श्री दसाम ग्रंथ

पान - 204


ਨਰਾਜ ਛੰਦ ॥
नराज छंद ॥

नरज श्लोक

ਨਚਿੰਤ ਭੂਪ ਚਿੰਤ ਧਾਮ ਰਾਮ ਰਾਇ ਆਇ ਹੈਂ ॥
नचिंत भूप चिंत धाम राम राइ आइ हैं ॥

��हे राजा ! सर्व चिंता सोडून तू तुझ्या घरी जा, राजा राम तुझ्या घरी येईल

ਦੁਰੰਤ ਦੁਸਟ ਜੀਤ ਕੈ ਸੁ ਜੈਤ ਪਤ੍ਰ ਪਾਇ ਹੈਂ ॥
दुरंत दुसट जीत कै सु जैत पत्र पाइ हैं ॥

जुलमींवर विजय मिळवल्यानंतर तो सर्वांकडून विजयाचे कृत्य प्राप्त करेल

ਅਖਰਬ ਗਰਬ ਜੇ ਭਰੇ ਸੁ ਸਰਬ ਗਰਬ ਘਾਲ ਹੈਂ ॥
अखरब गरब जे भरे सु सरब गरब घाल हैं ॥

तो अहंकारी लोकांच्या अभिमानाचा चक्काचूर करील

ਫਿਰਾਇ ਛਤ੍ਰ ਸੀਸ ਪੈ ਛਤੀਸ ਛੋਣ ਪਾਲ ਹੈਂ ॥੩੯॥
फिराइ छत्र सीस पै छतीस छोण पाल हैं ॥३९॥

त्याच्या डोक्यावर राजेशाही छत असल्याने, तो सर्व टिकेल.39.

ਅਖੰਡ ਖੰਡ ਖੰਡ ਕੈ ਅਡੰਡ ਡੰਡ ਦੰਡ ਹੈਂ ॥
अखंड खंड खंड कै अडंड डंड दंड हैं ॥

तो पराक्रमी लोकांचा त्याग करील आणि ज्यांना आजपर्यंत कोणीही शिक्षा करू शकले नाही त्यांना शिक्षा करील.

ਅਜੀਤ ਜੀਤ ਜੀਤ ਕੈ ਬਿਸੇਖ ਰਾਜ ਮੰਡ ਹੈਂ ॥
अजीत जीत जीत कै बिसेख राज मंड हैं ॥

अजिंक्यांवर विजय मिळवून आणि सर्व दोष दूर करून तो आपले कार्यक्षेत्र वाढवेल.

ਕਲੰਕ ਦੂਰ ਕੈ ਸਭੈ ਨਿਸੰਕ ਲੰਕ ਘਾਇ ਹੈਂ ॥
कलंक दूर कै सभै निसंक लंक घाइ हैं ॥

सर्व कलंक दूर करीन आणि लंकेला अभिमानाने मारीन,

ਸੁ ਜੀਤ ਬਾਹ ਬੀਸ ਗਰਬ ਈਸ ਕੋ ਮਿਟਾਇ ਹੈਂ ॥੪੦॥
सु जीत बाह बीस गरब ईस को मिटाइ हैं ॥४०॥

तो लंका नक्कीच जिंकेल आणि रावणावर विजय मिळवून त्याचा अभिमान चकनाचूर करेल.40.

ਸਿਧਾਰ ਭੂਪ ਧਾਮ ਕੋ ਇਤੋ ਨ ਸੋਕ ਕੋ ਧਰੋ ॥
सिधार भूप धाम को इतो न सोक को धरो ॥

हे राजन! घरी जा, रताइतके दु:खी होऊ नकोस

ਬੁਲਾਇ ਬਿਪ ਛੋਣ ਕੇ ਅਰੰਭ ਜਗ ਕੋ ਕਰੋ ॥
बुलाइ बिप छोण के अरंभ जग को करो ॥

��हे राजा ! चिंता सोडून घरी जा आणि ब्राह्मणांना बोलावून यज्ञ सुरू करा.

ਸੁਣੰਤ ਬੈਣ ਰਾਵ ਰਾਜਧਾਨੀਐ ਸਿਧਾਰੀਅੰ ॥
सुणंत बैण राव राजधानीऐ सिधारीअं ॥

राजा दशरथ हे शब्द ऐकून राजधानीला गेला

ਬੁਲਾਇ ਕੈ ਬਸਿਸਟ ਰਾਜਸੂਇ ਕੋ ਸੁਧਾਰੀਅੰ ॥੪੧॥
बुलाइ कै बसिसट राजसूइ को सुधारीअं ॥४१॥

हे शब्द ऐकून राजा आपल्या राजधानीत आला आणि वसिष्ठ ऋषींना बोलावून त्याने राजसूय यज्ञ करण्याचा निश्चय केला.41.

ਅਨੇਕ ਦੇਸ ਦੇਸ ਕੇ ਨਰੇਸ ਬੋਲ ਕੈ ਲਏ ॥
अनेक देस देस के नरेस बोल कै लए ॥

राजा दशरथाने देशांच्या सेनापतींना बोलावले

ਦਿਜੇਸ ਬੇਸ ਬੇਸ ਕੇ ਛਿਤੇਸ ਧਾਮ ਆ ਗਏ ॥
दिजेस बेस बेस के छितेस धाम आ गए ॥

त्याने अनेक देशांतील राजांना निमंत्रित केले आणि विविध वेशातील ब्राह्मणही तेथे पोहोचले.

ਅਨੇਕ ਭਾਤ ਮਾਨ ਕੈ ਦਿਵਾਨ ਬੋਲ ਕੈ ਲਏ ॥
अनेक भात मान कै दिवान बोल कै लए ॥

वजीरांना (दिवाण) विविध सन्मान देऊन बोलावले.

ਸੁ ਜਗ ਰਾਜਸੂਇ ਕੋ ਅਰੰਭ ਤਾ ਦਿਨਾ ਭਏ ॥੪੨॥
सु जग राजसूइ को अरंभ ता दिना भए ॥४२॥

राजाने सर्वांचा अनेक प्रकारे सन्मान केला आणि राजसूय यज्ञ सुरू झाला.42.

ਸੁ ਪਾਦਿ ਅਰਘ ਆਸਨੰ ਅਨੇਕ ਧੂਪ ਦੀਪ ਕੈ ॥
सु पादि अरघ आसनं अनेक धूप दीप कै ॥

पाय धुण्यासाठी पाणी, मुद्रा, धूप, दिवा देऊन

ਪਖਾਰਿ ਪਾਇ ਬ੍ਰਹਮਣੰ ਪ੍ਰਦਛਣਾ ਬਿਸੇਖ ਦੈ ॥
पखारि पाइ ब्रहमणं प्रदछणा बिसेख दै ॥

ब्राह्मणांचे पाय धुवून त्यांना आसन दिले आणि उदबत्त्या आणि मातीचे दिवे जाळून राजाने ब्राह्मणांची विशेष प्रदक्षिणा केली.

ਕਰੋਰ ਕੋਰ ਦਛਨਾ ਦਿਜੇਕ ਏਕ ਕਉ ਦਈ ॥
करोर कोर दछना दिजेक एक कउ दई ॥

प्रत्येकाला (ब्राह्मण) करोडो रुपये दिले.

ਸੁ ਜਗ ਰਾਜਸੂਇ ਕੀ ਅਰੰਭ ਤਾ ਦਿਨਾ ਭਈ ॥੪੩॥
सु जग राजसूइ की अरंभ ता दिना भई ॥४३॥

त्याने प्रत्येक ब्राह्मणाला धार्मिक भेट म्हणून लाखो नाणी दिली आणि अशा प्रकारे राजसूय यज्ञ सुरू झाला.43.

ਨਟੇਸ ਦੇਸ ਦੇਸ ਕੇ ਅਨੇਕ ਗੀਤ ਗਾਵਹੀ ॥
नटेस देस देस के अनेक गीत गावही ॥

देशांतील नट-राजे (आये जो) अनेक गाणी म्हणत.

ਅਨੰਤ ਦਾਨ ਮਾਨ ਲੈ ਬਿਸੇਖ ਸੋਭ ਪਾਵਹੀ ॥
अनंत दान मान लै बिसेख सोभ पावही ॥

निरनिराळ्या देशांतून आलेले विनोदी कलाकार आणि मंडळी गाणी म्हणू लागली आणि विविध प्रकारचे मान-सन्मान मिळवून ते एका विशिष्ट पद्धतीने व्यवस्थित बसले.

ਪ੍ਰਸੰਨਿ ਲੋਗ ਜੇ ਭਏ ਸੁ ਜਾਤ ਕਉਨ ਤੇ ਕਹੇ ॥
प्रसंनि लोग जे भए सु जात कउन ते कहे ॥

जनता खूश झाली असे कोणत्या बाजूने म्हणता येईल?

ਬਿਮਾਨ ਆਸਮਾਨ ਕੇ ਪਛਾਨ ਮੋਨ ਹੁਐ ਰਹੇ ॥੪੪॥
बिमान आसमान के पछान मोन हुऐ रहे ॥४४॥

लोकांचा आनंद अवर्णनीय आहे आणि आकाशात इतकी हवाई वाहने होती की त्यांना ओळखता येत नाही.44.

ਹੁਤੀ ਜਿਤੀ ਅਪਛਰਾ ਚਲੀ ਸੁਵਰਗ ਛੋਰ ਕੈ ॥
हुती जिती अपछरा चली सुवरग छोर कै ॥

(इंद्राच्या दरबारात) सर्व अप्सरा स्वर्ग सोडून आल्या.

ਬਿਸੇਖ ਹਾਇ ਭਾਇ ਕੈ ਨਚੰਤ ਅੰਗ ਮੋਰ ਕੈ ॥
बिसेख हाइ भाइ कै नचंत अंग मोर कै ॥

स्वर्गातून निघालेल्या स्वर्गीय दांपत्या विशेष आसनात हातपाय फिरवत नाचत होत्या.

ਬਿਅੰਤ ਭੂਪ ਰੀਝਹੀ ਅਨੰਤ ਦਾਨ ਪਾਵਹੀਂ ॥
बिअंत भूप रीझही अनंत दान पावहीं ॥

अनेक राजे (त्यांचे नृत्य पाहून) आनंदित झाले आणि (त्यांना) त्यांच्याकडून अमर्याद दान (बक्षिसे) मिळाली.

ਬਿਲੋਕਿ ਅਛਰਾਨ ਕੋ ਅਪਛਰਾ ਲਜਾਵਹੀਂ ॥੪੫॥
बिलोकि अछरान को अपछरा लजावहीं ॥४५॥

अनेक राजे आपल्या आनंदात दानधर्म करत होते आणि आपल्या सुंदर राण्यांना पाहून स्वर्गीय कन्या लाजत होत्या.45.

ਅਨੰਤ ਦਾਨ ਮਾਨ ਦੈ ਬੁਲਾਇ ਸੂਰਮਾ ਲਏ ॥
अनंत दान मान दै बुलाइ सूरमा लए ॥

नाना प्रकारच्या देणग्या व सन्मान देऊन वीरांना पाचारण केले

ਦੁਰੰਤ ਸੈਨ ਸੰਗ ਦੈ ਦਸੋ ਦਿਸਾ ਪਠੈ ਦਏ ॥
दुरंत सैन संग दै दसो दिसा पठै दए ॥

विविध प्रकारच्या भेटवस्तू आणि सन्मान देऊन, राजाने अनेक पराक्रमी वीरांना बोलावले आणि त्यांना त्याच्या कठोर सैन्यासह सर्व दहा दिशांना पाठवले.

ਨਰੇਸ ਦੇਸ ਦੇਸ ਕੇ ਨ੍ਰਿਪੇਸ ਪਾਇ ਪਾਰੀਅੰ ॥
नरेस देस देस के न्रिपेस पाइ पारीअं ॥

(त्यांनी) देशांतील राजे जिंकून महाराज दशरथाच्या चरणी ठेवले.

ਮਹੇਸ ਜੀਤ ਕੈ ਸਭੈ ਸੁ ਛਤ੍ਰਪਤ੍ਰ ਢਾਰੀਅੰ ॥੪੬॥
महेस जीत कै सभै सु छत्रपत्र ढारीअं ॥४६॥

त्यांनी अनेक देशांचे राजे जिंकून त्यांना दशरथाच्या अधीन केले आणि त्यामुळेच सर्व जगाचे राजे जिंकून त्यांना सार्वभौम दशरथांच्या समोर आणले.४६.

ਰੂਆਮਲ ਛੰਦ ॥
रूआमल छंद ॥

रुआमल श्लोक

ਜੀਤ ਜੀਤ ਨ੍ਰਿਪੰ ਨਰੇਸੁਰ ਸਤ੍ਰ ਮਿਤ੍ਰ ਬੁਲਾਇ ॥
जीत जीत न्रिपं नरेसुर सत्र मित्र बुलाइ ॥

(दशरथ) महाराजांनी सर्व राजांना जिंकून घेऊन सर्व मित्र शत्रूंना बोलावले.

ਬਿਪ੍ਰ ਆਦਿ ਬਿਸਿਸਟ ਤੇ ਲੈ ਕੈ ਸਭੈ ਰਿਖਰਾਇ ॥
बिप्र आदि बिसिसट ते लै कै सभै रिखराइ ॥

प्रकार जिंकल्यानंतर दशरथ राजाने शत्रू आणि मित्र, वसिष्ठ सारख्या ऋषी आणि ब्राह्मणांना एकत्र बोलावले.

ਕ੍ਰੁਧ ਜੁਧ ਕਰੇ ਘਨੇ ਅਵਗਾਹਿ ਗਾਹਿ ਸੁਦੇਸ ॥
क्रुध जुध करे घने अवगाहि गाहि सुदेस ॥

संतप्त झालेल्या सैन्याने अनेक युद्धे केली आणि निर्जन देश ताब्यात घेतले.

ਆਨ ਆਨ ਅਵਧੇਸ ਕੇ ਪਗ ਲਾਗੀਅੰ ਅਵਨੇਸ ॥੪੭॥
आन आन अवधेस के पग लागीअं अवनेस ॥४७॥

ज्यांनी त्याचे वर्चस्व मान्य केले नाही, त्यांनी मोठ्या क्रोधाने त्यांचा नाश केला आणि अशा प्रकारे सर्व पृथ्वीवरील राजे औधच्या राजाच्या अधीन झाले.47.

ਭਾਤਿ ਭਾਤਿਨ ਦੈ ਲਏ ਸਨਮਾਨ ਆਨ ਨ੍ਰਿਪਾਲ ॥
भाति भातिन दै लए सनमान आन न्रिपाल ॥

त्याने विविध प्रसाद (राजांना सामग्री) दिली आणि राजा दशरथाकडूनही सन्मान प्राप्त केला.

ਅਰਬ ਖਰਬਨ ਦਰਬ ਦੈ ਗਜ ਰਾਜ ਬਾਜ ਬਿਸਾਲ ॥
अरब खरबन दरब दै गज राज बाज बिसाल ॥

सर्व राजांना विविध प्रकारे सन्मानित करण्यात आले, त्यांना लाखो आणि अब्जावधी सोन्याचे नाणे समतुल्य संपत्ती, हत्ती आणि घोडे देण्यात आले.

ਹੀਰ ਚੀਰਨ ਕੋ ਸਕੈ ਗਨ ਜਟਤ ਜੀਨ ਜਰਾਇ ॥
हीर चीरन को सकै गन जटत जीन जराइ ॥

हिरे जडलेले चिलखत आणि सोन्याने जडवलेल्या खोगीरांची मोजणी कोण करू शकेल?

ਭਾਉ ਭੂਖਨ ਕੋ ਕਹੈ ਬਿਧ ਤੇ ਨ ਜਾਤ ਬਤਾਇ ॥੪੮॥
भाउ भूखन को कहै बिध ते न जात बताइ ॥४८॥

हिरे जडवलेली वस्त्रे आणि रत्नांनी जडवलेल्या घोड्यांच्या खोगीरांची गणती करता येत नाही आणि ब्रह्मदेवही अलंकारांची भव्यता वर्णन करू शकत नाहीत.48.

ਪਸਮ ਬਸਤ੍ਰ ਪਟੰਬਰਾਦਿਕ ਦੀਏ ਭੂਪਨ ਭੂਪ ॥
पसम बसत्र पटंबरादिक दीए भूपन भूप ॥

दशरथ राजाने राजांना लोकरी आणि रेशमी वस्त्रे दिली होती.

ਰੂਪ ਅਰੂਪ ਸਰੂਪ ਸੋਭਿਤ ਕਉਨ ਇੰਦ੍ਰ ਕਰੂਪੁ ॥
रूप अरूप सरूप सोभित कउन इंद्र करूपु ॥

लोकरी आणि रेशमी वस्त्रे राजाने दिली आणि सर्व लोकांचे सौंदर्य पाहून असे वाटले की त्यांच्यापुढे इंद्रही कुरूप आहे.

ਦੁਸਟ ਪੁਸਟ ਤ੍ਰਸੈ ਸਭੈ ਥਰਹਰਯੋ ਸੁਨਿ ਗਿਰਰਾਇ ॥
दुसट पुसट त्रसै सभै थरहरयो सुनि गिरराइ ॥

सर्व महान शत्रू थरथर कापले, (दानाचे) सुमेर पर्वत हादरले आणि

ਕਾਟਿ ਕਾਟਿਨ ਦੈ ਮੁਝੈ ਨ੍ਰਿਪ ਬਾਟਿ ਬਾਟਿ ਲੁਟਾਇ ॥੪੯॥
काटि काटिन दै मुझै न्रिप बाटि बाटि लुटाइ ॥४९॥

सर्व अत्याचारी भयभीत झाले आणि सुमेरू पर्वतही या भीतीने थरथर कापला की राजा त्याला कापून त्याचे तुकडे सहभागींना वाटून देऊ नयेत.49.

ਬੇਦ ਧੁਨਿ ਕਰਿ ਕੈ ਸਭੈ ਦਿਜ ਕੀਅਸ ਜਗ ਅਰੰਭ ॥
बेद धुनि करि कै सभै दिज कीअस जग अरंभ ॥

वेदांच्या नादाने सर्व ब्राह्मणांनी यज्ञ सुरू केला.

ਭਾਤਿ ਭਾਤਿ ਬੁਲਾਇ ਹੋਮਤ ਰਿਤ ਜਾਨ ਅਸੰਭ ॥
भाति भाति बुलाइ होमत रित जान असंभ ॥

सर्व ब्राह्मणांनी मंत्रांच्या अनुषंगाने हवन (अग्नीपूजा) करून वैदिक पठण करून यज्ञ सुरू केला.