श्री दसाम ग्रंथ

पान - 316


ਗਾਵਤ ਗੀਤ ਬਿਲਾਵਲ ਮੈ ਜੁਰਿ ਬਾਹਨਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਥਾ ਇਹ ਸਾਜੈ ॥
गावत गीत बिलावल मै जुरि बाहनि स्याम कथा इह साजै ॥

एकमेकांचे हात पकडून ते बिलावल रागातील गाणी गातात आणि कृष्णाची कथा सांगतात.

ਅੰਗਿ ਅਨੰਗ ਬਢਿਓ ਤਿਨ ਕੇ ਪਿਖ ਕੈ ਜਿਹ ਲਾਜ ਕੋ ਭਾਜਨ ਭਾਜੈ ॥੨੪੦॥
अंगि अनंग बढिओ तिन के पिख कै जिह लाज को भाजन भाजै ॥२४०॥

प्रेमाची देवता त्यांच्या अंगावरची पकड वाढवत आहे आणि त्या सर्वांना पाहून विनयशीलताही लाजत आहे.240.

ਗਾਵਤ ਗੀਤ ਬਿਲਾਵਲ ਮੈ ਸਭ ਹੀ ਮਿਲਿ ਗੋਪਿਨ ਉਜਲ ਕਾਰੀ ॥
गावत गीत बिलावल मै सभ ही मिलि गोपिन उजल कारी ॥

सर्व गोपी, श्वेत-काळ्या, एकत्र बिलावल (रागातील) गाणी गातात.

ਕਾਨਰ ਕੋ ਭਰਤਾ ਕਰਬੇ ਕਹੁ ਬਾਛਤ ਹੈ ਪਤਲੀ ਅਰੁ ਭਾਰੀ ॥
कानर को भरता करबे कहु बाछत है पतली अरु भारी ॥

सर्व काळ्या-पांढऱ्या गोपी गीते गात आहेत आणि सर्व सडपातळ आणि वजनदार गोपी कृष्णाला आपला पती म्हणून कामना देत आहेत.

ਸ੍ਯਾਮ ਕਰੈ ਤਿਨ ਕੇ ਮੁਖ ਕੌ ਪਿਖਿ ਜੋਤਿ ਕਲਾ ਸਸਿ ਕੀ ਫੁਨਿ ਹਾਰੀ ॥
स्याम करै तिन के मुख कौ पिखि जोति कला ससि की फुनि हारी ॥

श्याम कवी म्हणतात, त्याचा चेहरा पाहून चंद्राची कला लुप्त झाली आहे.

ਨ੍ਰਹਾਵਤ ਹੈ ਜਮੁਨਾ ਜਲ ਮੈ ਜਨੁ ਫੂਲ ਰਹੀ ਗ੍ਰਿਹ ਮੈ ਫੁਲਵਾਰੀ ॥੨੪੧॥
न्रहावत है जमुना जल मै जनु फूल रही ग्रिह मै फुलवारी ॥२४१॥

त्यांचे मुख पाहून चंद्राच्या अलौकिक शक्तींनी आपले तेज गमावले आहे आणि यमुनेत स्नान केल्यावर ते घरातील एका भव्य बागेसारखे दिसतात.241.

ਨ੍ਰਹਾਵਤ ਹੈ ਗੁਪੀਆ ਜਲ ਮੈ ਤਿਨ ਕੇ ਮਨ ਮੈ ਫੁਨਿ ਹਉਲ ਨ ਕੋ ॥
न्रहावत है गुपीआ जल मै तिन के मन मै फुनि हउल न को ॥

सर्व गोपी निर्भयपणे स्नान करीत आहेत

ਗੁਨ ਗਾਵਤ ਤਾਲ ਬਜਾਵਤ ਹੈ ਤਿਹ ਜਾਇ ਕਿਧੌ ਇਕ ਠਉਲਨ ਕੋ ॥
गुन गावत ताल बजावत है तिह जाइ किधौ इक ठउलन को ॥

ते कृष्णाची गाणी गात आहेत आणि सूर वाजवत आहेत आणि ते सर्व एका गटात जमले आहेत

ਮੁਖਿ ਤੇ ਉਚਰੈ ਇਹ ਭਾਤਿ ਸਭੈ ਇਤਨੋ ਸੁਖ ਨ ਹਰਿ ਧਉਲਨ ਕੋ ॥
मुखि ते उचरै इह भाति सभै इतनो सुख न हरि धउलन को ॥

एवढा आराम इंद्राच्या महालातही नाही असे ते सर्व म्हणत आहेत

ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਬਿਰਾਜਤ ਹੈ ਅਤਿ ਸਹੀ ਇਕ ਬਨਿਓ ਸਰ ਸੁੰਦਰ ਕਉਲਨ ਕੋ ॥੨੪੨॥
कबि स्याम बिराजत है अति सही इक बनिओ सर सुंदर कउलन को ॥२४२॥

कवी म्हणतो की ते सर्व कमळाच्या फुलांनी भरलेल्या टाक्यासारखे भव्य दिसतात.242.

ਗੋਪੀ ਬਾਚ ਦੇਵੀ ਜੂ ਸੋ ॥
गोपी बाच देवी जू सो ॥

देवीला उद्देशून गोपींचे भाषण:

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਲੈ ਅਪੁਨੇ ਕਰ ਜੋ ਮਿਟੀਆ ਤਿਹ ਥਾਪ ਕਹੈ ਮੁਖ ਤੇ ਜੁ ਭਵਾਨੀ ॥
लै अपुने कर जो मिटीआ तिह थाप कहै मुख ते जु भवानी ॥

हातात माती घेऊन तिला थोपटत ती म्हणते की ती देवी आहे.

ਪਾਇ ਪਰੈ ਤਿਹ ਕੇ ਹਿਤ ਸੋ ਕਰਿ ਕੋਟਿ ਪ੍ਰਨਾਮੁ ਕਹੈ ਇਹ ਬਾਨੀ ॥
पाइ परै तिह के हित सो करि कोटि प्रनामु कहै इह बानी ॥

हातात माती घेऊन देवीची प्रतिमा बसवून तिच्या चरणी मस्तक टेकवून सर्वजण म्हणत आहेत,

ਪੂਜਤ ਹੈ ਇਹ ਤੇ ਹਮ ਤੋ ਤੁਮ ਦੇਹੁ ਵਹੈ ਜੀਅ ਮੈ ਹਮ ਠਾਨੀ ॥
पूजत है इह ते हम तो तुम देहु वहै जीअ मै हम ठानी ॥

(हे दुर्गा!) आमच्या हृदयात जे आहे ते आम्हाला देऊन आम्ही तुझी पूजा करतो.

ਹ੍ਵੈ ਹਮਰੋ ਭਰਤਾ ਹਰਿ ਜੀ ਮੁਖਿ ਸੁੰਦਰਿ ਹੈ ਜਿਹ ਕੋ ਸਸਿ ਸਾਨੀ ॥੨੪੩॥
ह्वै हमरो भरता हरि जी मुखि सुंदरि है जिह को ससि सानी ॥२४३॥

���हे देवी! आमच्या अंतःकरणाच्या इच्छेनुसार वरदान देण्यासाठी आम्ही तुझी उपासना करतो, जेणेकरून आमचे पती कृष्णाच्या चंद्रासारखे चेहऱ्याचे असावे.243.

ਭਾਲਿ ਲਗਾਵਤ ਕੇਸਰ ਅਛਤ ਚੰਦਨ ਲਾਵਤ ਹੈ ਸਿਤ ਕੈ ॥
भालि लगावत केसर अछत चंदन लावत है सित कै ॥

कपाळावर (दुर्गाच्या मूर्तीच्या) कुंकू आणि तांदूळ लावले जातात आणि पांढरे चंदन (चोळले जाते).

ਫੁਨਿ ਡਾਰਤ ਫੂਲ ਉਡਾਵਤ ਹੈ ਮਖੀਆ ਤਿਹ ਕੀ ਅਤਿ ਹੀ ਹਿਤ ਕੈ ॥
फुनि डारत फूल उडावत है मखीआ तिह की अति ही हित कै ॥

प्रेमाच्या देवतेच्या कपाळावर कुंकू, अक्षत आणि चंदन लावतात, मग फुलांचा वर्षाव करतात, प्रेमाने त्यांचा पंख लावतात.

ਪਟ ਧੂਪ ਪਚਾਮ੍ਰਿਤ ਦਛਨਾ ਪਾਨ ਪ੍ਰਦਛਨਾ ਦੇਤ ਮਹਾ ਚਿਤ ਕੈ ॥
पट धूप पचाम्रित दछना पान प्रदछना देत महा चित कै ॥

कापड, उदबत्ती, कढई, दाचना आणि पान (प्रसाद वगैरे करून) चितेच्या पूर्ण चहासोबत दिसतात.

ਬਰਬੇ ਕਹੁ ਕਾਨ੍ਰਹ ਉਪਾਉ ਕਰੈ ਮਿਤ ਹੋ ਸੋਊ ਤਾਤ ਕਿਧੌ ਕਿਤ ਕੈ ॥੨੪੪॥
बरबे कहु कान्रह उपाउ करै मित हो सोऊ तात किधौ कित कै ॥२४४॥

ते वस्त्र, धूप, पंचामृत, धार्मिक भेटवस्तू आणि प्रदक्षिणा अर्पण करत आहेत आणि कृष्णाशी विवाह करण्याचा प्रयत्न करत आहेत, असे म्हणतात की कोणीतरी मित्र असेल, जो आपल्या मनाची इच्छा पूर्ण करेल.244.

ਗੋਪੀ ਬਾਚ ਦੇਵੀ ਜੂ ਸੋ ॥
गोपी बाच देवी जू सो ॥

देवीला उद्देशून गोपींचे भाषण:

ਕਬਿਤੁ ॥
कबितु ॥

कबिट

ਦੈਤਨ ਸੰਘਾਰਨੀ ਪਤਿਤ ਲੋਕ ਤਾਰਨੀ ਸੁ ਸੰਕਟ ਨਿਵਾਰਨੀ ਕਿ ਐਸੀ ਤੂੰ ਸਕਤਿ ਹੈ ॥
दैतन संघारनी पतित लोक तारनी सु संकट निवारनी कि ऐसी तूं सकति है ॥

(हे देवी!) तू राक्षसांचा वध करणारी, पतितांना सोडविणारी, संकटे दूर करणारी अशी पराक्रमी आहेस.

ਬੇਦਨ ਉਧਾਰਨੀ ਸੁਰੇਾਂਦ੍ਰ ਰਾਜ ਕਾਰਨੀ ਪੈ ਗਉਰਜਾ ਕੀ ਜਾਗੈ ਜੋਤਿ ਅਉਰ ਜਾਨ ਕਤ ਹੈ ॥
बेदन उधारनी सुरेांद्र राज कारनी पै गउरजा की जागै जोति अउर जान कत है ॥

���हे देवी! तू राक्षसांचा नाश करणारी, पापींना या जगातून पार पाडणारी आणि दु:ख दूर करणारी शक्ती आहेस, तूच वेदांचा उद्धार करणारा, इंद्राला राज्य देणारा गौरीचा प्रकाश देणारा आहेस.

ਧੂਅ ਮੈ ਨ ਧਰਾ ਮੈ ਨ ਧਿਆਨ ਧਾਰੀ ਮੈ ਪੈ ਕਛੂ ਜੈਸੇ ਤੇਰੇ ਜੋਤਿ ਬੀਚ ਆਨਨ ਛਕਤਿ ਹੈ ॥
धूअ मै न धरा मै न धिआन धारी मै पै कछू जैसे तेरे जोति बीच आनन छकति है ॥

तुझ्यासारखा प्रकाश पृथ्वीवर आणि आकाशात नाही

ਦਿਨਸ ਦਿਨੇਸ ਮੈ ਦਿਵਾਨ ਮੈ ਸੁਰੇਸ ਮੈ ਸੁਪਤ ਮਹੇਸ ਜੋਤਿ ਤੇਰੀ ਐ ਜਗਤਿ ਹੈ ॥੨੪੫॥
दिनस दिनेस मै दिवान मै सुरेस मै सुपत महेस जोति तेरी ऐ जगति है ॥२४५॥

तू सूर्य, चंद्र, तारे, इंद्र आणि शिव इत्यादि सर्वांमध्ये प्रकाशमान आहेस.���245.

ਬਿਨਤੀ ਕਰਤ ਸਭ ਗੋਪੀ ਕਰਿ ਜੋਰਿ ਜੋਰਿ ਸੁਨਿ ਲੇਹੁ ਬਿਨਤੀ ਹਮਾਰੀ ਇਹ ਚੰਡਿਕਾ ॥
बिनती करत सभ गोपी करि जोरि जोरि सुनि लेहु बिनती हमारी इह चंडिका ॥

सर्व गोपी हात जोडून विनवणी करतात (म्हणतात) हे चंडिका! आमची विनंती ऐका.

ਸੁਰ ਤੈ ਉਬਾਰੇ ਕੋਟਿ ਪਤਿਤ ਉਧਾਰੇ ਚੰਡ ਮੁੰਡ ਮੁੰਡ ਡਾਰੇ ਸੁੰਭ ਨਿਸੁੰਭ ਕੀ ਖੰਡਿਕਾ ॥
सुर तै उबारे कोटि पतित उधारे चंड मुंड मुंड डारे सुंभ निसुंभ की खंडिका ॥

सर्व गोपी हात जोडून प्रार्थना करत आहेत, हे चंडी! आमची प्रार्थना ऐका, कारण तुम्ही देवांनाही सोडवले आहे, लाखो पापींना पार करून चंड, मुंड, सुंभ आणि निसुंभ यांचा नाश केला आहे.

ਦੀਜੈ ਮਾਗਿਯੋ ਦਾਨ ਹ੍ਵੈ ਪ੍ਰਤਛ ਕਹੈ ਮੇਰੀ ਮਾਈ ਪੂਜੇ ਹਮ ਤੁਮੈ ਨਾਹੀ ਪੁਜੈ ਸੁਤ ਗੰਡਕਾ ॥
दीजै मागियो दान ह्वै प्रतछ कहै मेरी माई पूजे हम तुमै नाही पुजै सुत गंडका ॥

���हे आई! जे वरदान मागितले ते आम्हाला द्या

ਹ੍ਵੈ ਕਰਿ ਪ੍ਰਸੰਨ੍ਯ ਤਾ ਕੋ ਕਹਿਓ ਸੀਘ੍ਰ ਮਾਨ ਦੀਨੋ ਵਹੈ ਬਰ ਦਾਨ ਫੁਨਿ ਰਾਨਿਨ ਕੀ ਮੰਡਿਕਾ ॥੨੪੬॥
ह्वै करि प्रसंन्य ता को कहिओ सीघ्र मान दीनो वहै बर दान फुनि रानिन की मंडिका ॥२४६॥

आम्ही तुझी आणि गंडक नदीचे पुत्र शालिग्राम यांची पूजा करीत आहोत, कारण तू त्यांचे म्हणणे स्वीकारण्यास प्रसन्न झाला होतास म्हणून आम्हाला वरदान द्या.

ਦੇਵੀ ਜੀ ਬਾਚ ਗੋਪਿਨ ਸੋ ॥
देवी जी बाच गोपिन सो ॥

गोपींना उद्देशून देवीचे भाषण:

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਹ੍ਵੈ ਭਰਤਾ ਅਬ ਸੋ ਤੁਮਰੋ ਹਰਿ ਦਾਨ ਇਹੇ ਦੁਰਗਾ ਤਿਨ ਦੀਨਾ ॥
ह्वै भरता अब सो तुमरो हरि दान इहे दुरगा तिन दीना ॥

तुझा नवरा कृष्ण असेल.’ असे म्हणत दुर्गेने त्यांना वरदान दिले.

ਸੋ ਧੁਨਿ ਸ੍ਰਉਨਨ ਮੈ ਸੁਨ ਕੈ ਤਿਨ ਕੋਟਿ ਪ੍ਰਨਾਮ ਤਬੈ ਉਠਿ ਕੀਨਾ ॥
सो धुनि स्रउनन मै सुन कै तिन कोटि प्रनाम तबै उठि कीना ॥

हे शब्द ऐकून सर्वजण उठले आणि लाखो वेळा देवीला नमस्कार केला

ਤਾ ਛਬਿ ਕੋ ਜਸੁ ਉਚ ਮਹਾ ਕਬਿ ਨੇ ਅਪਨੇ ਮਨ ਮੈ ਫੁਨਿ ਚੀਨਾ ॥
ता छबि को जसु उच महा कबि ने अपने मन मै फुनि चीना ॥

त्या काळातील प्रतिमेचे मोठे यश अशा प्रकारे कवीने आपल्या मनात मानले होते.

ਹੈ ਇਨ ਕੋ ਮਨੁ ਕਾਨਰ ਮੈ ਅਉ ਜੋ ਪੈ ਰਸ ਕਾਨਰ ਕੇ ਸੰਗਿ ਭੀਨਾ ॥੨੪੭॥
है इन को मनु कानर मै अउ जो पै रस कानर के संगि भीना ॥२४७॥

ते सर्व कृष्णाच्या प्रेमात रंगून त्याच्यात लीन झाले आहेत, असा हा तमाशा कवीने आपल्या मनात विचारात घेतला आहे.247.

ਪਾਇ ਪਰੀ ਤਿਹ ਕੇ ਤਬ ਹੀ ਸਭ ਭਾਤਿ ਕਰੀ ਬਹੁ ਤਾਹਿ ਬਡਾਈ ॥
पाइ परी तिह के तब ही सभ भाति करी बहु ताहि बडाई ॥

देवीच्या चरणी पडलेल्या सर्व गोपी तिची विविध प्रकारे स्तुती करू लागल्या

ਹੈ ਜਗ ਕੀ ਕਰਤਾ ਹਰਤਾ ਦੁਖ ਹੈ ਸਭ ਤੂ ਗਨ ਗੰਧ੍ਰਬ ਮਾਈ ॥
है जग की करता हरता दुख है सभ तू गन गंध्रब माई ॥

���हे जगाची आई! तू सर्व जगाचे दुःख दूर करणारा आहेस, गण आणि गंधर्वांची माता आहेस.

ਤਾ ਛਬਿ ਕੀ ਅਤਿ ਹੀ ਉਪਮਾ ਕਬਿ ਨੇ ਮੁਖ ਤੇ ਇਮ ਭਾਖਿ ਸੁਨਾਈ ॥
ता छबि की अति ही उपमा कबि ने मुख ते इम भाखि सुनाई ॥

त्या आत्यंतिक सौंदर्याचे उपमा कवीने असे सांगून सांगितले आहे

ਲਾਲ ਭਈ ਤਬ ਹੀ ਗੁਪੀਆ ਫੁਨਿ ਬਾਤ ਜਬੈ ਮਨ ਬਾਛਤ ਪਾਈ ॥੨੪੮॥
लाल भई तब ही गुपीआ फुनि बात जबै मन बाछत पाई ॥२४८॥

कवी म्हणतात की कृष्णाला आपला पती समजल्यावर सर्व गोपींचे चेहरे आनंदाने आणि लाजेने भरून गेले आणि लाल झाले.248.

ਲੈ ਬਰਦਾਨ ਸਭੈ ਗੁਪੀਆ ਅਤਿ ਆਨੰਦ ਕੈ ਮਨਿ ਡੇਰਨ ਆਈ ॥
लै बरदान सभै गुपीआ अति आनंद कै मनि डेरन आई ॥

वरदान मिळाल्यावर सर्व गोपी मनातल्या मनात आनंदाने घरी आल्या.

ਗਾਵਤ ਗੀਤ ਸਭੈ ਮਿਲ ਕੈ ਇਕ ਹ੍ਵੈ ਕੈ ਪ੍ਰਸੰਨ੍ਯ ਸੁ ਦੇਤ ਬਧਾਈ ॥
गावत गीत सभै मिल कै इक ह्वै कै प्रसंन्य सु देत बधाई ॥

इच्छित वरदान मिळाल्यावर गोपी प्रसन्न होऊन आपापल्या घरी परतल्या आणि एकमेकांचे अभिनंदन करू लागल्या आणि गीते गाऊन आनंद व्यक्त करू लागल्या.

ਪਾਤਨ ਸਾਥ ਖਰੀ ਤਿਨ ਕੀ ਉਪਮਾ ਕਬਿ ਨੇ ਮੁਖ ਤੇ ਇਮ ਗਾਈ ॥
पातन साथ खरी तिन की उपमा कबि ने मुख ते इम गाई ॥

ते सर्व एका ओळीत उभे आहेत; त्याच्या उपमाचे वर्णन कवीने असे केले आहे:

ਮਾਨਹੁ ਪਾਇ ਨਿਸਾਪਤਿ ਕੋ ਸਰ ਮਧਿ ਖਿਰੀ ਕਵੀਆ ਧੁਰ ਤਾਈ ॥੨੪੯॥
मानहु पाइ निसापति को सर मधि खिरी कवीआ धुर ताई ॥२४९॥

ते अशा प्रकारे एका रांगेत उभे आहेत जणू फुललेल्या कमळ-कळ्या कुंडात उभे राहून चंद्र पाहत आहेत.249.

ਪ੍ਰਾਤ ਭਏ ਜਮਨਾ ਜਲ ਮੈ ਮਿਲਿ ਧਾਇ ਗਈ ਸਭ ਹੀ ਗੁਪੀਆ ॥
प्रात भए जमना जल मै मिलि धाइ गई सभ ही गुपीआ ॥

पहाटे सर्व गोपी यमुनेकडे निघाल्या

ਮਿਲਿ ਗਾਵਤ ਗੀਤ ਚਲੀ ਤਿਹ ਜਾ ਕਰਿ ਆਨੰਦ ਭਾਮਿਨ ਮੈ ਕੁਪੀਆ ॥
मिलि गावत गीत चली तिह जा करि आनंद भामिन मै कुपीआ ॥

ते गाणी गात होते आणि त्यांना आनंदात पाहून ��आनंदही रागात असल्यासारखे वाटत होते.

ਤਬ ਹੀ ਫੁਨਿ ਕਾਨ੍ਰਹ ਚਲੇ ਤਿਹ ਜਾ ਜਮੁਨਾ ਜਲ ਕੋ ਫੁਨਿ ਜਾ ਜੁ ਪੀਆ ॥
तब ही फुनि कान्रह चले तिह जा जमुना जल को फुनि जा जु पीआ ॥

त्याचवेळी कृष्णही तेथे गेला आणि जाऊन जमनाचे पाणी प्यायले. (कृष्ण आल्यावर सगळे गप्प झाले)

ਸੋਊ ਦੇਖਿ ਤਬੈ ਭਗਵਾਨ ਕਹੇ ਨਹਿ ਬੋਲਹੁ ਰੀ ਕਰਿ ਹੋ ਚੁਪੀਆ ॥੨੫੦॥
सोऊ देखि तबै भगवान कहे नहि बोलहु री करि हो चुपीआ ॥२५०॥

तेव्हा कृष्णही यमुनेकडे गेला आणि गोपींना पाहून तो त्यांना म्हणाला, ‘तुम्ही बोलत का नाही? आणि तू गप्प का बसला आहेस?���250.