श्री दसाम ग्रंथ

पान - 163


ਚਤੁਰਥ ਭਨ ਧਾਤ ਸਿਤੰ ਰੁਕਮੰ ॥
चतुरथ भन धात सितं रुकमं ॥

सर्वात उंच मी लोह, शिसे आणि सोने आणि चौथ्या पांढर्या धातूचा चांदीचा विचार करतो

ਬਹੁਰੋ ਕਥਿ ਤਾਬਰ ਕਲੀ ਪਿਤਰੰ ॥
बहुरो कथि ताबर कली पितरं ॥

मग मी तांबे, तांबे आणि पितळ म्हणतो.

ਕਥਿ ਅਸਟਮ ਜਿਸਤੁ ਹੈ ਧਾਤ ਧਰੰ ॥੯॥
कथि असटम जिसतु है धात धरं ॥९॥

नंतर तांबे, कथील आणि पितळ यांचा उल्लेख करून, मी आठवा धातू जस्त मानतो, जो पृथ्वीमध्ये आढळतो.9.

ਉਪਧਾਤ ਕਥਨੰ ॥
उपधात कथनं ॥

Updhat वर्णन:

ਤੋਟਕ ਛੰਦ ॥
तोटक छंद ॥

तोटक श्लोक

ਸੁਰਮੰ ਸਿੰਗਰਫ ਹਰਤਾਲ ਗਣੰ ॥
सुरमं सिंगरफ हरताल गणं ॥

सुरमा, शिंगार्फ, घटा (तीन उपधाट) मोजले जातात

ਚਤੁਰਥ ਤਿਹ ਸਿੰਬਲਖਾਰ ਭਣੰ ॥
चतुरथ तिह सिंबलखार भणं ॥

आता मी त्या लहान धातूंचे वर्णन करतो: अँटिमनी, सिनाबार, पिवळा ऑरपीमेंट, बॉम्बॅक्स,

ਮ੍ਰਿਤ ਸੰਖ ਮਨਾਸਿਲ ਅਭ੍ਰਕਯੰ ॥
म्रित संख मनासिल अभ्रकयं ॥

मुर्दा संख, मुनशील, अब्रक

ਭਨਿ ਅਸਟਮ ਲੋਣ ਰਸੰ ਲਵਣੰ ॥੧੦॥
भनि असटम लोण रसं लवणं ॥१०॥

पोटॅश, शंख, अभ्रक, आर्टेमेसिया आणि कॅलोमेल.10.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਧਾਤੁ ਉਪਧਾਤ ਜਥਾ ਸਕਤਿ ਸੋਹੂੰ ਕਹੀ ਬਨਾਇ ॥
धातु उपधात जथा सकति सोहूं कही बनाइ ॥

या धातू, किरकोळ धातूंचे वर्णन मी माझ्या स्वतःच्या आकलनानुसार केले आहे.

ਖਾਨਨ ਮਹਿ ਭੀ ਹੋਤ ਹੈ ਕੋਈ ਕਹੂੰ ਕਮਾਇ ॥੧੧॥
खानन महि भी होत है कोई कहूं कमाइ ॥११॥

ज्याला ते मिळवायचे आहे, तो ते मिळवू शकतो.11.

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਰਤਨ ਉਪਰਤਨ ਨਿਕਾਸੇ ਤਬਹੀ ॥
रतन उपरतन निकासे तबही ॥

रत्ना आणि उपरतन (जेव्हा) बाहेर आले, तेव्हाच

ਧਾਤ ਉਪਧਾਤ ਦਿਰਬ ਮੋ ਸਬ ਹੀ ॥
धात उपधात दिरब मो सब ही ॥

मुख्य आणि किरकोळ दागिने म्हणून, मुख्य आणि किरकोळ धातू बाहेर आले

ਤਿਹ ਤਬ ਹੀ ਬਿਸਨਹਿ ਹਿਰ ਲਯੋ ॥
तिह तब ही बिसनहि हिर लयो ॥

तेव्हाच विष्णूने त्या सर्वांना घेतले.

ਅਵਰਨਿ ਬਾਟ ਅਵਰ ਨਹਿ ਦਯੋ ॥੧੨॥
अवरनि बाट अवर नहि दयो ॥१२॥

ते विष्णूने नेले आणि उरलेल्या वस्तू सर्वांमध्ये वाटून दिल्या.

ਸਾਰੰਗ ਸਰ ਅਸਿ ਚਕ੍ਰ ਗਦਾ ਲੀਅ ॥
सारंग सर असि चक्र गदा लीअ ॥

(सारंगा) धनुष्य, बाण, (नंदगा) खरग, (सुदर्शन) चक्र आणि गदा (विष्णूने स्वतःला ठेवले).

ਪਾਚਾਮਰ ਲੈ ਨਾਦ ਅਧਿਕ ਕੀਅ ॥
पाचामर लै नाद अधिक कीअ ॥

त्याने स्वतःहून धनुष्यबाण, तलवार, चकती, गदा आणि (पांचजनय) शंख इ.

ਸੂਲ ਪਿਨਾਕ ਬਿਸਹ ਕਰਿ ਲੀਨਾ ॥
सूल पिनाक बिसह करि लीना ॥

मग तो हसला आणि पिनाक नावाचा त्रिशूळ हातात धरला

ਸੋ ਲੈ ਮਹਾਦੇਵ ਕਉ ਦੀਨਾ ॥੧੩॥
सो लै महादेव कउ दीना ॥१३॥

आणि पिनाक नावाची गाय आणि विष हातात घेऊन ते त्रिशूळ श्वाला दिले.

ਭੁਜੰਗ ਪ੍ਰਯਾਤ ਛੰਦ ॥
भुजंग प्रयात छंद ॥

भुजंग प्रार्थना श्लोक

ਦੀਯੋ ਇੰਦ੍ਰ ਐਰਾਵਤੰ ਬਾਜ ਸੂਰੰ ॥
दीयो इंद्र ऐरावतं बाज सूरं ॥

इंद्राला अरवत हत्ती आणि सूर्याला चालस्राव घोडा दिला.

ਉਠੇ ਦੀਹ ਦਾਨੋ ਜੁਧੰ ਲੋਹ ਪੂਰੰ ॥
उठे दीह दानो जुधं लोह पूरं ॥

ऐरावत नावाचे हत्ती इंद्राला आणि घोडा सूर्याला दिला, ते पाहून राक्षसांनी प्रचंड क्रोधाने युद्ध करायला निघाले.

ਅਨੀ ਦਾਨਵੀ ਦੇਖਿ ਉਠੀ ਅਪਾਰੰ ॥
अनी दानवी देखि उठी अपारं ॥

ते पाहून (ते उभे राहिले) राक्षसांची अफाट सेनाही उभी राहिली.

ਤਬੈ ਬਿਸਨ ਜੂ ਚਿਤਿ ਕੀਨੀ ਬਿਚਾਰੰ ॥੧੪॥
तबै बिसन जू चिति कीनी बिचारं ॥१४॥

असुरांच्या सैन्याची प्रगती पाहून विष्णूने आपल्या मनात विचार केला.14.

ਅਥ ਨਰ ਨਾਰਾਇਣ ਅਵਤਾਰ ਕਥਨੰ ॥
अथ नर नाराइण अवतार कथनं ॥

येथे नर आणि नारायण नावाच्या अवतारांचे वर्णन सुरू होते:

ਭੁਜੰਗ ਪ੍ਰਯਾਤ ਛੰਦ ॥
भुजंग प्रयात छंद ॥

भुजंग प्रार्थना श्लोक

ਨਰੰ ਅਉਰ ਨਾਰਾਇਣੰ ਰੂਪ ਧਾਰੀ ॥
नरं अउर नाराइणं रूप धारी ॥

(विष्णू) नर आणि नारायण रूपात

ਭਯੋ ਸਾਮੁਹੇ ਸਸਤ੍ਰ ਅਸਤ੍ਰੰ ਸੰਭਾਰੀ ॥
भयो सामुहे ससत्र असत्रं संभारी ॥

नर आणि नारायण म्हणून प्रकट होऊन, विष्णू, आपली शस्त्रे आणि शस्त्रे सांभाळत, राक्षसी शक्तींसमोर आले.

ਭਟੰ ਐਠਿ ਫੈਂਟੇ ਭੁਜੰ ਠੋਕਿ ਭੂਪੰ ॥
भटं ऐठि फैंटे भुजं ठोकि भूपं ॥

योद्ध्यांनी आपली वस्त्रे घट्ट बांधली आणि राजांनी आपले हात मारले

ਬਜੇ ਸੂਲ ਸੇਲੰ ਭਏ ਆਪ ਰੂਪੰ ॥੧੫॥
बजे सूल सेलं भए आप रूपं ॥१५॥

ते, ते युद्ध, त्रिशूळ आणि भाले एकमेकांवर आदळू लागले.15.

ਪਰਿਯੋ ਆਪ ਮੋ ਲੋਹ ਕ੍ਰੋਹੰ ਅਪਾਰੰ ॥
परियो आप मो लोह क्रोहं अपारं ॥

प्रचंड संतापाने आपापसात शस्त्रास्त्रांचे युद्ध झाले.

ਧਰਿਯੋ ਐਸ ਕੈ ਬਿਸਨੁ ਤ੍ਰਿਤੀਆਵਤਾਰੰ ॥
धरियो ऐस कै बिसनु त्रितीआवतारं ॥

प्रचंड रागात. पोलादी बाहूंच्या वारांचा वर्षाव सुरू झाला आणि याच वेळी विष्णूने आपला तिसरा अवतार प्रकट केला.

ਨਰੰ ਏਕੁ ਨਾਰਾਇਣੰ ਦੁਐ ਸਰੂਪੰ ॥
नरं एकु नाराइणं दुऐ सरूपं ॥

एक पुरुष रूप आणि दुसरे नारायण रूप होते.

ਦਿਪੈ ਜੋਤਿ ਸਉਦਰ ਜੁ ਧਾਰੇ ਅਨੂਪੰ ॥੧੬॥
दिपै जोति सउदर जु धारे अनूपं ॥१६॥

नर आणि नारायण दोघांचीही रूपे सारखीच होती आणि त्यांच्या तेजाने अतुलनीय चमक धारण केली होती.16.

ਉਠੈ ਟੂਕ ਕੋਪੰ ਗੁਰਜੰ ਪ੍ਰਹਾਰੇ ॥
उठै टूक कोपं गुरजं प्रहारे ॥

(योद्धे) उठले आणि भाल्याच्या वाराने (लोखंडी मुंडके) शिरस्त्राण तोडत होते.

ਜੁਟੇ ਜੰਗ ਕੋ ਜੰਗ ਜੋਧਾ ਜੁਝਾਰੇ ॥
जुटे जंग को जंग जोधा जुझारे ॥

शिरस्त्राण परिधान करून योद्धे गदा मारत आहेत आणि पराक्रमी वीर युद्धात मग्न आहेत.

ਉਡੀ ਧੂਰਿ ਪੂਰੰ ਛੁਹੀ ਐਨ ਗੈਨੰ ॥
उडी धूरि पूरं छुही ऐन गैनं ॥

(त्यांच्या युद्धाच्या वेळी) वर उडणाऱ्या धुळीने संपूर्ण आकाश व्यापले.

ਡਿਗੇ ਦੇਵਤਾ ਦੈਤ ਕੰਪਿਯੋ ਤ੍ਰਿਨੈਨੰ ॥੧੭॥
डिगे देवता दैत कंपियो त्रिनैनं ॥१७॥

धुळीने देव आणि दानव दोघेही मार्गभ्रष्ट होऊन पडत होते आणि तिन्ही डोळ्यांचा देव शिव देखील थरथरत होता.17.

ਗਿਰੇ ਬੀਰ ਏਕੰ ਅਨੇਕੰ ਪ੍ਰਕਾਰੰ ॥
गिरे बीर एकं अनेकं प्रकारं ॥

एकामागून एक युद्धवीर अनेक प्रकारे पडत होते.

ਸੁਭੈ ਜੰਗ ਮੋ ਜੰਗ ਜੋਧਾ ਜੁਝਾਰੰ ॥
सुभै जंग मो जंग जोधा जुझारं ॥

अनेक प्रकारचे योद्धे मैदानात पडले आणि महान योद्धे युद्धात प्रभावी दिसत होते.

ਪਰੀ ਤਛ ਮੁਛੰ ਸਭੈ ਅੰਗ ਭੰਗੰ ॥
परी तछ मुछं सभै अंग भंगं ॥

(योद्ध्यांची प्रेते) विकृत आणि विकृत पडलेली आहेत.

ਮਨੋ ਪਾਨ ਕੈ ਭੰਗ ਪੌਢੇ ਮਲੰਗੰ ॥੧੮॥
मनो पान कै भंग पौढे मलंगं ॥१८॥

शूर लढवय्ये, तुकडे तुकडे करून, पडू लागले आणि असे दिसून आले की कुस्तीपटू भांग पिऊन मद्यधुंद अवस्थेत पडले आहेत.18.

ਦਿਸਾ ਮਉ ਨ ਆਈ ਅਨੀ ਦੈਤ ਰਾਜੰ ॥
दिसा मउ न आई अनी दैत राजं ॥

राक्षस राजाचे सैन्य दिसले नाही (म्हणजे पळून गेले).

ਭਜੈ ਸਰਬ ਦੇਵੰ ਤਜੇ ਸਰਬ ਸਾਜੰ ॥
भजै सरब देवं तजे सरब साजं ॥

दुस-या दिशेकडून राक्षसांची अधिक शक्ती आली, ते पाहून देवतांनी आपले सर्व सामान सोडून पळ काढला.

ਗਿਰੇ ਸੰਜ ਪੁੰਜ ਸਿਰੰ ਬਾਹੁ ਬੀਰੰ ॥
गिरे संज पुंज सिरं बाहु बीरं ॥

(रणांगणात अनेक) योद्ध्यांची डोकी, हात आणि ढाली पडली होती.

ਸੁਭੈ ਬਾਨ ਜਿਉ ਚੇਤਿ ਪੁਹਪੰ ਕਰੀਰੰ ॥੧੯॥
सुभै बान जिउ चेति पुहपं करीरं ॥१९॥

हातपाय मोठया संख्येने पडू लागले आणि चैत्र महिन्यातील कपारीच्या फुलांप्रमाणे बाण शुभ दिसू लागले.19.