श्री दसाम ग्रंथ

पान - 472


ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਜਰਾਸੰਧਿ ਕੀ ਅਤਿ ਚਮੂੰ ਉਮਡੀ ਕ੍ਰੋਧ ਬਢਾਇ ॥
जरासंधि की अति चमूं उमडी क्रोध बढाइ ॥

जरासंधाचे प्रचंड सैन्य संतापले आहे.

ਧਨੁਖ ਬਾਨ ਹਰਿ ਪਾਨਿ ਲੈ ਛਿਨ ਮੈ ਦੀਨੀ ਘਾਇ ॥੧੭੪੭॥
धनुख बान हरि पानि लै छिन मै दीनी घाइ ॥१७४७॥

जरासंधचे चौपट सैन्य पुढे सरसावले, पण कृष्णाने धनुष्यबाण हातात घेऊन सर्व काही क्षणात नष्ट केले.१७४७.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਜਦੁਬੀਰ ਕਮਾਨ ਤੇ ਬਾਨ ਛੁਟੇ ਅਵਸਾਨ ਗਏ ਲਖਿ ਸਤ੍ਰਨ ਕੇ ॥
जदुबीर कमान ते बान छुटे अवसान गए लखि सत्रन के ॥

कृष्णाच्या धनुष्यातून बाण निघाल्याने शत्रूंनी सर्व धैर्य गमावले

ਗਜਰਾਜ ਮਰੇ ਗਿਰ ਭੂਮਿ ਪਰੇ ਮਨੋ ਰੂਖ ਕਟੇ ਕਰਵਤ੍ਰਨ ਕੇ ॥
गजराज मरे गिर भूमि परे मनो रूख कटे करवत्रन के ॥

मेलेले हत्ती करवतीने व कापल्यानंतर झाडांप्रमाणे जमिनीवर पडले

ਰਿਪੁ ਕਉਨ ਗਨੇ ਜੁ ਹਨੇ ਤਿਹ ਠਾ ਮੁਰਝਾਇ ਗਿਰੇ ਸਿਰ ਛਤ੍ਰਨ ਕੇ ॥
रिपु कउन गने जु हने तिह ठा मुरझाइ गिरे सिर छत्रन के ॥

मरणारे शत्रू असंख्य होते आणि त्या ठिकाणी क्षत्रियांच्या निर्जीव मस्तकांचे ढीग होते.

ਰਨ ਮਾਨੋ ਸਰੋਵਰਿ ਆਂਧੀ ਬਹੈ ਟੁਟਿ ਫੂਲ ਪਰੇ ਸਤ ਪਤ੍ਰਨ ਕੇ ॥੧੭੪੮॥
रन मानो सरोवरि आंधी बहै टुटि फूल परे सत पत्रन के ॥१७४८॥

युद्धभूमी एक टाकी बनली होती ज्यामध्ये डोके पाने आणि फुलांसारखे तरंगत होते.1748.

ਘਾਇ ਲਗੇ ਇਕ ਘੂਮਤ ਘਾਇਲ ਸ੍ਰਉਨ ਸੋ ਏਕ ਫਿਰੈ ਚੁਚਵਾਤੇ ॥
घाइ लगे इक घूमत घाइल स्रउन सो एक फिरै चुचवाते ॥

कोणी जखमी होऊन डोलत आहे आणि कोणाच्या अंगातून रक्त वाहत आहे

ਏਕ ਨਿਹਾਰ ਕੈ ਡਾਰਿ ਹਥੀਆਰ ਭਜੈ ਬਿਸੰਭਾਰ ਗਈ ਸੁਧਿ ਸਾਤੇ ॥
एक निहार कै डारि हथीआर भजै बिसंभार गई सुधि साते ॥

युद्धाच्या भीषणतेने घाबरून कोणी पळून जात आहे, शेषनागाने आपले मन गमावले आहे

ਦੈ ਰਨ ਪੀਠ ਮਰੈ ਲਰ ਕੈ ਤਿਹ ਮਾਸ ਕੋ ਜੰਬੁਕ ਗੀਧ ਨ ਖਾਤੇ ॥
दै रन पीठ मरै लर कै तिह मास को जंबुक गीध न खाते ॥

पळून जाण्याच्या आणि युद्धक्षेत्रातून आपली पावले मागे घेण्याच्या कृत्यात ज्यांचा बळी जातो, त्यांचे मांस कोल्हाळ-गिधाडेही खातात नाहीत.

ਬੋਲਤ ਬੀਰ ਸੁ ਏਕ ਫਿਰੈ ਮਨੋ ਡੋਲਤ ਕਾਨਨ ਮੈ ਗਜ ਮਾਤੇ ॥੧੭੪੯॥
बोलत बीर सु एक फिरै मनो डोलत कानन मै गज माते ॥१७४९॥

योद्धे जंगलातील नशेत असलेल्या हत्तींप्रमाणे गर्जना करत आहेत.1749.

ਪਾਨਿ ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਗਹੀ ਘਨਿ ਸ੍ਯਾਮ ਬਡੇ ਰਿਪੁ ਤੇ ਬਿਨੁ ਪ੍ਰਾਨ ਕੀਏ ॥
पानि क्रिपान गही घनि स्याम बडे रिपु ते बिनु प्रान कीए ॥

हातात तलवार घेऊन कृष्णाने अनेक योद्ध्यांना निर्जीव केले

ਗਜ ਬਾਜਨ ਕੇ ਅਸਵਾਰ ਹਜਾਰ ਮੁਰਾਰਿ ਸੰਘਾਰਿ ਬਿਦਾਰਿ ਦੀਏ ॥
गज बाजन के असवार हजार मुरारि संघारि बिदारि दीए ॥

त्याने हजारो घोडे आणि हत्ती स्वार मारले

ਅਰਿ ਏਕਨ ਕੇ ਸਿਰ ਕਾਟਿ ਦਏ ਇਕ ਬੀਰਨ ਕੇ ਦਏ ਫਾਰਿ ਹੀਏ ॥
अरि एकन के सिर काटि दए इक बीरन के दए फारि हीए ॥

अनेकांची डोकी चिरण्यात आली, तर अनेकांच्या छाती फाटल्या

ਮਨੋ ਕਾਲ ਸਰੂਪ ਕਰਾਲ ਲਖਿਓ ਹਰਿ ਸਤ੍ਰ ਭਜੇ ਇਕ ਮਾਰ ਲੀਏ ॥੧੭੫੦॥
मनो काल सरूप कराल लखिओ हरि सत्र भजे इक मार लीए ॥१७५०॥

तो मृत्यूचे प्रकटीकरण म्हणून फिरत होता आणि शत्रूंना मारत होता.1750.

ਕਬਿਤੁ ॥
कबितु ॥

कबिट

ਰੋਸ ਭਰੇ ਬਹੁਰੋ ਧਨੁਖ ਬਾਨ ਪਾਨਿ ਲੀਨੋ ਰਿਪਨ ਸੰਘਾਰਤ ਇਉ ਕਮਲਾ ਕੋ ਕੰਤੁ ਹੈ ॥
रोस भरे बहुरो धनुख बान पानि लीनो रिपन संघारत इउ कमला को कंतु है ॥

क्रोधाने भरलेले भगवान श्रीकृष्ण पुन्हा धनुष्यबाण हातात घेऊन शत्रूंचा संहार करत आहेत.

ਕੇਤੇ ਗਜ ਮਾਰੇ ਰਥੀ ਬਿਰਥੀ ਕਰਿ ਡਾਰੇ ਕੇਤੇ ਐਸੇ ਭਯੋ ਜੁਧੁ ਮਾਨੋ ਕੀਨੋ ਰੁਦ੍ਰ ਅੰਤੁ ਹੈ ॥
केते गज मारे रथी बिरथी करि डारे केते ऐसे भयो जुधु मानो कीनो रुद्र अंतु है ॥

पुन्हा संतप्त होऊन धनुष्यबाण हातात घेऊन कृष्ण कृष्णाचा वध करत आहे, त्याने अनेकांचा वध केला, रथावर स्वार झालेल्या रथांना हिरावून घेतले आणि असे भयंकर युद्ध लढले जात आहे की जगाचा शेवट आला असे वाटते.

ਸੈਥੀ ਚਮਕਾਵਤ ਚਲਾਵਤ ਸੁਦਰਸਨ ਕੋ ਕਹੈ ਕਬਿ ਰਾਮ ਸ੍ਯਾਮ ਐਸੋ ਤੇਜਵੰਤੁ ਹੈ ॥
सैथी चमकावत चलावत सुदरसन को कहै कबि राम स्याम ऐसो तेजवंतु है ॥

कधी तो तलवार दाखवत असतो तर कधी गौरवशाली म्हणून तो आपली चकती चालवतो

ਸ੍ਰਉਨਤ ਰੰਗੀਨ ਪਟ ਸੁਭਟ ਪ੍ਰਬੀਨ ਰਨ ਫਾਗੁ ਖੇਲ ਪੌਢ ਰਹੇ ਮਾਨੋ ਬਡੇ ਸੰਤ ਹੈ ॥੧੭੫੧॥
स्रउनत रंगीन पट सुभट प्रबीन रन फागु खेल पौढ रहे मानो बडे संत है ॥१७५१॥

रक्ताने माखलेले कपडे परिधान केलेले, त्यांच्या आनंदात होळी खेळताना संन्यासी दिसतात.1751.

ਕਾਨ੍ਰਹ ਤੇ ਨ ਡਰੇ ਅਰਿ ਅਰਰਾਇ ਪਰੇ ਸਬ ਕਹੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਲਰਬੇ ਕਉ ਉਮਗਤਿ ਹੈ ॥
कान्रह ते न डरे अरि अरराइ परे सब कहै कबि स्याम लरबे कउ उमगति है ॥

शत्रू कृष्णाला घाबरत नाहीत आणि त्याला लढण्यासाठी आव्हान देत पुढे सरसावले आहेत

ਰਨ ਮੈ ਅਡੋਲ ਸ੍ਵਾਮ ਕਾਰ ਜੀ ਅਮੋਲ ਬੀਰ ਗੋਲ ਤੇ ਨਿਕਸ ਲਰੈ ਕੋਪ ਮੈ ਪਗਤ ਹੈ ॥
रन मै अडोल स्वाम कार जी अमोल बीर गोल ते निकस लरै कोप मै पगत है ॥

युद्धात स्थिर राहून आपल्या धन्यासाठी कर्तव्य बजावणारे योद्धे आपापल्या गटात संतप्त होत आहेत.

ਡੋਲਤ ਹੈ ਆਸ ਪਾਸ ਜੀਤਬੇ ਕੀ ਕਰੈ ਆਸ ਤ੍ਰਾਸ ਮਨਿ ਨੈਕੁ ਨਹੀ ਨ੍ਰਿਪ ਕੇ ਭਗਤ ਹੈ ॥
डोलत है आस पास जीतबे की करै आस त्रास मनि नैकु नही न्रिप के भगत है ॥

जिंकण्याच्या आशेने ते इकडे तिकडे फिरतात. (त्यांच्या) अंत:करणात भय नाही, ते राजाचे कट्टर भक्त आहेत.

ਕੰਚਨ ਅਚਲ ਜਿਉ ਅਟਲ ਰਹਿਓ ਜਦੁਬੀਰ ਤੀਰ ਤੀਰ ਸੂਰਮਾ ਨਛਤ੍ਰ ਸੇ ਡਿਗਤ ਹੈ ॥੧੭੫੨॥
कंचन अचल जिउ अटल रहिओ जदुबीर तीर तीर सूरमा नछत्र से डिगत है ॥१७५२॥

ते त्यांच्या राजा जरासंधचे अत्यंत प्रामाणिक सेवक आहेत आणि कृष्णाजवळ निर्भयपणे फिरत आहेत, कृष्ण सुमेरू पर्वतासारखा स्थिर आहे आणि त्याच्या बाणांच्या प्रहाराने योद्धे आकाशातील ताऱ्यांप्रमाणे खाली पडत आहेत.1752.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਇਹ ਭਾਤਿ ਇਤੈ ਜਦੁਬੀਰ ਘਿਰਿਓ ਉਤ ਕੋਪ ਹਲਾਯੁਧ ਬੀਰ ਸੰਘਾਰੇ ॥
इह भाति इतै जदुबीर घिरिओ उत कोप हलायुध बीर संघारे ॥

अशा रीतीने एका बाजूला कृष्णाला वेढले गेले आणि दुसऱ्या बाजूला संतापून बलरामांनी अनेक योद्ध्यांना मारले.

ਬਾਨ ਕਮਾਨ ਕ੍ਰਿਪਾਨਨ ਪਾਨਿ ਧਰੇ ਬਿਨੁ ਪ੍ਰਾਨ ਪਰੇ ਛਿਤਿ ਮਾਰੇ ॥
बान कमान क्रिपानन पानि धरे बिनु प्रान परे छिति मारे ॥

हातात धनुष्य, बाण आणि तलवार घेऊन बलरामांनी वीरांना निर्जीव करून पृथ्वीवर ठेवले.

ਟੂਕ ਅਨੇਕ ਕੀਏ ਹਲਿ ਸੋ ਬਲਿ ਕਾਤੁਰ ਦੇਖਿ ਭਜੇ ਬਿਸੰਭਾਰੇ ॥
टूक अनेक कीए हलि सो बलि कातुर देखि भजे बिसंभारे ॥

योद्धांचे अनेक तुकडे झाले आणि महान योद्धे असहाय्य होऊन पळून गेले

ਜੀਤਤ ਭਯੋ ਮੁਸਲੀ ਰਨ ਮੈ ਅਰਿ ਭਾਜਿ ਚਲੇ ਤਬ ਭੂਪ ਨਿਹਾਰੇ ॥੧੭੫੩॥
जीतत भयो मुसली रन मै अरि भाजि चले तब भूप निहारे ॥१७५३॥

रणांगणात बलराम विजयी होत होते, शत्रू पळून जात होते आणि राजाने हा सर्व तमाशा पाहिला.1753.

ਚਕ੍ਰਤ ਹੁਇ ਚਿਤ ਬੀਚ ਚਮੂ ਪਤਿ ਆਪੁਨੀ ਸੈਨ ਕਉ ਬੈਨ ਸੁਨਾਯੋ ॥
चक्रत हुइ चित बीच चमू पति आपुनी सैन कउ बैन सुनायो ॥

आश्चर्यचकित होऊन राजा आपल्या सैन्याला म्हणाला, “हे योद्धा! युद्धाची वेळ आता आली आहे

ਭਾਜਤ ਜਾਤ ਕਹਾ ਰਨ ਤੇ ਭਟ ਜੁਧੁ ਨਿਦਾਨ ਸਮੋ ਅਬ ਆਯੋ ॥
भाजत जात कहा रन ते भट जुधु निदान समो अब आयो ॥

तुम्ही लोक कुठे पळून जाताय?"

ਇਉ ਲਲਕਾਰ ਕਹਿਓ ਦਲ ਕੋ ਤਬ ਸ੍ਰਉਨਨ ਮੈ ਸਬਹੂੰ ਸੁਨਿ ਪਾਯੋ ॥
इउ ललकार कहिओ दल को तब स्रउनन मै सबहूं सुनि पायो ॥

राजाचे हे आव्हान संपूर्ण सैन्याने ऐकले

ਸਸਤ੍ਰ ਸੰਭਾਰਿ ਫਿਰੇ ਤਬ ਹੀ ਅਤਿ ਕੋਪ ਭਰੇ ਹਠਿ ਜੁਧੁ ਮਚਾਯੋ ॥੧੭੫੪॥
ससत्र संभारि फिरे तब ही अति कोप भरे हठि जुधु मचायो ॥१७५४॥

आणि सर्व योद्धे हातात शस्त्रे घेऊन, अत्यंत संतापाने, एक भयानक युद्ध करू लागले.1754.

ਬੀਰ ਬਡੇ ਰਨਧੀਰ ਸੋਊ ਜਬ ਆਵਤ ਸ੍ਰੀ ਜਦੁਬੀਰ ਨਿਹਾਰੇ ॥
बीर बडे रनधीर सोऊ जब आवत स्री जदुबीर निहारे ॥

जे महान योद्धे आणि रणधीर योद्धे होते, (त्यांनी) श्रीकृष्ण येताना पाहिले.

ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਕਰਿ ਕੋਪ ਤਿਹੀ ਛਿਨ ਸਾਮੁਹੇ ਹੋਇ ਹਰਿ ਸਸਤ੍ਰ ਪ੍ਰਹਾਰੇ ॥
स्याम भनै करि कोप तिही छिन सामुहे होइ हरि ससत्र प्रहारे ॥

जेव्हा कृष्णाने महान योद्धे येताना पाहिले तेव्हा त्याने त्यांचा सामना केला, मोठ्या रागाने त्याने आपल्या शस्त्रांनी त्यांच्यावर वार केले.

ਏਕਨ ਕੇ ਕਰ ਕਾਟਿ ਦਏ ਇਕ ਮੁੰਡ ਬਿਨਾ ਕਰਿ ਭੂ ਪਰਿ ਡਾਰੇ ॥
एकन के कर काटि दए इक मुंड बिना करि भू परि डारे ॥

अनेकांची मुंडकी छाटण्यात आली, तर अनेकांची सोंड जमिनीवर फेकण्यात आली

ਜੀਤ ਕੀ ਆਸ ਤਜੀ ਅਰਿ ਏਕ ਨਿਹਾਰ ਕੈ ਡਾਰਿ ਹਥਿਯਾਰ ਪਧਾਰੇ ॥੧੭੫੫॥
जीत की आस तजी अरि एक निहार कै डारि हथियार पधारे ॥१७५५॥

त्यापैकी अनेकांनी विजयाची आशा सोडली आणि शस्त्रे टाकून पळ काढला.1755.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਜਬ ਹੀ ਅਤਿ ਦਲ ਭਜਿ ਗਯੋ ਤਬ ਨ੍ਰਿਪ ਕੀਓ ਉਪਾਇ ॥
जब ही अति दल भजि गयो तब न्रिप कीओ उपाइ ॥

जेव्हा बहुतेक पक्ष पळून गेला तेव्हा राजाने (जरासंध) कारवाई केली.

ਆਪਨ ਮੰਤ੍ਰੀ ਸੁਮਤਿ ਕਉ ਲੀਨੋ ਨਿਕਟਿ ਬੁਲਾਇ ॥੧੭੫੬॥
आपन मंत्री सुमति कउ लीनो निकटि बुलाइ ॥१७५६॥

सैन्य पळून गेल्यावर राजाने एक योजना आखली आणि आपल्या मंत्री सुमतीला आपल्यासमोर बोलावले.1756.

ਦ੍ਵਾਦਸ ਛੂਹਨਿ ਸੈਨ ਅਬ ਲੈ ਧਾਵਹੁ ਤੁਮ ਸੰਗ ॥
द्वादस छूहनि सैन अब लै धावहु तुम संग ॥

(त्याला म्हणाला) आता तू बारा अस्पृश्यांसह (रणांगणावर) निघालास.

ਸਸਤ੍ਰ ਅਸਤ੍ਰ ਭੂਪਤਿ ਦਯੋ ਅਪੁਨੋ ਕਵਚ ਨਿਖੰਗ ॥੧੭੫੭॥
ससत्र असत्र भूपति दयो अपुनो कवच निखंग ॥१७५७॥

“तुम्ही आता बारा अत्यंत मोठ्या तुकड्यांसह युद्धासाठी जा” आणि असे म्हणत जरासंध राजाने त्याला शस्त्रे, शस्त्रे, चिलखते, तरफा इ. १७५७ दिली.

ਸੁਮਤਿ ਚਲਤ ਰਨ ਇਉ ਕਹਿਯੋ ਸੁਨੀਏ ਬਚਨ ਨ੍ਰਿਪਾਲ ॥
सुमति चलत रन इउ कहियो सुनीए बचन न्रिपाल ॥

युद्धाला जाताना सुमती (नाव दिलेली मंत्री) म्हणाली, हे राजा! (माझे) शब्द ऐका.

ਹਰਿ ਹਲਧਰ ਕੇਤਕ ਬਲੀ ਕਰੋ ਕਾਲ ਕੋ ਕਾਲ ॥੧੭੫੮॥
हरि हलधर केतक बली करो काल को काल ॥१७५८॥

कूच करत असताना मंत्री सुमती राजाला म्हणाली, “हे राजा! कृष्ण आणि बलराम हे किती महान योद्धे आहेत? मी काल (मृत्यू) देखील मारीन.” 1758.

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਇਉ ਕਹਿ ਜਰਾਸੰਧਿ ਸਿਉ ਮੰਤ੍ਰੀ ॥
इउ कहि जरासंधि सिउ मंत्री ॥

असे मंत्री जरासंधला म्हणाले

ਸੰਗ ਲੀਏ ਤਿਹ ਅਧਿਕ ਬਜੰਤ੍ਰੀ ॥
संग लीए तिह अधिक बजंत्री ॥

अनेक वाजंत्री बरोबर घेतले.