श्री दसाम ग्रंथ

पान - 448


ਇਹ ਰੁਦ੍ਰ ਦਸਾ ਸਬ ਸੈਨ ਨਿਹਾਰੀ ॥
इह रुद्र दसा सब सैन निहारी ॥

शिवाची ही अवस्था सर्व सैन्याने पाहिली.

ਬਰਛੀ ਤਬ ਹੀ ਸਿਵ ਪੂਤ ਸੰਭਾਰੀ ॥੧੫੧੦॥
बरछी तब ही सिव पूत संभारी ॥१५१०॥

जेव्हा सैन्याने शिवाची ही अवस्था पाहिली तेव्हा शिवपुत्र गणेशाने हातात भाला घेतला.1510.

ਜਬ ਕਰ ਬੀਚ ਸਕਤਿ ਕੋ ਲਇਓ ॥
जब कर बीच सकति को लइओ ॥

जेव्हा (गणेशाने) भाला हातात घेतला

ਤਬ ਆਇ ਨ੍ਰਿਪਤਿ ਕੇ ਸਾਮੁਹਿ ਭਇਓ ॥
तब आइ न्रिपति के सामुहि भइओ ॥

मग राजासमोर उभा राहिला

ਕਰ ਕੇ ਬਲ ਕੈ ਨ੍ਰਿਪ ਓਰ ਚਲਾਈ ॥
कर के बल कै न्रिप ओर चलाई ॥

आणि हाताच्या (पूर्ण) बळाने राजावर (सत्ता) वळवले.

ਬਰਛੀ ਨਹੀ ਮਾਨੋ ਮ੍ਰਿਤ ਪਠਾਈ ॥੧੫੧੧॥
बरछी नही मानो म्रित पठाई ॥१५११॥

हातात शक्ती घेऊन तो राजासमोर आला आणि आपल्या हाताच्या पूर्ण बळाने त्याने ती भाला नसून मृत्यूच आहे अशा प्रकारे राजाकडे फेकली.1511.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਨ੍ਰਿਪ ਆਵਤ ਕਾਟਿ ਦਈ ਬਰਛੀ ਸਰ ਤੀਛਨ ਸੋ ਅਰਿ ਕੇ ਉਰਿ ਮਾਰਿਓ ॥
न्रिप आवत काटि दई बरछी सर तीछन सो अरि के उरि मारिओ ॥

येताना राजाने भाला अडवली आणि शत्रूच्या हृदयात तीक्ष्ण बाण मारला.

ਸੋ ਸਰ ਸੋ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਤਿਹ ਬਾਹਨ ਕਉ ਪ੍ਰਤਿਅੰਗ ਪ੍ਰਹਾਰਿਓ ॥
सो सर सो कबि स्याम कहै तिह बाहन कउ प्रतिअंग प्रहारिओ ॥

त्या बाणाने गणेशच्या वाहनावर हल्ला केला

ਏਕ ਗਨੇਸ ਲਿਲਾਟ ਬਿਖੈ ਸਰ ਲਾਗ ਰਹਿਓ ਤਿਰਛੋ ਛਬਿ ਧਾਰਿਓ ॥
एक गनेस लिलाट बिखै सर लाग रहिओ तिरछो छबि धारिओ ॥

गणेशाच्या कपाळावर बाण लागला जो तो वाकडा झाला. (तो बाण) शोभणारा होता,

ਮਾਨ ਬਢਿਯੋ ਗਜਆਨਨ ਦੀਹ ਮਨੋ ਸਰ ਅੰਕੁਸ ਸਾਥਿ ਉਤਾਰਿਓ ॥੧੫੧੨॥
मान बढियो गजआनन दीह मनो सर अंकुस साथि उतारिओ ॥१५१२॥

दुसरा बाण गणेशाच्या कपाळावर तिरका झाला आणि तो बाणासारखा हत्तीच्या कपाळात अडकल्यासारखा दिसला.1512.

ਚੇਤ ਭਯੋ ਚਢਿ ਬਾਹਨ ਪੈ ਸਿਵ ਲੈ ਧਨੁ ਬਾਨ ਚਲਾਇ ਦਯੋ ਹੈ ॥
चेत भयो चढि बाहन पै सिव लै धनु बान चलाइ दयो है ॥

सावध होऊन आपल्या बैलावर बसून शिवाने धनुष्य घेतले आणि बाण सोडला.

ਸੋ ਸਰ ਤੀਛਨ ਹੈ ਅਤਿ ਹੀ ਇਹ ਭੂਪਤਿ ਕੇ ਉਰਿ ਲਾਗ ਗਯੋ ਹੈ ॥
सो सर तीछन है अति ही इह भूपति के उरि लाग गयो है ॥

या बाजूने शुद्धीत आल्यावर शिवाने आपल्या वाहनावर आरूढ होऊन आपल्या धनुष्यातून बाण सोडला आणि त्याने अत्यंत तीक्ष्ण बाण राजाच्या हृदयात घातला.

ਫੂਲ ਗਯੋ ਜੀਅ ਜਾਨ ਨਰੇਸ ਹਨਿਯੋ ਨਹੀ ਰੰਚਕ ਤ੍ਰਾਸ ਭਯੋ ਹੈ ॥
फूल गयो जीअ जान नरेस हनियो नही रंचक त्रास भयो है ॥

राजा मारला गेल्याचे पाहून शिवाला आनंद झाला, पण या बाणाच्या धडकेने राजा जराही घाबरला नाही.

ਚਾਪ ਤਨਾਇ ਲੀਯੋ ਕਰ ਮੈ ਸੁ ਨਿਖੰਗ ਤੇ ਬਾਨ ਨਿਕਾਸ ਲਯੋ ਹੈ ॥੧੫੧੩॥
चाप तनाइ लीयो कर मै सु निखंग ते बान निकास लयो है ॥१५१३॥

राजाने आपल्या तरंगातून एक बाण काढला आणि धनुष्य ओढले.1513.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਤਬ ਤਿਨ ਭੂਪਤਿ ਬਾਨ ਇਕ ਕਾਨ ਪ੍ਰਮਾਨ ਸੁ ਤਾਨਿ ॥
तब तिन भूपति बान इक कान प्रमान सु तानि ॥

तेव्हा त्या राजाने शत्रूला मारण्याचा विचार केला आणि त्याच्या कानापर्यंत बाण सोडला

ਲਖਿ ਮਾਰਿਓ ਸਿਵ ਉਰ ਬਿਖੈ ਅਰਿ ਬਧ ਹਿਤ ਹੀਯ ਜਾਨਿ ॥੧੫੧੪॥
लखि मारिओ सिव उर बिखै अरि बध हित हीय जानि ॥१५१४॥

राजाने, शिवाला आपले लक्ष्य बनवून, त्याचे धनुष्य त्याच्या कानापर्यंत खेचले, त्याला निश्चितपणे मारण्यासाठी त्याच्या हृदयाकडे बाण सोडला. 1514.

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਜਬ ਹਰ ਕੇ ਉਰਿ ਤਿਨਿ ਸਰ ਮਾਰਿਓ ॥
जब हर के उरि तिनि सर मारिओ ॥

जेव्हा त्याने शिवाच्या छातीत बाण मारला

ਇਹ ਬਿਕ੍ਰਮ ਸਿਵ ਸੈਨ ਨਿਹਾਰਿਓ ॥
इह बिक्रम सिव सैन निहारिओ ॥

जेव्हा त्याने बाण शिवाच्या हृदयाकडे सोडला आणि त्याच वेळी त्या पराक्रमी व्यक्तीने शिवाच्या सैन्याकडे पाहिले.

ਕਾਰਤਕੇਯ ਨਿਜ ਦਲੁ ਲੈ ਧਾਇਓ ॥
कारतकेय निज दलु लै धाइओ ॥

(त्यावेळी) कार्तिकाने आपल्या सैन्यासह हल्ला केला

ਪੁਨਿ ਗਨੇਸ ਮਨ ਕੋਪ ਬਢਾਇਓ ॥੧੫੧੫॥
पुनि गनेस मन कोप बढाइओ ॥१५१५॥

कार्तिकेय आपल्या सैन्यासह वेगाने येत होता आणि गणेशाचे गण अत्यंत क्रोधित होत होते.1515.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਆਵਤ ਹੀ ਦੁਹ ਕੋ ਲਖਿ ਭੂਪਤਿ ਜੀ ਅਪੁਨੇ ਅਤਿ ਕ੍ਰੋਧ ਬਢਾਇਓ ॥
आवत ही दुह को लखि भूपति जी अपुने अति क्रोध बढाइओ ॥

त्या दोघांना येताना पाहून राजाला मनात खूप राग आला.

ਪਉਰਖ ਕੈ ਭੁਜਦੰਡਨ ਕੋ ਸਿਖਿ ਬਾਹਨ ਕੋ ਇਕੁ ਬਾਨ ਲਗਾਇਓ ॥
पउरख कै भुजदंडन को सिखि बाहन को इकु बान लगाइओ ॥

त्या दोघांना येताना पाहून राजाला अत्यंत राग आला आणि त्याने आपल्या बाहूंच्या जोरावर त्यांच्या वाहनावर बाण मारला.

ਅਉਰ ਜਿਤੋ ਗਨ ਕੋ ਦਲੁ ਆਵਤ ਸੋ ਛਿਨ ਮੈ ਜਮ ਧਾਮਿ ਪਠਾਇਓ ॥
अउर जितो गन को दलु आवत सो छिन मै जम धामि पठाइओ ॥

त्याने क्षणार्धात गणांची फौज यमाच्या निवासस्थानी रवाना केली

ਆਇ ਖੜਾਨਨ ਕੋ ਜਬ ਹੀ ਗਜ ਆਨਨ ਛਾਡਿ ਕੈ ਖੇਤ ਪਰਾਇਓ ॥੧੫੧੬॥
आइ खड़ानन को जब ही गज आनन छाडि कै खेत पराइओ ॥१५१६॥

राजाला कार्तिकेयाकडे जाताना पाहून गणेशानेही युद्धभूमी सोडून पळ काढला.१५१६.

ਮੋਦ ਭਯੋ ਨ੍ਰਿਪ ਕੇ ਮਨ ਮੈ ਜਬ ਹੀ ਸਿਵ ਕੋ ਦਲੁ ਮਾਰਿ ਭਜਾਯੋ ॥
मोद भयो न्रिप के मन मै जब ही सिव को दलु मारि भजायो ॥

जेव्हा शिवाच्या पक्षाचा पराभव झाला (तेव्हा) राजा प्रसन्न झाला (आणि म्हणाला) हे !

ਕਾਹੇ ਕਉ ਭਾਜਤ ਰੇ ਡਰ ਕੈ ਜਿਨਿ ਭਾਜਹੁ ਇਉ ਤਿਹ ਟੇਰਿ ਸੁਨਾਯੋ ॥
काहे कउ भाजत रे डर कै जिनि भाजहु इउ तिह टेरि सुनायो ॥

शिवाच्या सैन्याचा नाश करून पळून जाण्यास भाग पाडून राजा मनात प्रसन्न झाला आणि मोठ्याने म्हणाला, "तुम्ही सगळे घाबरून का पळत आहात?"

ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੇ ਖੜਗੇਸ ਤਬੈ ਅਪੁਨੇ ਕਰਿ ਲੈ ਬਰ ਸੰਖ ਬਜਾਯੋ ॥
स्याम भने खड़गेस तबै अपुने करि लै बर संख बजायो ॥

(कवी) श्याम म्हणतात, त्यावेळी खरगसिंगने हातात शंख वाजवला

ਸਸਤ੍ਰ ਸੰਭਾਰਿ ਸਬੈ ਤਬ ਹੀ ਮਨੋ ਅੰਤਕ ਰੂਪ ਕੀਏ ਰਨਿ ਆਯੋ ॥੧੫੧੭॥
ससत्र संभारि सबै तब ही मनो अंतक रूप कीए रनि आयो ॥१५१७॥

त्यानंतर खरगसिंगने आपला शंख हातात घेतला आणि तो फुंकला आणि युद्धात शस्त्रे घेऊन तो यमाच्या रूपात प्रकट झाला.१५१७.

ਟੇਰ ਸੁਨੇ ਸਬ ਫੇਰਿ ਫਿਰੇ ਕਰਿ ਲੈ ਕਰਵਾਰਨ ਕੋਪ ਹੁਇ ਧਾਏ ॥
टेर सुने सब फेरि फिरे करि लै करवारन कोप हुइ धाए ॥

त्याचे आव्हान ऐकून मग हातात तलवारी घेऊन योद्धे परत लढायला आले

ਲਾਜ ਭਰੇ ਸੁ ਟਰੇ ਨ ਡਰੇ ਤਿਨ ਹੂੰ ਮਿਲਿ ਕੈ ਸਬ ਸੰਖ ਬਜਾਏ ॥
लाज भरे सु टरे न डरे तिन हूं मिलि कै सब संख बजाए ॥

त्यांना नक्कीच लाज वाटत होती, पण आता ते खंबीरपणे आणि निर्भयपणे उभे राहिले आणि त्यांनी सर्वांनी मिळून शंख फुंकला.

ਮਾਰ ਹੀ ਮਾਰ ਪੁਕਾਰਿ ਪਰੇ ਲਲਕਾਰਿ ਕਹੈ ਅਰੇ ਤੈ ਬਹੁ ਘਾਏ ॥
मार ही मार पुकारि परे ललकारि कहै अरे तै बहु घाए ॥

“मारून टाका” अशा घोषणा देऊन त्यांनी आव्हान दिले आणि म्हणाले, “हे राजा! तू अनेकांना मारले आहेस

ਮਾਰਤ ਹੈ ਅਬ ਤੋਹਿ ਨ ਛਾਡ ਯੌ ਕਹਿ ਕੈ ਸਰ ਓਘ ਚਲਾਏ ॥੧੫੧੮॥
मारत है अब तोहि न छाड यौ कहि कै सर ओघ चलाए ॥१५१८॥

आता आम्ही तुला सोडणार नाही, आम्ही तुला मारून टाकू,” असे म्हणत त्यांनी बाण सोडले.1518.

ਜਬ ਆਨਿ ਨਿਦਾਨ ਕੀ ਮਾਰੁ ਮਚੀ ਤਬ ਹੀ ਨ੍ਰਿਪ ਆਪਨੇ ਸਸਤ੍ਰ ਸੰਭਾਰੇ ॥
जब आनि निदान की मारु मची तब ही न्रिप आपने ससत्र संभारे ॥

जेव्हा शेवटचा धक्का बसला तेव्हा राजाने आपले हात हाती घेतले.

ਖਗ ਗਦਾ ਬਰਛੀ ਜਮਧਾਰ ਸੁ ਲੈ ਕਰਵਾਰ ਹੀ ਸਤ੍ਰੁ ਪਚਾਰੇ ॥
खग गदा बरछी जमधार सु लै करवार ही सत्रु पचारे ॥

भयंकर विनाश झाला तेव्हा राजाने शस्त्रे उचलली आणि हातात खंजीर, गदा, भाला, कुऱ्हाड आणि तलवार घेऊन शत्रूला आव्हान दिले.

ਪਾਨਿ ਲੀਓ ਧਨੁ ਬਾਨ ਸੰਭਾਰਿ ਨਿਹਾਰਿ ਕਈ ਅਰਿ ਕੋਟਿ ਸੰਘਾਰੇ ॥
पानि लीओ धनु बान संभारि निहारि कई अरि कोटि संघारे ॥

धनुष्यबाण हातात घेऊन इकडे तिकडे पाहत त्याने अनेक शत्रूंना मारले

ਭੂਪ ਨ ਮੋਰਤਿ ਸੰਘਰ ਤੇ ਮੁਖ ਅੰਤ ਕੋ ਅੰਤਕ ਸੇ ਭਟ ਹਾਰੇ ॥੧੫੧੯॥
भूप न मोरति संघर ते मुख अंत को अंतक से भट हारे ॥१५१९॥

राजाशी लढणाऱ्या योद्ध्यांचे चेहरे लाल झाले आणि शेवटी त्यांचा पराभव झाला.1519.

ਲੈ ਅਪੁਨੇ ਸਿਵ ਪਾਨਿ ਸਰਾਸਨ ਜੀ ਅਪੁਨੇ ਅਤਿ ਕੋਪ ਬਢਾਯੋ ॥
लै अपुने सिव पानि सरासन जी अपुने अति कोप बढायो ॥

धनुष्यबाण हातात घेतल्याने शिव अत्यंत क्रोधित झाला

ਭੂਪਤਿ ਕੋ ਚਿਤਿਯੋ ਚਿਤ ਮੈ ਬਧ ਬਾਹਨ ਆਪੁਨ ਕੋ ਸੁ ਧਵਾਯੋ ॥
भूपति को चितियो चित मै बध बाहन आपुन को सु धवायो ॥

त्याला ठार मारण्याच्या उद्देशाने त्याने आपले वाहन राजाकडे नेले, त्याने मोठ्याने राजाला ओरडले.

ਮਾਰਤ ਹੋ ਅਬ ਯਾ ਰਨ ਮੈ ਕਹਿ ਕੈ ਨ੍ਰਿਪ ਕਉ ਇਹ ਭਾਤਿ ਸੁਨਾਯੋ ॥
मारत हो अब या रन मै कहि कै न्रिप कउ इह भाति सुनायो ॥

"मी आत्ताच तुला मारणार आहे" आणि असे म्हणत त्याने शंखाचा भयानक आवाज काढला.

ਯੌ ਕਹਿ ਨਾਦ ਬਜਾਵਤ ਭਯੋ ਮਨੋ ਅੰਤ ਭਯੋ ਪਰਲੈ ਘਨ ਆਯੋ ॥੧੫੨੦॥
यौ कहि नाद बजावत भयो मनो अंत भयो परलै घन आयो ॥१५२०॥

असे दिसून आले की कयामताच्या दिवशी ढगांचा गडगडाट होत आहे.1520.

ਨਾਦ ਸੁ ਨਾਦ ਰਹਿਓ ਭਰਪੂਰ ਸੁਨਿਯੋ ਪੁਰਹੂਤ ਮਹਾ ਬਿਸਮਾਯੋ ॥
नाद सु नाद रहिओ भरपूर सुनियो पुरहूत महा बिसमायो ॥

तो भयंकर नाद संपूर्ण विश्व व्यापून टाकला आणि तो ऐकून इंद्रालाही आश्चर्य वाटले

ਸਾਤ ਸਮੁਦ੍ਰ ਨਦੀ ਨਦ ਅਉ ਸਰ ਬਿੰਧ ਸੁਮੇਰ ਮਹਾ ਗਰਜਾਯੋ ॥
सात समुद्र नदी नद अउ सर बिंध सुमेर महा गरजायो ॥

या ध्वनीचा प्रतिध्वनी सात महासागर, नाले, टाके आणि सुमेरू पर्वत इत्यादी ठिकाणी गुंजला.

ਕਾਪ ਉਠਿਓ ਸੁਨਿ ਯੌ ਸਹਸਾਨਨ ਚਉਦਹ ਲੋਕਨ ਚਾਲ ਜਨਾਯੋ ॥
काप उठिओ सुनि यौ सहसानन चउदह लोकन चाल जनायो ॥

हा आवाज ऐकून शेषनागही थरथर कापला, त्याला वाटले की सर्व चौदा जग थरथर कापले आहेत, सर्व जगतातील प्राणी,

ਸੰਕਤ ਹ੍ਵੈ ਸੁਨ ਕੈ ਜਗ ਕੇ ਜਨ ਭੂਪ ਨਹੀ ਮਨ ਮੈ ਡਰ ਪਾਯੋ ॥੧੫੨੧॥
संकत ह्वै सुन कै जग के जन भूप नही मन मै डर पायो ॥१५२१॥

हा आवाज ऐकून आश्चर्यचकित झाले, पण राजा खरगसिंग घाबरला नाही.1521.