श्री दसाम ग्रंथ

पान - 428


ਜਿਉ ਬਰਖਾ ਰਿਤੁ ਕੇ ਸਮੈ ਦਉਰ ਪਰੇ ਅਰਿਰਾਇ ॥੧੩੦੭॥
जिउ बरखा रितु के समै दउर परे अरिराइ ॥१३०७॥

जेव्हा शक्तीसिंहाने करुरध्वजा खाली पाडला तेव्हा पावसात भिजण्यापासून वाचण्यासाठी लोक जसे इकडे तिकडे धावत असतात तसे शत्रू सुरक्षिततेसाठी पळू लागले.1307.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਕਾਕਧੁਜਾ ਨਿਜ ਭ੍ਰਾਤ ਨਿਹਾਰਿ ਹਨ੍ਯੋ ਤਬ ਹੀ ਰਿਸ ਕੈ ਵਹੁ ਧਾਯੋ ॥
काकधुजा निज भ्रात निहारि हन्यो तब ही रिस कै वहु धायो ॥

आपला भाऊ मेलेला पाहून काकध्वजा रागाने पुढे आला

ਦਾਤ ਕੀਏ ਕਈ ਜੋਜਨ ਲਉ ਗਿਰਿ ਸੋ ਤਿਹ ਆਪਨੋ ਰੂਪ ਬਨਾਯੋ ॥
दात कीए कई जोजन लउ गिरि सो तिह आपनो रूप बनायो ॥

त्याने अनेक योजना (अंतराचे मोजमाप) साठी आपले दात लांब केले आणि त्याचे शरीर डोंगराच्या आकारात मोठे केले.

ਰੋਮ ਕੀਏ ਤਰੁ ਸੇ ਤਨ ਮੈ ਕਰਿ ਆਯੁਧ ਲੈ ਰਨਿ ਭੂਮਹਿ ਆਯੋ ॥
रोम कीए तरु से तन मै करि आयुध लै रनि भूमहि आयो ॥

झाडांसारखे केस वाढवून तो शस्त्रे हातात घेऊन रणांगणात आला

ਸ੍ਰੀ ਸਕਤੇਸ ਤਨ੍ਰਯੋ ਕਰਿ ਚਾਪ ਸੁ ਏਕ ਹੀ ਬਾਨ ਸਿਉ ਮਾਰਿ ਗਿਰਾਯੋ ॥੧੩੦੮॥
स्री सकतेस तन्रयो करि चाप सु एक ही बान सिउ मारि गिरायो ॥१३०८॥

शक्तीसिंगने धनुष्य ओढून एका बाणाने त्याला खाली पाडले.१३०८.

ਦੈਤ ਚਮੂੰ ਪਤਿ ਠਾਢੋ ਹੁਤੋ ਤਿਹ ਕੋ ਬਰ ਕੈ ਨ੍ਰਿਪ ਊਪਰਿ ਧਾਯੋ ॥
दैत चमूं पति ठाढो हुतो तिह को बर कै न्रिप ऊपरि धायो ॥

राक्षसांच्या सेनेचा स्वामी तेथे उभा होता, तो प्रचंड क्रोधाने शक्तीसिंहावर पडला

ਰਾਛਸ ਸੈਨ ਅਛੂਹਨਿ ਲੈ ਅਪਨੇ ਮਨ ਮੈ ਅਤਿ ਕੋਪ ਬਢਾਯੋ ॥
राछस सैन अछूहनि लै अपने मन मै अति कोप बढायो ॥

त्याने आपल्या सैन्याची सर्वोच्च तुकडी सोबत घेतली आणि मोठ्या रागाने पुढे कूच केले

ਬਾਨ ਬਨਾਇ ਚਢਿਯੋ ਰਨ ਕੋ ਤਿਹ ਆਪਨ ਨਾਮੁ ਕੁਰੂਪ ਕਹਾਯੋ ॥
बान बनाइ चढियो रन को तिह आपन नामु कुरूप कहायो ॥

रणांगणात येणाऱ्या या राक्षसाचे नाव कुरूप होते

ਐਸੇ ਚਲਿਯੋ ਅਰਿ ਕੇ ਬਧ ਕੋ ਮਨੋ ਸਾਵਨ ਕੋ ਉਨਏ ਘਨੁ ਆਯੋ ॥੧੩੦੯॥
ऐसे चलियो अरि के बध को मनो सावन को उनए घनु आयो ॥१३०९॥

सावनच्या ढगांप्रमाणे शत्रूचा नाश करण्यासाठी तो पुढे सरसावला.1309.

ਹੇਰਿ ਚਮੂੰ ਬਹੁ ਸਤ੍ਰਨ ਕੀ ਸਕਤੇਸ ਬਲੀ ਮਨਿ ਰੋਸ ਭਯੋ ਹੈ ॥
हेरि चमूं बहु सत्रन की सकतेस बली मनि रोस भयो है ॥

शत्रूचे मोठे सैन्य पाहून शक्तीसिंह सुरवीर संतापले.

ਧੀਰਜ ਬਾਧਿ ਅਯੋਧਨ ਮਾਝਿ ਸਰਾਸਨਿ ਬਾਨ ਸੁ ਪਾਨਿ ਲਯੋ ਹੈ ॥
धीरज बाधि अयोधन माझि सरासनि बान सु पानि लयो है ॥

शत्रूंच्या सैन्याच्या चार तुकड्या पाहून शक्तीसिंह रागावला, पण रणांगणात धीर धरून त्याने धनुष्यबाण हातात घेतले.

ਤ੍ਰਾਸ ਸਬੈ ਤਜਿ ਕੈ ਲਜਿ ਕੈ ਅਰਿ ਕੇ ਦਲ ਕੇ ਸਮੁਹੇ ਸੁ ਗਯੋ ਹੈ ॥
त्रास सबै तजि कै लजि कै अरि के दल के समुहे सु गयो है ॥

तो शत्रूच्या सैन्यासमोर गेला आणि त्याला पाहून सगळे पळू लागले

ਦਾਨਵ ਮੇਘ ਬਿਡਾਰਨ ਕੋ ਰਨ ਮੈ ਮਨੋ ਬੀਰ ਸਮੀਰ ਭਯੋ ਹੈ ॥੧੩੧੦॥
दानव मेघ बिडारन को रन मै मनो बीर समीर भयो है ॥१३१०॥

राक्षसांच्या ढगांचा नाश करण्यासाठी ते योद्धे वाऱ्यासारखे दिसत होते.1310.

ਅੰਤ੍ਰ ਧ੍ਯਾਨ ਕੁਰੂਪ ਭਯੋ ਨਭ ਮੈ ਤਿਹ ਜਾਇ ਕੈ ਬੈਨ ਉਚਾਰੇ ॥
अंत्र ध्यान कुरूप भयो नभ मै तिह जाइ कै बैन उचारे ॥

कुरूप (राक्षस) अदृश्य झाला आणि आकाशाकडे गेला आणि हे शब्द उच्चारले

ਜੈਹੋ ਕਹਾ ਹਮ ਤੇ ਭਜਿ ਕੈ ਗਜ ਬਾਜ ਅਨੇਕ ਅਕਾਸ ਤੇ ਡਾਰੇ ॥
जैहो कहा हम ते भजि कै गज बाज अनेक अकास ते डारे ॥

कुरूप अदृश्य झाला आणि आकाशात प्रकट झाला, तो म्हणाला, हे शक्तीसिंह! स्वत:ला वाचवण्यासाठी तू कुठे जाणार आहेस?’ असे म्हणत त्याने हत्ती, घोडे, झाडांवर वर्षाव केला.

ਰੂਖ ਪਖਾਨ ਸਿਲਾ ਰਥ ਸਿੰਘ ਧਰਾਧਰ ਰੀਛ ਮਹਾ ਅਹਿ ਕਾਰੇ ॥
रूख पखान सिला रथ सिंघ धराधर रीछ महा अहि कारे ॥

दगड, खडक, रथ, सिंह, पर्वत, अस्वल आणि काळा नाग

ਆਨਿ ਪਰੇ ਰਨ ਭੂਮਿ ਮੈ ਜੋਰ ਸੋ ਭੂਪ ਬਚਿਓ ਸਿਗਰੇ ਦਬਿ ਮਾਰੇ ॥੧੩੧੧॥
आनि परे रन भूमि मै जोर सो भूप बचिओ सिगरे दबि मारे ॥१३११॥

ते सर्व पृथ्वीवर पडले ज्यांच्या खाली शक्ती सिंह वगळता सर्वजण चिरडून मारले गेले.१३११.

ਜੇਤਕ ਡਾਰਿ ਦਏ ਨ੍ਰਿਪ ਪੈ ਗਿਰਿ ਤੇਤਕ ਬਾਨਨ ਸਾਥ ਨਿਵਾਰੇ ॥
जेतक डारि दए न्रिप पै गिरि तेतक बानन साथ निवारे ॥

(राक्षस) जितके पर्वत राजा (शक्तिसिंह) पडले आहेत, तितकेच त्याने बाणांनी रक्षण केले आहे.

ਜੇ ਰਜਨੀਚਰ ਠਾਢੇ ਹੁਤੇ ਸਕਤੇਸ ਬਲੀ ਤਿਹ ਓਰਿ ਪਧਾਰੇ ॥
जे रजनीचर ठाढे हुते सकतेस बली तिह ओरि पधारे ॥

राजाने (शक्तिसिंह) बाणांनी त्याच्यावर टाकलेल्या सर्व गोष्टी रोखल्या आणि तो पराक्रमी योद्धा आपल्या सामर्थ्याने तेथे पोहोचला, जिथे राक्षस उभे होते.

ਪਾਨਿ ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਲਏ ਬਲਵਾਨ ਸੁ ਘਾਇਲ ਏਕ ਕਰੇ ਇਕ ਮਾਰੇ ॥
पानि क्रिपान लए बलवान सु घाइल एक करे इक मारे ॥

या पराक्रमी योद्ध्याने आपली तलवार हातात घेऊन त्यांच्यापैकी काहींना जखमी केले आणि अनेकांना ठार केले

ਦੈਤ ਚਮੂੰ ਨ ਬਸਾਤ ਕਛੂ ਅਪਨੇ ਛਲ ਛਿਦ੍ਰਨਿ ਕੈ ਸਬ ਹਾਰੇ ॥੧੩੧੨॥
दैत चमूं न बसात कछू अपने छल छिद्रनि कै सब हारे ॥१३१२॥

दानवांची सेना आपल्या भ्रामक पद्धतींमुळे पराभूत होत होती असे काहीही करू शकले नाही/1312.

ਨ੍ਰਿਪ ਨੇ ਬਹੁਰੋ ਧਨੁ ਬਾਨ ਲਯੋ ਰਿਸ ਸਾਥ ਕੁਰੂਪ ਕੇ ਬੀਰ ਹਨੇ ॥
न्रिप ने बहुरो धनु बान लयो रिस साथ कुरूप के बीर हने ॥

राजाने धनुष्यबाण हातात घेऊन कुरूपला आपले लक्ष्य केले.

ਜੇਊ ਜੀਵਤ ਥੇ ਕਰਿ ਆਯੁਧ ਲੈ ਅਰਰਾਇ ਪਰੇ ਬਰਬੀਰ ਘਨੇ ॥
जेऊ जीवत थे करि आयुध लै अरराइ परे बरबीर घने ॥

जो जिवंत होता आणि त्याच्या हातात शस्त्रे होती, अनेक योद्धे चिरडले होते

ਜੇਊ ਆਨਿ ਲਰੇ ਬਿਨੁ ਪ੍ਰਾਨ ਕਰੇ ਰੁਪਿ ਠਾਢੇ ਲਰੇ ਕੋਊ ਸ੍ਰਉਨ ਸਨੇ ॥
जेऊ आनि लरे बिनु प्रान करे रुपि ठाढे लरे कोऊ स्रउन सने ॥

जो कोणी लढायला पुढे आला, तो निर्जीव झाला आणि अनेक जण रक्ताने माखलेले दिसले

ਮਨਿ ਯੌ ਉਪਮਾ ਉਪਜੀ ਰਿਤੁਰਾਜ ਸਮੈ ਦ੍ਰੁਮ ਕਿੰਸਕ ਲਾਲ ਬਨੇ ॥੧੩੧੩॥
मनि यौ उपमा उपजी रितुराज समै द्रुम किंसक लाल बने ॥१३१३॥

ते वसंत ऋतूतील लाल केसूच्या फुलांसारखे हलणारे दिसले.1313.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਸਕਤਿ ਸਿੰਘ ਤਿਹ ਸਮਰ ਮੈ ਬਹੁਰੋ ਸਸਤ੍ਰ ਸੰਭਾਰਿ ॥
सकति सिंघ तिह समर मै बहुरो ससत्र संभारि ॥

त्या युद्धात शक्ती सिंह यांनी पुन्हा शस्त्र हाती घेतले आहे

ਅਸੁਰ ਸੈਨ ਮੈ ਭਟ ਪ੍ਰਬਲ ਤੇ ਬਹੁ ਦਏ ਸੰਘਾਰ ॥੧੩੧੪॥
असुर सैन मै भट प्रबल ते बहु दए संघार ॥१३१४॥

त्या युद्धात, शस्त्रे धारण करून, शक्तीसिंहाने राक्षसांच्या सैन्यातील अनेक योद्धे मारले.1314.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਬਿਕ੍ਰਤਾਨਨ ਨਾਮ ਕਰੂਪ ਕੋ ਬਾਧਵ ਕੋਪ ਭਯੋ ਅਸਿ ਪਾਨਿ ਗਹਿਓ ॥
बिक्रतानन नाम करूप को बाधव कोप भयो असि पानि गहिओ ॥

'बिक्रतानन' नावाच्या कुरूप राक्षसाचा भाऊ रागाने भरला आणि त्याने हातात तलवार धरली.

ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਰਨ ਮੈ ਤਿਹ ਕੋ ਮਨ ਮੈ ਅਰਿ ਕੇ ਬਧਬੇ ਕੋ ਚਹਿਓ ॥
कबि स्याम कहै रन मै तिह को मन मै अरि के बधबे को चहिओ ॥

कुरूपचा भाऊ विकर्तनान याने अत्यंत रागाने आपली तलवार हातात धरली आणि शत्रूला मारण्याचा प्रयत्न केला.

ਸੁ ਧਵਾਇ ਕੈ ਸ੍ਯੰਦਨ ਆਯੋ ਤਹਾ ਨ ਟਰਿਓ ਵਹ ਜੁਧ ਹੀ ਕੋ ਉਮਹਿਓ ॥
सु धवाइ कै स्यंदन आयो तहा न टरिओ वह जुध ही को उमहिओ ॥

तो रथ चालवून तेथे आला आणि युद्धाच्या इच्छेने तेथून दूर गेला नाही.

ਸੁਨਿ ਰੇ ਸਕਤੇਸ ਸੰਭਾਰਿ ਸੰਘਾਰਤ ਹੋ ਤੁਮ ਕੋ ਇਹ ਭਾਤਿ ਕਹਿਓ ॥੧੩੧੫॥
सुनि रे सकतेस संभारि संघारत हो तुम को इह भाति कहिओ ॥१३१५॥

आपल्या मनात युद्धाचा आवेश घेऊन रथ चालवत तो तिथे पोहोचला आणि म्हणाला, हे राजा ! तुझी तलवार धर, मी तुला मारणार आहे.���1315.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਸਕਤਿ ਸਿੰਘ ਯਹਿ ਬਚਨਿ ਸੁਨਿ ਲੀਨੀ ਸਕਤਿ ਉਠਾਇ ॥
सकति सिंघ यहि बचनि सुनि लीनी सकति उठाइ ॥

हे शब्द ऐकून शक्तीसिंहाने भाला उचलला.

ਚਪਲਾ ਸੀ ਰਵਿ ਕਿਰਨ ਸੀ ਅਰਿ ਤਕਿ ਦਈ ਚਲਾਇ ॥੧੩੧੬॥
चपला सी रवि किरन सी अरि तकि दई चलाइ ॥१३१६॥

हे शब्द ऐकून शक्तीसिंहाने आपली शक्ती (शक्तिशाली शस्त्र) हातात घेतली आणि शत्रूकडे पाहत त्यांनी त्या शक्तीला, सूर्यकिरणांप्रमाणे वेगवान सोडले.1316.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਲਾਗਿ ਗਈ ਬਿਕ੍ਰਤਾਨਨ ਕੇ ਉਰਿ ਚੀਰ ਕੈ ਤਾ ਤਨ ਪਾਰ ਭਈ ॥
लागि गई बिक्रतानन के उरि चीर कै ता तन पार भई ॥

विकर्तनानच्या हृदयाला छेदणारी शक्ती शरीराच्या दुसऱ्या बाजूला घुसली

ਜਿਹ ਊਪਰਿ ਕੰਚਨ ਕੀ ਸਬ ਆਕ੍ਰਿਤ ਹੈ ਸਬ ਹੀ ਸੋਊ ਲੋਹ ਮਈ ॥
जिह ऊपरि कंचन की सब आक्रित है सब ही सोऊ लोह मई ॥

ज्या शरीरावर सोनेरी आकृत्या होत्या,

ਲਸਕੈ ਉਰਿ ਰਾਕਸ ਕੇ ਮਧ ਯੌ ਉਪਮਾ ਤਿਹ ਕੀ ਕਬਿ ਭਾਖ ਦਈ ॥
लसकै उरि राकस के मध यौ उपमा तिह की कबि भाख दई ॥

हे सर्व रक्ताने माखले होते

ਮਨੋ ਰਾਹੁ ਬਿਚਾਰ ਕੈ ਪੂਰਬ ਬੈਰ ਕੋ ਸੂਰਜ ਕੀ ਕਰਿ ਲੀਲ ਲਈ ॥੧੩੧੭॥
मनो राहु बिचार कै पूरब बैर को सूरज की करि लील लई ॥१३१७॥

शरीरात चाललेली ती शक्ती राहुने आपल्या शत्रुत्वाच्या स्मरणाने गिळलेल्या सूर्यासारखी दिसत होती.1317.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਉਤ ਬਰਛੀ ਕੇ ਲਗਤ ਹੀ ਪ੍ਰਾਨ ਤਜੇ ਬਲਵਾਨ ॥
उत बरछी के लगत ही प्रान तजे बलवान ॥

सुरवीरने (राक्षस) छातीवर भाला आदळताच प्राण त्याग केला.

ਸਬ ਦੈਤਨ ਕੋ ਮਨ ਡਰਿਓ ਹਾ ਹਾ ਕੀਓ ਬਖਾਨ ॥੧੩੧੮॥
सब दैतन को मन डरिओ हा हा कीओ बखान ॥१३१८॥

खंजीराच्या वाराने त्या पराक्रमी योद्ध्याने अखेरचा श्वास घेतला आणि सर्व पराक्रमी योद्धे, त्यांच्या मनात भीती निर्माण झाली, त्यांनी शोक केला.1318.

ਬਿਕ੍ਰਤਾਨਨ ਜਬ ਮਾਰਿਓ ਸਕਤਿ ਸਿੰਘ ਰਨਧੀਰਿ ॥
बिक्रतानन जब मारिओ सकति सिंघ रनधीरि ॥

जेव्हा बिक्रतननला बलवान शक्ती सिंहने मारले होते.

ਸੋ ਕੁਰੂਪ ਅਵਿਲੋਕ ਕੈ ਸਹਿ ਨ ਸਕਿਓ ਦੁਖੁ ਬੀਰ ॥੧੩੧੯॥
सो कुरूप अविलोक कै सहि न सकिओ दुखु बीर ॥१३१९॥

जेव्हा वीर शक्तीसिंहाने विकर्तनानचा वध केला तेव्हा कुरुपला आपल्या भावाच्या मृत्यूचे दुःख सहन करता आले नाही.1319.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या