श्री दसाम ग्रंथ

पान - 518


ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਯੌ ਸੁਨਿ ਕੇ ਸਿਵ ਕ੍ਰੋਧ ਬਢਾਯੋ ॥
यौ सुनि के सिव क्रोध बढायो ॥

हे ऐकून शिवाला राग आला.

ਯੌ ਕਹਿ ਕੈ ਤਿਹ ਬਚਨ ਸੁਨਾਯੋ ॥
यौ कहि कै तिह बचन सुनायो ॥

असे म्हटल्यावर त्याला शब्द सांगा.

ਜਬੈ ਧੁਜਾ ਤੁਮਰੀ ਗਿਰ ਪਰਿ ਹੈ ॥
जबै धुजा तुमरी गिर परि है ॥

तुझा धुजा (ध्वज) पडल्यावर,

ਤਬੈ ਸੂਰ ਕੋਊ ਤੁਮ ਸੰਗ ਲਰਿ ਹੈ ॥੨੧੯੦॥
तबै सूर कोऊ तुम संग लरि है ॥२१९०॥

हे ऐकून शिव संतापले आणि म्हणाले, “जेव्हा तुझा पताका खाली पडेल, तेव्हा कोणीतरी तुझ्याशी लढायला येईल.” 2190.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਹ੍ਵੈ ਕਰਿ ਕ੍ਰੋਧ ਜਬੈ ਸਿਵ ਜੂ ਤਿਹ ਭੂਪਤਿ ਕੋ ਤਿਨ ਬੈਨ ਸੁਨਾਯੋ ॥
ह्वै करि क्रोध जबै सिव जू तिह भूपति को तिन बैन सुनायो ॥

रागाच्या भरात शिवाने जेव्हा राजाला हे सांगितले तेव्हा त्याला हे रहस्य समजले नाही

ਭੂਪ ਲਖਿਯੋ ਨਹਿ ਭੇਦ ਕਛੂ ਸੁ ਲਖਿਯੋ ਚਿਤ ਚਾਹਤ ਹੋ ਸੋਊ ਪਾਯੋ ॥
भूप लखियो नहि भेद कछू सु लखियो चित चाहत हो सोऊ पायो ॥

त्याला वाटले की आपल्याला अपेक्षित वरदान मिळाले आहे

ਬਾਗੇ ਕੇ ਭੀਤਰ ਫੂਲਿ ਗਯੋ ਭੁਜ ਦੰਡਨ ਕੋ ਅਤਿ ਓਜ ਜਨਾਯੋ ॥
बागे के भीतर फूलि गयो भुज दंडन को अति ओज जनायो ॥

आपल्या रानातल्या बाहूंच्या बळाचा विचार करून राजा फुलून गेला

ਯੌ ਦਸ ਸੈ ਭੁਜ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਅਤਿ ਆਨੰਦ ਸੋ ਫਿਰਿ ਮੰਦਿਰ ਆਯੋ ॥੨੧੯੧॥
यौ दस सै भुज स्याम कहै अति आनंद सो फिरि मंदिर आयो ॥२१९१॥

आणि अशा प्रकारे सहस्रबाहू आपल्या घरी परत आले.2191.

ਏਕ ਹੁਤੀ ਦੁਹਤਾ ਤਿਹ ਕੀ ਤਿਹ ਸੋਤਿ ਨਿਸਾ ਸੁਪਨੋ ਇਕੁ ਪਾਯੋ ॥
एक हुती दुहता तिह की तिह सोति निसा सुपनो इकु पायो ॥

राजाला एक मुलगी होती

ਮੈਨ ਸੋ ਰੂਪ ਅਨੂਪ ਸੀ ਮੂਰਤਿ ਸੋ ਇਹ ਕੇ ਚਲਿ ਮੰਦਿਰ ਆਯੋ ॥
मैन सो रूप अनूप सी मूरति सो इह के चलि मंदिर आयो ॥

एके दिवशी तिला स्वप्न पडले की प्रेमाच्या देवतासारखा एक अतिशय सुंदर राजकुमार तिच्या घरी आला आहे

ਭੋਗ ਕੀਯੋ ਤਿਹ ਸੋ ਮਿਲਿ ਕੈ ਇਨਿ ਚਿਤ ਬਿਖੈ ਅਤਿ ਹੀ ਸੁਖ ਪਾਯੋ ॥
भोग कीयो तिह सो मिलि कै इनि चित बिखै अति ही सुख पायो ॥

ती त्याच्याबरोबर झोपायला गेली आणि खूप समाधानी झाली

ਚਉਕ ਪਰੀ ਨਹੀ ਪੀਯ ਪਿਖਿਯੋ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਤਿਨ ਸੋਕ ਜਨਾਯੋ ॥੨੧੯੨॥
चउक परी नही पीय पिखियो कबि स्याम कहै तिन सोक जनायो ॥२१९२॥

ती चकित होऊन जागी झाली आणि क्षुब्ध झाली.2192.

ਜਾਗਤਿ ਹੀ ਬਿਰਲਾਪ ਕੀਓ ਅਤਿ ਹੀ ਚਿਤਿ ਸੋਕ ਕੀ ਬਾਤ ਜਨਾਈ ॥
जागति ही बिरलाप कीओ अति ही चिति सोक की बात जनाई ॥

उठल्यावर, तिने शोक केला आणि तिच्या मनात खूप दुःख झाले

ਅੰਗਨ ਮੈ ਡਗਰੀ ਸੀ ਫਿਰੈ ਪਤਿ ਕੀ ਕਰਿ ਕੈ ਮਨ ਮੈ ਦੁਚਿਤਾਈ ॥
अंगन मै डगरी सी फिरै पति की करि कै मन मै दुचिताई ॥

तिला तिच्या अंगात वेदना होऊ लागल्या आणि तिच्या पतीबद्दल तिच्या मनात दुविधा निर्माण झाली

ਪ੍ਰੇਤ ਲਗਿਯੋ ਕਿਧੌ ਪ੍ਰੀਤ ਲਗੀ ਕਿ ਕਛੂ ਅਬ ਯਾ ਠਗਮੂਰੀ ਸੀ ਖਾਈ ॥
प्रेत लगियो किधौ प्रीत लगी कि कछू अब या ठगमूरी सी खाई ॥

लुटले गेले म्हणून ती हलली

ਭਾਖਤ ਭੀ ਸਖੀ ਮੋ ਕਉ ਅਬੈ ਮੇਰੋ ਦੈ ਗਯੋ ਪ੍ਰੀਤਮ ਆਜ ਦਿਖਾਈ ॥੨੧੯੩॥
भाखत भी सखी मो कउ अबै मेरो दै गयो प्रीतम आज दिखाई ॥२१९३॥

तिला भूतबाधा झाल्यासारखे वाटले, ती तिच्या मैत्रिणीला म्हणाली, “हे मित्रा! मी आज माझ्या प्रियकराला पाहिले आहे.” 2193.

ਏਤੀ ਹੀ ਕੈ ਬਤੀਯਾ ਮੁਖ ਤੇ ਗਿਰ ਭੂ ਪੈ ਪਰੀ ਸਭ ਸੁਧਿ ਭੁਲਾਈ ॥
एती ही कै बतीया मुख ते गिर भू पै परी सभ सुधि भुलाई ॥

असे म्हणत ती जमिनीवर पडली आणि भान हरपले

ਯੌ ਬਿਸੰਭਾਰ ਪਰੀ ਧਰਨੀ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਮਨੋ ਨਾਗਿਨ ਖਾਈ ॥
यौ बिसंभार परी धरनी कबि स्याम भनै मनो नागिन खाई ॥

जणू काही मादी नागाने तिला डंख मारल्याप्रमाणे ती बेशुद्ध अवस्थेत पृथ्वीवर पडली

ਮਾਨਹੁ ਅੰਤ ਸਮੋ ਪਹੁਚਿਯੋ ਇਹ ਦੈ ਗਯੋ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸੋਤਿ ਦਿਖਾਈ ॥
मानहु अंत समो पहुचियो इह दै गयो प्रीतम सोति दिखाई ॥

असे दिसून आले की तिने शेवटच्या तासात तिच्या प्रियकराला पाहिले आहे

ਤਉ ਲਗਿ ਚਿਤ੍ਰ ਰੇਖਾ ਜੁ ਹੁਤੀ ਸੁ ਸਖੀ ਇਹ ਕੀ ਇਹ ਕੇ ਢਿਗਿ ਆਈ ॥੨੧੯੪॥
तउ लगि चित्र रेखा जु हुती सु सखी इह की इह के ढिगि आई ॥२१९४॥

त्यावेळी चित्ररेखा नावाची तिची मैत्रिण तिच्या जवळ पोहोचली.2194.

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਸਖਿਨ ਦਸਾ ਜਬ ਯਾਹਿ ਸੁਨਾਈ ॥
सखिन दसा जब याहि सुनाई ॥

त्याने सखीला परिस्थिती सांगितल्यावर,

ਚਿਤ੍ਰ ਰੇਖ ਤਬ ਸੋਚ ਜਨਾਈ ॥
चित्र रेख तब सोच जनाई ॥

तिने आपल्या मैत्रिणीला तिची अवस्था सांगितल्यावर तो मित्रही खूप बेचैन झाला

ਇਹ ਜੀਏ ਜੀਯ ਹੋ ਨਹੀ ਮਰਿ ਹੋ ॥
इह जीए जीय हो नही मरि हो ॥

(चित्ररेखा मनात म्हणू लागली) जगली तर (तर) मी जगेन, नाहीतर मरेन.

ਜਾਨਤ ਜਤਨੁ ਏਕ ਸੋਊ ਕਰਿ ਹੋ ॥੨੧੯੫॥
जानत जतनु एक सोऊ करि हो ॥२१९५॥

तेव्हा ती जगणार नाही असे तिला वाटले, तेव्हा फक्त एकच प्रयत्न करायचे होते.2195.

ਜੋ ਮੈ ਨਾਰਦ ਸੋ ਸੁਨਿ ਪਾਯੋ ॥
जो मै नारद सो सुनि पायो ॥

मी नारदांकडून जे ऐकले होते,

ਵਹੈ ਜਤਨੁ ਮੇਰੇ ਮਨਿ ਆਯੋ ॥
वहै जतनु मेरे मनि आयो ॥

जे काही मी नारदांकडून ऐकले, तेच उपाय माझ्या मनात आले

ਜਤਨੁ ਆਜ ਸੋਊ ਮੈ ਕਰਿ ਹੋ ॥
जतनु आज सोऊ मै करि हो ॥

आज मी तेच करतो

ਬਾਨਾਸੁਰ ਤੇ ਨੈਕੁ ਨ ਡਰਿ ਹੋ ॥੨੧੯੬॥
बानासुर ते नैकु न डरि हो ॥२१९६॥

मी तसाच प्रयत्न करीन आणि बाणासुराला किंचितही घाबरणार नाही.2196.

ਸਖੀ ਬਾਚ ਚਿਤ੍ਰ ਰੇਖਾ ਸੋ ॥
सखी बाच चित्र रेखा सो ॥

चित्ररेखाला उद्देशून मित्राचे भाषण:

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਆਤੁਰ ਹ੍ਵੈ ਤਿਹ ਕੀ ਸਖੀ ਤਿਹ ਕੋ ਕਹਿਯੋ ਸੁਨਾਇ ॥
आतुर ह्वै तिह की सखी तिह को कहियो सुनाइ ॥

त्याच्या मित्राने त्याला उत्सुकतेने सांगितले

ਜੋ ਜਾਨਤ ਹੈ ਜਤਨ ਤੂ ਸੋ ਅਬ ਤੁਰਤੁ ਬਨਾਇ ॥੨੧੯੭॥
जो जानत है जतन तू सो अब तुरतु बनाइ ॥२१९७॥

वैतागून तिची मैत्रीण दुसऱ्या मित्राला म्हणाली, “तुला जे काही करता येईल ते लगेच कर.” 2197.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਯੌ ਸੁਨਿ ਕੈ ਤਿਹ ਕੀ ਬਤੀਯਾ ਤਬ ਹੀ ਇਹ ਚਉਦਹ ਲੋਕ ਬਨਾਏ ॥
यौ सुनि कै तिह की बतीया तब ही इह चउदह लोक बनाए ॥

त्याचे म्हणणे ऐकून त्याने लगेच चौदा लोक तयार केले.

ਜੀਵ ਜਨਾਵਰ ਦੇਵ ਨਿਸਾਚਰ ਭੀਤ ਕੇ ਬੀਚ ਲਿਖੇ ਚਿਤ ਲਾਏ ॥
जीव जनावर देव निसाचर भीत के बीच लिखे चित लाए ॥

तिचे म्हणणे ऐकून या मित्राने सर्व चौदा जग निर्माण केले आणि सर्व प्राणी, देव आणि इतर निर्माण केले

ਅਉਰ ਸਭੈ ਰਚਨਾ ਜਗ ਹੂ ਕੀ ਲਿਖੀ ਕਹਿ ਲਉ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਸੁਨਾਏ ॥
अउर सभै रचना जग हू की लिखी कहि लउ कबि स्याम सुनाए ॥

तिने जगाची सर्व निर्मिती केली

ਤਉ ਇਹ ਆਇ ਸਮੁਛਤ ਕੈ ਬਹੀਆ ਗਹਿ ਯਾ ਸਭ ਹੀ ਦਰਸਾਏ ॥੨੧੯੮॥
तउ इह आइ समुछत कै बहीआ गहि या सभ ही दरसाए ॥२१९८॥

आता तिने उषाचा हात पकडला आणि तिला सर्व काही दाखवले.2198.

ਜਉ ਬਹੀਆ ਗਹਿ ਕੈ ਇਹ ਕੀ ਉਨ ਚਿਤ੍ਰ ਸਭੈ ਇਹ ਕਉ ਦਰਸਾਏ ॥
जउ बहीआ गहि कै इह की उन चित्र सभै इह कउ दरसाए ॥

त्याचा हात धरून त्याला सर्व चित्रे दाखवली.

ਦੇਖਤਿ ਦੇਖਤਿ ਗੀ ਤਿਹ ਠਾ ਜਹ ਦ੍ਵਾਰਵਤੀ ਬ੍ਰਿਜਨਾਥ ਬਨਾਏ ॥
देखति देखति गी तिह ठा जह द्वारवती ब्रिजनाथ बनाए ॥

हात पकडताना तिने तिला सर्व चित्रे दाखवली, मग हे सर्व पाहून ती कृष्णाच्या द्वारका नगरीत पोहोचली.

ਸੰਬਰ ਕੋ ਅਰਿ ਥੋ ਜਿਹ ਠਉਰ ਲਿਖਿਯੋ ਇਹ ਤਾ ਪਿਖਿ ਨੈਨ ਨਿਵਾਏ ॥
संबर को अरि थो जिह ठउर लिखियो इह ता पिखि नैन निवाए ॥

ज्या ठिकाणी सांबराच्या शत्रूचे (अनरुद्ध) चित्रण होते, ते पाहून त्याने डोळे खाली केले.

ਤਾ ਸੁਇ ਦੇਖਿ ਕਹਿਯੋ ਇਹ ਭਾਤਿ ਸਹੀ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਏ ਸਖੀ ਪਾਏ ॥੨੧੯੯॥
ता सुइ देखि कहियो इह भाति सही मेरे प्रीतम ए सखी पाए ॥२१९९॥

ज्या ठिकाणी शंबर कुमार लिहिले होते, तिथे पोहोचल्यावर तिने डोळे पाणावले आणि म्हणाली, “हे मित्रा! तो माझा प्रिय आहे.” 2199.

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਕਹਿਯੋ ਸਖੀ ਅਬ ਢੀਲ ਨ ਕੀਜੈ ॥
कहियो सखी अब ढील न कीजै ॥

(तो) म्हणाला, हे विद्वान ! आता उशीर करू नका,

ਪ੍ਰੀਤਮ ਮੁਹਿ ਮਿਲਾਇ ਕੈ ਦੀਜੈ ॥
प्रीतम मुहि मिलाइ कै दीजै ॥

मला प्रेम द्या

ਜਬ ਸਜਨੀ ਇਹ ਕਾਰਜ ਕੈ ਹੋ ॥
जब सजनी इह कारज कै हो ॥

हे सखी! जेव्हा तुम्ही (मी) हे काम कराल,