श्री दसाम ग्रंथ

पान - 86


ਸਕਲ ਕਟੇ ਭਟ ਕਟਕ ਕੇ ਪਾਇਕ ਰਥ ਹੈ ਕੁੰਭ ॥
सकल कटे भट कटक के पाइक रथ है कुंभ ॥

सैन्यातील सर्व योद्धे, पायी, रथ, घोडे आणि हत्ती मारले गेले आहेत.

ਯੌ ਸੁਨਿ ਬਚਨ ਅਚਰਜ ਹ੍ਵੈ ਕੋਪ ਕੀਓ ਨ੍ਰਿਪ ਸੁੰਭ ॥੧੦੪॥
यौ सुनि बचन अचरज ह्वै कोप कीओ न्रिप सुंभ ॥१०४॥

हे शब्द ऐकून आणि आश्चर्याने राजा सुंभ क्रोधित झाला.104.

ਚੰਡ ਮੁੰਡ ਦ੍ਵੈ ਦੈਤ ਤਬ ਲੀਨੇ ਸੁੰਭਿ ਹਕਾਰਿ ॥
चंड मुंड द्वै दैत तब लीने सुंभि हकारि ॥

तेव्हा राजाने चंद आणि मुंड या दोन राक्षसांना बोलावले.

ਚਲਿ ਆਏ ਨ੍ਰਿਪ ਸਭਾ ਮਹਿ ਕਰਿ ਲੀਨੇ ਅਸਿ ਢਾਰ ॥੧੦੫॥
चलि आए न्रिप सभा महि करि लीने असि ढार ॥१०५॥

जे हातात तलवार आणि ढाल घेऊन राजाच्या दरबारात आले. १०५.,

ਅਭਬੰਦਨ ਦੋਨੋ ਕੀਓ ਬੈਠਾਏ ਨ੍ਰਿਪ ਤੀਰਿ ॥
अभबंदन दोनो कीओ बैठाए न्रिप तीरि ॥

त्या दोघांनी राजाला नमस्कार केला, त्यांनी त्यांना राजाजवळ बसण्यास सांगितले.

ਪਾਨ ਦਏ ਮੁਖ ਤੇ ਕਹਿਓ ਤੁਮ ਦੋਨੋ ਮਮ ਬੀਰ ॥੧੦੬॥
पान दए मुख ते कहिओ तुम दोनो मम बीर ॥१०६॥

आणि त्यांना तयार केलेली आणि दुमडलेली सुपारीची पाने सादर करून तो तोंडातून असे म्हणाला, ''तुम्ही दोघेही महान वीर आहात.'' 106.

ਨਿਜ ਕਟ ਕੋ ਫੈਂਟਾ ਦਇਓ ਅਰੁ ਜਮਧਰ ਕਰਵਾਰ ॥
निज कट को फैंटा दइओ अरु जमधर करवार ॥

राजाने त्यांना कमरबंद, खंजीर आणि तलवार दिली (आणि म्हणाला),

ਲਿਆਵਹੁ ਚੰਡੀ ਬਾਧ ਕੈ ਨਾਤਰ ਡਾਰੋ ਮਾਰ ॥੧੦੭॥
लिआवहु चंडी बाध कै नातर डारो मार ॥१०७॥

चंडीला पकडून आणा अन्यथा तिला मारून टाका.���107.,

ਸ੍ਵੈਯਾ ॥
स्वैया ॥

स्वय्या,

ਕੋਪ ਚੜੇ ਰਨਿ ਚੰਡ ਅਉ ਮੁੰਡ ਸੁ ਲੈ ਚਤੁਰੰਗਨ ਸੈਨ ਭਲੀ ॥
कोप चड़े रनि चंड अउ मुंड सु लै चतुरंगन सैन भली ॥

चंद आणि मुंड मोठ्या संतापाने चार प्रकारच्या उत्तम सैन्यासह युद्धभूमीकडे निघाले.

ਤਬ ਸੇਸ ਕੇ ਸੀਸ ਧਰਾ ਲਰਜੀ ਜਨੁ ਮਧਿ ਤਰੰਗਨਿ ਨਾਵ ਹਲੀ ॥
तब सेस के सीस धरा लरजी जनु मधि तरंगनि नाव हली ॥

त्या वेळी शेषनागाच्या डोक्यावरची पृथ्वी प्रवाहातील होडीसारखी हादरली.

ਖੁਰ ਬਾਜਨ ਧੂਰ ਉਡੀ ਨਭਿ ਕੋ ਕਵਿ ਕੇ ਮਨ ਤੇ ਉਪਮਾ ਨ ਟਲੀ ॥
खुर बाजन धूर उडी नभि को कवि के मन ते उपमा न टली ॥

घोड्यांच्या खुरांनी आकाशाकडे उगवलेली धूळ, कवीने आपल्या मनात पक्की कल्पना केली,

ਭਵ ਭਾਰ ਅਪਾਰ ਨਿਵਾਰਨ ਕੋ ਧਰਨੀ ਮਨੋ ਬ੍ਰਹਮ ਕੇ ਲੋਕ ਚਲੀ ॥੧੦੮॥
भव भार अपार निवारन को धरनी मनो ब्रहम के लोक चली ॥१०८॥

की पृथ्वी देवाच्या शहराकडे जात आहे आणि आपले प्रचंड ओझे काढून टाकण्यासाठी प्रार्थना करीत आहे. 108.,

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा,

ਚੰਡ ਮੁੰਡ ਦੈਤਨ ਦੁਹੂੰ ਸਬਨ ਪ੍ਰਬਲ ਦਲੁ ਲੀਨ ॥
चंड मुंड दैतन दुहूं सबन प्रबल दलु लीन ॥

चंद आणि मुंड या दोन्ही राक्षसांनी आपल्याबरोबर योद्ध्यांची मोठी फौज घेतली.

ਨਿਕਟਿ ਜਾਇ ਗਿਰ ਘੇਰਿ ਕੈ ਮਹਾ ਕੁਲਾਹਲ ਕੀਨ ॥੧੦੯॥
निकटि जाइ गिर घेरि कै महा कुलाहल कीन ॥१०९॥

डोंगराजवळ पोचल्यावर त्यांनी त्याला वेढा घातला आणि मोठा गदारोळ केला.109.,

ਸ੍ਵੈਯਾ ॥
स्वैया ॥

स्वय्या,

ਜਬ ਕਾਨ ਸੁਨੀ ਧੁਨਿ ਦੈਤਨ ਕੀ ਤਬ ਕੋਪੁ ਕੀਓ ਗਿਰਜਾ ਮਨ ਮੈ ॥
जब कान सुनी धुनि दैतन की तब कोपु कीओ गिरजा मन मै ॥

जेव्हा देवीने राक्षसांचा कोलाहल ऐकला तेव्हा तिच्या मनात प्रचंड क्रोध भरला.

ਚੜਿ ਸਿੰਘ ਸੁ ਸੰਖ ਬਜਾਇ ਚਲੀ ਸਭਿ ਆਯੁਧ ਧਾਰ ਤਬੈ ਤਨ ਮੈ ॥
चड़ि सिंघ सु संख बजाइ चली सभि आयुध धार तबै तन मै ॥

ती ताबडतोब पुढे सरकली, सिंहावर स्वार होऊन, शंख फुंकली आणि सर्व शस्त्रे अंगावर घेऊन गेली.

ਗਿਰ ਤੇ ਉਤਰੀ ਦਲ ਬੈਰਨ ਕੈ ਪਰ ਯੌ ਉਪਮਾ ਉਪਜੀ ਮਨ ਮੈ ॥
गिर ते उतरी दल बैरन कै पर यौ उपमा उपजी मन मै ॥

ती शत्रूच्या सैन्यावर डोंगरावरून खाली आली आणि कवीला वाटले,

ਨਭ ਤੇ ਬਹਰੀ ਲਖਿ ਛੂਟ ਪਰੀ ਜਨੁ ਕੂਕ ਕੁਲੰਗਨ ਕੇ ਗਨ ਮੈ ॥੧੧੦॥
नभ ते बहरी लखि छूट परी जनु कूक कुलंगन के गन मै ॥११०॥

की बाज आकाशातून क्रेन आणि चिमण्यांच्या कळपावर खाली आला आहे.110.,

ਚੰਡ ਕੁਵੰਡ ਤੇ ਬਾਨ ਛੁਟੇ ਇਕ ਤੇ ਦਸ ਸਉ ਤੇ ਸਹੰਸ ਤਹ ਬਾਢੇ ॥
चंड कुवंड ते बान छुटे इक ते दस सउ ते सहंस तह बाढे ॥

चंडीच्या धनुष्यातून मारलेला एक बाण दहा, एकशे आणि एक हजारापर्यंत वाढतो.

ਲਛਕੁ ਹੁਇ ਕਰਿ ਜਾਇ ਲਗੇ ਤਨ ਦੈਤਨ ਮਾਝ ਰਹੇ ਗਡਿ ਗਾਢੇ ॥
लछकु हुइ करि जाइ लगे तन दैतन माझ रहे गडि गाढे ॥

मग तो एक लाख बनतो आणि भूतांच्या शरीराला छेदतो आणि तिथेच स्थिर राहतो.

ਕੋ ਕਵਿ ਤਾਹਿ ਸਰਾਹ ਕਰੈ ਅਤਿਸੈ ਉਪਮਾ ਜੁ ਭਈ ਬਿਨੁ ਕਾਢੇ ॥
को कवि ताहि सराह करै अतिसै उपमा जु भई बिनु काढे ॥

ते बाण काढल्याशिवाय, कोणता कवी त्यांची स्तुती करू शकतो आणि योग्य तुलना करू शकतो.

ਫਾਗੁਨਿ ਪਉਨ ਕੇ ਗਉਨ ਭਏ ਜਨੁ ਪਾਤੁ ਬਿਹੀਨ ਰਹੇ ਤਰੁ ਠਾਢੇ ॥੧੧੧॥
फागुनि पउन के गउन भए जनु पातु बिहीन रहे तरु ठाढे ॥१११॥

फाल्गुनच्या वाऱ्याने झाडे पानांविना उभी आहेत असे दिसते.111.,

ਮੁੰਡ ਲਈ ਕਰਵਾਰ ਹਕਾਰ ਕੈ ਕੇਹਰਿ ਕੇ ਅੰਗ ਅੰਗ ਪ੍ਰਹਾਰੇ ॥
मुंड लई करवार हकार कै केहरि के अंग अंग प्रहारे ॥

मुंड राक्षसाने आपली तलवार धरली आणि जोरात ओरडत सिंहाच्या अंगावर अनेक वार केले.

ਫਿਰ ਦਈ ਤਨ ਦਉਰ ਕੇ ਗਉਰਿ ਕੋ ਘਾਇਲ ਕੈ ਨਿਕਸੀ ਅੰਗ ਧਾਰੇ ॥
फिर दई तन दउर के गउरि को घाइल कै निकसी अंग धारे ॥

मग त्याने अतिशय चपळाईने देवीच्या अंगावर एक वार केला, जखम केली आणि मग तलवार बाहेर काढली.

ਸ੍ਰਉਨ ਭਰੀ ਥਹਰੈ ਕਰਿ ਦੈਤ ਕੇ ਕੋ ਉਪਮਾ ਕਵਿ ਅਉਰ ਬਿਚਾਰੇ ॥
स्रउन भरी थहरै करि दैत के को उपमा कवि अउर बिचारे ॥

रक्ताने माखलेली, राक्षसाच्या हातातली तलवार कंप पावते, याशिवाय कवी काय तुलना करू शकतो,

ਪਾਨ ਗੁਮਾਨ ਸੋ ਖਾਇ ਅਘਾਇ ਮਨੋ ਜਮੁ ਆਪੁਨੀ ਜੀਭ ਨਿਹਾਰੇ ॥੧੧੨॥
पान गुमान सो खाइ अघाइ मनो जमु आपुनी जीभ निहारे ॥११२॥

यम, मृत्यूचा देव, त्याच्या तृप्तीसाठी सुपारीचे पान खाल्ल्यानंतर, अभिमानाने त्याच्या बाहेर पडलेली जीभ पाहत आहे. 112.,

ਘਾਉ ਕੈ ਦੈਤ ਚਲਿਓ ਜਬ ਹੀ ਤਬ ਦੇਵੀ ਨਿਖੰਗ ਤੇ ਬਾਨ ਸੁ ਕਾਢੇ ॥
घाउ कै दैत चलिओ जब ही तब देवी निखंग ते बान सु काढे ॥

जेव्हा देवीला घायाळ करून राक्षस परत आला तेव्हा तिने तिच्या थरथरातून एक पट्टा काढला.

ਕਾਨ ਪ੍ਰਮਾਨ ਲਉ ਖੈਚ ਕਮਾਨ ਚਲਾਵਤ ਏਕ ਅਨੇਕ ਹੁਇ ਬਾਢੇ ॥
कान प्रमान लउ खैच कमान चलावत एक अनेक हुइ बाढे ॥

तिने धनुष्य तिच्या कानापर्यंत खेचले आणि बाण सोडला, ज्याची संख्या खूप वाढली.

ਮੁੰਡ ਲੈ ਢਾਲ ਦਈ ਮੁਖ ਓਟਿ ਧਸੇ ਤਿਹ ਮਧਿ ਰਹੇ ਗਡਿ ਗਾਢੇ ॥
मुंड लै ढाल दई मुख ओटि धसे तिह मधि रहे गडि गाढे ॥

राक्षस मुंडने आपली ढाल तोंडासमोर ठेवली आणि बाण ढालीमध्ये स्थिर आहेत.

ਮਾਨਹੁ ਕੂਰਮ ਪੀਠ ਪੈ ਨੀਠ ਭਏ ਸਹਸ ਫਨਿ ਕੇ ਫਨ ਠਾਢੇ ॥੧੧੩॥
मानहु कूरम पीठ पै नीठ भए सहस फनि के फन ठाढे ॥११३॥

कासवाच्या पाठीवर बसलेले शेषनागाचे कुळे ताठ उभे आहेत असे वाटले.113.

ਸਿੰਘਹਿ ਪ੍ਰੇਰ ਕੈ ਆਗੈ ਭਈ ਕਰਿ ਮੈ ਅਸਿ ਲੈ ਬਰ ਚੰਡ ਸੰਭਾਰਿਓ ॥
सिंघहि प्रेर कै आगै भई करि मै असि लै बर चंड संभारिओ ॥

सिंहाला सांभाळून देवी पुढे सरकली आणि हातात तलवार धरून तिने स्वतःला सांभाळले,

ਮਾਰਿ ਕੇ ਧੂਰਿ ਕੀਏ ਚਕਚੂਰ ਗਿਰੇ ਅਰਿ ਪੂਰ ਮਹਾ ਰਨ ਪਾਰਿਓ ॥
मारि के धूरि कीए चकचूर गिरे अरि पूर महा रन पारिओ ॥

आणि एक भयंकर युद्ध सुरू केले, धुळीत लोळत मारले गेले आणि शत्रूच्या असंख्य योद्ध्यांना मॅश केले.

ਫੇਰਿ ਕੇ ਘੇਰਿ ਲਇਓ ਰਨ ਮਾਹਿ ਸੁ ਮੁੰਡ ਕੋ ਮੁੰਡ ਜੁਦਾ ਕਰਿ ਮਾਰਿਓ ॥
फेरि के घेरि लइओ रन माहि सु मुंड को मुंड जुदा करि मारिओ ॥

सिंहाला मागे घेऊन तिने समोरून शत्रूला घेरले आणि असा प्रहार केला की मुंडाचे डोके त्याच्या शरीरापासून वेगळे झाले.

ਐਸੇ ਪਰਿਓ ਧਰਿ ਊਪਰ ਜਾਇ ਜਿਉ ਬੇਲਹਿ ਤੇ ਕਦੂਆ ਕਟਿ ਡਾਰਿਓ ॥੧੧੪॥
ऐसे परिओ धरि ऊपर जाइ जिउ बेलहि ते कदूआ कटि डारिओ ॥११४॥

जे लतापासून कापलेल्या भोपळ्याप्रमाणे जमिनीवर पडले.114.,

ਸਿੰਘ ਚੜੀ ਮੁਖ ਸੰਖ ਬਜਾਵਤ ਜਿਉ ਘਨ ਮੈ ਤੜਤਾ ਦੁਤਿ ਮੰਡੀ ॥
सिंघ चड़ी मुख संख बजावत जिउ घन मै तड़ता दुति मंडी ॥

सिंहावर स्वार होऊन तोंडाने शंख फुंकणारी देवी काळ्याकुट्ट ढगांमध्ये चमकणाऱ्या विजेसारखी दिसते.

ਚਕ੍ਰ ਚਲਾਇ ਗਿਰਾਇ ਦਇਓ ਅਰਿ ਭਾਜਤ ਦੈਤ ਬਡੇ ਬਰਬੰਡੀ ॥
चक्र चलाइ गिराइ दइओ अरि भाजत दैत बडे बरबंडी ॥

तिने आपल्या चकतीने धावणाऱ्या उत्कृष्ट पराक्रमी योद्ध्यांना ठार मारले.

ਭੂਤ ਪਿਸਾਚਨਿ ਮਾਸ ਅਹਾਰ ਕਰੈ ਕਿਲਕਾਰ ਖਿਲਾਰ ਕੇ ਝੰਡੀ ॥
भूत पिसाचनि मास अहार करै किलकार खिलार के झंडी ॥

भूत आणि पिशाच्च मेलेल्यांचे मांस खात आहेत, जोरजोरात धूम ठोकत आहेत.

ਮੁੰਡ ਕੋ ਮੁੰਡ ਉਤਾਰ ਦਇਓ ਅਬ ਚੰਡ ਕੋ ਹਾਥ ਲਗਾਵਤ ਚੰਡੀ ॥੧੧੫॥
मुंड को मुंड उतार दइओ अब चंड को हाथ लगावत चंडी ॥११५॥

मुंडाचे डोके काढून आता चंडी चांदशी सामना करण्याच्या तयारीत आहे.115.,

ਮੁੰਡ ਮਹਾ ਰਨ ਮਧਿ ਹਨਿਓ ਫਿਰ ਕੈ ਬਰ ਚੰਡਿ ਤਬੈ ਇਹ ਕੀਨੋ ॥
मुंड महा रन मधि हनिओ फिर कै बर चंडि तबै इह कीनो ॥

रणांगणात मुंडाचा वध, चंडीच्या खंजीराने मग हे केले,

ਮਾਰਿ ਬਿਦਾਰ ਦਈ ਸਭ ਸੈਣ ਸੁ ਚੰਡਿਕਾ ਚੰਡ ਸੋ ਆਹਵ ਕੀਨੋ ॥
मारि बिदार दई सभ सैण सु चंडिका चंड सो आहव कीनो ॥

युद्धात चंदचा सामना करणाऱ्या शत्रूच्या सर्व सैन्याला तिने ठार मारून नष्ट केले.

ਲੈ ਬਰਛੀ ਕਰ ਮੈ ਅਰਿ ਕੋ ਸਿਰ ਕੈ ਬਰੁ ਮਾਰਿ ਜੁਦਾ ਕਰਿ ਦੀਨੋ ॥
लै बरछी कर मै अरि को सिर कै बरु मारि जुदा करि दीनो ॥

तिचा खंजीर हातात घेऊन तिने शत्रूच्या डोक्यावर जोरदार प्रहार केला आणि शरीरापासून वेगळे केले.

ਲੈ ਕੇ ਮਹੇਸ ਤ੍ਰਿਸੂਲ ਗਨੇਸ ਕੋ ਰੁੰਡ ਕੀਓ ਜਨੁ ਮੁੰਡ ਬਿਹੀਨੋ ॥੧੧੬॥
लै के महेस त्रिसूल गनेस को रुंड कीओ जनु मुंड बिहीनो ॥११६॥

असे वाटले की भगवान शिवाने गणेशाचे सोंड त्याच्या डोक्यावरून त्रिशूलाने वेगळे केले आहे.116.,

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕੇ ਸ੍ਰੀ ਚੰਡੀ ਚਰਿਤ੍ਰੇ ਚੰਡ ਮੁੰਡ ਬਧਹਿ ਚਤ੍ਰਥ ਧਯਾਇ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ਸੁਭਮ ਸਤੁ ॥੪॥
इति स्री बचित्र नाटके स्री चंडी चरित्रे चंड मुंड बधहि चत्रथ धयाइ समापतम सतु सुभम सतु ॥४॥

मार्कंडेय पुराणातील श्री चंडी चरित्राच्या "चंद मुंडाचा वध" या चौथ्या अध्यायाचा शेवट. ४.,

ਸੋਰਠਾ ॥
सोरठा ॥

सोराठा,

ਘਾਇਲ ਘੂਮਤ ਕੋਟਿ ਜਾਇ ਪੁਕਾਰੇ ਸੁੰਭ ਪੈ ॥
घाइल घूमत कोटि जाइ पुकारे सुंभ पै ॥

लाखो भुते, घायाळ आणि क्षुब्ध राजा सुंभाची प्रार्थना करायला गेले.