श्री दसाम ग्रंथ

पान - 306


ਆਇਸ ਪਾਇ ਕੈ ਨੰਦਹਿ ਕੋ ਸਭ ਗੋਪਨ ਜਾਇ ਭਲੇ ਰਥ ਸਾਜੇ ॥
आइस पाइ कै नंदहि को सभ गोपन जाइ भले रथ साजे ॥

नंदाची परवानगी मिळाल्यानंतर ग्वाल्यांनी रथांची चांगली सजावट केली.

ਬੈਠਿ ਸਭੈ ਤਿਨ ਪੈ ਤਿਰੀਆ ਸੰਗਿ ਗਾਵਤ ਜਾਤ ਬਜਾਵਤ ਬਾਜੇ ॥
बैठि सभै तिन पै तिरीआ संगि गावत जात बजावत बाजे ॥

नंदांच्या संमतीने सर्व गोपांनी आपले रथ सजवले, स्त्रिया त्यामध्ये बसल्या आणि त्यांच्या वाद्यांचा गजर सुरू झाला.

ਹੇਮ ਕੋ ਦਾਨੁ ਕਰੈ ਜੁ ਦੋਊ ਹਰਿ ਗੋਦ ਲਏ ਜਸੁਦਾ ਇਮ ਰਾਜੈ ॥
हेम को दानु करै जु दोऊ हरि गोद लए जसुदा इम राजै ॥

कृष्णाला तिच्या मांडीवर घेऊन यशोदा प्रभावी दिसते

ਕੈਧਉ ਸੈਲ ਸੁਤਾ ਗਿਰਿ ਭੀਤਰ ਊਚ ਮਨੋ ਮਨਿ ਨੀਲ ਬਿਰਾਜੈ ॥੧੫੩॥
कैधउ सैल सुता गिरि भीतर ऊच मनो मनि नील बिराजै ॥१५३॥

दानात सुवर्ण अर्पण केल्यावर तिला हे चांगले बक्षीस मिळाले आहे असे दिसते की यशोदा डोंगरातल्या खडकाप्रमाणे दिसते आणि कृष्ण तिच्या मांडीवर नीलम्यासारखा दिसतो.153.

ਗੋਪ ਗਏ ਤਜਿ ਗੋਕੁਲ ਕੋ ਬ੍ਰਿਜ ਆਪਨੇ ਆਪਨੇ ਡੇਰਨ ਆਏ ॥
गोप गए तजि गोकुल को ब्रिज आपने आपने डेरन आए ॥

गोकुळाचा त्याग करणारे गोप ब्रजात आपल्या निवासस्थानी आले

ਡਾਰ ਦਈ ਲਸੀਆ ਅਰੁ ਅਛਤ ਬਾਹਰਿ ਭੀਤਰਿ ਧੂਪ ਜਗਾਏ ॥
डार दई लसीआ अरु अछत बाहरि भीतरि धूप जगाए ॥

त्यांनी ताक आणि सुगंध शिंपडले आणि त्यांच्या घरात आणि बाहेर धूप जाळला

ਤਾ ਛਬਿ ਕੋ ਜਸੁ ਊਚ ਮਹਾ ਕਬਿ ਨੈ ਮੁਖ ਤੇ ਇਮ ਭਾਖਿ ਸੁਨਾਏ ॥
ता छबि को जसु ऊच महा कबि नै मुख ते इम भाखि सुनाए ॥

त्या प्रतिमेचे सर्वोत्कृष्ट आणि मोठे यश कवीने (त्याच्या) चेहऱ्यावरून असे सांगितले आहे

ਰਾਜ ਬਿਭੀਛਨ ਦੈ ਕਿਧੌ ਲੰਕ ਕੋ ਰਾਮ ਜੀ ਧਾਮ ਪਵਿਤ੍ਰ ਕਰਾਏ ॥੧੫੪॥
राज बिभीछन दै किधौ लंक को राम जी धाम पवित्र कराए ॥१५४॥

महान कवीने या सुंदर दृश्याविषयी म्हटले आहे की, विभीषणाला लंकेचे राज्य बहाल केल्यावर रामाने लंका पुन्हा शुद्ध केली असे त्यांना वाटले.

ਕਬਿਯੋ ਬਾਚ ਦੋਹਰਾ ॥
कबियो बाच दोहरा ॥

कवीचे भाषण: DOHRA

ਗੋਪ ਸਭੈ ਬ੍ਰਿਜ ਪੁਰ ਬਿਖੈ ਬੈਠੇ ਹਰਖ ਬਢਾਇ ॥
गोप सभै ब्रिज पुर बिखै बैठे हरख बढाइ ॥

सर्व ग्वाल ब्रजभूमीत आनंदाने राहू लागले.

ਅਬ ਮੈ ਲੀਲਾ ਕ੍ਰਿਸਨ ਕੀ ਮੁਖ ਤੇ ਕਹੋ ਸੁਨਾਇ ॥੧੫੫॥
अब मै लीला क्रिसन की मुख ते कहो सुनाइ ॥१५५॥

सर्व गोप ब्रजात आल्याने आनंदित झाले आणि आता मी कृष्णाच्या अद्भुत खेळांचे वर्णन करतो.155.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਸਾਤ ਬਿਤੀਤ ਭਏ ਜਬ ਸਾਲ ਲਗੇ ਤਬ ਕਾਨ੍ਰਹ ਚਰਾਵਨ ਗਊਆ ॥
सात बितीत भए जब साल लगे तब कान्रह चरावन गऊआ ॥

सात वर्षे झाली तेव्हा कान्हा गाई चरायला लागला.

ਪਾਤ ਬਜਾਵਤ ਔ ਮੁਰਲੀ ਮਿਲਿ ਗਾਵਤ ਗੀਤ ਸਭੈ ਲਰਕਊਆ ॥
पात बजावत औ मुरली मिलि गावत गीत सभै लरकऊआ ॥

सात वर्षांनी कृष्ण गायी चरायला लागला, त्याने पोपच्या झाडाची पाने एकत्र करून सूर काढले आणि सर्व मुले बासरीच्या तालावर गाऊ लागली.

ਗੋਪਨ ਲੈ ਗ੍ਰਿਹ ਆਵਤ ਧਾਵਤ ਤਾੜਤ ਹੈ ਸਭ ਕੋ ਮਨ ਭਊਆ ॥
गोपन लै ग्रिह आवत धावत ताड़त है सभ को मन भऊआ ॥

तो गोपा पोरांना आपल्या घरी आणायचा आणि त्यांच्या मनात भीती निर्माण करायचा आणि आपल्या इच्छेनुसार त्यांना धमकावत असे

ਦੂਧ ਪਿਆਵਤ ਹੈ ਜਸੁਦਾ ਰਿਝ ਕੈ ਹਰਿ ਖੇਲ ਕਰੈ ਜੁ ਨਚਊਆ ॥੧੫੬॥
दूध पिआवत है जसुदा रिझ कै हरि खेल करै जु नचऊआ ॥१५६॥

यशोदा माता प्रसन्न होऊन त्यांना नाचताना पाहून तिने सर्वांना दूध पाजले.१५६.

ਰੂਖ ਗਏ ਗਿਰ ਕੈ ਧਸਿ ਕੈ ਸੰਗਿ ਦੈਤ ਚਲਾਇ ਦਯੋ ਹਰਿ ਜੀ ਜੋ ॥
रूख गए गिर कै धसि कै संगि दैत चलाइ दयो हरि जी जो ॥

ब्रजाची झाडे पडू लागली आणि त्यामुळे राक्षसांचाही उद्धार झाला

ਫੂਲ ਗਿਰੇ ਨਭ ਮੰਡਲ ਤੇ ਉਪਮਾ ਤਿਹ ਕੀ ਕਬਿ ਨੈ ਸੁ ਕਰੀ ਜੋ ॥
फूल गिरे नभ मंडल ते उपमा तिह की कबि नै सु करी जो ॥

आकाशातून पुष्पवृष्टी होत असल्याचे पाहून कवींनी या देखाव्याला विविध उपमा दिल्या

ਧਨਿ ਹੀ ਧਨਿ ਭਯੋ ਤਿਹੂੰ ਲੋਕਨਿ ਭੂਮਿ ਕੋ ਭਾਰੁ ਅਬੈ ਘਟ ਕੀਜੋ ॥
धनि ही धनि भयो तिहूं लोकनि भूमि को भारु अबै घट कीजो ॥

(त्याच्या म्हणण्यानुसार) तिन्ही लोक धन्य होत आहेत की (श्रीकृष्णाने) पृथ्वीचे वजन नुकतेच कमी केले आहे.

ਸ੍ਯਾਮ ਕਥਾ ਸੁ ਕਹੀ ਇਸ ਕੀ ਚਿਤ ਦੈ ਕਬਿ ਪੈ ਇਹ ਕੋ ਜੁ ਸੁਨੀਜੋ ॥੧੫੭॥
स्याम कथा सु कही इस की चित दै कबि पै इह को जु सुनीजो ॥१५७॥

ब्रावो, ब्रोवो’ चे स्वर तिन्ही लोकांमध्ये ऐकू येत होते आणि विनंत्या होत होत्या हे भगवान! पृथ्वीचे ओझे हलके करा. कवी श्याम यांनी वर्णन केल्याप्रमाणे ही कथा लक्षपूर्वक ऐका. 157.

ਕਉਤਕਿ ਦੇਖਿ ਸਭੇ ਬ੍ਰਿਜ ਬਾਲਕ ਡੇਰਨ ਡੇਰਨ ਜਾਇ ਕਹੀ ਹੈ ॥
कउतकि देखि सभे ब्रिज बालक डेरन डेरन जाइ कही है ॥

हा अप्रतिम खेळ पाहून प्रत्येक घरोघरी जाऊन ब्रजाच्या मुलांनी त्याची माहिती दिली आहे

ਦਾਨੋ ਕੀ ਬਾਤ ਸੁਨੀ ਜਸੁਦਾ ਗਰਿ ਆਨੰਦ ਕੇ ਮਧਿ ਬਾਤ ਡਹੀ ਹੈ ॥
दानो की बात सुनी जसुदा गरि आनंद के मधि बात डही है ॥

राक्षसांच्या वधाची गोष्ट ऐकून यशोदेच्या मनात आनंद झाला

ਤਾ ਛਬਿ ਕੀ ਅਤਿ ਹੀ ਉਪਮਾ ਕਬਿ ਨੇ ਮੁਖ ਤੇ ਸਰਤਾ ਜਿਉ ਕਹੀ ਹੈ ॥
ता छबि की अति ही उपमा कबि ने मुख ते सरता जिउ कही है ॥

कवीने आपल्या रचनेच्या प्रवाहातून जे काही वर्णन केले आहे, तेच चारही दिशांनी प्रसिद्ध झाले आहे.

ਫੈਲਿ ਪਰਿਯੋ ਸੁ ਦਸੋ ਦਿਸ ਕੌ ਗਨਤੀ ਮਨ ਕੀ ਇਹ ਮਧਿ ਬਹੀ ਹੈ ॥੧੫੮॥
फैलि परियो सु दसो दिस कौ गनती मन की इह मधि बही है ॥१५८॥

आई यशोदेच्या मनात आनंदाचा प्रवाह होता.158.

ਅਥ ਬਕੀ ਦੈਤ ਕੋ ਬਧ ਕਥਨੰ ॥
अथ बकी दैत को बध कथनं ॥

आता बकासुराच्या वधाचे वर्णन सुरू होते

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਦੈਤ ਹਨ੍ਯੋ ਸੁਨ ਕੈ ਨ੍ਰਿਪ ਸ੍ਰਉਨਨਿ ਬਾਤ ਕਹੀ ਬਕ ਕੋ ਸੁਨਿ ਲਈਯੈ ॥
दैत हन्यो सुन कै न्रिप स्रउननि बात कही बक को सुनि लईयै ॥

राक्षस (वासरू) मारल्याची (वार्ता) ऐकून राजा बकासुराला काय म्हणाला ते ऐका.

ਹੋਇ ਤਯਾਰ ਅਬੈ ਤੁਮ ਤੋ ਤਜਿ ਕੈ ਮਥੁਰਾ ਬ੍ਰਿਜ ਮੰਡਲਿ ਜਈਯੈ ॥
होइ तयार अबै तुम तो तजि कै मथुरा ब्रिज मंडलि जईयै ॥

दैत्यांचा वध ऐकून राजा कंस बकासुराला म्हणाला, आता तू मथुरा सोडून ब्रजाला जा.

ਕੈ ਤਸਲੀਮ ਚਲਿਯੋ ਤਹ ਕੌ ਚਬਿ ਡਾਰਤ ਹੋ ਮੁਸਲੀਧਰ ਭਈਯੈ ॥
कै तसलीम चलियो तह कौ चबि डारत हो मुसलीधर भईयै ॥

असे म्हणत त्याने वाकून सांगितले. तू मला पाठवतेस तेव्हा मी तिकडे जात आहे

ਕੰਸ ਕਹੀ ਹਸਿ ਕੈ ਉਹਿ ਕੋ ਸੁਨਿ ਰੇ ਉਹਿ ਕੋ ਛਲ ਸੋ ਹਨਿ ਦਈਯੈ ॥੧੫੯॥
कंस कही हसि कै उहि को सुनि रे उहि को छल सो हनि दईयै ॥१५९॥

कंस हसत म्हणाला, "तुम्ही आता त्याला (कृष्णाला) फसवून माराल.

ਪ੍ਰਾਤ ਭਏ ਬਛਰੇ ਸੰਗ ਲੈ ਕਰਿ ਬੀਚ ਗਏ ਬਨ ਕੈ ਗਿਰਧਾਰੀ ॥
प्रात भए बछरे संग लै करि बीच गए बन कै गिरधारी ॥

जसजसा दिवस उजाडला, कृष्ण (गिरधारी) गायी आणि वासरांना घेऊन जंगलात गेला

ਫੇਰਿ ਗਏ ਜਮੁਨਾ ਤਟਿ ਪੈ ਬਛਰੇ ਜਲ ਸੁਧ ਅਚੈ ਨਹਿ ਖਾਰੀ ॥
फेरि गए जमुना तटि पै बछरे जल सुध अचै नहि खारी ॥

मग तो यमुनेच्या तीरावर गेला, जिथे बछडे शुद्ध (आणि खारट नाही) पाणी प्यायले.

ਆਇ ਗਯੋ ਉਤ ਦੈਤ ਬਕਾਸੁਰ ਦੇਖਨ ਮਹਿਾਂ ਭਯਾਨਕ ਭਾਰੀ ॥
आइ गयो उत दैत बकासुर देखन महिां भयानक भारी ॥

त्यावेळी बदसूर नावाचा एक भयानक दिसणारा राक्षस आला

ਲੀਲ ਲਏ ਸਭ ਹ੍ਵੈ ਬਗੁਲਾ ਫਿਰਿ ਛੋਰਿ ਗਏ ਹਰਿ ਜੋਰ ਗਜਾਰੀ ॥੧੬੦॥
लील लए सभ ह्वै बगुला फिरि छोरि गए हरि जोर गजारी ॥१६०॥

त्याने स्वतःला बगळा बनवले आणि कृष्णाने तेथे सोडलेल्या सर्व गुरेढोरे खाऊन टाकली.160.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਅਗਨਿ ਰੂਪ ਤਬ ਕ੍ਰਿਸਨ ਧਰਿ ਕੰਠਿ ਦਯੋ ਤਿਹ ਜਾਲ ॥
अगनि रूप तब क्रिसन धरि कंठि दयो तिह जाल ॥

तेव्हा श्रीकृष्णाने अग्नीचे रूप धारण करून त्याच्या (तोंडात) प्रवेश केला आणि त्याचा गाल जाळला.

ਗਹਿ ਸੁ ਮੁਕਤਿ ਠਾਨਤ ਭਯੋ ਉਗਲ ਡਰਿਯੋ ਤਤਕਾਲ ॥੧੬੧॥
गहि सु मुकति ठानत भयो उगल डरियो ततकाल ॥१६१॥

तेव्हा विष्णूने अग्नीचे रूप धारण करून त्याचा गळा जाळला आणि बकासुराने आपला अंत जवळ आल्याने घाबरून त्या सर्वांना उलट्या केल्या.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਚੋਟ ਕਰੀ ਉਨ ਜੋ ਇਹ ਪੈ ਇਨ ਤੇ ਬਲ ਕੈ ਉਹਿ ਚੋਚ ਗਹੀ ਹੈ ॥
चोट करी उन जो इह पै इन ते बल कै उहि चोच गही है ॥

जेव्हा त्याने (बकसुर) श्रीकृष्णावर हल्ला केला तेव्हा त्यांनी त्याची चोच जोराने पकडली.

ਚੀਰ ਦਈ ਬਲ ਕੈ ਤਨ ਕੋ ਸਰਤਾ ਇਕ ਸ੍ਰਉਨਤ ਸਾਥ ਬਹੀ ਹੈ ॥
चीर दई बल कै तन को सरता इक स्रउनत साथ बही है ॥

बकासुराने त्यांना मारल्यावर कृष्णाने त्याची चोच जोरात पकडली आणि त्याला फाडले, रक्ताच्या धारा वाहू लागल्या.

ਅਉਰ ਕਹਾ ਉਪਮਾ ਤਿਹ ਕੀ ਸੁ ਕਹੀ ਜੁ ਕਛੁ ਮਨ ਮਧਿ ਲਹੀ ਹੈ ॥
अउर कहा उपमा तिह की सु कही जु कछु मन मधि लही है ॥

या तमाशाचे आणखी काय वर्णन करावे

ਜੋਤਿ ਰਲੀ ਤਿਹ ਮੈ ਇਮ ਜਿਉ ਦਿਨ ਮੈ ਦੁਤਿ ਦੀਪ ਸਮਾਇ ਰਹੀ ਹੈ ॥੧੬੨॥
जोति रली तिह मै इम जिउ दिन मै दुति दीप समाइ रही है ॥१६२॥

त्या राक्षसाचा आत्मा दिवसाच्या प्रकाशात ताऱ्यांच्या प्रकाशाप्रमाणे देवात विलीन झाला.162.

ਕਬਿਤੁ ॥
कबितु ॥

कबिट

ਜਬੈ ਦੈਤ ਆਯੋ ਮਹਾ ਮੁਖਿ ਚਵਰਾਯੋ ਜਬ ਜਾਨਿ ਹਰਿ ਪਾਯੋ ਮਨ ਕੀਨੋ ਵਾ ਕੇ ਨਾਸ ਕੋ ॥
जबै दैत आयो महा मुखि चवरायो जब जानि हरि पायो मन कीनो वा के नास को ॥

राक्षसाने येऊन तोंड उघडले, तेव्हा कृष्णाने आपल्या नाशाचा विचार केला

ਸਿੰਧ ਸੁਤਾ ਪਤਿ ਨੈ ਉਖਾਰ ਡਾਰੀ ਚੋਚ ਵਾ ਕੀ ਬਲੀ ਮਾਰ ਡਾਰਿਯੋ ਮਹਾਬਲੀ ਨਾਮ ਜਾਸ ਕੋ ॥
सिंध सुता पति नै उखार डारी चोच वा की बली मार डारियो महाबली नाम जास को ॥

देवतांनी पूजलेल्या कृष्णाने आपली चोच तोडून बलाढ्य राक्षसाचा वध केला

ਭੂਮਿ ਗਿਰ ਪਰਿਯੋ ਹ੍ਵੈ ਦੁਟੂਕ ਮਹਾ ਮੁਖਿ ਵਾ ਕੋ ਤਾਕੀ ਛਬਿ ਕਹਿਬੇ ਕੋ ਭਯੋ ਮਨ ਦਾਸ ਕੋ ॥
भूमि गिर परियो ह्वै दुटूक महा मुखि वा को ताकी छबि कहिबे को भयो मन दास को ॥

तो पृथ्वीवर दोन भागांत पडला आणि कवीला त्याचा संबंध जोडण्याची प्रेरणा वाटली

ਖੇਲਬੇ ਕੇ ਕਾਜ ਬਨ ਬੀਚ ਗਏ ਬਾਲਕ ਜਿਉ ਲੈ ਕੈ ਕਰ ਮਧਿ ਚੀਰ ਡਾਰੈ ਲਾਬੇ ਘਾਸ ਕੋ ॥੧੬੩॥
खेलबे के काज बन बीच गए बालक जिउ लै कै कर मधि चीर डारै लाबे घास को ॥१६३॥

रानात खेळायला गेलेली मुलं मधूनच लांब गवत फाडल्यासारखं वाटत होतं.163.

ਇਤਿ ਬਕਾਸੁਰ ਦੈਤ ਬਧਹਿ ॥
इति बकासुर दैत बधहि ॥

बकासुराच्या वधाचा शेवट.