श्री दसाम ग्रंथ

पान - 468


ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਰਨ ਯਾ ਬਿਧਿ ਭੂਪਤਿ ਸਤ੍ਰਨਿ ਕੋ ਜਮ ਧਾਮਿ ਪਠਾਵੈ ॥੧੭੦੫॥
स्याम भनै रन या बिधि भूपति सत्रनि को जम धामि पठावै ॥१७०५॥

अशाप्रकारे, कवीच्या मते, तो शत्रूला यमाच्या निवासस्थानी पाठवू लागला.1705.

ਹ੍ਵੈ ਕੈ ਸੁਚੇਤ ਚਢਿਯੋ ਰਥਿ ਸ੍ਯਾਮ ਮਹਾ ਮਨ ਭੀਤਰ ਕੋਪ ਬਢਿਯੋ ਹੈ ॥
ह्वै कै सुचेत चढियो रथि स्याम महा मन भीतर कोप बढियो है ॥

चेतना, कृष्णाने रथावर आरूढ केले आहे आणि (त्याचे) मन अतिशय क्रोधित आहे.

ਆਪਨ ਪਉਰਖ ਸੋਊ ਸੰਭਾਰ ਕੈ ਮ੍ਯਾਨਹੁ ਤੇ ਕਰਵਾਰਿ ਕਢਿਯੋ ਹੈ ॥
आपन पउरख सोऊ संभार कै म्यानहु ते करवारि कढियो है ॥

जेव्हा कृष्ण शुद्धीवर आला तेव्हा तो मोठ्या रागाने आपल्या रथावर आरूढ झाला आणि आपल्या महान सामर्थ्याचा विचार करून त्याने आपली तलवार खपलीतून काढली.

ਧਾਇ ਪਰੇ ਰਿਸ ਖਾਇ ਘਨੀ ਅਰਿਰਾਇ ਮਨੋ ਨਿਧਿ ਨੀਰ ਹਢਿਯੋ ਹੈ ॥
धाइ परे रिस खाइ घनी अरिराइ मनो निधि नीर हढियो है ॥

अत्यंत क्रोधित होऊन तो समुद्रासारख्या भयंकर शत्रूवर तुटून पडला

ਤਾਨਿ ਕਮਾਨਨਿ ਮਾਰਤ ਬਾਨਨ ਸੂਰਨ ਕੇ ਚਿਤ ਚਉਪ ਚਢਿਯੋ ਹੈ ॥੧੭੦੬॥
तानि कमाननि मारत बानन सूरन के चित चउप चढियो है ॥१७०६॥

योद्ध्यांनीही धनुष्य खेचले आणि उत्साहात बाण सोडू लागले.1706.

ਬੀਰਨ ਘਾਇ ਕਰੇ ਜਬ ਹੀ ਤਬ ਪਉਰਖ ਭੂਪ ਕਬੰਧ ਸਮਾਰਿਓ ॥
बीरन घाइ करे जब ही तब पउरख भूप कबंध समारिओ ॥

शूरवीरांनी मारा केल्यावर राजाच्या धडाने शक्ती शोषली.

ਸਸਤ੍ਰ ਸੰਭਾਰ ਤਬੈ ਅਪੁਨੇ ਇਨ ਨਾਸੁ ਕਰੋ ਚਿਤ ਬੀਚ ਬਿਚਾਰਿਓ ॥
ससत्र संभार तबै अपुने इन नासु करो चित बीच बिचारिओ ॥

जेव्हा योद्ध्यांनी जखमा केल्या, तेव्हा राजाची मस्तक नसलेली सोंड आपल्या शक्तीवर नियंत्रण ठेवत आणि शस्त्रे हाती घेत, शत्रूचा नाश करण्याचा विचार त्याच्या मनात आला.

ਧਾਇ ਪਰਿਓ ਰਿਸਿ ਸਿਉ ਰਨ ਮੈ ਅਰਿ ਭਾਜਿ ਗਏ ਜਸੁ ਰਾਮ ਉਚਾਰਿਓ ॥
धाइ परिओ रिसि सिउ रन मै अरि भाजि गए जसु राम उचारिओ ॥

रागाने धावून तो रणांगणात पडला आणि शत्रू पळून गेला. (त्याचा) यश (कवी) रामाने असा उच्चार केला आहे,

ਤਾਰਨ ਕੋ ਮਨੋ ਮੰਡਲ ਭੀਤਰ ਸੂਰ ਚਢਿਓ ਅੰਧਿਆਰਿ ਸਿਧਾਰਿਓ ॥੧੭੦੭॥
तारन को मनो मंडल भीतर सूर चढिओ अंधिआरि सिधारिओ ॥१७०७॥

तो ताऱ्यांमध्ये चंद्रासारखा भासला आणि चंद्राच्या दर्शनाने अंधार दूर पळून गेला.1707.

ਸ੍ਰੀ ਜਦੁਬੀਰ ਤੇ ਆਦਿਕ ਬੀਰ ਗਏ ਭਜਿ ਕੈ ਨ ਕੋਊ ਠਹਿਰਾਨਿਓ ॥
स्री जदुबीर ते आदिक बीर गए भजि कै न कोऊ ठहिरानिओ ॥

कृष्णासारखे वीर पळून गेले आणि एकही योद्धा तिथे राहिला नाही

ਆਹਵ ਭੂਮਿ ਮੈ ਭੂਪਤਿ ਕੋ ਸਬ ਸੂਰਨ ਮਾਨਹੁ ਕਾਲ ਪਛਾਨਿਓ ॥
आहव भूमि मै भूपति को सब सूरन मानहु काल पछानिओ ॥

सर्व योद्ध्यांना राजा कल (मृत्यू) सारखा वाटत होता.

ਭੂਪ ਕਮਾਨ ਤੇ ਬਾਨ ਚਲੇ ਮਨੋ ਅੰਤਿ ਪ੍ਰਲੈ ਘਨ ਸਿਉ ਬਰਖਾਨਿਓ ॥
भूप कमान ते बान चले मनो अंति प्रलै घन सिउ बरखानिओ ॥

राजाच्या धनुष्यातून निघालेले सर्व बाण कयामताच्या ढगांप्रमाणे वर्षाव होत होते.

ਇਉ ਲਖਿ ਭਾਜਿ ਗਏ ਸਿਗਰੇ ਕਿਨਹੂੰ ਨ੍ਰਿਪ ਕੇ ਸੰਗ ਜੁਧੁ ਨ ਠਾਨਿਓ ॥੧੭੦੮॥
इउ लखि भाजि गए सिगरे किनहूं न्रिप के संग जुधु न ठानिओ ॥१७०८॥

हे सर्व पाहून सर्वजण पळून गेले आणि त्यांच्यापैकी कोणीही राजाशी लढले नाही.1708.

ਸਬ ਹੀ ਭਟ ਭਾਜਿ ਗਏ ਜਬ ਹੀ ਪ੍ਰਭ ਕੋ ਤਬ ਭੂਪ ਭਯੋ ਅਨੁਰਾਗੀ ॥
सब ही भट भाजि गए जब ही प्रभ को तब भूप भयो अनुरागी ॥

जेव्हा सर्व योद्धे पळून गेले, तेव्हा राजा परमेश्वराचा प्रियकर झाला.

ਜੂਝ ਤਬੈ ਤਿਨ ਛਾਡਿ ਦਯੋ ਹਰਿ ਧਿਆਨ ਕੀ ਤਾਹਿ ਸਮਾਧਿ ਸੀ ਲਾਗੀ ॥
जूझ तबै तिन छाडि दयो हरि धिआन की ताहि समाधि सी लागी ॥

सर्व योद्धे पळून गेल्यावर राजाला परमेश्वराचे स्मरण झाले आणि युद्धाचा त्याग करून तो भगवंताच्या भक्तीत लीन झाला.

ਰਾਜ ਨ ਰਾਜ ਸਮਾਜ ਬਿਖੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਹਰਿ ਮੈ ਮਤਿ ਪਾਗੀ ॥
राज न राज समाज बिखै कबि स्याम कहै हरि मै मति पागी ॥

त्या राजांच्या समाजात राजा खरगसिंहाचे मन परमेश्वरात लीन झाले.

ਧੀਰ ਗਹਿਓ ਧਰਿ ਠਾਢੋ ਰਹਿਓ ਕਹੋ ਭੂਪਤਿ ਤੇ ਅਬ ਕੋ ਬਡਭਾਗੀ ॥੧੭੦੯॥
धीर गहिओ धरि ठाढो रहिओ कहो भूपति ते अब को बडभागी ॥१७०९॥

तो पृथ्वीवर खंबीरपणे उभा आहे, राजासारखा भाग्यवान दुसरा कोण आहे?1709.

ਸ੍ਰੀ ਜਦੁਬੀਰ ਕੋ ਬੀਰ ਸਭੋ ਧਰਿ ਡਾਰਨਿ ਕੋ ਜਬ ਘਾਤ ਬਨਾਯੋ ॥
स्री जदुबीर को बीर सभो धरि डारनि को जब घात बनायो ॥

जेव्हा श्रीकृष्ण आणि इतर सर्व वीरांनी शरीर खाली आणण्यासाठी (काही) मार्ग काढला.

ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੇ ਮਿਲਿ ਕੈ ਫਿਰਿ ਕੈ ਇਹ ਪੈ ਪੁਨਿ ਬਾਨਨਿ ਓਘ ਚਲਾਯੋ ॥
स्याम भने मिलि कै फिरि कै इह पै पुनि बाननि ओघ चलायो ॥

जेव्हा कृष्णाच्या योद्ध्यांनी राजा जमिनीवर पडण्याचा विचार केला आणि त्याच वेळी त्याच्यावर बाणांचे पुंजके सोडले.

ਦੇਵਬਧੂ ਮਿਲ ਕੈ ਸਬਹੂੰ ਇਹ ਭੂਪ ਕਬੰਧ ਬਿਵਾਨਿ ਚਢਾਯੋ ॥
देवबधू मिल कै सबहूं इह भूप कबंध बिवानि चढायो ॥

सर्व देवी-देवतांनी मिळून राजाचा हा मृतदेह विमानात नेला.

ਕੂਦ ਪਰਿਓ ਨ ਬਿਵਾਨਿ ਚਢਿਯੋ ਪੁਨਿ ਸਸਤ੍ਰ ਲੀਏ ਰਨ ਭੂ ਮਧਿ ਆਯੋ ॥੧੭੧੦॥
कूद परिओ न बिवानि चढियो पुनि ससत्र लीए रन भू मधि आयो ॥१७१०॥

सर्व देवतांच्या स्त्रियांनी एकत्रितपणे उचलून राजाची सोंड हवाई वाहनावर ठेवली, परंतु तरीही त्याने वाहनातून खाली उडी मारली आणि शस्त्रे घेऊन युद्धभूमीवर पोहोचला.1710.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਧਨੁਖ ਬਾਨ ਲੈ ਪਾਨ ਮੈ ਆਨਿ ਪਰਿਓ ਰਨ ਬੀਚ ॥
धनुख बान लै पान मै आनि परिओ रन बीच ॥

धनुष हातात धनुष्यबाण घेऊन रणांगणावर आला.

ਸੂਰਬੀਰ ਬਹੁ ਬਿਧਿ ਹਨੇ ਲਲਕਾਰਿਯੋ ਤਬ ਮੀਚ ॥੧੭੧੧॥
सूरबीर बहु बिधि हने ललकारियो तब मीच ॥१७११॥

धनुष्यबाण हातात घेऊन तो रणांगणावर पोहोचला आणि अनेक योद्ध्यांना मारून तो मृत्यूला आव्हान देऊ लागला.1711.

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਅੰਤਕ ਜਮ ਜਬ ਲੈਨੇ ਆਵੈ ॥
अंतक जम जब लैने आवै ॥

(राजाला) अंतक आणि यम जेव्हा घ्यायला येतात

ਲਖਿ ਤਿਹ ਕੋ ਤਬ ਬਾਨ ਚਲਾਵੈ ॥
लखि तिह को तब बान चलावै ॥

जेव्हा यमाचे दूत त्याला न्यायला आले तेव्हा त्याने बाण त्यांच्या दिशेने सोडले

ਮ੍ਰਿਤੁ ਪੇਖ ਕੈ ਇਤ ਉਤ ਟਰੈ ॥
म्रितु पेख कै इत उत टरै ॥

मेलेले पाहून इकडे तिकडे फिरतो.

ਮਾਰਿਓ ਕਾਲ ਹੂੰ ਕੋ ਨਹੀ ਮਰੈ ॥੧੭੧੨॥
मारिओ काल हूं को नही मरै ॥१७१२॥

तो इकडे-तिकडे गेला, त्याला आपला मृत्यू जवळ आला असे वाटले, परंतु काल (मृत्यू) द्वारे मारले गेल्याने, तो मरत नव्हता.1712.

ਪੁਨਿ ਸਤ੍ਰਨਿ ਦਿਸਿ ਰਿਸਿ ਕਰਿ ਧਾਯੋ ॥
पुनि सत्रनि दिसि रिसि करि धायो ॥

मग तो रागाने शत्रूंच्या दिशेने धावला

ਮਾਨਹੁ ਜਮ ਮੂਰਤਿ ਧਰਿ ਆਯੋ ॥
मानहु जम मूरति धरि आयो ॥

तो पुन्हा रागाच्या भरात शत्रूच्या दिशेने पडला आणि असे वाटले की यम स्वतःच येत आहे.

ਇਉ ਸੁ ਜੁਧੁ ਬੈਰਿਨ ਸੰਗਿ ਕਰਿਓ ॥
इउ सु जुधु बैरिन संगि करिओ ॥

अशा प्रकारे तो शत्रूंशी लढला आहे.

ਹਰਿ ਹਰ ਬਿਧਿ ਸੁਭਟਨਿ ਮਨੁ ਡਰਿਓ ॥੧੭੧੩॥
हरि हर बिधि सुभटनि मनु डरिओ ॥१७१३॥

तो शत्रूंशी लढू लागला, हे पाहून कृष्ण आणि शिव त्यांच्या मनात क्रोधित झाले.१७१३.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਹਾਰਿ ਪਰੈ ਮਨੁਹਾਰਿ ਕਰੈ ਕਹੈ ਇਉ ਨ੍ਰਿਪ ਜੁਧ ਬ੍ਰਿਥਾ ਨ ਕਰਈਯੈ ॥
हारि परै मनुहारि करै कहै इउ न्रिप जुध ब्रिथा न करईयै ॥

थकल्यामुळे ते राजाला समजावू लागले, “हे राजा! आता निरुपयोगी लढू नका

ਡਾਰਿ ਦੈ ਹਾਥਨ ਤੇ ਹਥੀਆਰਨ ਕੋਪ ਤਜੋ ਸੁਖ ਸਾਤਿ ਸਮਈਯੈ ॥
डारि दै हाथन ते हथीआरन कोप तजो सुख साति समईयै ॥

तिन्ही लोकांमध्ये तुझ्यासारखा योद्धा कोणी नाही आणि तुझी स्तुती या सर्व जगांत पसरली आहे.

ਸੂਰ ਨ ਕੋਊ ਭਯੋ ਤੁਮਰੇ ਸਮ ਤੇਰੋ ਪ੍ਰਤਾਪ ਤਿਹੂੰ ਪੁਰਿ ਗਈਯੈ ॥
सूर न कोऊ भयो तुमरे सम तेरो प्रताप तिहूं पुरि गईयै ॥

“तुमची शस्त्रे आणि राग त्यागून, आता शांत व्हा

ਛਾਡਤਿ ਹੈ ਹਮ ਸਸਤ੍ਰ ਸਬੈ ਸੁ ਬਿਵਾਨ ਚਢੋ ਸੁਰ ਧਾਮਿ ਸਿਧਈਯੈ ॥੧੭੧੪॥
छाडति है हम ससत्र सबै सु बिवान चढो सुर धामि सिधईयै ॥१७१४॥

आपण सर्व आपली शस्त्रे सोडून स्वर्गात जाऊ, हवाई वाहनावर आरूढ होऊ.”१७१४.

ਅੜਿਲ ॥
अड़िल ॥

एआरआयएल

ਸਬ ਦੇਵਨ ਅਰੁ ਕ੍ਰਿਸਨ ਦੀਨ ਹ੍ਵੈ ਜਬ ਕਹਿਓ ॥
सब देवन अरु क्रिसन दीन ह्वै जब कहिओ ॥

जेव्हा सर्व देव आणि कृष्ण आवेशाने म्हणाले,

ਹਟੋ ਜੁਧ ਤੇ ਭੂਪ ਹਮੋ ਮੁਖਿ ਤ੍ਰਿਨ ਗਹਿਓ ॥
हटो जुध ते भूप हमो मुखि त्रिन गहिओ ॥

जेव्हा सर्व देव आणि कृष्ण हे शब्द अत्यंत नम्रतेने बोलले आणि तोंडात पेंढा घेऊन ते युद्धभूमीतून निघून गेले.

ਨ੍ਰਿਪ ਸੁਨਿ ਆਤੁਰ ਬੈਨ ਸੁ ਕੋਪੁ ਨਿਵਾਰਿਓ ॥
न्रिप सुनि आतुर बैन सु कोपु निवारिओ ॥

(त्यांचे) दु:खद शब्द ऐकून राजाने आपला राग सोडला.

ਹੋ ਧਨੁਖ ਬਾਨ ਦਿਓ ਡਾਰਿ ਰਾਮ ਮਨੁ ਧਾਰਿਓ ॥੧੭੧੫॥
हो धनुख बान दिओ डारि राम मनु धारिओ ॥१७१५॥

तेव्हा त्यांचे दुःखाचे शब्द ऐकून राजानेही रागाचा त्याग करून आपले धनुष्य बाण पृथ्वीवर ठेवले.१७१५.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਕਿੰਨਰ ਜਛ ਅਪਛਰਨਿ ਲਯੋ ਬਿਵਾਨ ਚਢਾਇ ॥
किंनर जछ अपछरनि लयो बिवान चढाइ ॥

किन्नर, यक्ष आणि अपचार (राजा) विमानात होते.

ਜੈ ਜੈ ਕਾਰ ਅਪਾਰ ਸੁਨਿ ਹਰਖੇ ਮੁਨਿ ਸੁਰ ਰਾਇ ॥੧੭੧੬॥
जै जै कार अपार सुनि हरखे मुनि सुर राइ ॥१७१६॥

किन्नर, यक्ष आणि स्वर्गीय देवत्यांनी त्याला अरि-वाहनात बसवले आणि त्याचा जयजयकार ऐकून देवांचा राजा इंद्रही प्रसन्न झाला.१७१६.

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਭੂਪ ਗਯੋ ਸੁਰ ਲੋਕਿ ਜਬੈ ਤਬ ਸੂਰ ਪ੍ਰਸੰਨਿ ਭਏ ਸਬ ਹੀ ॥
भूप गयो सुर लोकि जबै तब सूर प्रसंनि भए सब ही ॥

जेव्हा राजा (खड़गसिंह) देव लोकांकडे गेला तेव्हा सर्व योद्धे आनंदित झाले.