श्री दसाम ग्रंथ

पान - 373


ਕੰਸ ਬਾਚ ਕੇਸੀ ਸੋ ॥
कंस बाच केसी सो ॥

केशीला उद्देशून कंसाचे भाषण:

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਮੁਨਿ ਤਉ ਮਿਲਿ ਕੈ ਨ੍ਰਿਪ ਸੋ ਗ੍ਰਿਹ ਗਯੋ ਤਬ ਕੰਸਿ ਬਲੀ ਇਕ ਦੈਤ ਬੁਲਾਯੋ ॥
मुनि तउ मिलि कै न्रिप सो ग्रिह गयो तब कंसि बली इक दैत बुलायो ॥

राजा (नारद) भेटल्यानंतर ऋषी घरी गेले तेव्हा कंसाने एका पराक्रमी राक्षसाला बोलावले.

ਮਾਰਹੁ ਜਾਇ ਕਹਿਓ ਜਸੁਧਾ ਪੁਤ ਪੈ ਕਹਿ ਕੈ ਇਹ ਭਾਤਿ ਪਠਾਯੋ ॥
मारहु जाइ कहिओ जसुधा पुत पै कहि कै इह भाति पठायो ॥

कंसाला भेटून जेव्हा नारद ऋषी निघून गेले, तेव्हा कंसाने केशी नावाच्या पराक्रमी राक्षसाला बोलावून त्याला सांगितले, जा आणि यशोदेच्या पुत्र कृष्णाला मार.

ਪਾਛੈ ਤੇ ਪੈ ਭਗਨੀ ਭਗਨੀ ਪਤਿ ਡਾਰਿ ਜੰਜੀਰਨ ਧਾਮਿ ਰਖਾਯੋ ॥
पाछै ते पै भगनी भगनी पति डारि जंजीरन धामि रखायो ॥

बाजूला त्याने आपली बहीण आणि तिचा पती वासुदेव यांना आपल्या घरात जखडून घेतले

ਸੰਗਿ ਚੰਡੂਰ ਕਹਿਓ ਇਹ ਭੇਦ ਤਬੈ ਕੁਬਿਲਯਾ ਗਿਰਿ ਬੋਲਿ ਪਠਾਯੋ ॥੭੭੩॥
संगि चंडूर कहिओ इह भेद तबै कुबिलया गिरि बोलि पठायो ॥७७३॥

कंसाने काही गुप्त गोष्टी चांदूरला सांगितल्या आणि कुवल्यपीर (हत्ती)लाही पाठवले.७७३.

ਕੰਸ ਬਾਚ ਅਕ੍ਰੂਰ ਸੋ ॥
कंस बाच अक्रूर सो ॥

अक्रूरला उद्देशून कंसाचे भाषण:

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਭਾਖ ਕਹੀ ਸੰਗ ਭ੍ਰਿਤਨ ਸੋ ਇਕ ਖੇਲਨ ਕੋ ਰੰਗ ਭੂਮਿ ਬਨਈਯੈ ॥
भाख कही संग भ्रितन सो इक खेलन को रंग भूमि बनईयै ॥

कंसाने आपल्या रक्षकांना एक मंच बांधण्यास सांगितले

ਸੰਗਿ ਚੰਡੂਰ ਕਹਿਯੋ ਮੁਸਟ ਕੈ ਦਰਵਾਜੇ ਬਿਖੈ ਗਜ ਕੋ ਥਿਰ ਕਈਯੈ ॥
संगि चंडूर कहियो मुसट कै दरवाजे बिखै गज को थिर कईयै ॥

त्याने चांदूरला कुवल्यपीर (हत्ती) स्टेजच्या गेटवर उभे करण्यास सांगितले

ਬੋਲਿ ਅਕ੍ਰੂਰ ਕਹੀ ਹਮਰੋ ਰਥ ਲੈ ਕਰਿ ਨੰਦ ਪੁਰੀ ਮਹਿ ਜਈਯੈ ॥
बोलि अक्रूर कही हमरो रथ लै करि नंद पुरी महि जईयै ॥

अक्रूरला बोलावून सांगितले की, माझा रथ घेऊन गोकुळात ('नंद पुरी') जा.

ਜਗ ਅਬੈ ਹਮਰੇ ਗ੍ਰਿਹ ਹੈ ਇਹ ਬਾਤਨ ਕੋ ਕਰ ਕੈ ਹਰਿ ਲਿਅਈਯੈ ॥੭੭੪॥
जग अबै हमरे ग्रिह है इह बातन को कर कै हरि लिअईयै ॥७७४॥

त्याने आपल्या रथावर बसून नंदपुरी (नंदाचे शहर) जाण्यासाठी अक्रूरचे सुवर्ण केले आणि आमच्या घरी यज्ञाचे निमित्त करून कृष्णाला येथे आणावे, 774.

ਜਾਹਿ ਕਹਿਯੋ ਅਕ੍ਰੂਰਹਿ ਕੋ ਬ੍ਰਿਜ ਕੇ ਪੁਰਿ ਮੈ ਅਤਿ ਕੋਪਹਿ ਸਿਉ ਤਾ ॥
जाहि कहियो अक्रूरहि को ब्रिज के पुरि मै अति कोपहि सिउ ता ॥

कंस रागावलेल्या स्वरात अक्रूरला म्हणाला की तो ब्रजाकडे जा

ਜਗ ਅਬੈ ਹਮਰੇ ਗ੍ਰਿਹ ਹੈ ਰਿਝਵਾਇ ਕੈ ਲ੍ਯਾਵਹੁ ਵਾ ਕਹਿ ਇਉ ਤਾ ॥
जग अबै हमरे ग्रिह है रिझवाइ कै ल्यावहु वा कहि इउ ता ॥

तेथे घोषणा करा की आमच्या घरी यज्ञ होत आहे, अशा रीतीने कृष्णाला येथे येण्याचा मोह होईल.

ਤਾ ਛਬਿ ਕੋ ਜਸੁ ਉਚ ਮਹਾ ਉਪਜਿਯੋ ਕਬਿ ਕੇ ਮਨ ਮੈ ਬਿਉਤਾ ॥
ता छबि को जसु उच महा उपजियो कबि के मन मै बिउता ॥

अशा प्रकारे त्या प्रतिमेच्या यशाचे श्रेष्ठ आणि श्रेष्ठ (उपमा) कवीच्या मनात निर्माण झाले आहे.

ਜਿਉ ਬਨ ਬੀਚ ਹਰੇ ਮ੍ਰਿਤ ਕੇ ਸੁ ਪਠਿਯੋ ਮ੍ਰਿਗਵਾ ਕਹਿ ਕੇਹਰਿ ਨਿਉਤਾ ॥੭੭੫॥
जिउ बन बीच हरे म्रित के सु पठियो म्रिगवा कहि केहरि निउता ॥७७५॥

कवीच्या मते हा तमाशा असे सूचित करतो की सिंहाला मारण्याआधी हरणाला मोहात पाडण्यासाठी त्याला आगाऊ पाठवले जात आहे.775.

ਕਬਿਯੋ ਬਾਚ ਦੋਹਰਾ ॥
कबियो बाच दोहरा ॥

कवीचे भाषण: DOHRA

ਨ੍ਰਿਪ ਭੇਜਿਯੋ ਅਕ੍ਰੂਰ ਕਹੁ ਹਰਿ ਮਾਰਨ ਕੇ ਘਾਤ ॥
न्रिप भेजियो अक्रूर कहु हरि मारन के घात ॥

कंसाने अक्रूरला कृष्णाच्या हत्येची वाट पाहण्यासाठी पाठवले

ਅਬ ਬਧ ਕੇਸੀ ਕੀ ਕਥਾ ਭਈ ਕਹੋ ਸੋਈ ਬਾਤ ॥੭੭੬॥
अब बध केसी की कथा भई कहो सोई बात ॥७७६॥

आता यासोबत मी केशीच्या हत्येची कथा सांगते.७७६.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਪ੍ਰਾਤ ਚਲਿਯੋ ਤਹ ਕੋ ਉਠਿ ਸੋ ਰਿਪੁ ਹ੍ਵੈ ਹਯ ਦੀਰਘ ਪੈ ਤਹ ਆਯੋ ॥
प्रात चलियो तह को उठि सो रिपु ह्वै हय दीरघ पै तह आयो ॥

केशी पहाटेपासून निघाला आणि मोठ्या घोड्याचे रूप धारण करून तो ब्रजाला पोहोचला

ਦੇਖਤ ਜਾਹਿ ਦਿਨੇਸ ਡਰਿਓ ਮਘਵਾ ਜਿਹ ਪੇਖਤ ਹੀ ਡਰ ਪਾਯੋ ॥
देखत जाहि दिनेस डरिओ मघवा जिह पेखत ही डर पायो ॥

त्याला पाहून सूर्य आणि इंद्र घाबरले

ਗ੍ਵਾਰ ਡਰੇ ਤਿਹ ਦੇਖਤ ਹੀ ਹਰਿ ਪਾਇਨ ਊਪਰ ਸੀਸ ਝੁਕਾਯੋ ॥
ग्वार डरे तिह देखत ही हरि पाइन ऊपर सीस झुकायो ॥

त्याला पाहून घाबरलेल्या गोपांनीही कृष्णाच्या चरणी मस्तक टेकवले

ਧੀਰ ਭਯੋ ਜਦੁਰਾਇ ਤਬੈ ਤਿਹ ਸੋ ਕੁਪ ਕੈ ਰਨ ਦੁੰਦ ਮਚਾਯੋ ॥੭੭੭॥
धीर भयो जदुराइ तबै तिह सो कुप कै रन दुंद मचायो ॥७७७॥

हे सर्व पाहून कृष्ण संयमाने दृढ झाला आणि या बाजूने केशीने भयंकर युद्ध सुरू केले.७७७.

ਕੋਪ ਭਯੋ ਰਿਪੁ ਕੇ ਮਨ ਮੈ ਤਬ ਪਾਉ ਕੀ ਕਾਨ੍ਰਹ ਕੋ ਚੋਟ ਚਲਾਈ ॥
कोप भयो रिपु के मन मै तब पाउ की कान्रह को चोट चलाई ॥

(जेव्हा) शत्रूच्या मनात क्रोध निर्माण झाला तेव्हा त्याने कृष्णाला लाथ मारली.

ਦੀਨ ਨ ਲਾਗਨ ਸ੍ਯਾਮ ਤਨੈ ਸੁ ਭਲੀ ਬਿਧਿ ਸੋ ਜਦੁਰਾਇ ਬਚਾਈ ॥
दीन न लागन स्याम तनै सु भली बिधि सो जदुराइ बचाई ॥

शत्रू केशीने रागाच्या भरात कृष्णावर पायाने वार केले, पण कृष्णाने त्याला त्याच्या शरीराला हात लावू दिला नाही आणि स्वतःला वाचवले.

ਫੇਰਿ ਗਹਿਓ ਸੋਊ ਪਾਇਨ ਤੇ ਕਰ ਮੋ ਨ ਰਹਿਯੋ ਸੁ ਦਯੋ ਹੈ ਬਗਾਈ ॥
फेरि गहिओ सोऊ पाइन ते कर मो न रहियो सु दयो है बगाई ॥

तेव्हा कृष्णाने केशीचे पाय धरले आणि त्याला उठवून काही अंतरावर फेकले.

ਜਿਉ ਲਰਕਾ ਬਟ ਫੈਕਤ ਹੈ ਤਿਮ ਚਾਰ ਸੈ ਪੈਗ ਪਰਿਓ ਸੋਊ ਜਾਈ ॥੭੭੮॥
जिउ लरका बट फैकत है तिम चार सै पैग परिओ सोऊ जाई ॥७७८॥

मुलं जशी लाकडी काठी फेकतात तसं केहसी चारशे पायऱ्यांवरून खाली पडला.७७८.

ਫੇਰਿ ਸੰਭਾਰਿ ਤਬੈ ਬਲ ਵਾ ਰਿਪੁ ਤੁੰਡ ਪਸਾਰਿ ਹਰਿ ਊਪਰਿ ਧਾਯੋ ॥
फेरि संभारि तबै बल वा रिपु तुंड पसारि हरि ऊपरि धायो ॥

पुन्हा स्वतःला स्थिर करून तोंड पसरून केशी कृष्णावर पडला

ਲੋਚਨ ਕਾਢਿ ਬਡੇ ਡਰਵਾਨ ਕਿਧੌ ਜਿਨ ਤੇ ਨਭ ਲੋਕ ਡਰਾਯੋ ॥
लोचन काढि बडे डरवान किधौ जिन ते नभ लोक डरायो ॥

स्वर्गीय प्राण्यांना घाबरवण्याची सवय असल्याने, त्याने डोळे उघडले आणि घाबरू लागला

ਸ੍ਯਾਮ ਦਯੋ ਤਿਹ ਕੇ ਮੁਖ ਮੈ ਕਰ ਤਾ ਛਬਿ ਕੋ ਮਨ ਮੈ ਜਸ ਭਾਯੋ ॥
स्याम दयो तिह के मुख मै कर ता छबि को मन मै जस भायो ॥

कृष्णाने तोंडात हात घातला आणि असे वाटले की कृष्णाने मृत्यूचे रूप धारण केले आहे.

ਕਾਨ੍ਰਹ ਕੋ ਹੈ ਕਰ ਕਾਲ ਮਨੋ ਤਨ ਕੇਸੀ ਤੇ ਪ੍ਰਾਨ ਨਿਕਾਸਨ ਆਯੋ ॥੭੭੯॥
कान्रह को है कर काल मनो तन केसी ते प्रान निकासन आयो ॥७७९॥

केशीच्या शरीरातून प्राणशक्ती निवडत होता.779.

ਤਿਨਿ ਬਾਹ ਕਟੀ ਹਰਿ ਦਾਤਨ ਸੋ ਤਿਹ ਕੇ ਸਭ ਦਾਤ ਤਬੈ ਝਰ ਗੇ ॥
तिनि बाह कटी हरि दातन सो तिह के सभ दात तबै झर गे ॥

त्याने (केशी) कृष्णाच्या हातामध्ये दात घुसवण्याचा प्रयत्न केला, पण त्याचे दात पडले.

ਜੋਊ ਆਇ ਮਨੋਰਥ ਕੈ ਮਨ ਮੈ ਸਮ ਓਰਨ ਕੀ ਸੋਊ ਹੈ ਗਰ ਗੇ ॥
जोऊ आइ मनोरथ कै मन मै सम ओरन की सोऊ है गर गे ॥

ज्या वस्तूसाठी तो आला होता, त्याचा पराभव झाला

ਤਬ ਹੀ ਸੋਊ ਜੂਝਿ ਪਰੋ ਛਿਤ ਪੈ ਨ ਸੋਊ ਫਿਰ ਕੈ ਅਪੁਨੇ ਘਰ ਗੇ ॥
तब ही सोऊ जूझि परो छित पै न सोऊ फिर कै अपुने घर गे ॥

तो आपल्या घरी परत जाऊ शकला नाही आणि लढत असताना तो पृथ्वीवर पडला

ਅਬ ਕਾਨਰ ਕੇ ਕਰ ਲਾਗਤ ਹੀ ਮਰਿ ਗਯੋ ਵਹ ਪਾਪ ਸਭੈ ਹਰ ਗੇ ॥੭੮੦॥
अब कानर के कर लागत ही मरि गयो वह पाप सभै हर गे ॥७८०॥

तो कृष्णाच्या हातून मेला आणि त्याची सर्व पापे नष्ट झाली.780.

ਰਾਵਨ ਜਾ ਬਿਧਿ ਰਾਮ ਮਰਿਓ ਬਿਧਿ ਜੋ ਕਰ ਕੈ ਨਰਕਾਸੁਰ ਮਾਰਿਯੋ ॥
रावन जा बिधि राम मरिओ बिधि जो कर कै नरकासुर मारियो ॥

ज्या पद्धतीने रामाने रावणाचा वध केला आणि ज्या पद्धतीने नरकासुराचा मृत्यू झाला.

ਜਿਉ ਪ੍ਰਹਲਾਦ ਕੇ ਰਛਨ ਕੋ ਹਰਿਨਾਕਸ ਮਾਰਿ ਡਰਿਓ ਨ ਉਬਾਰਿਯੋ ॥
जिउ प्रहलाद के रछन को हरिनाकस मारि डरिओ न उबारियो ॥

प्रल्हादांच्या रक्षणासाठी ज्या पद्धतीनं हिरण्यकशिपूला प्रभूंनी मारलं

ਜਿਉ ਮਧੁ ਕੈਟ ਮਰੇ ਕਰਿ ਚਕ੍ਰ ਲੈ ਪਾਵਕ ਲੀਲ ਲਈ ਡਰੁ ਟਾਰਯੋ ॥
जिउ मधु कैट मरे करि चक्र लै पावक लील लई डरु टारयो ॥

ज्या रीतीने मधु आणि कैतभ यांना मारले गेले आणि परमेश्वराने दावनाल पिऊन टाकले,

ਤਿਉ ਹਰਿ ਸੰਤਨ ਰਾਖਨ ਕੋ ਕਰਿ ਕੈ ਅਪਨੋ ਬਲ ਦੈਤ ਪਛਾਰਿਯੋ ॥੭੮੧॥
तिउ हरि संतन राखन को करि कै अपनो बल दैत पछारियो ॥७८१॥

तशाच प्रकारे संतांच्या रक्षणासाठी कृष्णाने आपल्या सामर्थ्याने केशीचा पाडाव केला.781.

ਮਾਰਿ ਬਡੇ ਰਿਪੁ ਕੋ ਹਰਿ ਜੂ ਸੰਗਿ ਗਊਅਨ ਲੈ ਸੁ ਗਏ ਬਨ ਮੈ ॥
मारि बडे रिपु को हरि जू संगि गऊअन लै सु गए बन मै ॥

महान शत्रूचा वध केल्यावर कृष्ण आपल्या गायींसह वनात गेला

ਮਨ ਸੋਕ ਸਭੈ ਹਰਿ ਕੈ ਸਬ ਹੀ ਅਤਿ ਕੈ ਫੁਨਿ ਆਨੰਦ ਪੈ ਤਨ ਮੈ ॥
मन सोक सभै हरि कै सब ही अति कै फुनि आनंद पै तन मै ॥

मनातील सर्व दु:खांचा त्याग करून तो आनंदी मनस्थितीत होता

ਫੁਨਿ ਤਾ ਛਬਿ ਕੀ ਅਤਿ ਹੀ ਉਪਮਾ ਉਪਜੀ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕੇ ਇਉ ਮਨ ਮੈ ॥
फुनि ता छबि की अति ही उपमा उपजी कबि स्याम के इउ मन मै ॥

मग कवी श्यामच्या मनात त्या प्रतिमेचे एक अतिशय सुंदर उपमा अशा प्रकारे जन्माला आले.

ਜਿਮ ਸਿੰਘ ਬਡੋ ਮ੍ਰਿਗ ਜਾਨਿ ਬਧਿਓ ਛਲ ਸੋ ਮ੍ਰਿਗਵਾ ਕੇ ਮਨੋ ਗਨ ਮੈ ॥੭੮੨॥
जिम सिंघ बडो म्रिग जानि बधिओ छल सो म्रिगवा के मनो गन मै ॥७८२॥

कवीच्या म्हणण्यानुसार तो तमाशा असा दिसत होता की कळपातून बाहेर पडलेल्या सिंहाने एका मोठ्या हरणाला मारले होते.782.

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰੇ ਕੇਸੀ ਬਧਹਿ ਧਯਾਇ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ਸੁਭਮ ਸਤੁ ॥
इति स्री बचित्र नाटक ग्रंथे क्रिसनावतारे केसी बधहि धयाइ समापतम सतु सुभम सतु ॥

बचित्तर नाटकातील कृष्णावतारात ‘केशीचा वध’ असे शीर्षक असलेल्या प्रकरणाचा शेवट.

ਅਥ ਨਾਰਦ ਜੂ ਕ੍ਰਿਸਨ ਪਹਿ ਆਏ ॥
अथ नारद जू क्रिसन पहि आए ॥

आता कृष्णाच्या भेटीसाठी नारदांच्या आगमनाचे वर्णन सुरू होते

ਅੜਿਲ ॥
अड़िल ॥

एआरआयएल

ਤਬ ਨਾਰਦ ਚਲਿ ਗਯੋ ਨਿਕਟਿ ਭਟ ਕ੍ਰਿਸਨ ਕੇ ॥
तब नारद चलि गयो निकटि भट क्रिसन के ॥

मग नारद योद्धा श्री किशनकडे गेले.