श्री दसाम ग्रंथ

पान - 692


ਸੋਊ ਤਾ ਸਮਾਨੁ ਸੈਨਾਧਿਪਤਿ ਜਿਦਿਨ ਰੋਸ ਵਹੁ ਆਇ ਹੈ ॥
सोऊ ता समानु सैनाधिपति जिदिन रोस वहु आइ है ॥

तो आणि त्याच्यासारखा सेनापती त्या दिवशी रागावतील,

ਬਿਨੁ ਇਕ ਬਿਬੇਕ ਸੁਨਹੋ ਨ੍ਰਿਪਤਿ ਅਵਰ ਸਮੁਹਿ ਕੋ ਜਾਇ ਹੈ ॥੧੬੭॥
बिनु इक बिबेक सुनहो न्रिपति अवर समुहि को जाइ है ॥१६७॥

एका विवेकाला (भेदभाव न करता बुद्धी) प्रभावित न करता ते सर्वांवर सावली करेल.167.

ਪਾਰਸਨਾਥ ਬਾਚ ਮਛਿੰਦ੍ਰ ਸੋ ॥
पारसनाथ बाच मछिंद्र सो ॥

मत्स्येंद्राला उद्देशून पारसनाथांचे भाषण :

ਛਪੈ ਛੰਦ ॥
छपै छंद ॥

छपी श्लोक

ਸੁਨਹੁ ਮਛਿੰਦ੍ਰ ਬੈਨ ਕਹੋ ਤੁਹਿ ਬਾਤ ਬਿਚਛਨ ॥
सुनहु मछिंद्र बैन कहो तुहि बात बिचछन ॥

हे मत्स्येंद्र! ऐका, मी तुम्हाला एक वेगळी गोष्ट सांगतो

ਇਕ ਬਿਬੇਕ ਅਬਿਬੇਕ ਜਗਤ ਦ੍ਵੈ ਨ੍ਰਿਪਤਿ ਸੁਲਛਨ ॥
इक बिबेक अबिबेक जगत द्वै न्रिपति सुलछन ॥

विवेक आणि अविवेक दोघेही वेगळ्या वैशिष्ट्यांचे (जगाचे) राजे आहेत.

ਬਡ ਜੋਧਾ ਦੁਹੂੰ ਸੰਗ ਬਡੇ ਦੋਊ ਆਪ ਧਨੁਰਧਰ ॥
बड जोधा दुहूं संग बडे दोऊ आप धनुरधर ॥

दोघेही महान योद्धा आणि धनुर्धारी आहेत

ਏਕ ਜਾਤਿ ਇਕ ਪਾਤਿ ਏਕ ਹੀ ਮਾਤ ਜੋਧਾਬਰ ॥
एक जाति इक पाति एक ही मात जोधाबर ॥

दोघांची जात एकच आणि आई एकच

ਇਕ ਤਾਤ ਏਕ ਹੀ ਬੰਸ ਪੁਨਿ ਬੈਰ ਭਾਵ ਦੁਹ ਕਿਮ ਗਹੋ ॥
इक तात एक ही बंस पुनि बैर भाव दुह किम गहो ॥

दोघांचे बाप एकच आणि घराणे एकच, मग त्यांच्यात वैर कसे?

ਤਿਹ ਨਾਮ ਠਾਮ ਆਭਰਣ ਰਥ ਸਸਤ੍ਰ ਅਸਤ੍ਰ ਸਬ ਮੁਨਿ ਕਹੋ ॥੧੬੮॥
तिह नाम ठाम आभरण रथ ससत्र असत्र सब मुनि कहो ॥१६८॥

हे ऋषी! आता तुम्ही मला त्यांचे स्थान, नाव, अलंकार, रथ, शस्त्रे, शस्त्रे इत्यादींबद्दल सांगा.168.

ਮਛਿੰਦ੍ਰ ਬਾਚ ਪਾਰਸਨਾਥ ਸੋ ॥
मछिंद्र बाच पारसनाथ सो ॥

पारसनाथांना उद्देशून मत्स्येंद्राचे भाषण :

ਛਪੈ ਛੰਦ ॥
छपै छंद ॥

छपाई

ਅਸਿਤ ਬਰਣ ਅਬਿਬੇਕ ਅਸਿਤ ਬਾਜੀ ਰਥ ਸੋਭਤ ॥
असित बरण अबिबेक असित बाजी रथ सोभत ॥

अविवेककडे काळा रंग, काळा रथ आणि काळे घोडे आहेत

ਅਸਿਤ ਬਸਤ੍ਰ ਤਿਹ ਅੰਗਿ ਨਿਰਖਿ ਨਾਰੀ ਨਰ ਲੋਭਤ ॥
असित बसत्र तिह अंगि निरखि नारी नर लोभत ॥

आजूबाजूचे सर्व स्त्री-पुरुष त्याला पाहून त्याचे कपडेही काळे पडले आहेत

ਅਸਿਤ ਸਾਰਥੀ ਅਗ੍ਰ ਅਸਿਤ ਆਭਰਣ ਰਥੋਤਮ ॥
असित सारथी अग्र असित आभरण रथोतम ॥

त्याचा सारथीही काळा आहे, ज्याची वस्त्रेही काळी आहेत

ਅਸਿਤ ਧਨੁਖ ਕਰਿ ਅਸਿਤ ਧੁਜਾ ਜਾਨੁਕ ਪੁਰਖੋਤਮ ॥
असित धनुख करि असित धुजा जानुक पुरखोतम ॥

त्याचा रथ देखील अंधार आहे त्याचे धनुष्य आणि बॅनर सर्व काळे आहेत आणि तो स्वतःला एक उत्कृष्ट आणि श्रेष्ठ व्यक्ती समजतो.

ਇਹ ਛਬਿ ਨਰੇਸ ਅਬਿਬੇਕ ਨ੍ਰਿਪ ਜਗਤ ਜਯੰਕਰ ਮਾਨੀਯੈ ॥
इह छबि नरेस अबिबेक न्रिप जगत जयंकर मानीयै ॥

हे राजा! हे अविवेकचे सुंदर रूप आहे ज्याने त्याने जग जिंकले आहे

ਅਨਜਿਤ ਜਾਸੁ ਕਹ ਨ ਤਜੋ ਕ੍ਰਿਸਨ ਰੂਪ ਤਿਹ ਜਾਨੀਯੈ ॥੧੬੯॥
अनजित जासु कह न तजो क्रिसन रूप तिह जानीयै ॥१६९॥

तो अजिंक्य आहे आणि त्याला कृष्णाची उपमा मानतो.169.

ਪੁਹਪ ਧਨੁਖ ਅਲਿ ਪਨਚ ਮਤਸ ਜਿਹ ਧੁਜਾ ਬਿਰਾਜੈ ॥
पुहप धनुख अलि पनच मतस जिह धुजा बिराजै ॥

प्रेमाच्या देवतेच्या या प्रतिरूपात, तो एक शोभिवंत पुरुष आहे आणि त्याचा बॅनर तेजस्वी दिसतो.

ਬਾਜਤ ਝਾਝਰ ਤੂਰ ਮਧੁਰ ਬੀਨਾ ਧੁਨਿ ਬਾਜੈ ॥
बाजत झाझर तूर मधुर बीना धुनि बाजै ॥

त्याच्या चारही बाजूंनी सुंदर आणि गोड वाजवले जाते आणि हॉर्न वाजविला जातो

ਸਬ ਬਜੰਤ੍ਰ ਜਿਹ ਸੰਗ ਬਜਤ ਸੁੰਦਰ ਛਬ ਸੋਹਤ ॥
सब बजंत्र जिह संग बजत सुंदर छब सोहत ॥

त्याच्यासोबत सर्व प्रकारची वाद्ये वाजवली जात आहेत

ਸੰਗ ਸੈਨ ਅਬਲਾ ਸੰਬੂਹ ਸੁਰ ਨਰ ਮੁਨਿ ਮੋਹਤ ॥
संग सैन अबला संबूह सुर नर मुनि मोहत ॥

त्याच्यासोबत महिलांचा समूह नेहमीच असतो आणि या स्त्रिया देव, पुरुष आणि ऋषींचे मन मोहित करतात

ਅਸ ਮਦਨ ਰਾਜ ਰਾਜਾ ਨ੍ਰਿਪਤਿ ਜਿਦਿਨ ਕ੍ਰੁਧ ਕਰਿ ਧਾਇ ਹੈ ॥
अस मदन राज राजा न्रिपति जिदिन क्रुध करि धाइ है ॥

ज्या दिवशी हा अविवेक संतप्त होऊन प्रेमाची देवता म्हणून पुढे येईल.

ਬਿਨੁ ਇਕ ਬਿਬੇਕ ਤਾ ਕੇ ਸਮੁਹਿ ਅਉਰ ਦੂਸਰ ਕੋ ਜਾਇ ਹੈ ॥੧੭੦॥
बिनु इक बिबेक ता के समुहि अउर दूसर को जाइ है ॥१७०॥

केवळ विवेकाशिवाय त्याच्यापुढे कोणीही उभे राहू शकणार नाही.170.

ਕਰਤ ਨ੍ਰਿਤ ਸੁੰਦਰੀ ਬਜਤ ਬੀਨਾ ਧੁਨਿ ਮੰਗਲ ॥
करत न्रित सुंदरी बजत बीना धुनि मंगल ॥

सुंदर मुलींनी गीते वाजवली, आनंदाची गाणी गायली आणि नृत्य केले

ਉਪਜਤ ਰਾਗ ਸੰਬੂਹ ਬਜਤ ਬੈਰਾਰੀ ਬੰਗਲਿ ॥
उपजत राग संबूह बजत बैरारी बंगलि ॥

संगीताच्या रीतींचा एकत्रित आवाज बैरारी ऐकला गेला, बंगाली स्त्री संगीताची रीती वाजवली गेली 171

ਭੈਰਵ ਰਾਗ ਬਸੰਤ ਦੀਪ ਹਿੰਡੋਲ ਮਹਾ ਸੁਰ ॥
भैरव राग बसंत दीप हिंडोल महा सुर ॥

भैरव, बसंत, दीपक, हिंदोळ इत्यादींचा सुरेख आवाज.

ਉਘਟਤ ਤਾਨ ਤਰੰਗ ਸੁਨਤ ਰੀਝਤ ਧੁਨਿ ਸੁਰ ਨਰ ॥
उघटत तान तरंग सुनत रीझत धुनि सुर नर ॥

अशा खेळपट्टीवर उठला की सर्व पुरुष महिला मोहित झाल्या

ਇਹ ਛਬਿ ਪ੍ਰਭਾਵ ਰਿਤੁ ਰਾਜ ਨ੍ਰਿਪ ਜਿਦਿਨ ਰੋਸ ਕਰਿ ਧਾਇ ਹੈ ॥
इह छबि प्रभाव रितु राज न्रिप जिदिन रोस करि धाइ है ॥

या प्रतिमा आणि प्रभावाचा राजा 'वसंत' ('ऋतुराज') त्या दिवशी रागाने हल्ला करेल,

ਬਿਨੁ ਇਕ ਬਿਬੇਕ ਤਾ ਕੇ ਨ੍ਰਿਪਤਿ ਅਉਰ ਸਮੁਹਿ ਕੋ ਜਾਇ ਹੈ ॥੧੭੧॥
बिनु इक बिबेक ता के न्रिपति अउर समुहि को जाइ है ॥१७१॥

या सर्व आचरणाच्या प्रभावाने हे राजा ! ज्या दिवशी तो हल्ला करेल, तेव्हा विवेकाचा अवलंब केल्याशिवाय त्याचा सामना कोण करू शकेल?

ਸੋਰਠਿ ਸਾਰੰਗ ਸੁਧ ਮਲਾਰ ਬਿਭਾਸ ਸਰਬਿ ਗਨਿ ॥
सोरठि सारंग सुध मलार बिभास सरबि गनि ॥

सोरठ, सारंग, शुध्द मलार, बिभास इत्यादी सर्व (राग) गण आहेत

ਰਾਮਕਲੀ ਹਿੰਡੋਲ ਗੌਡ ਗੂਜਰੀ ਮਹਾ ਧੁਨਿ ॥
रामकली हिंडोल गौड गूजरी महा धुनि ॥

सारंग, शुध्द मल्हार, विभास, रामकली, हिंदोळ, गौर, गुजरी यांचे ते शोभिवंत सूर पाहिले आणि ऐकले.

ਲਲਤ ਪਰਜ ਗਵਰੀ ਮਲਾਰ ਕਾਨੜਾ ਮਹਾ ਛਬਿ ॥
ललत परज गवरी मलार कानड़ा महा छबि ॥

ललट, पर्ज, गौरी, मल्हार आणि कानरा यांची महान प्रतिमा;

ਜਾਹਿ ਬਿਲੋਕਤ ਬੀਰ ਸਰਬ ਤੁਮਰੇ ਜੈ ਹੈ ਦਬਿ ॥
जाहि बिलोकत बीर सरब तुमरे जै है दबि ॥

ललित, पराज, गौरी, मल्हार, कानरा इत्यादी तुझ्यासारखे योद्धे त्याच्या चकचकीत गाडले गेले आहेत.

ਇਹ ਬਿਧਿ ਨਰੇਸ ਰਿਤੁ ਰਾਜ ਨ੍ਰਿਪ ਮਦਨ ਸੂਅਨ ਜਬ ਗਰਜ ਹੈ ॥
इह बिधि नरेस रितु राज न्रिप मदन सूअन जब गरज है ॥

हा ऋतूंचा राजा कामदेवाचा पुत्र (सुयान) आहे, जेव्हा वसंत ऋतू गर्जना करतो,

ਬਿਨੁ ਇਕ ਗ੍ਯਾਨ ਸੁਨ ਹੋ ਨ੍ਰਿਪਤਿ ਸੁ ਅਉਰ ਦੂਸਰ ਕੋ ਬਰਜਿ ਹੈ ॥੧੭੨॥
बिनु इक ग्यान सुन हो न्रिपति सु अउर दूसर को बरजि है ॥१७२॥

अशा प्रकारे, चांगल्या ऋतूत बसंत, जेव्हा अविवेक प्रेमदेवतेच्या उपमाने गर्जना करतील, तेव्हा नकळत, हे राजा! त्याला कोण शिक्षा देईल? १७२.

ਕਊਧਤ ਦਾਮਨਿ ਸਘਨ ਸਘਨ ਘੋਰਤ ਚਹੁਦਿਸ ਘਨ ॥
कऊधत दामनि सघन सघन घोरत चहुदिस घन ॥

(जसे) हिंसक बदलांमध्ये वीज चमकते आणि चारही दिशांना हिंसकपणे परत येते.

ਮੋਹਿਤ ਭਾਮਿਨ ਸਘਨ ਡਰਤ ਬਿਰਹਨਿ ਤ੍ਰਿਯ ਲਖਿ ਮਨਿ ॥
मोहित भामिन सघन डरत बिरहनि त्रिय लखि मनि ॥

जेव्हा चारही दिशांनी ढग घेरतील, विजांचा लखलखाट होईल, अशा वातावरणात प्रेम-रोगी स्त्रिया मनाला भुरळ घालतील.

ਬੋਲਤ ਦਾਦੁਰ ਮੋਰ ਸਘਨ ਝਿਲੀ ਝਿੰਕਾਰਤ ॥
बोलत दादुर मोर सघन झिली झिंकारत ॥

बेडूक आणि मोरांचे आवाज आणि आर्बरचे घुटमळणारे आवाज ऐकू येतील

ਦੇਖਤ ਦ੍ਰਿਗਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਮਿਤ ਮੁਨਿ ਮਨ ਬ੍ਰਿਤ ਹਾਰਤ ॥
देखत द्रिगन प्रभाव अमित मुनि मन ब्रित हारत ॥

वासनांध स्त्रियांच्या मादक डोळ्यांचा प्रभाव पाहून ऋषीमुनीही आपल्या व्रतापासून मागे पडतात आणि त्यांच्या मनात पराभूत होतात.

ਇਹ ਬਿਧਿ ਹੁਲਾਸ ਮਦਨਜ ਦੂਸਰ ਜਿਦਿਨ ਚਟਕ ਦੈ ਸਟਕ ਹੈ ॥
इह बिधि हुलास मदनज दूसर जिदिन चटक दै सटक है ॥

असा 'हुलस' म्हणजे सुरमा, कामदेवाचा दुसरा पुत्र, ज्या दिवशी तो निघून जाईल (पूर्वी)

ਬਿਨੁ ਇਕ ਬਿਬੇਕ ਸੁਨਹੋ ਨ੍ਰਿਪਤਿ ਅਉਰ ਦੂਸਰ ਕੋ ਹਟਕ ਹੈ ॥੧੭੩॥
बिनु इक बिबेक सुनहो न्रिपति अउर दूसर को हटक है ॥१७३॥

ज्या दिवशी असे आनंदमय वातावरण पूर्ण तेजाने प्रकट होईल, तेव्हा हे राजा! मला सांग, त्या दिवशी त्याचा प्रभाव विवेक कोण नाकारेल?१७३.

ਤ੍ਰਿਤੀਆ ਪੁਤ੍ਰ ਅਨੰਦ ਜਿਦਿਨ ਸਸਤ੍ਰਨ ਕਹੁ ਧਰਿ ਹੈ ॥
त्रितीआ पुत्र अनंद जिदिन ससत्रन कहु धरि है ॥

(कामदेवाचा) तिसरा मुलगा 'आनंद' ज्या दिवशी तो चिलखत धारण करेल.

ਕਰਿ ਹੈ ਚਿਤ੍ਰ ਬਚਿਤ੍ਰ ਸੁ ਰਣ ਸੁਰ ਨਰ ਮੁਨਿ ਡਰਿ ਹੈ ॥
करि है चित्र बचित्र सु रण सुर नर मुनि डरि है ॥

जेव्हा आनंदाच्या प्रतिरूपात तो शस्त्रे धारण करून विचित्र पद्धतीने युद्ध करील, तेव्हा ऋषी भयभीत होतील.

ਕੋ ਭਟ ਧਰਿ ਹੈ ਧੀਰ ਜਿਦਿਨ ਸਾਮੁਹਿ ਵਹ ਐ ਹੈ ॥
को भट धरि है धीर जिदिन सामुहि वह ऐ है ॥

ज्या दिवशी तो प्रकट होईल, त्या दिवशी काय शूर माणूस सहन करू शकेल.

ਸਭ ਕੋ ਤੇਜ ਪ੍ਰਤਾਪ ਛਿਨਕ ਭੀਤਰ ਹਰ ਲੈ ਹੈ ॥
सभ को तेज प्रताप छिनक भीतर हर लै है ॥

असा योद्धा कोण आहे, जो धीर धरून त्याचा सामना करेल? तो क्षणार्धात सर्वांचे वैभव पळवून नेईल

ਇਹ ਬਿਧਿ ਅਨੰਦ ਦੁਰ ਧਰਖ ਭਟ ਜਿਦਿਨ ਸਸਤ੍ਰ ਗਹ ਮਿਕ ਹੈ ॥
इह बिधि अनंद दुर धरख भट जिदिन ससत्र गह मिक है ॥

अशा रीतीने ज्या दिवशी हा अत्याचारी योद्धा शस्त्रे घेऊन लढायला येईल, त्या दिवशी,

ਬਿਨੁ ਇਕ ਧੀਰਜ ਸੁਨਿ ਰੇ ਨ੍ਰਿਪਤਿ ਸੁ ਅਉਰ ਨ ਦੂਸਰਿ ਟਿਕ ਹੈ ॥੧੭੪॥
बिनु इक धीरज सुनि रे न्रिपति सु अउर न दूसरि टिक है ॥१७४॥

हे राजा! धीर धरणाऱ्याशिवाय दुसरे कोणीही तेथे राहणार नाही.१७४.