श्री दसाम ग्रंथ

पान - 445


ਸ੍ਰੀ ਹਰਿ ਜਲ ਕੋ ਅਸਤ੍ਰ ਚਲਾਯੋ ॥
स्री हरि जल को असत्र चलायो ॥

(तेव्हा) श्रीकृष्णाने जलशस्त्र सुरू केले

ਸੋ ਛੁਟ ਕੈ ਨ੍ਰਿਪ ਊਪਰ ਆਯੋ ॥
सो छुट कै न्रिप ऊपर आयो ॥

मग कृष्णाने त्याचे वरुणस्त्र (देव वरुणाच्या संबंधातील हात) सोडले, जे राजा खरगसिंगला आदळले.

ਬਰੁਨ ਸਿੰਘ ਮੂਰਤਿ ਧਰਿ ਆਏ ॥
बरुन सिंघ मूरति धरि आए ॥

वरुण सुरमा (सिंह) देवाच्या रूपात आला.

ਸਰਿਤਨ ਕੀ ਸੈਨਾ ਸੰਗਿ ਲਿਯਾਏ ॥੧੪੮੨॥
सरितन की सैना संगि लियाए ॥१४८२॥

वरुण सिंहाचे रूप धारण करून तेथे पोहोचला आणि आपल्या बरोबर प्रवाहांची सेना घेऊन आला.1482.

ਆਵਤ ਸਿੰਘਨ ਸਬਦ ਸੁਨਾਯੋ ॥
आवत सिंघन सबद सुनायो ॥

तो येताच शूरवीरने शब्द पाठ केले,

ਬਾਰਿ ਰਾਜ ਅਤਿ ਰਿਸ ਕਰਿ ਧਾਯੋ ॥
बारि राज अति रिस करि धायो ॥

आल्यावर वरुणाने शिंग फुंकले (सिंहासारखी गर्जना) आणि क्रोधाने राजावर कोसळला.

ਸੁਨਤ ਸਬਦ ਕਾਪੇ ਪੁਰ ਤੀਨੋ ॥
सुनत सबद कापे पुर तीनो ॥

(त्याचे) बोलणे ऐकून तीन लोक थरथर कापले

ਇਨ ਨ੍ਰਿਪ ਮਨ ਮੈ ਤ੍ਰਾਸ ਨ ਕੀਨੋ ॥੧੪੮੩॥
इन न्रिप मन मै त्रास न कीनो ॥१४८३॥

भयंकर गर्जना ऐकून तिन्ही जग थरथर कापले, पण राजा खरगसिंग घाबरला नाही.1483.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਬਾਨਨ ਸੰਗ ਜਲਾਧਿਪ ਕੋ ਕਵਿ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੇ ਤਨ ਤਾੜਨ ਕੀਨੋ ॥
बानन संग जलाधिप को कवि स्याम भने तन ताड़न कीनो ॥

राजाने आपल्या भालासारख्या बाणांनी वरुणाच्या शरीराचा छाट केला

ਸਾਤਹੁ ਸਿੰਧਨ ਕੋ ਰਿਸ ਕੈ ਸਰ ਜਾਲਨ ਸਿਉ ਉਰ ਛੇਦ ਕੈ ਦੀਨੋ ॥
सातहु सिंधन को रिस कै सर जालन सिउ उर छेद कै दीनो ॥

राजाने प्रचंड क्रोधाने सात महासागरांच्या हृदयाला छेद दिला

ਘਾਇਲ ਹੈ ਸਰਿਤਾ ਸਗਰੀ ਬਹੁ ਸ੍ਰੋਨਤ ਸੋ ਤਿਹ ਕੋ ਅੰਗ ਭੀਨੋ ॥
घाइल है सरिता सगरी बहु स्रोनत सो तिह को अंग भीनो ॥

सर्व प्रवाहांना घायाळ करून, त्याने त्यांचे अंग रक्ताने भरून टाकले

ਨੈਕੁ ਨ ਠਾਢੋ ਰਹਿਓ ਰਣ ਮੈ ਜਲ ਰਾਜ ਭਜਿਓ ਗ੍ਰਿਹ ਕੋ ਮਗੁ ਲੀਨੋ ॥੧੪੮੪॥
नैकु न ठाढो रहिओ रण मै जल राज भजिओ ग्रिह को मगु लीनो ॥१४८४॥

पाण्याचा राजा (वरुण) रणांगणात राहू शकला नाही आणि आपल्या हिमाकडे पळून गेला.1484.

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਜਬੈ ਜਲਾਧਿਪ ਧਾਮਿ ਸਿਧਾਰੇ ॥
जबै जलाधिप धामि सिधारे ॥

वरुण देव घरी गेल्यावर

ਤਬ ਹਰਿ ਕੋ ਨ੍ਰਿਪ ਪੁਨਿ ਸਰ ਮਾਰੇ ॥
तब हरि को न्रिप पुनि सर मारे ॥

वरुण आपल्या घरी गेल्यावर राजाने कृष्णावर बाण सोडले

ਤਬ ਜਮ ਕੋ ਹਰਿ ਅਸਤ੍ਰ ਚਲਾਯੋ ॥
तब जम को हरि असत्र चलायो ॥

तेव्हा श्रीकृष्णाने यमाला (संहारक) अस्त्र सोडले.

ਹੈ ਪ੍ਰਤਛ ਜਮ ਨ੍ਰਿਪ ਪਰ ਧਾਯੋ ॥੧੪੮੫॥
है प्रतछ जम न्रिप पर धायो ॥१४८५॥

त्यावेळी कृष्णाने यमाच्या हातावर गोळी झाडली आणि त्यामुळे यम प्रकट झाला आणि राजावर पडला.1485.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਬੀਰ ਬਡੋ ਬਿਕ੍ਰਤ ਦੈਤ ਸੁ ਨਾਮਹਿ ਕੋਪ ਹੁਇ ਸ੍ਰੀ ਖੜਗੇਸ ਪੈ ਧਾਯੋ ॥
बीर बडो बिक्रत दैत सु नामहि कोप हुइ स्री खड़गेस पै धायो ॥

तेथे (अ) बिक्रत नावाचा विशाल सुरवीर होता, तो रागावला आणि श्री खरगसिंगवर चढला.

ਬਾਨ ਕਮਾਨ ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਗਦਾ ਬਰਛੀ ਕਰਿ ਲੈ ਅਤਿ ਜੁਧ ਮਚਾਯੋ ॥
बान कमान क्रिपान गदा बरछी करि लै अति जुध मचायो ॥

विक्रात नावाचा राक्षस अत्यंत क्रोधित होऊन राजा खरगसिंहावर तुटून पडला आणि त्याने धनुष्यबाण, तलवार, गदा, भाला इत्यादी हाती घेऊन भयंकर युद्ध केले.

ਤੀਰ ਚਲਾਵਤ ਭਯੋ ਬਹੁਰੋ ਤਬ ਤਾ ਛਬਿ ਕੋ ਕਵਿ ਭਾਵ ਸੁਨਾਯੋ ॥
तीर चलावत भयो बहुरो तब ता छबि को कवि भाव सुनायो ॥

त्याच्या बाणांचा स्त्राव चालू ठेवून, त्याने स्वतःला अनेक आकृत्यांमध्ये प्रकट केले

ਭੂਪ ਕੋ ਬਾਨ ਮਨੋ ਖਗਰਾਜ ਕਟਿਓ ਅਰਿ ਕੋ ਸਰ ਨਾਗ ਗਿਰਾਯੋ ॥੧੪੮੬॥
भूप को बान मनो खगराज कटिओ अरि को सर नाग गिरायो ॥१४८६॥

कवी म्हणतो की या युद्धात राजाचा बाण गरुडासारखा आपटत होता आणि शत्रूच्या बाणाच्या नागाला ठोठावत होता.1486.

ਬਿਕ੍ਰਤ ਦੈਤ ਕੋ ਨ੍ਰਿਪ ਮਾਰਿ ਲਯੋ ਜਮੁ ਕੋ ਰਿਸ ਕੈ ਪੁਨਿ ਉਤਰ ਦੀਨੋ ॥
बिक्रत दैत को न्रिप मारि लयो जमु को रिस कै पुनि उतर दीनो ॥

त्या दुष्ट राक्षसाचा राजाने वध केला आणि रागाने यमाला उत्तर दिले,

ਕਾ ਭਯੋ ਜੋ ਜੀਅ ਮਾਰੇ ਘਨੇ ਅਰੁ ਦੰਡ ਬਡੋ ਕਰ ਮੈ ਤੁਮ ਲੀਨੋ ॥
का भयो जो जीअ मारे घने अरु दंड बडो कर मै तुम लीनो ॥

विक्रताचा वध केल्यावर राजा यमाला म्हणाला, “मग काय, जर तू आतापर्यंत अनेकांना मारले आहेस आणि हातात खूप मोठी काठी घेऊन चालला आहेस.

ਤੋਹਿ ਨ ਜੀਅਤ ਛਾਡਤ ਹੋ ਸੁਨ ਰੇ ਅਬ ਮੋਹਿ ਇਹੈ ਪ੍ਰਨ ਕੀਨੋ ॥
तोहि न जीअत छाडत हो सुन रे अब मोहि इहै प्रन कीनो ॥

“मी आज शपथ घेतली आहे की मी तुला मारीन, मी तुला मारणार आहे

ਮਾਰਤ ਹੋ ਕਰ ਲੈ ਕਰਨੋ ਕਛੁ ਮੋ ਬਲ ਜਾਨਤ ਹੈ ਪੁਰ ਤੀਨੋ ॥੧੪੮੭॥
मारत हो कर लै करनो कछु मो बल जानत है पुर तीनो ॥१४८७॥

तू तुझ्या मनात जे विचार करशील ते तू कर, कारण तिन्ही जगाला माझ्या शक्तीची जाणीव आहे.” 1487.

ਯੌ ਕਹਿ ਕੈ ਬਤੀਯਾ ਜਮ ਕੋ ਕਵਿ ਰਾਮ ਕਹੈ ਪੁਨਿ ਜੁਧ ਕੀਯੋ ਹੈ ॥
यौ कहि कै बतीया जम को कवि राम कहै पुनि जुध कीयो है ॥

हे शब्द म्हटल्यावर कवी रामाच्या म्हणण्यानुसार राजा यमाशी युद्धात गुंतला होता

ਭੂਤ ਸ੍ਰਿਗਾਲਨ ਕਾਕਨ ਝਾਕਨਿ ਡਾਕਨਿ ਸ੍ਰੌਨ ਅਘਾਇ ਪੀਓ ਹੈ ॥
भूत स्रिगालन काकन झाकनि डाकनि स्रौन अघाइ पीओ है ॥

या युद्धात भुते, कोल्हे, कावळे आणि पिशाच यांनी त्यांच्या हृदयाप्रमाणे रक्त प्यायले.

ਮਾਰਿਓ ਮਰੈ ਨ ਕਹੂੰ ਜਮ ਤੇ ਨ੍ਰਿਪ ਮਾਨਹੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਨ ਕੀਓ ਹੈ ॥
मारिओ मरै न कहूं जम ते न्रिप मानहु अंम्रित पान कीओ है ॥

राजा यमाच्या प्रहारानेही मरत नाही, त्याने अमृत धारण केल्याचे दिसते.

ਪਾਨਿ ਲੀਓ ਧਨੁ ਬਾਨ ਜਬੈ ਤਿਨ ਅੰਤਕ ਅੰਤ ਭਜਾਇ ਦੀਯੋ ਹੈ ॥੧੪੮੮॥
पानि लीओ धनु बान जबै तिन अंतक अंत भजाइ दीयो है ॥१४८८॥

राजाने धनुष्यबाण हातात घेतल्यावर यमाला शेवटी पळून जावे लागले.१४८८.

ਸੋਰਠਾ ॥
सोरठा ॥

सोर्था

ਜਬ ਜਮ ਦੀਓ ਭਜਾਇ ਕ੍ਰਿਸਨ ਹੇਰਿ ਨ੍ਰਿਪ ਯੌ ਕਹਿਯੋ ॥
जब जम दीओ भजाइ क्रिसन हेरि न्रिप यौ कहियो ॥

यमाला घेऊन पळायला लावले, तेव्हा राजा कृष्णाकडे पाहून म्हणाला,

ਲਰਤੇ ਕਿਉ ਨਹੀ ਆਇ ਮਹਾਰਥੀ ਰਨ ਧੀਰ ਤੁਮ ॥੧੪੮੯॥
लरते किउ नही आइ महारथी रन धीर तुम ॥१४८९॥

“हे रणांगणातील महान योद्धा! तू माझ्याशी भांडायला का येत नाहीस?" 1489.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਜੋ ਹਰਿ ਮੰਤ੍ਰ ਅਰਾਧਤ ਹੈ ਤਪ ਸਾਧਤ ਹੈ ਮਨ ਮੈ ਨਹੀ ਆਯੋ ॥
जो हरि मंत्र अराधत है तप साधत है मन मै नही आयो ॥

जो मंत्रांच्या पुनरावृत्तीने आणि तपस्या करूनही मनांत येत नाही.

ਜਗ੍ਯ ਕੀਏ ਬਹੁ ਦਾਨ ਦੀਏ ਸਬ ਖੋਜਤ ਹੈ ਕਿਨਹੂੰ ਨਹੀ ਪਾਯੋ ॥
जग्य कीए बहु दान दीए सब खोजत है किनहूं नही पायो ॥

यज्ञ आणि दान यातून कोणाचा साक्षात्कार होत नाही

ਬ੍ਰਹਮ ਸਚੀਪਤਿ ਨਾਰਦ ਸਾਰਦ ਬਿਯਾਸ ਪਰਾਸੁਰ ਸ੍ਰੀ ਸੁਕ ਗਾਯੋ ॥
ब्रहम सचीपति नारद सारद बियास परासुर स्री सुक गायो ॥

इंद्र, ब्रह्मा, नारद, शारदा, व्यास, प्रशार आणि शुकदेव यांनीही ज्याची स्तुती केली आहे.

ਸੋ ਬ੍ਰਿਜਰਾਜ ਸਮਾਜ ਮੈ ਆਜ ਹਕਾਰ ਕੈ ਜੁਧ ਕੇ ਕਾਜ ਬੁਲਾਯੋ ॥੧੪੯੦॥
सो ब्रिजराज समाज मै आज हकार कै जुध के काज बुलायो ॥१४९०॥

त्या कृष्णाला, ब्रजाचा देव, आज राजा खरगसिंगने त्याला आव्हान देऊन संपूर्ण समाजातून युद्धासाठी आमंत्रित केले.1490.

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਤਬ ਹਰਿ ਜਛ ਅਸਤ੍ਰ ਕਰਿ ਲੀਨੋ ॥
तब हरि जछ असत्र करि लीनो ॥

तेव्हा श्रीकृष्णाने 'जच अस्त्र' हातात घेतले

ਐਚ ਕਮਾਨ ਛਾਡਿ ਸਰ ਦੀਨੋ ॥
ऐच कमान छाडि सर दीनो ॥

तेव्हा कृष्णाने यक्षशास्त्र (यक्षाशी संबंधित भुजा) हातात घेतले आणि धनुष्य ओढून ते सोडले.

ਨਲ ਕੂਬਰ ਮਨਗ੍ਰੀਵ ਸੁ ਧਾਏ ॥
नल कूबर मनग्रीव सु धाए ॥

(त्या वेळी) नल, कुबर आणि मन-ग्रीव घात करून पडलेले असतात.

ਸੁਤ ਕੁਬੇਰ ਕੇ ਦ੍ਵੈ ਇਹ ਆਏ ॥੧੪੯੧॥
सुत कुबेर के द्वै इह आए ॥१४९१॥

आता कुबेरचे दोन्ही पुत्र नलकूबेर आणि मणिग्रीव रणांगणात आले.1491.

ਧਨਦ ਜਛ ਕਿੰਨਰ ਸੰਗ ਲੀਨੇ ॥
धनद जछ किंनर संग लीने ॥

कुबेर ('धनाद') यक्ष आणि किन्नरांसह आले

ਏ ਆਏ ਮਨ ਮੈ ਰਿਸ ਕੀਨੇ ॥
ए आए मन मै रिस कीने ॥

त्यांनी अनेक यक्ष, उदार संपत्ती दाता, आणि किन्नरांना सोबत घेतले, जे संतप्त होऊन रणांगणावर पोहोचले.

ਸਗਲ ਸੈਨ ਤਿਨ ਕੈ ਸੰਗ ਆਈ ॥
सगल सैन तिन कै संग आई ॥

त्याचे सर्व सैन्य त्याच्याबरोबर आले आहे

ਧਾਇ ਭੂਪ ਸੋ ਕਰੀ ਲਰਾਈ ॥੧੪੯੨॥
धाइ भूप सो करी लराई ॥१४९२॥

सर्व सैन्य त्यांच्याबरोबर आले आणि त्यांनी राजाशी भयंकर युद्ध केले.1492.