श्री दसाम ग्रंथ

पान - 53


ਬਜੇ ਲੋਹ ਕ੍ਰੋਹੰ ਮਹਾ ਜੰਗਿ ਮਚਿਯੰ ॥੪੧॥
बजे लोह क्रोहं महा जंगि मचियं ॥४१॥

कर्कश ध्वनी धनुष्य ऐकून महान सहनशक्तीचे योद्धे डरपोक होत आहेत. पोलादी रागाने पोलादी नादात धडधडत आहे महान युद्ध चालू आहे.41.

ਬਿਰਚੇ ਮਹਾ ਜੁਧ ਜੋਧਾ ਜੁਆਣੰ ॥
बिरचे महा जुध जोधा जुआणं ॥

तरुण योद्ध्यांनी महान युद्ध घडवले आहे.

ਖੁਲੇ ਖਗ ਖਤ੍ਰੀ ਅਭੂਤੰ ਭਯਾਣੰ ॥
खुले खग खत्री अभूतं भयाणं ॥

या महायुद्धात तरुण योद्धे चालत आहेत, नग्न तलवारी घेऊन लढवय्ये कमालीचे भयंकर दिसत आहेत.

ਬਲੀ ਜੁਝ ਰੁਝੈ ਰਸੰ ਰੁਦ੍ਰ ਰਤੇ ॥
बली जुझ रुझै रसं रुद्र रते ॥

रुद्र रसात विराजमान झालेले पराक्रमी योद्धे युद्धात व्यस्त आहेत

ਮਿਲੇ ਹਥ ਬਖੰ ਮਹਾ ਤੇਜ ਤਤੇ ॥੪੨॥
मिले हथ बखं महा तेज तते ॥४२॥

हिंसक संतापाने ग्रासलेले, शूर योद्धे युद्धात गुंतलेले आहेत. अत्यंत उत्साहाने वीर विरोधकांना खाली पाडण्यासाठी त्यांचे कंबरडे पकडत आहेत.42.

ਝਮੀ ਤੇਜ ਤੇਗੰ ਸੁ ਰੋਸੰ ਪ੍ਰਹਾਰੰ ॥
झमी तेज तेगं सु रोसं प्रहारं ॥

तीक्ष्ण तलवारी चमकतात, रागाने प्रहार करतात,

ਰੁਲੇ ਰੁੰਡ ਮੁੰਡੰ ਉਠੀ ਸਸਤ੍ਰ ਝਾਰੰ ॥
रुले रुंड मुंडं उठी ससत्र झारं ॥

तीक्ष्ण तलवारी चमकतात आणि मोठ्या रागाने मारतात. कुठेतरी सोंड आणि मुंडके धुळीत लोळत आहेत आणि शस्त्रांच्या टक्कराने आगीच्या ठिणग्या उठतात.

ਬਬਕੰਤ ਬੀਰੰ ਭਭਕੰਤ ਘਾਯੰ ॥
बबकंत बीरं भभकंत घायं ॥

योद्धे लढत आहेत, जखमांमधून रक्त वाहत आहे;

ਮਨੋ ਜੁਧ ਇੰਦ੍ਰੰ ਜੁਟਿਓ ਬ੍ਰਿਤਰਾਯੰ ॥੪੩॥
मनो जुध इंद्रं जुटिओ ब्रितरायं ॥४३॥

कुठे योद्धे ओरडत आहेत तर कुठे जखमांमधून रक्त निघत आहे. असे दिसते की इंदिरा आणि ब्रितासुर युद्ध 43 मध्ये गुंतले आहेत.

ਮਹਾ ਜੁਧ ਮਚਿਯੰ ਮਹਾ ਸੂਰ ਗਾਜੇ ॥
महा जुध मचियं महा सूर गाजे ॥

एक महान युद्ध सुरू झाले आहे, महान योद्धे गर्जत आहेत,

ਆਪੋ ਆਪ ਮੈ ਸਸਤ੍ਰ ਸੋਂ ਸਸਤ੍ਰ ਬਾਜੇ ॥
आपो आप मै ससत्र सों ससत्र बाजे ॥

भयंकर युद्ध चालू आहे ज्यात महान वीर गर्जत आहेत. समोरासमोर येणाऱ्या शस्त्रांशी शस्त्रांची टक्कर होते.

ਉਠੇ ਝਾਰ ਸਾਗੰ ਮਚੇ ਲੋਹ ਕ੍ਰੋਹੰ ॥
उठे झार सागं मचे लोह क्रोहं ॥

ठिणग्या निघत आहेत (त्यातून भाल्याच्या जोरावर), रागात शस्त्रे वाजत आहेत,

ਮਨੋ ਖੇਲ ਬਾਸੰਤ ਮਾਹੰਤ ਸੋਹੰ ॥੪੪॥
मनो खेल बासंत माहंत सोहं ॥४४॥

प्रहार करणाऱ्या भाल्यातून अग्नीच्या ठिणग्या निघाल्या आणि हिंसक रागात, पोलादाने सर्वोच्च राज्य केले; असे दिसते की चांगले लोक, प्रभावी दिसत आहेत, होळी खेळत आहेत.44.

ਰਸਾਵਲ ਛੰਦ ॥
रसावल छंद ॥

रसाळ श्लोक

ਜਿਤੇ ਬੈਰ ਰੁਝੰ ॥
जिते बैर रुझं ॥

जितके (सैनिक) शत्रुत्वाने (युद्धात) गुंतले होते,

ਤਿਤੇ ਅੰਤਿ ਜੁਝੰ ॥
तिते अंति जुझं ॥

शत्रूंविरुद्ध युद्धात गुंतलेले सर्व लढवय्ये शेवटी शहीद झाले.

ਜਿਤੇ ਖੇਤਿ ਭਾਜੇ ॥
जिते खेति भाजे ॥

जितके युद्धभूमीतून पळून गेले,

ਤਿਤੇ ਅੰਤਿ ਲਾਜੇ ॥੪੫॥
तिते अंति लाजे ॥४५॥

जे रणांगणातून पळून गेले आहेत, त्या सर्वांना शेवटी लाज वाटते. ४५.

ਤੁਟੇ ਦੇਹ ਬਰਮੰ ॥
तुटे देह बरमं ॥

(योद्ध्यांच्या) शरीरावरील चिलखत तुटलेली आहे,

ਛੁਟੀ ਹਾਥ ਚਰਮੰ ॥
छुटी हाथ चरमं ॥

मृतदेहांचे चिलखते तुटले आहेत आणि ढाली हातातून गळून पडल्या आहेत.

ਕਹੂੰ ਖੇਤਿ ਖੋਲੰ ॥
कहूं खेति खोलं ॥

युद्धाच्या मैदानात कुठेतरी हेल्मेट आहेत

ਗਿਰੇ ਸੂਰ ਟੋਲੰ ॥੪੬॥
गिरे सूर टोलं ॥४६॥

कुठे रणांगणात शिरस्त्राण विखुरलेले आहेत तर कुठे वीरांचे तुकडे पडले आहेत.46.

ਕਹੂੰ ਮੁਛ ਮੁਖੰ ॥
कहूं मुछ मुखं ॥

कुठेतरी मिश्या असलेले पुरुष (खोटे बोलत आहेत)

ਕਹੂੰ ਸਸਤ੍ਰ ਸਖੰ ॥
कहूं ससत्र सखं ॥

कुठे मुसळधार चेहरे पडले आहेत, तर कुठे फक्त शस्त्रे पडली आहेत.

ਕਹੂੰ ਖੋਲ ਖਗੰ ॥
कहूं खोल खगं ॥

कुठेतरी तलवारीचे म्यान पडलेले आहेत

ਕਹੂੰ ਪਰਮ ਪਗੰ ॥੪੭॥
कहूं परम पगं ॥४७॥

कुठेतरी खुरट्या आणि तलवारी आहेत तर कुठे शेतात मोजकेच पडलेले आहेत.47.

ਗਹੇ ਮੁਛ ਬੰਕੀ ॥
गहे मुछ बंकी ॥

(कुठेतरी) गर्विष्ठ योद्धे लांब मिशा असलेले, धरलेले (शस्त्रे)

ਮੰਡੇ ਆਨ ਹੰਕੀ ॥
मंडे आन हंकी ॥

आपल्या विस्मयकारक मूंछांना धरून, गर्विष्ठ योद्धे कुठेतरी लढाईत गुंतलेले आहेत.

ਢਕਾ ਢੁਕ ਢਾਲੰ ॥
ढका ढुक ढालं ॥

ढाल एकमेकांना मारत आहेत

ਉਠੇ ਹਾਲ ਚਾਲੰ ॥੪੮॥
उठे हाल चालं ॥४८॥

कुठेतरी शस्त्रे ढालीवर जोरदार प्रहार होत असल्याने (क्षेत्रात) मोठा गोंधळ उडाला आहे. ४८

ਭੁਜੰਗ ਪ੍ਰਯਾਤ ਛੰਦ ॥
भुजंग प्रयात छंद ॥

भुजंग प्रार्थना श्लोक

ਖੁਲੇ ਖਗ ਖੂਨੀ ਮਹਾਬੀਰ ਖੇਤੰ ॥
खुले खग खूनी महाबीर खेतं ॥

वीरांनी आपल्या म्यानातून रक्तरंजित तलवारी काढल्या आहेत.

ਨਚੇ ਬੀਰ ਬੈਤਾਲਯੰ ਭੂਤ ਪ੍ਰੇਤੰ ॥
नचे बीर बैतालयं भूत प्रेतं ॥

शूर योद्धे नग्न तलवारी घेऊन रणांगणात फिरत आहेत, रक्ताने माखलेले आहेत, दुष्ट आत्मे, भूत, दुष्ट आणि गोब्लिन नाचत आहेत.

ਬਜੇ ਡੰਗ ਡਉਰੂ ਉਠੇ ਨਾਦ ਸੰਖੰ ॥
बजे डंग डउरू उठे नाद संखं ॥

घंटा वाजत आहेत, आकडे वाजत आहेत,

ਮਨੋ ਮਲ ਜੁਟੇ ਮਹਾ ਹਥ ਬਖੰ ॥੪੯॥
मनो मल जुटे महा हथ बखं ॥४९॥

ताबोर आणि लहान ढोलकांचा आवाज येतो आणि शंखांचा आवाज येतो. असे दिसते की कुस्तीपटू त्यांच्या हातांनी त्यांच्या प्रतिस्पर्ध्याचे कंबरडे पकडून त्यांना खाली फेकण्याचा प्रयत्न करत आहेत.49.

ਛਪੈ ਛੰਦ ॥
छपै छंद ॥

छपाई श्लोक

ਜਿਨਿ ਸੂਰਨ ਸੰਗ੍ਰਾਮ ਸਬਲ ਸਮੁਹਿ ਹ੍ਵੈ ਮੰਡਿਓ ॥
जिनि सूरन संग्राम सबल समुहि ह्वै मंडिओ ॥

ज्या योद्ध्यांनी युद्धाला सुरुवात केली होती त्यांनी मोठ्या ताकदीने विरोधकांचा सामना केला.

ਤਿਨ ਸੁਭਟਨ ਤੇ ਏਕ ਕਾਲ ਕੋਊ ਜੀਅਤ ਨ ਛਡਿਓ ॥
तिन सुभटन ते एक काल कोऊ जीअत न छडिओ ॥

त्या योद्ध्यांपैकी केएएलने कोणालाही जिवंत सोडले नाही.

ਸਬ ਖਤ੍ਰੀ ਖਗ ਖੰਡਿ ਖੇਤਿ ਤੇ ਭੂ ਮੰਡਪ ਅਹੁਟੇ ॥
सब खत्री खग खंडि खेति ते भू मंडप अहुटे ॥

सर्व योद्धे तलवारी हातात घेऊन रणांगणात जमले होते.

ਸਾਰ ਧਾਰਿ ਧਰਿ ਧੂਮ ਮੁਕਤਿ ਬੰਧਨ ਤੇ ਛੁਟੇ ॥
सार धारि धरि धूम मुकति बंधन ते छुटे ॥

पोलादाच्या काठाची अग्नी सहन करून त्यांनी स्वतःला बंधनांपासून वाचवले आहे.

ਹ੍ਵੈ ਟੂਕ ਟੂਕ ਜੁਝੇ ਸਬੈ ਪਾਵ ਨ ਪਾਛੇ ਡਾਰੀਯੰ ॥
ह्वै टूक टूक जुझे सबै पाव न पाछे डारीयं ॥

ते सर्व कापले गेले आणि शहीद म्हणून पडले आणि त्यापैकी कोणीही त्याची पावले मागे टाकली नाहीत.

ਜੈ ਕਾਰ ਅਪਾਰ ਸੁਧਾਰ ਹੂੰਅ ਬਾਸਵ ਲੋਕ ਸਿਧਾਰੀਯੰ ॥੫੦॥
जै कार अपार सुधार हूंअ बासव लोक सिधारीयं ॥५०॥

जे असे इंद्राच्या निवासस्थानी गेले, त्यांचा जगात अत्यंत आदराने सत्कार केला जातो. 50.

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਇਹ ਬਿਧਿ ਮਚਾ ਘੋਰ ਸੰਗ੍ਰਾਮਾ ॥
इह बिधि मचा घोर संग्रामा ॥

त्यामुळे भयंकर युद्ध झाले

ਸਿਧਏ ਸੂਰ ਸੂਰ ਕੇ ਧਾਮਾ ॥
सिधए सूर सूर के धामा ॥

असे भयंकर युद्ध पेटले आणि शूर योद्धे त्यांच्या (स्वर्गीय) निवासस्थानाकडे निघून गेले.

ਕਹਾ ਲਗੈ ਵਹ ਕਥੋ ਲਰਾਈ ॥
कहा लगै वह कथो लराई ॥

ती लढाई मी कुठपर्यंत सांगू,

ਆਪਨ ਪ੍ਰਭਾ ਨ ਬਰਨੀ ਜਾਈ ॥੫੧॥
आपन प्रभा न बरनी जाई ॥५१॥

त्या युद्धाचे वर्णन कोणत्या मर्यादेपर्यंत करावे? मी माझ्या स्वतःच्या समजुतीने त्याचे वर्णन करू शकत नाही.51.

ਭੁਜੰਗ ਪ੍ਰਯਾਤ ਛੰਦ ॥
भुजंग प्रयात छंद ॥

भुजंग प्रार्थना श्लोक

ਲਵੀ ਸਰਬ ਜੀਤੇ ਕੁਸੀ ਸਰਬ ਹਾਰੇ ॥
लवी सरब जीते कुसी सरब हारे ॥

लव्ह बन असलेले सर्व जिंकले आणि कुश बन असलेले सर्व हरले.

ਬਚੇ ਜੇ ਬਲੀ ਪ੍ਰਾਨ ਲੈ ਕੇ ਸਿਧਾਰੇ ॥
बचे जे बली प्रान लै के सिधारे ॥

(लावाचे वंशज) सर्व विजयी झाले आहेत आणि (कुशाचे वंशज) सर्व पराभूत झाले आहेत. जिवंत राहिलेल्या कुशाच्या वंशजांनी पळून स्वतःला वाचवले.

ਚਤੁਰ ਬੇਦ ਪਠਿਯੰ ਕੀਯੋ ਕਾਸਿ ਬਾਸੰ ॥
चतुर बेद पठियं कीयो कासि बासं ॥

त्यांनी काशीत राहून चार वेदांचा अभ्यास केला.

ਘਨੇ ਬਰਖ ਕੀਨੇ ਤਹਾ ਹੀ ਨਿਵਾਸੰ ॥੫੨॥
घने बरख कीने तहा ही निवासं ॥५२॥

ते काशीला गेले आणि चारही वेद साकारले. ते तेथे अनेक वर्षे राहिले.52.

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ ਲਵੀ ਕੁਸੀ ਜੁਧ ਬਰਨਨੰ ਤ੍ਰਿਤੀਆ ਧਿਆਉ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ਸੁਭਮ ਸਤੁ ॥੩॥੧੮੯॥
इति स्री बचित्र नाटक ग्रंथे लवी कुसी जुध बरननं त्रितीआ धिआउ समापतम सतु सुभम सतु ॥३॥१८९॥

लवा कुशाच्या वंशजांच्या युद्धाचे वर्णन शीर्षक असलेल्या बचित्तर नाटकाच्या तिसऱ्या प्रकरणाचा शेवट.३.१८९.

ਭੁਜੰਗ ਪ੍ਰਯਾਤ ਛੰਦ ॥
भुजंग प्रयात छंद ॥

भुजंग प्रार्थना श्लोक

ਜਿਨੈ ਬੇਦ ਪਠਿਯੋ ਸੁ ਬੇਦੀ ਕਹਾਏ ॥
जिनै बेद पठियो सु बेदी कहाए ॥

वेद पठण करणाऱ्यांना बेदी म्हणत;

ਤਿਨੈ ਧਰਮ ਕੈ ਕਰਮ ਨੀਕੇ ਚਲਾਏ ॥
तिनै धरम कै करम नीके चलाए ॥

ज्यांनी वेदांचा अभ्यास केला, ज्यांना वेद (बेदी) म्हटले जाते, त्यांनी स्वतःला धार्मिकतेच्या चांगल्या कृत्यांमध्ये लीन केले.

ਪਠੇ ਕਾਗਦੰ ਮਦ੍ਰ ਰਾਜਾ ਸੁਧਾਰੰ ॥
पठे कागदं मद्र राजा सुधारं ॥

(इकडे) मद्रा देस (लवबंसी) राजाने पत्र लिहून (काशी) पाठवले.

ਆਪੋ ਆਪ ਮੋ ਬੈਰ ਭਾਵੰ ਬਿਸਾਰੰ ॥੧॥
आपो आप मो बैर भावं बिसारं ॥१॥

मद्रा देशाच्या (पंजाब) सोधी राजाने त्यांना पत्रे पाठवून भूतकाळातील वैर विसरण्याची विनंती केली.1.

ਨ੍ਰਿਪੰ ਮੁਕਲਿਯੰ ਦੂਤ ਸੋ ਕਾਸਿ ਆਯੰ ॥
न्रिपं मुकलियं दूत सो कासि आयं ॥

राजाचा दूत (पत्रासह) काशीला पोहोचला

ਸਬੈ ਬੇਦਿਯੰ ਭੇਦ ਭਾਖੇ ਸੁਨਾਯੰ ॥
सबै बेदियं भेद भाखे सुनायं ॥

राजाने पाठवलेले दूत काशीला आले आणि त्यांनी सर्व बेदींना निरोप दिला.

ਸਬੈ ਬੇਦ ਪਾਠੀ ਚਲੇ ਮਦ੍ਰ ਦੇਸੰ ॥
सबै बेद पाठी चले मद्र देसं ॥

(देवदूताचे म्हणणे ऐकून) सर्व वेद शिकणारे मद्रादेसा (पंजाब) कडे निघाले.

ਪ੍ਰਨਾਮ ਕੀਯੋ ਆਨ ਕੈ ਕੈ ਨਰੇਸੰ ॥੨॥
प्रनाम कीयो आन कै कै नरेसं ॥२॥

सर्व वेदांचे पठण करणारे मद्रादेशात आले आणि त्यांनी राजाला नमस्कार केला.2.

ਧੁਨੰ ਬੇਦ ਕੀ ਭੂਪ ਤਾ ਤੇ ਕਰਾਈ ॥
धुनं बेद की भूप ता ते कराई ॥

राजाने त्यांना वेद पठण करायला लावले.

ਸਬੈ ਪਾਸ ਬੈਠੇ ਸਭਾ ਬੀਚ ਭਾਈ ॥
सबै पास बैठे सभा बीच भाई ॥

राजाने त्यांना पारंपारिक पद्धतीने वेद पठण करायला लावले आणि सर्व बंधू (सोधी आणि पेली दोघेही) एकत्र बसले.

ਪੜੇ ਸਾਮ ਬੇਦ ਜੁਜਰ ਬੇਦ ਕਥੰ ॥
पड़े साम बेद जुजर बेद कथं ॥

(प्रथम त्यांनी) सामवेदाचे पठण केले, नंतर यजुर्वेदाचे वर्णन केले.

ਰਿਗੰ ਬੇਦ ਪਠਿਯੰ ਕਰੇ ਭਾਵ ਹਥੰ ॥੩॥
रिगं बेद पठियं करे भाव हथं ॥३॥

साम-वेद, यजुर्वेद आणि ऋग्वेदाचे पठण केले गेले, म्हणींचे सार (राजा आणि त्याच्या वंशाने) आत्मसात केले.

ਰਸਾਵਲ ਛੰਦ ॥
रसावल छंद ॥

रसाळ श्लोक

ਅਥਰ੍ਵ ਬੇਦ ਪਠਿਯੰ ॥
अथर्व बेद पठियं ॥

(जेव्हा कुश-बंदी) अथर्ववेदाचे पठण केले

ਸੁਨੈ ਪਾਪ ਨਠਿਯੰ ॥
सुनै पाप नठियं ॥

पाप निवारक अथर्ववेदाचे पठण करण्यात आले.

ਰਹਾ ਰੀਝ ਰਾਜਾ ॥
रहा रीझ राजा ॥

राजा प्रसन्न झाला

ਦੀਆ ਸਰਬ ਸਾਜਾ ॥੪॥
दीआ सरब साजा ॥४॥

राजाला खूप आनंद झाला आणि त्याने आपले राज्य बेदीस दिले.4.

ਲਯੋ ਬਨ ਬਾਸੰ ॥
लयो बन बासं ॥

(राजा) बनाबस नेले,