श्री दसाम ग्रंथ

पान - 484


ਤਾਹੀ ਸਮੈ ਚਪਲੰਗ ਤੁਰੰਗਨਿ ਆਪਨੀ ਚਾਲ ਕੋ ਰੂਪ ਦਿਖਾਯੋ ॥੧੮੬੪॥
ताही समै चपलंग तुरंगनि आपनी चाल को रूप दिखायो ॥१८६४॥

तो रथातील त्याच्या आसनावरून खाली पडणार होता, तेव्हा वेगवान घोडे आपला वेग दाखवून पळून गेले.१८६४.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਭੁਜਾ ਪਕਰ ਕੇ ਸਾਰਥੀ ਰਥਿ ਤਬ ਡਾਰਿਯੋ ਧੀਰ ॥
भुजा पकर के सारथी रथि तब डारियो धीर ॥

धीरजवन (श्री कृष्ण) यांनी सारथीला हाताने धरून रथात झोपवले.

ਸ੍ਯੰਦਨ ਹਾਕਤ ਆਪੁ ਹੀ ਚਲਿਯੋ ਲਰਤ ਬਲਬੀਰ ॥੧੮੬੫॥
स्यंदन हाकत आपु ही चलियो लरत बलबीर ॥१८६५॥

सारथीचा हात पकडून रथावर ताबा ठेवत, कृष्णानेच लढताना तो चालवला.१८६५.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਸਾਰਥੀ ਸ੍ਯੰਦਨ ਪੈ ਨ ਲਖਿਯੋ ਬਲਿਦੇਵ ਕਹਿਓ ਰਿਸਿ ਤਾਹਿ ਸੁਨੈ ਕੈ ॥
सारथी स्यंदन पै न लखियो बलिदेव कहिओ रिसि ताहि सुनै कै ॥

रथावर (भगवान श्रीकृष्णाचा) सारथी न दिसल्याने बलराम रागावले आणि त्यांनी त्याला (राजा जरासंध) सांगितले,

ਜਿਉ ਦਲ ਤੋਰ ਜਿਤਿਯੋ ਸਬ ਹੀ ਤੈਸੋ ਤੋ ਜਿਤ ਹੈ ਜਸ ਡੰਕ ਬਜੈ ਕੈ ॥
जिउ दल तोर जितियो सब ही तैसो तो जित है जस डंक बजै कै ॥

कृष्णाच्या रथावरील सारथी बलरामांना दिसले नाही तेव्हा ते रागाने म्हणाले, “हे राजा! ज्या प्रकारे मी तुझ्या सैन्यावर विजय मिळवला, त्याचप्रमाणे तुला जिंकल्यानंतर मी विजयाचा ढोल वाजवीन.

ਮੂਢ ਭਿਰੇ ਪਤਿ ਚਉਦਹ ਲੋਕ ਕੇ ਸੰਗ ਸੁ ਆਪ ਕਉ ਭੂਪ ਕਹੈ ਕੈ ॥
मूढ भिरे पति चउदह लोक के संग सु आप कउ भूप कहै कै ॥

एक मूर्ख चौदा लोकांच्या स्वामीशी लढतो आणि स्वतःला राजा म्हणवतो.

ਕੀਟ ਪਤੰਗ ਸੁ ਬਾਜਨ ਸੰਗਿ ਉਡਿਯੋ ਕਛੁ ਚਾਹਤ ਪੰਖ ਲਗੈ ਕੈ ॥੧੮੬੬॥
कीट पतंग सु बाजन संगि उडियो कछु चाहत पंख लगै कै ॥१८६६॥

“अरे मुर्खा! स्वत:ला राजा म्हणवून घेत, तुम्ही चौदा जगाच्या परमेश्वराशी लढत आहात आणि अगदी लहान कीटक आणि कीटकांसारखे दिसत आहात, पंख मिळवून आकाशात उडणाऱ्या बाजाशी स्पर्धा करण्याचा प्रयत्न करीत आहात.1866.

ਛਾਡਤ ਹੈ ਅਜਹੁੰ ਤੁਹਿ ਕਉ ਪਤਿ ਚਉਦਹ ਲੋਕਨ ਕੇ ਸੰਗ ਨ ਲਰੁ ॥
छाडत है अजहुं तुहि कउ पति चउदह लोकन के संग न लरु ॥

“आज मी तुला सोडून जात आहे, चौदा जगाच्या परमेश्वराशी भांडू नकोस

ਗ੍ਯਾਨ ਕੀ ਬਾਤ ਧਰੋ ਮਨ ਮੈ ਸੁ ਅਗ੍ਯਾਨ ਕੀ ਚਿਤ ਤੇ ਬਾਤ ਬਿਦਾ ਕਰੁ ॥
ग्यान की बात धरो मन मै सु अग्यान की चित ते बात बिदा करु ॥

ज्ञानी म्हण स्वीकारा आणि अज्ञानाचा त्याग करा

ਰਛਕ ਹੈ ਸਭ ਕੋ ਬ੍ਰਿਜਨਾਥ ਕਹੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਇਹੈ ਜੀਅ ਮੈ ਧਰੁ ॥
रछक है सभ को ब्रिजनाथ कहै कबि स्याम इहै जीअ मै धरु ॥

“कृष्ण हा सर्वांचा रक्षक आहे यावर विश्वास ठेवा

ਤ੍ਯਾਗ ਕੈ ਆਹਵ ਸਸਤ੍ਰ ਸਬੈ ਸੁ ਅਬੈ ਘਨਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕੇ ਪਾਇਨ ਪੈ ਪਰੁ ॥੧੮੬੭॥
त्याग कै आहव ससत्र सबै सु अबै घनि स्याम के पाइन पै परु ॥१८६७॥

म्हणून तुम्ही तुमची शस्त्रे सोडून ताबडतोब त्याच्या पाया पडा.” १८६७.

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਜਬੈ ਹਲਾਯੁਧ ਐਸੇ ਕਹਿਯੋ ॥
जबै हलायुध ऐसे कहियो ॥

असे जेव्हा बुलाराम म्हणाले

ਕ੍ਰੋਧ ਡੀਠ ਰਾਜਾ ਤਨ ਚਹਿਯੋ ॥
क्रोध डीठ राजा तन चहियो ॥

(म्हणून) राजाने (त्याच्या) शरीराकडे रागाने पाहिले.

ਕਹਿਯੋ ਨ੍ਰਿਪਤਿ ਸਬ ਕੋ ਸੰਘਰ ਹੋਂ ॥
कहियो न्रिपति सब को संघर हों ॥

राजा म्हणाला (आत्ताच) सगळ्यांना मार.

ਛਤ੍ਰੀ ਹੋਇ ਗ੍ਵਾਰ ਤੇ ਟਰ ਹੋਂ ॥੧੮੬੮॥
छत्री होइ ग्वार ते टर हों ॥१८६८॥

बलरामांनी हे शब्द सांगितल्यावर राजाला राग आला, तो म्हणाला, "मी सर्वांचा वध करीन आणि क्षत्रिय असल्याने मी दूधवाल्यांना घाबरणार नाही."

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਭਾਖਬੋ ਇਉ ਨ੍ਰਿਪ ਕੋ ਸੁਨ ਕੈ ਜਦੁਬੀਰ ਸਬੈ ਅਤਿ ਕੋਪ ਭਰੇ ਹੈ ॥
भाखबो इउ न्रिप को सुन कै जदुबीर सबै अति कोप भरे है ॥

राजाचे असे बोलणे ऐकून सर्व यादव योद्धे प्रचंड क्रोधाने भरले.

ਧਾਇ ਪਰੇ ਤਜਿ ਸੰਕ ਨਿਸੰਕ ਚਿਤੈ ਅਰਿ ਕਉ ਚਿਤੁ ਮੈ ਨ ਡਰੇ ਹੈ ॥
धाइ परे तजि संक निसंक चितै अरि कउ चितु मै न डरे है ॥

राजाचे हे बोलणे ऐकून कृष्ण संतापाने भरला आणि तो बिनधास्तपणे त्याच्यावर तुटून पडला.

ਭੂਪ ਅਯੋਧਨ ਮੈ ਧਨੁ ਲੈ ਤਿਹ ਸੀਸ ਕਟੇ ਗਿਰ ਭੂਮਿ ਪਰੇ ਹੈ ॥
भूप अयोधन मै धनु लै तिह सीस कटे गिर भूमि परे है ॥

राजाने (जरासंध) रणांगणात धनुष्यबाण घेऊन जमिनीवर पडलेल्यांची मुंडकीही कापली.

ਮਾਨਹੁ ਪਉਨ ਪ੍ਰਚੰਡ ਬਹੈ ਛੁਟਿ ਬੇਲਨ ਤੇ ਗਿਰਿ ਫੂਲ ਝਰੇ ਹੈ ॥੧੮੬੯॥
मानहु पउन प्रचंड बहै छुटि बेलन ते गिरि फूल झरे है ॥१८६९॥

राजाने धनुष्य हातात घेऊन सैनिकांचे तुकडे केले आणि त्यांना पृथ्वीवर अशा प्रकारे खाली पाडले की जणू हिंसक वाऱ्याने बेल वृक्षाचे फळ खाली पडले.1869.

ਸੈਨ ਸੰਘਾਰਤ ਭੂਪ ਫਿਰੈ ਭਟ ਆਨਿ ਕਉ ਆਖ ਤਰੈ ਨਹੀ ਆਨੇ ॥
सैन संघारत भूप फिरै भट आनि कउ आख तरै नही आने ॥

राजा, सैन्याचा नाश करणे, कोणत्याही महत्त्वपूर्ण गोष्टीचा विचार करत नव्हता

ਬਾਜ ਘਨੇ ਗਜ ਰਾਜਨ ਕੇ ਸਿਰ ਪਾਇਨ ਲਉ ਸੰਗਿ ਸ੍ਰਉਨ ਕੇ ਸਾਨੇ ॥
बाज घने गज राजन के सिर पाइन लउ संगि स्रउन के साने ॥

राजाचे घोडे डोक्यापासून पायापर्यंत रक्ताने माखलेले आहेत

ਅਉਰ ਰਥੀਨ ਕਰੇ ਬਿਰਥੀ ਬਹੁ ਭਾਤਿ ਹਨੇ ਜੇਊ ਬਾਧਤ ਬਾਨੇ ॥
अउर रथीन करे बिरथी बहु भाति हने जेऊ बाधत बाने ॥

त्यांनी अनेक रथ-स्वारांना त्यांच्या रथापासून वंचित ठेवले आहे

ਸੂਰਨ ਕੇ ਪ੍ਰਤਿਅੰਗ ਗਿਰੇ ਮਾਨੋ ਬੀਜ ਬੁਯੋ ਛਿਤ ਮਾਹਿ ਕ੍ਰਿਸਾਨੇ ॥੧੮੭੦॥
सूरन के प्रतिअंग गिरे मानो बीज बुयो छित माहि क्रिसाने ॥१८७०॥

वीरांचे अंग शेतकऱ्याने विखुरलेल्या बीजाप्रमाणे पृथ्वीवर विखुरलेले आहेत.1870.

ਇਹ ਭਾਤਿ ਬਿਰੁਧ ਨਿਹਾਰ ਭਯੋ ਮੁਸਲੀਧਰ ਸ੍ਯਾਮ ਸੋ ਤੇਜ ਤਏ ਹੈ ॥
इह भाति बिरुध निहार भयो मुसलीधर स्याम सो तेज तए है ॥

या प्रकारचा विरोध (परिस्थिती) पाहून बलराम श्रीकृष्णांवर रागावले.

ਭਾਖਿ ਦੋਊ ਨਿਜ ਸੂਤਨ ਕੋ ਰਿਪੁ ਸਾਮੁਹੇ ਜੁਧ ਕੇ ਕਾਜ ਗਏ ਹੈ ॥
भाखि दोऊ निज सूतन को रिपु सामुहे जुध के काज गए है ॥

अशाप्रकारे एकमेकांना पाहून कृष्ण आणि बलराम दोघेही संतापाच्या आगीने भरले आणि आपल्या सारथींना पुढे जाण्यास सांगून शत्रूसमोर युद्धासाठी पोहोचले.

ਆਯੁਧ ਲੈ ਸੁ ਹਠੀ ਕਵਚੀ ਰਿਸ ਕੈ ਸੰਗਿ ਪਾਵਕ ਬੇਖ ਭਏ ਹੈ ॥
आयुध लै सु हठी कवची रिस कै संगि पावक बेख भए है ॥

आपली शस्त्रे धारण केलेले आणि शस्त्रे परिधान केलेले आणि प्रचंड क्रोधाने हे वीर अग्नीसारखे दिसत होते.

ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਇਮ ਧਾਵਤ ਭੇ ਮਾਨਹੁ ਕੇਹਰਿ ਦੁਇ ਮ੍ਰਿਗ ਹੇਰਿ ਧਏ ਹੈ ॥੧੮੭੧॥
स्याम भनै इम धावत भे मानहु केहरि दुइ म्रिग हेरि धए है ॥१८७१॥

आणि या दोन्ही वीरांना पाहून असे दिसले की दोन सिंह हरणांना जंगलात पळायला लावत आहेत.1871.

ਧਨੁ ਸਾਇਕ ਲੈ ਰਿਸਿ ਭੂਪਤਿ ਕੇ ਤਨ ਘਾਇ ਕਰੇ ਬ੍ਰਿਜਰਾਜ ਤਬੈ ॥
धनु साइक लै रिसि भूपति के तन घाइ करे ब्रिजराज तबै ॥

त्याच वेळी कृष्णाने धनुष्यबाण हातात घेऊन राजाला जोरदार प्रहार केला.

ਪੁਨਿ ਚਾਰੋ ਈ ਬਾਨਨ ਸੋ ਹਯ ਚਾਰੋ ਈ ਰਾਮ ਭਨੈ ਹਨਿ ਦੀਨੇ ਸਬੈ ॥
पुनि चारो ई बानन सो हय चारो ई राम भनै हनि दीने सबै ॥

त्यानंतर चार बाणांनी त्याने राजाचे चार घोडे मारले

ਤਿਲ ਕੋਟਿਕ ਸ੍ਯੰਦਨ ਕਾਟਿ ਕੀਯੋ ਧਨੁ ਕਾਟਿ ਦੀਯੋ ਕਰਿ ਕੋਪ ਜਬੈ ॥
तिल कोटिक स्यंदन काटि कीयो धनु काटि दीयो करि कोप जबै ॥

रागाच्या भरात त्याने राजाचे धनुष्य तोडले आणि त्याचा रथही चकनाचूर केला

ਨ੍ਰਿਪ ਪਿਆਦੋ ਗਦਾ ਗਹਿ ਸਉਹੇ ਗਯੋ ਅਤਿ ਜੁਧੁ ਭਯੋ ਕਹਿਹੌ ਸੁ ਅਬੈ ॥੧੮੭੨॥
न्रिप पिआदो गदा गहि सउहे गयो अति जुधु भयो कहिहौ सु अबै ॥१८७२॥

त्यानंतर राजा आपल्या गदा घेऊन अशा प्रकारे पुढे जात आहे, ज्याचे मी आता वर्णन करतो.1872.

ਪਾਇਨ ਧਾਇ ਕੈ ਭੂਪ ਬਲੀ ਸੁ ਗਦਾ ਕਹੁ ਘਾਇ ਹਲੀ ਪ੍ਰਤ ਝਾਰਿਯੋ ॥
पाइन धाइ कै भूप बली सु गदा कहु घाइ हली प्रत झारियो ॥

बलवान राजाने पायी धावून येऊन बलरामावर गदा फेकून त्याचा वध केला.

ਕੋਪ ਹੁਤੋ ਸੁ ਜਿਤੋ ਤਿਹ ਮੈ ਸਬ ਸੂਰਨ ਕੋ ਸੁ ਪ੍ਰਤਛ ਦਿਖਾਰਿਯੋ ॥
कोप हुतो सु जितो तिह मै सब सूरन को सु प्रतछ दिखारियो ॥

राजाने पायी चालत बलरामावर गदा मारली आणि त्याचा संपूर्ण राग योद्ध्यांना प्रगट झाला.

ਕੂਦਿ ਹਲੀ ਭੁਇੰ ਠਾਢੋ ਭਯੋ ਜਸੁ ਤਾ ਛਬਿ ਕੋ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਉਚਾਰਿਯੋ ॥
कूदि हली भुइं ठाढो भयो जसु ता छबि को कबि स्याम उचारियो ॥

बलरामाने (रथावरून) उडी मारली आणि जमिनीवर उभे राहिले. त्यांची प्रतिमा कवी श्याम यांनी अशा प्रकारे उच्चारली आहे.

ਚਾਰੋ ਈ ਅਸ੍ਵਨ ਸੂਤ ਸਮੇਤ ਸੁ ਕੈ ਸਬ ਹੀ ਰਥ ਚੂਰਨ ਡਾਰਿਯੋ ॥੧੮੭੩॥
चारो ई अस्वन सूत समेत सु कै सब ही रथ चूरन डारियो ॥१८७३॥

बलराम उडी मारून पृथ्वीवर उभे राहण्यासाठी खाली आले आणि राजाने चारही घोड्यांसह त्याचा रथ फेकून दिला.१८७३.

ਇਤ ਭੂਪ ਗਦਾ ਗਹਿ ਆਵਤ ਭਯੋ ਉਤ ਲੈ ਕੇ ਗਦਾ ਮੁਸਲੀਧਰ ਧਾਯੋ ॥
इत भूप गदा गहि आवत भयो उत लै के गदा मुसलीधर धायो ॥

या बाजूने राजा गदा घेऊन पुढे गेला आणि त्या बाजूने बलरामही गदा घेऊन पुढे निघाले

ਆਇ ਅਯੋਧਨ ਬੀਚ ਦੁਹੂੰ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਰਨ ਦੁੰਦ ਮਚਾਯੋ ॥
आइ अयोधन बीच दुहूं कबि स्याम कहै रन दुंद मचायो ॥

दोघांनी रणांगणात भयंकर युद्ध केले,

ਜੁਧ ਕੀਯੋ ਬਹੁਤੇ ਚਿਰ ਲਉ ਨਹਿ ਆਪਿ ਗਿਰਿਓ ਉਤ ਕਉ ਨ ਗਿਰਾਯੋ ॥
जुध कीयो बहुते चिर लउ नहि आपि गिरिओ उत कउ न गिरायो ॥

आणि बराच काळ युद्ध चालू असतानाही, त्यापैकी कोणीही दुसऱ्याचा पराभव करू शकला नाही

ਐਸੇ ਰਿਝਾਵਤ ਭਯੋ ਸੁਰ ਲੋਗਨ ਧੀਰਨ ਬੀਰਨ ਕੋ ਰਿਝਵਾਯੋ ॥੧੮੭੪॥
ऐसे रिझावत भयो सुर लोगन धीरन बीरन को रिझवायो ॥१८७४॥

अशा प्रकारे त्यांचा लढा पाहून ज्ञानी योद्धे त्यांच्या मनात प्रसन्न झाले.1874.

ਹਾਰ ਕੈ ਬੈਠ ਰਹੈ ਦੋਊ ਬੀਰ ਸੰਭਾਰਿ ਉਠੈ ਪੁਨਿ ਜੁਧੁ ਮਚਾਵੈ ॥
हार कै बैठ रहै दोऊ बीर संभारि उठै पुनि जुधु मचावै ॥

दोन्ही योद्धे बसायचे, थकले की पुन्हा लढायला उठायचे

ਰੰਚ ਨ ਸੰਕ ਕਰੈ ਚਿਤ ਮੈ ਰਿਸ ਕੈ ਦੋਊ ਮਾਰ ਹੀ ਮਾਰ ਉਘਾਵੈ ॥
रंच न संक करै चित मै रिस कै दोऊ मार ही मार उघावै ॥

दोघेही “मारा, मारा” अशा घोषणा देत बेधडक आणि रागाने लढत होते.

ਜੈਸੇ ਗਦਾਹਵ ਕੀ ਬਿਧਿ ਹੈ ਦੋਊ ਤੈਸੇ ਲਰੈ ਅਰੁ ਘਾਵ ਚਲਾਵੈ ॥
जैसे गदाहव की बिधि है दोऊ तैसे लरै अरु घाव चलावै ॥

गदा-युद्धाच्या पद्धतीप्रमाणे, युद्ध आणि प्रहार दोन्ही (एकमेकांवर).

ਨੈਕੁ ਟਰੈ ਨ ਅਰੈ ਹਠ ਬਾਧਿ ਗਦਾ ਕੋ ਗਦਾ ਸੰਗਿ ਵਾਰ ਬਚਾਵੈ ॥੧੮੭੫॥
नैकु टरै न अरै हठ बाधि गदा को गदा संगि वार बचावै ॥१८७५॥

दोघेही गदा-युद्धाच्या पद्धतीनुसार लढत होते आणि आपापल्या ठिकाणाहून किंचितही न डगमगता ते स्वतःच्या गदेच्या वारापासून स्वतःला वाचवत होते.१८७५.

ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਅਤਿ ਆਹਵ ਮੈ ਮੁਸਲੀ ਅਰੁ ਭੂਪਤਿ ਕੋਪ ਭਰੇ ਹੈ ॥
स्याम भनै अति आहव मै मुसली अरु भूपति कोप भरे है ॥

कवीच्या मते बलराम आणि जराशंद हे दोघेही युद्धक्षेत्रात रागाने भरलेले आहेत