श्री दसाम ग्रंथ

पान - 109


ਬਿਜੈ ਛੰਦ
बिजै छंद

बिजय श्लोक

ਜੇਤਕ ਬਾਣ ਚਲੇ ਅਰਿ ਓਰ ਤੇ ਫੂਲ ਕੀ ਮਾਲ ਹੁਐ ਕੰਠਿ ਬਿਰਾਜੇ ॥
जेतक बाण चले अरि ओर ते फूल की माल हुऐ कंठि बिराजे ॥

शत्रूने मारलेले सर्व बाण देवीच्या गळ्यात फुलांच्या माळा म्हणून बांधले.

ਦਾਨਵ ਪੁੰਗਵ ਪੇਖਿ ਅਚੰਭਵ ਛੋਡਿ ਭਜੇ ਰਣ ਏਕ ਨ ਗਾਜੇ ॥
दानव पुंगव पेखि अचंभव छोडि भजे रण एक न गाजे ॥

हे आश्चर्य पाहून शत्रूचे सैन्य रणांगणातून पळून गेले आणि तेथे कोणीही राहू शकले नाही.

ਕੁੰਜਰ ਪੁੰਜ ਗਿਰੇ ਤਿਹ ਠਉਰ ਭਰੇ ਸਭ ਸ੍ਰੋਣਤ ਪੈ ਗਨ ਤਾਜੇ ॥
कुंजर पुंज गिरे तिह ठउर भरे सभ स्रोणत पै गन ताजे ॥

त्या ठिकाणी अनेक निरोगी घोड्यांसह अनेक हत्ती पडले आहेत, सर्व रक्ताने माखले आहेत.

ਜਾਨੁਕ ਨੀਰਧ ਮਧਿ ਛਪੇ ਭ੍ਰਮਿ ਭੂਧਰ ਕੇ ਭਯ ਤੇ ਨਗ ਭਾਜੇ ॥੩੨॥੧੦੯॥
जानुक नीरध मधि छपे भ्रमि भूधर के भय ते नग भाजे ॥३२॥१०९॥

असे दिसते की इंद्राच्या भीतीने पळून जाऊन पर्वतांनी समुद्रात लपून बसले आहे.32.109.

ਮਨੋਹਰ ਛੰਦ
मनोहर छंद

मनोहर श्लोक

ਸ੍ਰੀ ਜਗਮਾਤ ਕਮਾਨ ਲੈ ਹਾਥਿ ਪ੍ਰਮਾਥਨਿ ਸੰਖ ਪ੍ਰਜ੍ਰਯੋ ਜਬ ਜੁਧੰ ॥
स्री जगमात कमान लै हाथि प्रमाथनि संख प्रज्रयो जब जुधं ॥

ब्रह्मांडाच्या मातेने जेव्हा युद्ध केले तेव्हा आपले धनुष्य हातात धरून शंख फुंकला.

ਗਾਤਹ ਸੈਣ ਸੰਘਾਰਤ ਸੂਰ ਬਬਕਤਿ ਸਿੰਘ ਭ੍ਰਮ੍ਯੋ ਰਣਿ ਕ੍ਰੁਧੰ ॥
गातह सैण संघारत सूर बबकति सिंघ भ्रम्यो रणि क्रुधं ॥

तिची सिंह मोठ्या रागाने शेतात गर्जना करत चालत होती, शत्रूच्या सैन्याला चिरडून नष्ट करत होती.

ਕਉਚਹਿ ਭੇਦਿ ਅਭੇਦਿਤ ਅੰਗ ਸੁਰੰਗ ਉਤੰਗ ਸੋ ਸੋਭਿਤ ਸੁਧੰ ॥
कउचहि भेदि अभेदित अंग सुरंग उतंग सो सोभित सुधं ॥

तो आपल्या नखांनी वीरांच्या अंगावरील चिलखते फाडत जातो आणि फाटलेले अंग असे दिसते.

ਮਾਨੋ ਬਿਸਾਲ ਬੜਵਾਨਲ ਜੁਆਲ ਸਮੁਦ੍ਰ ਕੇ ਮਧਿ ਬਿਰਾਜਤ ਉਧੰ ॥੩੩॥੧੧੦॥
मानो बिसाल बड़वानल जुआल समुद्र के मधि बिराजत उधं ॥३३॥११०॥

आगीच्या वाढत्या ज्वाला समुद्राच्या मध्यभागी पसरल्या.33.110.

ਪੂਰ ਰਹੀ ਭਵਿ ਭੂਰ ਧਨੁਰ ਧੁਨਿ ਧੂਰ ਉਡੀ ਨਭ ਮੰਡਲ ਛਾਯੋ ॥
पूर रही भवि भूर धनुर धुनि धूर उडी नभ मंडल छायो ॥

धनुष्याचा आवाज संपूर्ण विश्वात पसरला आहे आणि युद्धभूमीची उडणारी धूळ संपूर्ण आकाशात पसरली आहे.

ਨੂਰ ਭਰੇ ਮੁਖ ਮਾਰਿ ਗਿਰੇ ਰਣਿ ਹੂਰਨ ਹੇਰਿ ਹੀਯੋ ਹੁਲਸਾਯੋ ॥
नूर भरे मुख मारि गिरे रणि हूरन हेरि हीयो हुलसायो ॥

प्रहार स्वीकारून तेजस्वी चेहरे पडले आहेत आणि त्यांना पाहून पिशाचांचे अंतःकरण प्रसन्न झाले आहे.

ਪੂਰਣ ਰੋਸ ਭਰੇ ਅਰਿ ਤੂਰਣ ਪੂਰਿ ਪਰੇ ਰਣ ਭੂਮਿ ਸੁਹਾਯੋ ॥
पूरण रोस भरे अरि तूरण पूरि परे रण भूमि सुहायो ॥

अत्यंत चिडलेल्या शत्रूंचे सैन्य संपूर्ण रणांगणात सुंदरपणे तैनात आहे

ਚੂਰ ਭਏ ਅਰਿ ਰੂਰੇ ਗਿਰੇ ਭਟ ਚੂਰਣ ਜਾਨੁਕ ਬੈਦ ਬਨਾਯੋ ॥੩੪॥੧੧੧॥
चूर भए अरि रूरे गिरे भट चूरण जानुक बैद बनायो ॥३४॥१११॥

आणि विजयी आणि तरुण योद्धे अशा प्रकारे तुटून पडतात की पृथ्वी पीसून, पाचक औषध (चुरण) तयार केले आहे.

ਸੰਗੀਤ ਭੁਜੰਗ ਪ੍ਰਯਾਤ ਛੰਦ
संगीत भुजंग प्रयात छंद

संगीत भुजंग प्रार्थना श्लोक

ਕਾਗੜਦੰ ਕਾਤੀ ਕਟਾਰੀ ਕੜਾਕੰ ॥
कागड़दं काती कटारी कड़ाकं ॥

खंजीर आणि तलवारीच्या वारांचे आवाज ऐकू येत आहेत.

ਤਾਗੜਦੰ ਤੀਰੰ ਤੁਪਕੰ ਤੜਾਕੰ ॥
तागड़दं तीरं तुपकं तड़ाकं ॥

गोळ्यांचे आणि गोळ्यांचे आवाज ऐकू येत आहेत.

ਝਾਗੜਦੰ ਨਾਗੜਦੰ ਬਾਗੜਦੰ ਬਾਜੇ ॥
झागड़दं नागड़दं बागड़दं बाजे ॥

विविध वाद्यांचे नाद गुंजत आहेत.

ਗਾਗੜਦੰ ਗਾਜੀ ਮਹਾ ਗਜ ਗਾਜੇ ॥੩੫॥੧੧੨॥
गागड़दं गाजी महा गज गाजे ॥३५॥११२॥

योद्धे गर्जत आहेत आणि मोठ्याने ओरडत आहेत.35.112.

ਸਾਗੜਦੰ ਸੂਰੰ ਕਾਗੜਦੰ ਕੋਪੰ ॥
सागड़दं सूरं कागड़दं कोपं ॥

संतप्त योद्धे संतापाने गर्जत होते,

ਪਾਗੜਦੰ ਪਰਮੰ ਰਣੰ ਪਾਵ ਰੋਪੰ ॥
पागड़दं परमं रणं पाव रोपं ॥

महान वीरांना हरताळ फासला गेला आहे.

ਸਾਗੜਦੰ ਸਸਤ੍ਰੰ ਝਾਗੜਦੰ ਝਾਰੈ ॥
सागड़दं ससत्रं झागड़दं झारै ॥

जळणारे चिलखत त्वरीत काढून टाकण्यात आले

ਬਾਗੜਦੰ ਬੀਰੰ ਡਾਗੜਦੰ ਡਕਾਰੇ ॥੩੬॥੧੧੩॥
बागड़दं बीरं डागड़दं डकारे ॥३६॥११३॥

आणि शूर सेनानी ढेकर देत आहेत.36.113.

ਚਾਗੜਦੰ ਚਉਪੇ ਬਾਗੜਦੰ ਬੀਰੰ ॥
चागड़दं चउपे बागड़दं बीरं ॥

बागर देशाचे वीर उत्साहाने ('चौप') जयघोष करीत असत.

ਮਾਗੜਦੰ ਮਾਰੇ ਤਨੰ ਤਿਛ ਤੀਰੰ ॥
मागड़दं मारे तनं तिछ तीरं ॥

शरीरावर तीक्ष्ण बाण मारून चिंताग्रस्तांना प्रसन्न वाटते.

ਗਾਗੜਦੰ ਗਜੇ ਸੁ ਬਜੇ ਗਹੀਰੈ ॥
गागड़दं गजे सु बजे गहीरै ॥

मोठमोठ्या आवाजांनी गर्जना केली

ਕਾਗੜੰ ਕਵੀਯਾਨ ਕਥੈ ਕਥੀਰੈ ॥੩੭॥੧੧੪॥
कागड़ं कवीयान कथै कथीरै ॥३७॥११४॥

पोरोफाऊंड आवाजांसह मोठ्याने ओरडतात आणि कवी त्यांच्या श्लोकांमध्ये त्यांचे वर्णन करतात.37.114.

ਦਾਗੜਦੰ ਦਾਨੋ ਭਾਗੜਦੰ ਭਾਜੇ ॥
दागड़दं दानो भागड़दं भाजे ॥

पळून गेलेले राक्षस गर्जना करत पळत होते,

ਗਾਗੜਦੰ ਗਾਜੀ ਜਾਗੜਦੰ ਗਾਜੇ ॥
गागड़दं गाजी जागड़दं गाजे ॥

भुते पळत आहेत आणि वीर जोरजोरात ओरडत आहेत.

ਛਾਗੜਦੰ ਛਉਹੀ ਛੁਰੇ ਪ੍ਰੇਛੜਾਕੇ ॥
छागड़दं छउही छुरे प्रेछड़ाके ॥

चाकू आणि प्रतिमा विखुरलेल्या आहेत

ਤਾਗੜਦੰ ਤੀਰੰ ਤੁਪਕੰ ਤੜਾਕੇ ॥੩੮॥੧੧੫॥
तागड़दं तीरं तुपकं तड़ाके ॥३८॥११५॥

ध्वनी कुऱ्हाडी आणि खंजीर यांच्याद्वारे तयार केले जातात. बाण आणि तोफा स्वतःचे नाक तयार करत आहेत.38.115.

ਗਾਗੜਦੰ ਗੋਮਾਯ ਗਜੇ ਗਹੀਰੰ ॥
गागड़दं गोमाय गजे गहीरं ॥

गारांचा गडगडाट जोरात होत होता,

ਸਾਗੜਦੰ ਸੰਖੰ ਨਾਗੜਦੰ ਨਫੀਰੰ ॥
सागड़दं संखं नागड़दं नफीरं ॥

रणांगणात ढोल-ताशांचा कर्णकर्कश आवाज आणि शंख आणि तुताऱ्यांचा आवाज ऐकू येत आहे.

ਬਾਗੜਦੰ ਬਾਜੇ ਬਜੇ ਬੀਰ ਖੇਤੰ ॥
बागड़दं बाजे बजे बीर खेतं ॥

सूरमे बागर देशाची घंटा वाजवत होते

ਨਾਗੜਦੰ ਨਾਚੇ ਸੁ ਭੂਤੰ ਪਰੇਤੰ ॥੩੯॥੧੧੬॥
नागड़दं नाचे सु भूतं परेतं ॥३९॥११६॥

योद्ध्यांची वाद्ये वाजवली जात आहेत आणि भूत आणि पिशाच्च नाचत आहेत.39.116.

ਤਾਗੜਦੰ ਤੀਰੰ ਬਾਗੜਦੰ ਬਾਣੰ ॥
तागड़दं तीरं बागड़दं बाणं ॥

दोन ध्रुवांवर बाण मारायचे;

ਕਾਗੜਦੰ ਕਾਤੀ ਕਟਾਰੀ ਕ੍ਰਿਪਾਣੰ ॥
कागड़दं काती कटारी क्रिपाणं ॥

बाण-दंड, खंजीर, तलवारी यांचे आवाज ऐकू येत आहेत.

ਨਾਗੜਦੰ ਨਾਦੰ ਬਾਗੜਦੰ ਬਾਜੇ ॥
नागड़दं नादं बागड़दं बाजे ॥

बागर देशातील शहरांमधून आवाज निघत होता

ਸਾਗੜਦੰ ਸੂਰੰ ਰਾਗੜਦੰ ਰਾਜੇ ॥੪੦॥੧੧੭॥
सागड़दं सूरं रागड़दं राजे ॥४०॥११७॥

वाद्यांचे वाद्य आणि ढोल-ताशांचा आवाज घुमतो आणि अशा गुंज्यात योद्धे आणि सरदार आपले काम करत असतात.40.117.

ਸਾਗੜਦੰ ਸੰਖੰ ਨਾਗੜਦੰ ਨਫੀਰੰ ॥
सागड़दं संखं नागड़दं नफीरं ॥

तेथे संख्यांचा आवाज आणि कर्णेचा आवाज होता,

ਗਾਗੜਦੰ ਗੋਮਾਯ ਗਜੇ ਗਹੀਰੰ ॥
गागड़दं गोमाय गजे गहीरं ॥

शंख, सनई आणि ढोल यांचा दणदणाट झाला.

ਨਾਗੜਦੰ ਨਗਾਰੇ ਬਾਗੜਦੰ ਬਾਜੇ ॥
नागड़दं नगारे बागड़दं बाजे ॥

बगर देशी घंटा वाजत होते

ਜਾਗੜਦੰ ਜੋਧਾ ਗਾਗੜਦੰ ਗਾਜੇ ॥੪੧॥੧੧੮॥
जागड़दं जोधा गागड़दं गाजे ॥४१॥११८॥

तुतारी आणि वाद्ये यांनी त्यांचा आवाज निर्माण केला आणि त्यांच्या प्रतिध्वनीसह, योद्धे गर्जना करू लागले.41.118.

ਨਰਾਜ ਛੰਦ ॥
नराज छंद ॥

नरज श्लोक

ਜਿਤੇਕੁ ਰੂਪ ਧਾਰੀਯੰ ॥
जितेकु रूप धारीयं ॥

(रकत-बिजचे रक्ताचे थेंब) ते जितके रूप घेत असत,

ਤਿਤੇਕੁ ਦੇਬਿ ਮਾਰੀਯੰ ॥
तितेकु देबि मारीयं ॥

रकत बीजाचे रक्त जमिनीवर सांडल्याने निर्माण झालेल्या सर्व राक्षसांचा देवीने वध केला.

ਜਿਤੇਕੇ ਰੂਪ ਧਾਰਹੀ ॥
जितेके रूप धारही ॥

अनेक रूपे (ते घेतात),

ਤਿਤਿਓ ਦ੍ਰੁਗਾ ਸੰਘਾਰਹੀ ॥੪੨॥੧੧੯॥
तितिओ द्रुगा संघारही ॥४२॥११९॥

जी सर्व रूपे साकार होणार आहेत, ती दुर्गाही नष्ट करतील.42.119.

ਜਿਤੇਕੁ ਸਸਤ੍ਰ ਵਾ ਝਰੇ ॥
जितेकु ससत्र वा झरे ॥

त्याच्यावर जितकी शस्त्रे प्रहार करा,

ਪ੍ਰਵਾਹ ਸ੍ਰੋਨ ਕੇ ਪਰੇ ॥
प्रवाह स्रोन के परे ॥

(रकत बीजावर) शस्त्रास्त्रांचा वर्षाव केल्याने (रकत बीजाच्या शरीरातून) रक्ताचे प्रवाह वाहू लागले.

ਜਿਤੀਕਿ ਬਿੰਦਕਾ ਗਿਰੈ ॥
जितीकि बिंदका गिरै ॥

(रक्ताचे) अनेक थेंब पडले,

ਸੁ ਪਾਨ ਕਾਲਿਕਾ ਕਰੈ ॥੪੩॥੧੨੦॥
सु पान कालिका करै ॥४३॥१२०॥

(जमिनीवर) जे थेंब पडले, ते सर्व देवी कालीने प्याले.43.120.

ਰਸਾਵਲ ਛੰਦ ॥
रसावल छंद ॥

रसाळ श्लोक

ਹੂਓ ਸ੍ਰੋਣ ਹੀਨੰ ॥
हूओ स्रोण हीनं ॥

(रक्तबीज) रक्त निचरा

ਭਯੋ ਅੰਗ ਛੀਨੰ ॥
भयो अंग छीनं ॥

राक्षस-प्रमुख रकत बीज रक्तहीन झाला आणि त्याचे हातपाय खूप अशक्त झाले.

ਗਿਰਿਯੋ ਅੰਤਿ ਝੂਮੰ ॥
गिरियो अंति झूमं ॥

शेवटी (तो) जेवून खाली पडला

ਮਨੋ ਮੇਘ ਭੂਮੰ ॥੪੪॥੧੨੧॥
मनो मेघ भूमं ॥४४॥१२१॥

शेवटी तो पृथ्वीवरच्या ढगासारखा डळमळत जमिनीवर पडला.44.121.

ਸਬੇ ਦੇਵ ਹਰਖੇ ॥
सबे देव हरखे ॥

सर्व देवांना आनंद झाला

ਸੁਮਨ ਧਾਰ ਬਰਖੇ ॥
सुमन धार बरखे ॥

(हे पाहून) सर्व देव प्रसन्न झाले आणि त्यांनी फुलांचा वर्षाव केला.

ਰਕਤ ਬਿੰਦ ਮਾਰੇ ॥
रकत बिंद मारे ॥

रक्तबीज मारून

ਸਬੈ ਸੰਤ ਉਬਾਰੇ ॥੪੫॥੧੨੨॥
सबै संत उबारे ॥४५॥१२२॥

रकत बीज मारले गेले आणि अशा प्रकारे देवीने संतांचे रक्षण केले.45.122.

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕੇ ਚੰਡੀ ਚਰਿਤ੍ਰੇ ਰਕਤ ਬੀਰਜ ਬਧਹ ਚਤੁਰਥ ਧਿਆਯ ਸੰਪੂਰਨਮ ਸਤੁ ਸੁਭਮ ਸਤੁ ॥੪॥
इति स्री बचित्र नाटके चंडी चरित्रे रकत बीरज बधह चतुरथ धिआय संपूरनम सतु सुभम सतु ॥४॥

अशाप्रकारे बचित्तरच्या चंडी चरित्रातील ‘रकत बीजाची हत्या’ नावाचा चौथा अध्याय पूर्ण झाला आहे.४.

ਅਥ ਨਿਸੁੰਭ ਜੁਧ ਕਥਨੰ ॥
अथ निसुंभ जुध कथनं ॥

आता निसुंभाशी झालेल्या युद्धाचे वर्णन केले आहे:

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਸੁੰਭ ਨਿਸੁੰਭ ਸੁਣਿਯੋ ਜਬੈ ਰਕਤਬੀਰਜ ਕੋ ਨਾਸ ॥
सुंभ निसुंभ सुणियो जबै रकतबीरज को नास ॥

जेव्हा सुंभ आणि निसुंभ यांनी रकत बीजाच्या नाशाची बातमी ऐकली

ਆਪ ਚੜਤ ਭੈ ਜੋਰਿ ਦਲ ਸਜੇ ਪਰਸੁ ਅਰੁ ਪਾਸਿ ॥੧॥੧੨੩॥
आप चड़त भै जोरि दल सजे परसु अरु पासि ॥१॥१२३॥

ते स्वतःचे सैन्य गोळा करून आणि कुऱ्हाडी आणि फास्या घेऊन स्वतः पुढे कूच करत होते.1.123.

ਭੁਜੰਗ ਪ੍ਰਯਾਤ ਛੰਦ ॥
भुजंग प्रयात छंद ॥

भुजंग प्रार्थना श्लोक

ਚੜੇ ਸੁੰਭ ਨੈਸੁੰਭ ਸੂਰਾ ਅਪਾਰੰ ॥
चड़े सुंभ नैसुंभ सूरा अपारं ॥

सुंभ आणि निसुंभ या पराक्रमी योद्ध्यांनी आक्रमणाला सुरुवात केली.

ਉਠੇ ਨਦ ਨਾਦੰ ਸੁ ਧਉਸਾ ਧੁਕਾਰੰ ॥
उठे नद नादं सु धउसा धुकारं ॥

वाद्ये आणि कर्णे यांचा आवाज घुमला.

ਭਈ ਅਸਟ ਸੈ ਕੋਸ ਲਉ ਛਤ੍ਰ ਛਾਯੰ ॥
भई असट सै कोस लउ छत्र छायं ॥

आठशे कोसांवर पसरलेल्या छतांची सावली.

ਭਜੇ ਚੰਦ ਸੂਰੰ ਡਰਿਯੋ ਦੇਵ ਰਾਯੰ ॥੨॥੧੨੪॥
भजे चंद सूरं डरियो देव रायं ॥२॥१२४॥

आणि सूर्य आणि चंद्र निघून गेले आणि देवांचा राजा इंद्र घाबरला.2.124.

ਭਕਾ ਭੁੰਕ ਭੇਰੀ ਢਕਾ ਢੁੰਕ ਢੋਲੰ ॥
भका भुंक भेरी ढका ढुंक ढोलं ॥

ढोल-ताबोराचा दणदणाट झाला.