श्री दसाम ग्रंथ

पान - 410


ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਨਿਹਾਰ ਕੈ ਰਾਮ ਕੀ ਓਰਿ ਧਵਾਇ ਤਹਾ ਰਥੁ ਜਾਇ ਪਰਿਯੋ ॥
कबि स्याम निहार कै राम की ओरि धवाइ तहा रथु जाइ परियो ॥

कवी म्हणतो की बलरामाकडे पाहून त्याने आपला रथ त्याच्याकडे धावला आणि नंतर तो त्याच्यावर पडला

ਤਜਿ ਸੰਕ ਨਿਸੰਕ ਹੁਇ ਜੁਧ ਕਰਿਯੋ ਜਦੁਬੀਰ ਕਹਾ ਤਿਨ ਯੌ ਉਚਰਿਯੋ ॥
तजि संक निसंक हुइ जुध करियो जदुबीर कहा तिन यौ उचरियो ॥

कृष्ण म्हणाले, तो धनसिंह आहे, जो निर्भयपणे लढला

ਧਨਿ ਹੈ ਧਨ ਸਿੰਘ ਬਲੀ ਹਰਿ ਕੇ ਸਮੁਹੇ ਲਰਿ ਕੈ ਭਵ ਸਿੰਧ ਤਰਿਯੋ ॥੧੧੨੧॥
धनि है धन सिंघ बली हरि के समुहे लरि कै भव सिंध तरियो ॥११२१॥

त्याला ब्राव्हो, जो त्याच्याशी समोरासमोर लढला आणि विश्व-महासागर ओलांडून गेला.���1121.

ਪ੍ਰੇਮ ਸੋ ਯੌ ਕਹਿ ਕੈ ਮੁਖ ਤੇ ਪਰਲੋਕ ਸੁ ਲੋਕ ਰਹੇ ਸੁ ਬਿਚਾਰਿਯੋ ॥
प्रेम सो यौ कहि कै मुख ते परलोक सु लोक रहे सु बिचारियो ॥

असे प्रेमाने सांगून कृष्णाने आपल्या या आणि पुढील जगाच्या जीवनाचा विचार केला

ਤੇਜ ਪ੍ਰਚੰਡ ਬਡੋ ਬਰਛਾ ਰਿਸ ਕੈ ਕਰਿ ਮੈ ਗਜ ਸਿੰਘ ਸੰਭਾਰਿਯੋ ॥
तेज प्रचंड बडो बरछा रिस कै करि मै गज सिंघ संभारियो ॥

या बाजूला गजसिंगने प्रचंड रागाने आपली भयानक भाला हातात घेतली.

ਜਾਹੁ ਕਹਾ ਬਲਭਦ੍ਰ ਅਬੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਇਹ ਭਾਤਿ ਉਚਾਰਿਯੋ ॥
जाहु कहा बलभद्र अबै कबि स्याम कहै इह भाति उचारियो ॥

कवी श्याम म्हणतात, 'आता कुठे जाणार बलराम', असे म्हणतात.

ਸੋ ਬਰ ਕੈ ਕਰ ਕੋ ਤਨ ਕੋ ਜਦੁਬੀਰ ਕੇ ਭ੍ਰਾਤ ਕੇ ਊਪਰਿ ਡਾਰਿਯੋ ॥੧੧੨੨॥
सो बर कै कर को तन को जदुबीर के भ्रात के ऊपरि डारियो ॥११२२॥

आणि बलरामांना असे म्हणत प्रहार केला, हे बलराम! आता तुम्ही तुमच्या सुरक्षिततेसाठी कुठे जाणार?���1122.

ਆਵਤ ਇਉ ਬਰਛਾ ਗਹਿ ਕੈ ਬਲਦੇਵ ਸੁ ਏਕ ਉਪਾਇ ਕਰਿਯੋ ਹੈ ॥
आवत इउ बरछा गहि कै बलदेव सु एक उपाइ करियो है ॥

असे येऊन बलरामाने भाला धरून उपाय केले.

ਸ੍ਯੰਦਨ ਪੈ ਨਿਹੁਰਿਯੋ ਤਬ ਹੀ ਛਤ੍ਰੀ ਤਰਿ ਹੁਇ ਇਹ ਭਾਤਿ ਅਰਿਯੋ ਹੈ ॥
स्यंदन पै निहुरियो तब ही छत्री तरि हुइ इह भाति अरियो है ॥

येणारी भाला पकडत बलरामांनी हे उपाय केले: घोड्यांकडे पाहून तो छत्रीसारखा स्वतःला तिथे पसरवत गेला.

ਫੋਰਿ ਕੈ ਪਾਰਿ ਭਯੋ ਫਲ ਯੌ ਤਿਹ ਕੀ ਉਪਮਾ ਕਬਿ ਯੌ ਉਚਰਿਯੋ ਹੈ ॥
फोरि कै पारि भयो फल यौ तिह की उपमा कबि यौ उचरियो है ॥

(त्या भाल्याचे) फळ फाडून छत्री ओलांडले, त्याचे उपमा कवीने असे उच्चारले आहे,

ਮਾਨਹੁ ਕਲਿੰਦ੍ਰ ਕੇ ਸ੍ਰਿੰਗਹੁ ਤੇ ਨਿਕਸਿਯੋ ਅਹਿ ਕੋ ਫਨੁ ਕੋਪ ਭਰਿਯੋ ਹੈ ॥੧੧੨੩॥
मानहु कलिंद्र के स्रिंगहु ते निकसियो अहि को फनु कोप भरियो है ॥११२३॥

शरीराला दुसऱ्या बाजूला फाडणाऱ्या लान्सचा छेदनबिंदू डोंगराच्या माथ्यावरून दिसणाऱ्या रागावलेल्या सापासारखा दिसतो.1123.

ਬਲ ਸੋ ਬਲਿ ਖੈਚ ਲਯੋ ਬਰਛਾ ਤਿਹ ਕੇ ਕਰ ਸੋ ਤਿਰਛਾ ਸੁ ਭ੍ਰਮਾਯੋ ॥
बल सो बलि खैच लयो बरछा तिह के कर सो तिरछा सु भ्रमायो ॥

बलरामांनी आपल्या ताकदीने भाला बाहेर काढत ती तिरकी फिरवली

ਯੌ ਚਮਕਿਯੋ ਦਮਕਿਯੋ ਨਭ ਮੈ ਚੁਟੀਆ ਉਡ ਤੇਜੁ ਮਨੋ ਦਰਸਾਯੋ ॥
यौ चमकियो दमकियो नभ मै चुटीआ उड तेजु मनो दरसायो ॥

एखाद्याची वरची गाठ ओवाळत असल्यासारखे ते आकाशात चमकले आणि लहरत होते

ਸ੍ਰੀ ਬਲਭਦ੍ਰ ਅਯੋਧਨ ਮੈ ਰਿਸ ਕੈ ਗਜ ਸਿੰਘ ਕੀ ਓਰਿ ਚਲਾਯੋ ॥
स्री बलभद्र अयोधन मै रिस कै गज सिंघ की ओरि चलायो ॥

बलरामांनी रणांगणात तोच भाला गजसिंगवर प्रचंड रागाने मारला

ਮਾਨਹੁ ਕਾਲ ਪਰੀਛਤ ਕਉ ਜਮਦੰਡ ਪ੍ਰਚੰਡ ਕਿਧੋ ਚਮਕਾਯੋ ॥੧੧੨੪॥
मानहु काल परीछत कउ जमदंड प्रचंड किधो चमकायो ॥११२४॥

तीच भाला मारली जात होती ती परीक्षित राजाला मारण्यासाठी पराक्रमी मृत्यूने पाठवलेल्या घातक अग्नीसारखी दिसत होती.1124.

ਗਜ ਸਿੰਘ ਅਨੇਕ ਉਪਾਇ ਕੀਏ ਨ ਬਚਿਯੋ ਉਰਿ ਆਇ ਲਗਿਯੋ ਬਰਛਾ ਬਰਿ ॥
गज सिंघ अनेक उपाइ कीए न बचियो उरि आइ लगियो बरछा बरि ॥

गजसिंगने अनेक पावले उचलली, पण तो स्वतःला वाचवू शकला नाही

ਭੂਪ ਬਿਲੋਕਤ ਹੈ ਸਿਗਰੇ ਧੁਨਿ ਸੀਸ ਹਹਾ ਕਹਿ ਮੀਚਤ ਹੈ ਕਰ ॥
भूप बिलोकत है सिगरे धुनि सीस हहा कहि मीचत है कर ॥

भाला त्याच्या छातीत घुसला, सर्व राजांनी ते पाहिले आणि त्यांनी हात मुरडून शोक केला.

ਘਾਉ ਪ੍ਰਚੰਡ ਲਗਿਯੋ ਤਿਹ ਕੋ ਮੁਰਛਾਇ ਪਰਿਯੋ ਨ ਤਜ੍ਯੋ ਕਰ ਤੇ ਸਰ ॥
घाउ प्रचंड लगियो तिह को मुरछाइ परियो न तज्यो कर ते सर ॥

त्याला एक भयानक जखम झाली आणि तो बेशुद्ध झाला, परंतु त्याने आपल्या हातातील बाण सोडले नाहीत.

ਸ੍ਯੰਦਨ ਪੈ ਗਜ ਸਿੰਘ ਗਿਰਿਯੋ ਗਿਰਿ ਊਪਰਿ ਜਿਉ ਗਜਰਾਜ ਕਲੇਵਰ ॥੧੧੨੫॥
स्यंदन पै गज सिंघ गिरियो गिरि ऊपरि जिउ गजराज कलेवर ॥११२५॥

डोंगरावर पडलेल्या हत्तीच्या शरीराप्रमाणे गजसिंह रथाच्या घोड्यांवर पडला.1125.

ਚੇਤ ਭਯੋ ਤਬ ਹੀ ਗਜ ਸਿੰਘ ਸੰਭਾਰਿ ਪ੍ਰਚੰਡ ਕੁਵੰਡ ਚਲਾਯੋ ॥
चेत भयो तब ही गज सिंघ संभारि प्रचंड कुवंड चलायो ॥

गजसिंग शुद्धीत होताच (तेव्हाच) त्याने बलाढ्य धनुष्य धरले आणि घट्ट ओढले.

ਕਾਨ ਪ੍ਰਮਾਨ ਲਉ ਖੈਂਚ ਕੇ ਆਨਿ ਸੁ ਤਾਨ ਕੈ ਬਾਨ ਪ੍ਰਕੋਪ ਚਲਾਯੋ ॥
कान प्रमान लउ खैंच के आनि सु तान कै बान प्रकोप चलायो ॥

जेव्हा तो शुद्धीवर आला तेव्हा गजसिंगने त्याचे भयानक धनुष्य ओढले आणि त्याची तार त्याच्या कानापर्यंत खेचली आणि मोठ्या रागाने बाण सोडला.

ਏਕ ਤੇ ਹੁਇ ਕੈ ਅਨੇਕ ਚਲੇ ਤਿਹ ਕੀ ਉਪਮਾ ਕਹੁ ਭਾਖਿ ਸੁਨਾਯੋ ॥
एक ते हुइ कै अनेक चले तिह की उपमा कहु भाखि सुनायो ॥

(ते बाण) एकातून अनेकांकडे जातात, त्यांची बोधकथा (कवी) सांगते.

ਪਉਨ ਕੇ ਭਛਕ ਤਛਕ ਲਛਕ ਲੈ ਬਲਿ ਕੀ ਸਰਨਾਗਤਿ ਆਯੋ ॥੧੧੨੬॥
पउन के भछक तछक लछक लै बलि की सरनागति आयो ॥११२६॥

या बाणातून अनेक बाण निघाले आणि या बाणांचा रोष सहन न करता तकाशक, नागांचा राजा इतर सर्व नागांसह बलरामांच्या आश्रयाला गेला.1126.

ਬਾਨ ਨ ਏਕ ਲਗਿਯੋ ਬਲਿ ਕੋ ਗਜ ਸਿੰਘ ਤਬੈ ਇਹ ਭਾਤਿ ਕਹਿਯੋ ਹੈ ॥
बान न एक लगियो बलि को गज सिंघ तबै इह भाति कहियो है ॥

बलरामांना एकही बाण लागला नाही, त्या वेळी गजसिंह असे म्हणाले,

ਸੇਸ ਸੁਰੇਸ ਧਨੇਸ ਦਿਨੇਸ ਮਹੇਸ ਨਿਸੇਸ ਖਗੇਸ ਗਹਿਯੋ ਹੈ ॥
सेस सुरेस धनेस दिनेस महेस निसेस खगेस गहियो है ॥

रणांगणात गर्जना करत गजसिंग म्हणाला, मी शेषनाग, इंद्र, सूर्य (सूर्यदेव), कुबेर, शिव, चंद्र (चंद्रदेवता), गरुड इत्यादी सर्व देवतांना पकडले आहे.

ਜੁਧ ਬਿਖੈ ਅਬ ਲਉ ਸੁਨਿ ਲੈ ਸੋਊ ਬੀਰ ਹਨ੍ਯੋ ਮਨ ਮੈ ਜੁ ਚਹਿਯੋ ਹੈ ॥
जुध बिखै अब लउ सुनि लै सोऊ बीर हन्यो मन मै जु चहियो है ॥

मी रणांगणात मारले आहे हे स्पष्टपणे ऐका.

ਏਕ ਅਚੰਭਵ ਹੈ ਮੁਹਿ ਦੇਖਤ ਤੋ ਤਨ ਮੈ ਕਸ ਜੀਵ ਰਹਿਯੋ ਹੈ ॥੧੧੨੭॥
एक अचंभव है मुहि देखत तो तन मै कस जीव रहियो है ॥११२७॥

मला ज्याला मारायचे होते, पण मला आश्चर्य वाटते की तू अजूनही का वाचला आहेस?���1127.

ਯੌ ਕਹਿ ਕੈ ਬਤੀਯਾ ਬਲਿ ਸੋ ਬਰਛਾ ਧੁਜ ਸੰਜੁਤ ਖੈਂਚਿ ਚਲਾਯੋ ॥
यौ कहि कै बतीया बलि सो बरछा धुज संजुत खैंचि चलायो ॥

अशाप्रकारे बलरामांशी बोलून त्याने धुजाबरोबर संयुक्त भाला काढला आणि तेथून पळ काढला.

ਤਉ ਧਨੁ ਲੈ ਕਰਿ ਮੈ ਮੁਸਲੀ ਸੋਊ ਆਵਤ ਨੈਨਨ ਸੋ ਲਖਿ ਪਾਯੋ ॥
तउ धनु लै करि मै मुसली सोऊ आवत नैनन सो लखि पायो ॥

असे म्हणत त्याने आपली भांग खेचून फेकली, जो बलरामांनी आपल्या हातात धनुष्य धरून पाहिला होता.

ਉਗ੍ਰ ਪਰਾਕ੍ਰਮ ਕੈ ਸੰਗ ਬਾਨ ਅਚਾਨਕ ਸੋ ਕਟਿ ਭੂਮਿ ਗਿਰਾਯੋ ॥
उग्र पराक्रम कै संग बान अचानक सो कटि भूमि गिरायो ॥

मोठ्या हिमतीने त्याने अचानक बाणाने ते कापून जमिनीवर फेकले. (असे दिसते)

ਮਾਨਹੁ ਪੰਖਨ ਕੋ ਅਹਿਵਾ ਖਗਰਾਜ ਕੇ ਹਾਥਿ ਪਰਿਯੋ ਰਿਸਿ ਘਾਯੋ ॥੧੧੨੮॥
मानहु पंखन को अहिवा खगराज के हाथि परियो रिसि घायो ॥११२८॥

आपल्या प्रचंड सामर्थ्याने त्याने ती भाला रोखली आणि पक्ष्यांचा राजा गरुड उडणाऱ्या नागाला पकडतो आणि मारतो त्याप्रमाणे ती जमिनीवर पडली.1128.

ਕੋਪ ਭਰਿਯੋ ਅਤਿ ਹੀ ਗਜ ਸਿੰਘ ਲਯੋ ਬਰਛਾ ਅਰਿ ਓਰ ਚਲਾਯੋ ॥
कोप भरियो अति ही गज सिंघ लयो बरछा अरि ओर चलायो ॥

प्रचंड क्रोधाने गजसिंहाने शत्रूवर भाला मारला, जो बलरामांच्या शरीरावर लागला

ਜਾਇ ਲਗਿਯੋ ਮੁਸਲੀਧਰ ਕੇ ਤਨਿ ਲਾਗਤ ਤਾ ਅਤਿ ਹੀ ਦੁਖ ਪਾਯੋ ॥
जाइ लगियो मुसलीधर के तनि लागत ता अति ही दुख पायो ॥

भांगेचा आघात झाल्यावर बलरामांना प्रचंड यातना झाल्या

ਪਾਰਿ ਪ੍ਰਚੰਡ ਭਯੋ ਫਲ ਯੌ ਜਸੁ ਤਾ ਛਬਿ ਕੋ ਮਨ ਮੈ ਇਹ ਆਯੋ ॥
पारि प्रचंड भयो फल यौ जसु ता छबि को मन मै इह आयो ॥

त्याचे प्रचंड फळ पार पडले, त्याच्या प्रतिमेचे यश (कवीच्या) मनात आले.

ਮਾਨਹੁ ਗੰਗ ਕੀ ਧਾਰ ਕੇ ਮਧਿ ਉਤੰਗ ਹੁਇ ਕੂਰਮ ਸੀਸ ਉਚਾਯੋ ॥੧੧੨੯॥
मानहु गंग की धार के मधि उतंग हुइ कूरम सीस उचायो ॥११२९॥

ती भाली शरीरातून पलीकडे टोचली होती आणि त्याची दृश्यमान ब्लेड गंगेच्या प्रवाहातून डोके बाहेर काढत असलेल्या कासवासारखी दिसत होती.1129.

ਲਾਗਤ ਸਾਗ ਕੀ ਸ੍ਰੀ ਬਲਭਦ੍ਰ ਸੁ ਸਯੰਦਨ ਤੇ ਗਹਿ ਖੈਚ ਕਢਿਯੋ ॥
लागत साग की स्री बलभद्र सु सयंदन ते गहि खैच कढियो ॥

संग (st) येताच बलरामांनी त्याला पकडून रथातून बाहेर फेकले.

ਮੁਰਝਾਇ ਕੈ ਭੂਮਿ ਪਰਿਯੋ ਨ ਮਰਿਯੋ ਸੁਰ ਬ੍ਰਿਛ ਗਿਰਿਯੋ ਮਨੋ ਜੋਤਿ ਮਢਿਯੋ ॥
मुरझाइ कै भूमि परियो न मरियो सुर ब्रिछ गिरियो मनो जोति मढियो ॥

बलरामांनी आपल्या शरीरातून भाला काढला आणि खाली लोंबकळत तो पृथ्वीवर पडला, ज्याप्रमाणे पूर्ण ज्ञान प्राप्त झालेले एलिशियन वृक्ष पृथ्वीवर पडले.

ਜਬ ਚੇਤ ਭਯੋ ਭ੍ਰਮ ਛੂਟਿ ਗਯੋ ਉਠਿ ਠਾਢੋ ਭਯੋ ਮਨਿ ਕੋਪੁ ਬਢਿਯੋ ॥
जब चेत भयो भ्रम छूटि गयो उठि ठाढो भयो मनि कोपु बढियो ॥

जेव्हा तो शुद्धीवर आला तेव्हा परिस्थिती लक्षात घेऊन तो खूप चिडला

ਰਥ ਹੇਰ ਕੈ ਧਾਇ ਚੜਿਯੋ ਬਰ ਸੋ ਗਿਰਿ ਪੈ ਮਨੋ ਕੂਦ ਕੈ ਸਿੰਘ ਚਢਿਯੋ ॥੧੧੩੦॥
रथ हेर कै धाइ चड़ियो बर सो गिरि पै मनो कूद कै सिंघ चढियो ॥११३०॥

रथ पाहून त्याने उडी मारली आणि सिंहाप्रमाणे उडी मारली आणि पर्वतावर चढला.1130.

ਪੁਨਿ ਆਇ ਭਿਰਿਯੋ ਗਜ ਸਿੰਘ ਸੋ ਬੀਰ ਬਲੀ ਮਨ ਮੈ ਨਹੀ ਨੈਕੁ ਡਰਿਯੋ ॥
पुनि आइ भिरियो गज सिंघ सो बीर बली मन मै नही नैकु डरियो ॥

तेव्हा पराक्रमी सुरमा आला आणि गजसिंगशी लढला आणि त्याच्या मनात अजिबात भीती नव्हती.

ਧਨੁ ਬਾਨ ਸੰਭਾਰਿ ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਗਦਾ ਰਿਸਿ ਬੀਚ ਅਯੋਧਨ ਜੁਧ ਕਰਿਯੋ ॥
धनु बान संभारि क्रिपान गदा रिसि बीच अयोधन जुध करियो ॥

तो पुन्हा पुढे आला आणि गजसिंगाशी लढला आणि धनुष्यबाण, तलवार, गदा इत्यादींवर ताबा मिळवून तो वार करू लागला.

ਜੋਊ ਆਵਤ ਭਯੋ ਸਰੁ ਸਤ੍ਰਨ ਕੋ ਸੰਗਿ ਬਾਨਨ ਕੇ ਸੋਊ ਕਾਟਿ ਡਰਿਯੋ ॥
जोऊ आवत भयो सरु सत्रन को संगि बानन के सोऊ काटि डरियो ॥

त्याने स्वतःच्या बाणांनी शत्रूचे बाण अडवले

ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਬਲਦੇਵ ਮਹਾ ਰਨ ਕੀ ਛਿਤ ਤੇ ਨਹੀ ਪੈਗ ਟਰਿਯੋ ॥੧੧੩੧॥
कबि स्याम कहै बलदेव महा रन की छित ते नही पैग टरियो ॥११३१॥

कवी म्हणतो की बलराम रणांगणात एक पाऊलही मागे पडले नाहीत.1131.

ਬਹੁਰੋ ਹਲ ਮੂਸਲ ਲੈ ਕਰ ਮੈ ਅਰਿ ਸਿਉ ਅਰ ਕੈ ਅਤਿ ਜੁਧ ਮਚਾਯੋ ॥
बहुरो हल मूसल लै कर मै अरि सिउ अर कै अति जुध मचायो ॥

मग हातात मोहळा आणि नांगर घेऊन तो शत्रूशी लढला.

ਲੈ ਬਰਛਾ ਗਜ ਸਿੰਘ ਬਲੀ ਬਲਿ ਸਿਉ ਬਲਿਦੇਵ ਕੀ ਓਰਿ ਚਲਾਯੋ ॥
लै बरछा गज सिंघ बली बलि सिउ बलिदेव की ओरि चलायो ॥

आपला नांगर आणि गदा घेऊन बलरामांनी भयंकर युद्ध केले आणि या बाजूने गजसिंहानेही आपली भाला बलरामाच्या दिशेने फेकली.

ਆਵਤ ਸੋ ਲਖਿ ਕੈ ਫਲ ਕੋ ਹਲ ਕਟਿ ਕੈ ਪੁਨ ਭੂਮਿ ਗਿਰਾਯੋ ॥
आवत सो लखि कै फल को हल कटि कै पुन भूमि गिरायो ॥

येणारा भाला पाहून बलरामांनी आपल्या नांगराने ती आडवी केली आणि त्याची धार जमिनीवर फेकली.

ਸੋ ਫਲ ਹੀਨ ਭਯੋ ਜਬ ਹੀ ਕਸ ਕੈ ਬਲਿਭਦ੍ਰ ਕੇ ਗਾਤਿ ਲਗਾਯੋ ॥੧੧੩੨॥
सो फल हीन भयो जब ही कस कै बलिभद्र के गाति लगायो ॥११३२॥

आणि ती धारहीन भाला आली आणि बलरामांच्या शरीरावर आदळली.1132.

ਖਗ ਕਰੰ ਗਹਿ ਕੈ ਗਜ ਸਿੰਘ ਅਨੰਤ ਕੇ ਊਪਰਿ ਕੋਪਿ ਚਲਾਯੋ ॥
खग करं गहि कै गज सिंघ अनंत के ऊपरि कोपि चलायो ॥

गजसिंगने तलवार हातात घेतली आणि बलरामावर ('अनंत') हल्ला केला.