿਰ ਸੂਲ ਸਹੋਂਗੀ ॥

सूल सहों तन सूक रहों पर सी न कहों सिर सूल सहोंगी ॥

��काटे डगमगले आणि अंग झटकले तर मी माझ्या डोक्यावर काट्याचा त्रास सहन करीन.

ਬਾਘ ਬੁਕਾਰ ਫਨੀਨ ਫੁਕਾਰ ਸੁ ਸੀਸ ਗਿਰੋ ਪਰ ਸੀ ਨ ਕਹੋਂਗੀ ॥

बाघ बुकार फनीन फुकार सु सीस गिरो पर सी न कहोंगी ॥

माझ्या डोक्यावर वाघ आणि नाग पडले तरी मी ओह किंवा आलस उच्चारणार नाही.

ਬਾਸ ਕਹਾ ਬਨਬਾਸ ਭਲੋ ਨਹੀ ਪਾਸ ਤਜੋ ਪੀਯ ਪਾਇ ਗਹੋਂਗੀ ॥

बास कहा बनबास भलो नही पास तजो पीय पाइ गहोंगी ॥

माझ्यासाठी राजवाड्यापेक्षा जंगलातला वनवास माझ्यासाठी चांगला आहे, प्रिये! तुझ्या चरणी नतमस्तक.

ਹਾਸ ਕਹਾ ਇਹ ਉਦਾਸ ਸਮੈ ਗ੍ਰਿਹ ਆਸ ਰਹੋ ਪਰ ਮੈ ਨ ਰਹੋਂਗੀ ॥੨੪੯॥

हास कहा इह उदास समै ग्रिह आस रहो पर मै न रहोंगी ॥२४९॥

या दु:खाच्या वेळी माझ्याशी चेष्टा करू नकोस, मला आशा आहे आणि मी तुझ्यासोबत असलो तर आमच्या घरी परत येईन, पण तुझ्याशिवाय मी इथे राहणार नाही.

ਰਾਮ ਬਾਚ ਸੀਤਾ ਪ੍ਰਤਿ ॥

राम बाच सीता प्रति ॥

सीतेला उद्देशून रामाचे भाषण :

ਰਾਸ ਕਹੋ ਤੁਹਿ ਬਾਸ ਕਰੋ ਗ੍ਰਿਹ ਸਾਸੁ ਕੀ ਸੇਵ ਭਲੀ ਬਿਧਿ ਕੀਜੈ ॥

रास कहो तुहि बास करो ग्रिह सासु की सेव भली बिधि कीजै ॥

��हे सीता! तुझ्या घरी राहून तुला तुझ्या सासूबाईंची छान सेवा करता येईल हे मी तुला खरं सांगतो.

ਕਾਲ ਹੀ ਬਾਸ ਬਨੈ ਮ੍ਰਿਗ ਲੋਚਨਿ ਰਾਜ ਕਰੋਂ ਤੁਮ ਸੋ ਸੁਨ ਲੀਜੈ ॥

काल ही बास बनै म्रिग लोचनि राज करों तुम सो सुन लीजै ॥

��हे डोळस! वेळ लवकर निघून जाईल, मी तुझ्याबरोबर राज्य करीन.

ਜੌ ਨ ਲਗੈ ਜੀਯ ਅਉਧ ਸੁਭਾਨਨਿ ਜਾਹਿ ਪਿਤਾ ਗ੍ਰਿਹ ਸਾਚ ਭਨੀਜੈ ॥

जौ न लगै जीय अउध सुभाननि जाहि पिता ग्रिह साच भनीजै ॥

��खरोखरच, औधमध्ये तुझे मन घरी वाटत नाही, हे विजयी चेहऱ्यांनो! तू तुझ्या वडिलांच्या घरी जा.

ਤਾਤ ਕੀ ਬਾਤ ਗਡੀ ਜੀਯ ਜਾਤ ਸਿਧਾਤ ਬਨੈ ਮੁਹਿ ਆਇਸ ਦੀਜੈ ॥੨੫੦॥

तात की बात गडी जीय जात सिधात बनै मुहि आइस दीजै ॥२५०॥

माझ्या वडिलांची आज्ञा माझ्या मनात कायम आहे, म्हणून तुम्ही मला जंगलात जाण्याची परवानगी द्या.��250.

ਲਛਮਣ ਬਾਚ ॥

लछमण बाच ॥

लक्ष्मणाचे भाषण:

ਬਾਤ ਇਤੈ ਇਹੁ ਭਾਤ ਭਈ ਸੁਨਿ ਆਇਗੇ ਭ੍ਰਾਤ ਸਰਾਸਨ ਲੀਨੇ ॥

बात इतै इहु भात भई सुनि आइगे भ्रात सरासन लीने ॥

हा प्रकार ऐकून भाऊ धनुष्यबाण (हातात लछमन) घेऊन आला.

ਕਉਨ ਕੁਪੂਤ ਭਯੋ ਕੁਲ ਮੈ ਜਿਨ ਰਾਮਹਿ ਬਾਸ ਬਨੈ ਕਹੁ ਦੀਨੇ ॥

कउन कुपूत भयो कुल मै जिन रामहि बास बनै कहु दीने ॥

हे बोलणे चालू होते ते ऐकून लक्ष्मण हातात धनुष्य घेऊन आले आणि म्हणाले, आमच्या कुळात असा कोण असा कर्तबगार पुत्र असू शकतो ज्याने रामाचा वनवास मागितला आहे?

ਕਾਮ ਕੇ ਬਾਨ ਬਧਿਯੋ ਬਸ ਕਾਮਨਿ ਕੂਰ ਕੁਚਾਲ ਮਹਾ ਮਤਿ ਹੀਨੇ ॥

काम के बान बधियो बस कामनि कूर कुचाल महा मति हीने ॥

वासनेच्या बाणाने भोसकलेली आणि स्त्री (राजा) धारण केलेली ती खोटी, दुष्ट आणि अतिशय मतप्रिय आहे.

ਰਾਡ ਕੁਭਾਡ ਕੇ ਹਾਥ ਬਿਕਿਯੋ ਕਪਿ ਨਾਚਤ ਨਾਚ ਛਰੀ ਜਿਮ ਚੀਨੇ ॥੨੫੧॥

राड कुभाड के हाथ बिकियो कपि नाचत नाच छरी जिम चीने ॥२५१॥

प्रेमाच्या देवतेच्या बाणांनी भोसकलेला, क्रूर वर्तनात अडकलेला हा मूर्ख व्यक्ती (राजा) एका मूर्ख स्त्रीच्या आघाताने काठीचे चिन्ह समजून माकडासारखा नाचत आहे.251.

ਕਾਮ ਕੋ ਡੰਡ ਲੀਏ ਕਰ ਕੇਕਈ ਬਾਨਰ ਜਿਉ ਨ੍ਰਿਪ ਨਾਚ ਨਚਾਵੈ ॥

काम को डंड लीए कर केकई बानर जिउ न्रिप नाच नचावै ॥

वासनेची काठी, हातातल्या माकडासारखी, राजा दशरथला नाचवायला लावते.

ਐਠਨ ਐਠ ਅਮੈਠ ਲੀਏ ਢਿਗ ਬੈਠ ਸੂਆ ਜਿਮ ਪਾਠ ਪੜਾਵੈ ॥

ऐठन ऐठ अमैठ लीए ढिग बैठ सूआ जिम पाठ पड़ावै ॥

वासनेची काठी हातात घेऊन कैकेयी राजाला माकडाप्रमाणे नाचायला लावते आहे की गर्विष्ठ स्त्रीने राजाला पकडले आहे आणि त्याच्यासोबत बसून ती पोपटाप्रमाणे त्याला धडा शिकवत आहे.

ਸਉਤਨ ਸੀਸ ਹ੍ਵੈ ਈਸਕ ਈਸ ਪ੍ਰਿਥੀਸ ਜਿਉ ਚਾਮ ਕੇ ਦਾਮ ਚਲਾਵੈ ॥

सउतन सीस ह्वै ईसक ईस प्रिथीस जिउ चाम के दाम चलावै ॥

प्रभूंचा स्वामी असल्याने, ती शहाण्यांच्या डोक्यावर राजाप्रमाणे तावीज धारण करते.

ਕੂਰ ਕੁਜਾਤ ਕੁਪੰਥ ਦੁਰਾਨਨ ਲੋਗ ਗਏ ਪਰਲੋਕ ਗਵਾਵੈ ॥੨੫੨॥

कूर कुजात कुपंथ दुरानन लोग गए परलोक गवावै ॥२५२॥

ही स्त्री आपल्या सह-पत्नींच्या डोक्यावर होडांच्या देवतेसारखी स्वार आहे आणि थोड्या काळासाठी राजासारखी चामड्याची नाणी काढत आहे (म्हणजे ती तिच्या आवडीनुसार वागत आहे). या क्रूर, हीन, शिस्तप्रिय आणि वाईट तोंडाच्या स्त्रीने केवळ

ਲੋਗ ਕੁਟੇਵ ਲਗੇ ਉਨ ਕੀ ਪ੍ਰਭ ਪਾਵ ਤਜੇ ਮੁਹਿ ਕਯੋ ਬਨ ਐਹੈ ॥

लोग कुटेव लगे उन की प्रभ पाव तजे मुहि कयो बन ऐहै ॥

लोक त्यांची (राजा आणि राणी दोघेही) निंदा करण्यात मग्न आहेत, ज्यांना रामचंद्र हद्दपार झालेला दिसतो, मग मी (घरी बसून) कसा होऊ?

ਜਉ ਹਟ ਬੈਠ ਰਹੋ ਘਰਿ ਮੋ ਜਸ ਕਯੋ ਚਲਿਹੈ ਰਘੁਬੰਸ ਲਜੈਹੈ ॥

जउ हट बैठ रहो घरि मो जस कयो चलिहै रघुबंस लजैहै ॥

लोक राजा-राणी दोघांनाही वाईट बोलू लागले आहेत, रामाचे पाय सोडून मी कसे जगू, म्हणून मीही जंगलात जाईन.

ਕਾਲ ਹੀ ਕਾਲ ਉਚਾਰਤ ਕਾਲ ਗਯੋ ਇਹ ਕਾਲ ਸਭੋ ਛਲ ਜੈਹੈ ॥

काल ही काल उचारत काल गयो इह काल सभो छल जैहै ॥

उद्या फक्त उद्या म्हणत वेळ निघून जाईल, ही 'काळ' सगळ्यांना मागे टाकेल.

ਧਾਮ ਰਹੋ ਨਹੀ ਸਾਚ ਕਹੋਂ ਇਹ ਘਾਤ ਗਈ ਫਿਰ ਹਾਥਿ ਨ ਐਹੈ ॥੨੫੩॥

धाम रहो नही साच कहों इह घात गई फिर हाथि न ऐहै ॥२५३॥

रामाची सेवा करण्याची संधी शोधण्यात संपूर्ण वेळ निघून गेला आणि अशा प्रकारे वेळ सर्वांना फसवेल. मी खरे सांगतो की मी घरी राहणार नाही आणि जर सेवेची ही संधी गमावली तर मी त्याचा लाभ घेऊ शकत नाही.��253.

ਚਾਪ ਧਰੈ ਕਰ ਚਾਰ ਕੁ ਤੀਰ ਤੁਨੀਰ ਕਸੇ ਦੋਊ ਬੀਰ ਸੁਹਾਏ ॥

चाप धरै कर चार कु तीर तुनीर कसे दोऊ बीर सुहाए ॥

एका हातात धनुष्य धरून आणि दुसऱ्या हातात धनुष्य (कुलुपासह) धरून हे दोन्ही योद्धे आपले वैभव दाखवत आहेत.

ਆਵਧ ਰਾਜ ਤ੍ਰੀਯਾ ਜਿਹ ਸੋਭਤ ਹੋਨ ਬਿਦਾ ਤਿਹ ਤੀਰ ਸਿਧਾਏ ॥

आवध राज त्रीया जिह सोभत होन बिदा तिह तीर सिधाए ॥

एका हातात धनुष्य धरून आणि कंबर कसून आणि दुसऱ्या हातात तीन-चार बाण धरून दोन्ही भाऊ ज्या बाजूला प्रभावी दिसत आहेत.

ਪਾਇ ਪਰੇ ਭਰ ਨੈਨ ਰਹੇ ਭਰ ਮਾਤ ਭਲੀ ਬਿਧ ਕੰਠ ਲਗਾਏ ॥

पाइ परे भर नैन रहे भर मात भली बिध कंठ लगाए ॥

ते गेले आणि त्यांच्या पाया पडले आणि त्यांचे डोळे (पाण्याने) भरले. मातांनी (मिठीत भरून) त्यांना चांगलीच मिठी मारली

ਬੋਲੇ ਤੇ ਪੂਤ ਨ ਆਵਤ ਧਾਮਿ ਬੁਲਾਇ ਲਿਉ ਆਪਨ ਤੇ ਕਿਮੁ ਆਏ ॥੨੫੪॥

बोले ते पूत न आवत धामि बुलाइ लिउ आपन ते किमु आए ॥२५४॥

त्या मातांपुढे नतमस्तक होऊन त्यांना मिठीत घेऊन म्हणाल्या, हे बेटा! तुला बोलावल्यावर मोठ्या संकोचाने येतोस पण आज तू स्वतः कसा आला आहेस.��254.

ਰਾਮ ਬਾਚ ਮਾਤਾ ਪ੍ਰਤਿ ॥

राम बाच माता प्रति ॥

आईला उद्देशून रामाचे भाषण :

ਤਾਤ ਦਯੋ ਬਨਬਾਸ ਹਮੈ ਤੁਮ ਦੇਹ ਰਜਾਇ ਅਬੈ ਤਹ ਜਾਊ ॥

तात दयो बनबास हमै तुम देह रजाइ अबै तह जाऊ ॥

माझ्या वडिलांनी मला वनवास दिला आहे, तुम्ही मला आता तिथे जाऊ द्या.

ਕੰਟਕ ਕਾਨ ਬੇਹੜ ਗਾਹਿ ਤ੍ਰਿਯੋਦਸ ਬਰਖ ਬਿਤੇ ਫਿਰ ਆਊ ॥

कंटक कान बेहड़ गाहि त्रियोदस बरख बिते फिर आऊ ॥

वडिलांनी मला निर्वासित केले आहे आणि आता तुम्ही आम्हाला जंगलात जाण्याची परवानगी द्या, मी तेरा वर्षे काट्याने भरलेल्या जंगलात फिरून चौदाव्या वर्षी परत येईन.

ਜੀਤ ਰਹੇ ਤੁ ਮਿਲੋ ਫਿਰਿ ਮਾਤ ਮਰੇ ਗਏ ਭੂਲਿ ਪਰੀ ਬਖਸਾਊ ॥

जीत रहे तु मिलो फिरि मात मरे गए भूलि परी बखसाऊ ॥

तेव्हा जगा, हे आई! मी येईन आणि पुन्हा भेटेन. जर तो मेला (म्हणून काय) विसरला गेला असेल, (तो फक्त) क्षमा करतो.

ਭੂਪਹ ਕੈ ਅਰਿਣੀ ਬਰ ਤੇ ਬਸ ਕੇ ਬਲ ਮੋ ਫਿਰਿ ਰਾਜ ਕਮਾਊ ॥੨੫੫॥

भूपह कै अरिणी बर ते बस के बल मो फिरि राज कमाऊ ॥२५५॥

��हे आई! जर मी जिवंत राहिलो तर पुन्हा भेटू आणि जर मी मेलो तर याच हेतूने मी तुम्हाला माझ्या चुकांची क्षमा मागायला आलो आहे. जंगलात राहिल्यानंतर राजाने दिलेल्या वरदानामुळे मी पुन्हा राज्य करीन.��255.

ਮਾਤਾ ਬਾਚ ਰਾਮ ਸੋਂ ॥

माता बाच राम सों ॥

रामाला उद्देशून आईचे भाषण:

ਮਨੋਹਰ ਛੰਦ ॥

मनोहर छंद ॥

मनोहर श्लोक

ਮਾਤ ਸੁਨੀ ਇਹ ਬਾਤ ਜਬੈ ਤਬ ਰੋਵਤ ਹੀ ਸੁਤ ਕੇ ਉਰ ਲਾਗੀ ॥

मात सुनी इह बात जबै तब रोवत ही सुत के उर लागी ॥

हे ऐकून आईने रडत आपल्या मुलाला मिठी मारली.

ਹਾ ਰਘੁਬੀਰ ਸਿਰੋਮਣ ਰਾਮ ਚਲੇ ਬਨ ਕਉ ਮੁਹਿ ਕਉ ਕਤ ਤਿਆਗੀ ॥

हा रघुबीर सिरोमण राम चले बन कउ मुहि कउ कत तिआगी ॥

हे शब्द ऐकून मातेने आपल्या मुलाच्या गळ्याला चिकटून म्हटले, “काय, हे रघु कुळातील श्रेष्ठ पुरुष राम! मला इथे सोडून जंगलात का जात आहेस?��

ਨੀਰ ਬਿਨਾ ਜਿਮ ਮੀਨ ਦਸਾ ਤਿਮ ਭੂਖ ਪਿਆਸ ਗਈ ਸਭ ਭਾਗੀ ॥

नीर बिना जिम मीन दसा तिम भूख पिआस गई सभ भागी ॥

पाण्याविना माशाची अवस्था कुशल्याची झाली आणि सर्व (त्याची) भुकेची वेदना संपली.

ਝੂਮ ਝਰਾਕ ਝਰੀ ਝਟ ਬਾਲ ਬਿਸਾਲ ਦਵਾ ਉਨ ਕੀ ਉਰ ਲਾਗੀ ॥੨੫੬॥

झूम झराक झरी झट बाल बिसाल दवा उन की उर लागी ॥२५६॥

पाण्याचा त्याग करताना माशांना जी स्थिती जाणवते, ती त्याच अवस्थेत होती आणि तिची सर्व भूक आणि तृष्णा संपली होती, ती एका झटक्याने बेशुद्ध पडली आणि तिचे हृदय जळजळीत झाले.256.

ਜੀਵਤ ਪੂਤ ਤਵਾਨਨ ਪੇਖ ਸੀਆ ਤੁਮਰੀ ਦੁਤ ਦੇਖ ਅਘਾਤੀ ॥

जीवत पूत तवानन पेख सीआ तुमरी दुत देख अघाती ॥

हे बेटा! तुझा चेहरा पाहून मी जगतो. हे सीता! तुझे तेज पाहून मी समाधानी आहे

ਚੀਨ ਸੁਮਿਤ੍ਰਜ ਕੀ ਛਬ ਕੋ ਸਭ ਸੋਕ ਬਿਸਾਰ ਹੀਏ ਹਰਖਾਤੀ ॥

चीन सुमित्रज की छब को सभ सोक बिसार हीए हरखाती ॥

��हे बेटा! मी फक्त तुझा चेहरा पाहण्यावर जगतो आणि सीताही तुझ्या दिव्यत्वाचे दर्शन करून प्रसन्न राहते, लक्ष्मणाचे सौंदर्य पाहून सुमित्रा प्रसन्न राहते, सर्व दुःख विसरून.

ਕੇਕਈ ਆਦਿਕ ਸਉਤਨ ਕਉ ਲਖਿ ਭਉਹ ਚੜਾਇ ਸਦਾ ਗਰਬਾਤੀ ॥

केकई आदिक सउतन कउ लखि भउह चड़ाइ सदा गरबाती ॥

कैकयी वगैरे पाहून मला नेहमीच अभिमान वाटतो.

ਤਾਕਹੁ ਤਾਤ ਅਨਾਥ ਜਿਉ ਆਜ ਚਲੇ ਬਨ ਕੋ ਤਜਿ ਕੈ ਬਿਲਲਾਤੀ ॥੨੫੭॥

ताकहु तात अनाथ जिउ आज चले बन को तजि कै बिललाती ॥२५७॥

या राण्यांना कैकेयी आणि इतर सह-पत्नींना पाहून त्यांचा तिरस्कार वाटला, त्यांच्या स्वाभिमानाचा अभिमान वाटला, स्वाभिमानाचा अभिमान वाटला, पण पहा, आज त्यांचे पुत्र त्यांना रडत सोडून वनात जात आहेत. अनाथांसारखे,

ਹੋਰ ਰਹੇ ਜਨ ਕੋਰ ਕਈ ਮਿਲਿ ਜੋਰ ਰਹੇ ਕਰ ਏਕ ਨ ਮਾਨੀ ॥

होर रहे जन कोर कई मिलि जोर रहे कर एक न मानी ॥

करोडो लोक एकत्र येऊन हात जोडून थांबत आहेत (परंतु रामाने कोणाचेच ऐकले नाही).

ਲਛਨ ਮਾਤ ਕੇ ਧਾਮ ਬਿਦਾ ਕਹੁ ਜਾਤ ਭਏ ਜੀਅ ਮੋ ਇਹ ਠਾਨੀ ॥

लछन मात के धाम बिदा कहु जात भए जीअ मो इह ठानी ॥

इतरही बरेच लोक होते ज्यांनी एकत्रितपणे रामाला जंगलात जाऊ न देण्यावर जोर दिला होता, परंतु तो कोणाशीही सहमत नव्हता. लक्ष्मणही तिला निरोप देण्यासाठी तिच्या आईच्या महालात गेला.

ਸੋ ਸੁਨਿ ਬਾਤ ਪਪਾਤ ਧਰਾ ਪਰ ਘਾਤ ਭਲੀ ਇਹ ਬਾਤ ਬਖਾਨੀ ॥

सो सुनि बात पपात धरा पर घात भली इह बात बखानी ॥

हे ऐकून ती (सुमित्रा) पृथ्वीवर पडली. या संधीचे खालीलप्रमाणे वर्णन करता येईल

ਜਾਨੁਕ ਸੇਲ ਸੁਮਾਰ ਲਗੇ ਛਿਤ ਸੋਵਤ ਸੂਰ ਵਡੇ ਅਭਿਮਾਨੀ ॥੨੫੮॥

जानुक सेल सुमार लगे छित सोवत सूर वडे अभिमानी ॥२५८॥

तो आपल्या आईला म्हणाला, पृथ्वी ही पापकर्मांनी भरलेली आहे आणि हीच रामासोबत राहण्याची योग्य वेळ आहे.’ असे शब्द ऐकून त्याची आई भाल्याचा फुंकर मारून खाली पडणाऱ्या महान आणि गर्विष्ठ योद्ध्याप्रमाणे खाली पडली. आणि झोपतो.258.

ਕਉਨ ਕੁਜਾਤ ਕੁਕਾਜ ਕੀਯੋ ਜਿਨ ਰਾਘਵ ਕੋ ਇਹ ਭਾਤ ਬਖਾਨਯੋ ॥

कउन कुजात कुकाज कीयो जिन राघव को इह भात बखानयो ॥

रामचंद्रांशी असे बोलणाऱ्याने हे कोणते नीच कृत्य केले आहे.

ਲੋਕ ਅਲੋਕ ਗਵਾਇ ਦੁਰਾਨਨ ਭੂਪ ਸੰਘਾਰ ਤਹਾ ਸੁਖ ਮਾਨਯੋ ॥

लोक अलोक गवाइ दुरानन भूप संघार तहा सुख मानयो ॥

हे कृत्य कोणत्या अर्थी व्यक्तीने केले आणि रामाला असे बोलले? त्याने या आणि पुढील लोकात आपली योग्यता गमावली आहे आणि जो राजाला मारतो आहे, त्याने परम सुखाच्या प्राप्तीचा विचार केला आहे.