श्री दसाम ग्रंथ

पान - 535


ਪਾਰਥ ਭੀਮ ਤੇ ਆਦਿਕ ਬੀਰ ਰਹੇ ਚੁਪ ਹੋਇ ਅਤਿ ਹੀ ਡਰ ਆਵੈ ॥
पारथ भीम ते आदिक बीर रहे चुप होइ अति ही डर आवै ॥

अर्जुन आणि भीमासारखे वीर भयभीत होऊन शांत बसले

ਸੁੰਦਰ ਐਸੇ ਸਰੂਪ ਕੇ ਊਪਰਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਬੀਸਰ ਪੈ ਬਲਿ ਜਾਵੈ ॥੨੩੪੩॥
सुंदर ऐसे सरूप के ऊपरि स्याम कबीसर पै बलि जावै ॥२३४३॥

कवी श्याम म्हणतात की कवी त्यांच्या सर्वात मोहक व्यक्तिमत्त्वाचा त्याग करतात.2343.

ਜੋਤਿ ਜਿਤੀ ਅਰਿ ਭੀਤਰ ਥੀ ਸੁ ਸਬੈ ਮੁਖ ਸ੍ਯਾਮ ਕੇ ਬੀਚ ਸਮਾਨੀ ॥
जोति जिती अरि भीतर थी सु सबै मुख स्याम के बीच समानी ॥

शत्रूमध्ये (शिशुपाल) जी काही आग (किंवा शक्ती) होती ती श्रीकृष्णाच्या चेहऱ्यावर लीन झाली.

ਬੋਲ ਸਕੈ ਨ ਰਹੇ ਚੁਪ ਹੁਇ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਜੁ ਬਡੇ ਅਭਿਮਾਨੀ ॥
बोल सकै न रहे चुप हुइ कबि स्याम कहै जु बडे अभिमानी ॥

शिशुपालमध्ये जी काही शक्ती होती, तीच कृष्णाच्या मुखात विलीन झाली, तेथे अनेक गर्विष्ठ योद्धे शांतपणे बसले,

ਬਾਕੋ ਬਲੀ ਸਿਸੁਪਾਲ ਹਨਿਯੋ ਤਿਹ ਕੀ ਹੁਤੀ ਚੰਦ੍ਰਵਤੀ ਰਜਧਾਨੀ ॥
बाको बली सिसुपाल हनियो तिह की हुती चंद्रवती रजधानी ॥

चंदेरीतील अत्यंत बलवान शिशुपाल हा कृष्णाने मारला होता

ਯਾ ਸਮ ਅਉਰ ਨ ਕੋਊ ਬੀਯੋ ਜਗਿ ਸ੍ਰੀ ਜਦੁਬੀਰ ਸਹੀ ਪ੍ਰਭੁ ਜਾਨੀ ॥੨੩੪੪॥
या सम अउर न कोऊ बीयो जगि स्री जदुबीर सही प्रभु जानी ॥२३४४॥

जगात कृष्णासारखा पराक्रमी कोणी नाही हे सर्वांनी मान्य केले.2344.

ਏਕ ਕਹੈ ਜਦੁਰਾਇ ਬਡੋ ਭਟ ਜਾਹਿ ਬਲੀ ਸਿਸੁਪਾਲ ਸੋ ਘਾਯੋ ॥
एक कहै जदुराइ बडो भट जाहि बली सिसुपाल सो घायो ॥

एकाने सांगितले की श्रीकृष्ण हा एक अतिशय बलवान योद्धा आहे ज्याने शिशुपालसारख्या बलवान माणसाचा वध केला आहे.

ਇੰਦ੍ਰ ਤੇ ਸੂਰਜ ਤੇ ਜਮ ਤੇ ਹੁਤੋ ਜਾਤ ਨ ਸੋ ਜਮਲੋਕਿ ਪਠਾਯੋ ॥
इंद्र ते सूरज ते जम ते हुतो जात न सो जमलोकि पठायो ॥

सर्वांनी सांगितले की कृष्ण हा सर्वात शक्तिशाली वीर होता, ज्याने शिशुपालसारख्या पराक्रमी योद्ध्याचा वध केला होता, जो इंद्र, सूर्य आणि यम यांच्यासाठीही अजिंक्य होता.

ਸੋ ਇਹ ਏਕ ਹੀ ਆਂਖ ਕੇ ਫੋਰ ਕੇ ਭੀਤਰ ਮਾਰਿ ਦਯੋ ਜੀਅ ਆਯੋ ॥
सो इह एक ही आंख के फोर के भीतर मारि दयो जीअ आयो ॥

यामुळे त्याचा डोळ्याच्याच पारड्यात मृत्यू झाला आहे. (हे पाहून) कवीच्या मनात आले आहे

ਚਉਦਹ ਲੋਕਨ ਕੋ ਕਰਤਾ ਕਰਿ ਸ੍ਰੀ ਬ੍ਰਿਜਨਾਥ ਸਹੀ ਠਹਰਾਯੋ ॥੨੩੪੫॥
चउदह लोकन को करता करि स्री ब्रिजनाथ सही ठहरायो ॥२३४५॥

त्याने त्या शत्रूचा डोळा मिचकावत मारला होता आणि तोच कृष्ण चौदा जगाचा निर्माता आहे.2345.

ਚਉਦਹ ਲੋਕਨ ਕੋ ਕਰਤਾ ਇਹ ਸਾਧਨ ਸੰਤ ਇਹੈ ਜੀਅ ਜਾਨਿਯੋ ॥
चउदह लोकन को करता इह साधन संत इहै जीअ जानियो ॥

कृष्ण हा चौदा जगाचा स्वामी आहे, हे सर्व संत मान्य करतात

ਦੇਵ ਅਦੇਵ ਕੀਏ ਸਭ ਯਾਹੀ ਕੇ ਬੇਦਨ ਤੇ ਗੁਨ ਜਾਨਿ ਬਖਾਨਿਯੋ ॥
देव अदेव कीए सभ याही के बेदन ते गुन जानि बखानियो ॥

देव आणि इतर सर्व त्यानेच निर्माण केले आहेत आणि वेद देखील त्याच्या गुणधर्मांचे वर्णन करतात

ਬੀਰਨ ਬੀਰ ਬਡੋਈ ਲਖਿਯੋ ਹਰਿ ਭੂਪਨ ਭੂਪਨ ਤੇ ਖੁਨਸਾਨਿਯੋ ॥
बीरन बीर बडोई लखियो हरि भूपन भूपन ते खुनसानियो ॥

योद्ध्यांनी (कृष्णाला) महान कर्मे करून ओळखले आणि राजांनी राजाला जाणून खुणा खाल्ल्या.

ਅਉਰ ਜਿਤੇ ਅਰਿ ਠਾਢੇ ਹੁਤੇ ਤਿਨ ਸ੍ਯਾਮ ਸਹੀ ਕਰਿ ਕਾਲ ਪਛਾਨਿਯੋ ॥੨੩੪੬॥
अउर जिते अरि ठाढे हुते तिन स्याम सही करि काल पछानियो ॥२३४६॥

कृष्ण जो राजांवरही रागावतो, तो योद्ध्यांमध्ये पराक्रमी नायक मानला जात होता आणि सर्व शत्रूंनी त्याला वास्तविक मृत्यूचे प्रकटीकरण म्हणून ओळखले होते.2346.

ਸ੍ਰੀ ਬ੍ਰਿਜ ਨਾਇਕ ਠਾਢਿ ਤਹਾ ਕਰ ਬੀਚ ਸੁਦਰਸਨ ਚਕ੍ਰ ਲੀਏ ॥
स्री ब्रिज नाइक ठाढि तहा कर बीच सुदरसन चक्र लीए ॥

कृष्ण हातात डिस्कस धरून तिथेच उभा होता

ਬਹੁ ਰੋਸ ਠਨੇ ਅਤਿ ਕ੍ਰੋਧ ਭਰਿਯੋ ਅਰਿ ਆਨ ਕੋ ਆਨਤ ਹੈ ਨ ਹੀਏ ॥
बहु रोस ठने अति क्रोध भरियो अरि आन को आनत है न हीए ॥

तो अत्यंत संतापला होता आणि त्या रागाच्या अवस्थेत त्याला दुसरा कोणताच शत्रू आठवत नव्हता

ਤਿਹ ਠਉਰ ਸਭਾ ਹੂ ਮੈ ਗਾਜਤ ਭਯੋ ਸਭ ਕਾਲਹਿ ਕੋ ਮਨੋ ਭੇਖ ਕੀਏ ॥
तिह ठउर सभा हू मै गाजत भयो सभ कालहि को मनो भेख कीए ॥

तो, मृत्यूचे प्रकटीकरण म्हणून, कोर्टात गर्जना करत होता

ਜਿਹ ਦੇਖਤਿ ਪ੍ਰਾਨ ਤਜੈ ਅਰਿ ਵਾ ਬਹੁ ਸੰਤ ਨਿਹਾਰ ਕੇ ਰੂਪ ਜੀਏ ॥੨੩੪੭॥
जिह देखति प्रान तजै अरि वा बहु संत निहार के रूप जीए ॥२३४७॥

तो असा होता, ज्याला पाहून शत्रू मृत्यूला कवटाळतात आणि त्याला पाहून संतांचे पुनरुत्थान झाले.2347.

ਨ੍ਰਿਪ ਜੁਧਿਸਟਰ ਬਾਚ ਕਾਨ੍ਰਹ ਜੂ ਸੋ ॥
न्रिप जुधिसटर बाच कान्रह जू सो ॥

राजा युधिष्ठराचे भाषण:

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਆਪ ਹੀ ਭੂਪ ਕਹੀ ਉਠ ਕੈ ਕਰ ਜੋਰਿ ਦੋਊ ਪ੍ਰਭ ਕ੍ਰੋਧ ਨਿਵਾਰੋ ॥
आप ही भूप कही उठ कै कर जोरि दोऊ प्रभ क्रोध निवारो ॥

राजा (युधिष्ठर) स्वतः उठला आणि हात जोडून म्हणाला, हे भगवान! आता राग दूर करा.

ਥੋ ਸਿਸੁਪਾਲ ਬਡੋ ਖਲ ਸੋ ਤੁਮ ਚਕ੍ਰਹਿ ਲੈ ਛਿਨ ਮਾਹਿ ਸੰਘਾਰੋ ॥
थो सिसुपाल बडो खल सो तुम चक्रहि लै छिन माहि संघारो ॥

राजा युधिष्ठर हात जोडून म्हणाला, “हे भगवान! रागाचा त्याग कर, शिशुपाल हा मोठा जुलमी होता, त्याला मारून तू उदात्त कार्य केलेस.

ਯੌ ਕਹਿ ਪਾਇ ਰਹਿਯੋ ਗਹਿ ਕੈ ਦੁਹੂ ਆਪਨੇ ਨੈਨਨ ਤੇ ਜਲੁ ਢਾਰੋ ॥
यौ कहि पाइ रहियो गहि कै दुहू आपने नैनन ते जलु ढारो ॥

असे म्हणत राजाने कृष्णाचे दोन्ही पाय धरले आणि त्याच्या डोळ्यातून अश्रू वाहू लागले

ਕਾਨ੍ਰਹ ਜੂ ਜੋ ਤੁਮ ਰੋਸ ਕਰੋ ਤੋ ਕਹਾ ਤੁਮ ਸੋ ਬਸੁ ਹੈਬ ਹਮਾਰੋ ॥੨੩੪੮॥
कान्रह जू जो तुम रोस करो तो कहा तुम सो बसु हैब हमारो ॥२३४८॥

तो म्हणाला, “हे कृष्णा! जर तुम्हाला राग आला तर त्यावर आमचे काय नियंत्रण आहे?” 2348.

ਦਾਸ ਕਹੈ ਬਿਨਤੀ ਕਰ ਜੋਰ ਕੈ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਹਰਿ ਜੂ ਸੁਨਿ ਲੀਜੈ ॥
दास कहै बिनती कर जोर कै स्याम भनै हरि जू सुनि लीजै ॥

“हे परमेश्वरा! तुमचा हा सेवक तुम्हाला हात जोडून विनंती करतोय, कृपया ऐका

ਕੋਪ ਚਿਤੇ ਤੁਮਰੇ ਮਰੀਐ ਸੁ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਿ ਹੇਰਤ ਹੀ ਪਲ ਜੀਜੈ ॥
कोप चिते तुमरे मरीऐ सु क्रिपा करि हेरत ही पल जीजै ॥

जर तुम्हाला राग आला तर आम्ही स्वतःला मेल्यासारखे वाटू, म्हणून कृपाळू राहा

ਆਨੰਦ ਕੈ ਚਿਤਿ ਬੈਠੋ ਸਭਾ ਮਹਿ ਦੇਖਹੁ ਜਗ੍ਯ ਕੇ ਹੇਤੁ ਪਤੀਜੈ ॥
आनंद कै चिति बैठो सभा महि देखहु जग्य के हेतु पतीजै ॥

कृपया दरबारात आनंदाने बसून यज्ञाचे निरीक्षण करा

ਹਉ ਪ੍ਰਭੁ ਜਾਨ ਕਰੋ ਬਿਨਤੀ ਪ੍ਰਭੁ ਜੂ ਪੁਨਿ ਕੋਪ ਛਿਮਾਪਨ ਕੀਜੈ ॥੨੩੪੯॥
हउ प्रभु जान करो बिनती प्रभु जू पुनि कोप छिमापन कीजै ॥२३४९॥

हे परमेश्वरा! मी तुम्हाला विनंती करतो की कृपया तुमचा राग संपवा आणि आम्हाला क्षमा करा.” 2349.

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

डोहरा

ਬੈਠਾਯੋ ਜਦੁਰਾਇ ਕੋ ਬਹੁ ਬਿਨਤੀ ਕਰਿ ਭੂਪ ॥
बैठायो जदुराइ को बहु बिनती करि भूप ॥

राजाने (युधिष्ठर) खूप विनंत्या केल्या आणि श्रीकृष्णाला बसवले.

ਕੰਜਨ ਸੇ ਦ੍ਰਿਗ ਜਿਹ ਬਨੇ ਬਨਿਯੋ ਸੁ ਮੈਨ ਸਰੂਪ ॥੨੩੫੦॥
कंजन से द्रिग जिह बने बनियो सु मैन सरूप ॥२३५०॥

युधिष्टर राजाने अत्यंत नम्रपणे विनंती केल्याने यादवांच्या राजाला बसायला लावले आणि आता त्याचे डोळे कमळासारखे तेजस्वी आणि प्रेमाच्या देवतेप्रमाणे शोभिवंत दिसू लागले.2350.

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰੇ ਕਾਨ੍ਰਹ ਜੂ ਕੋ ਕੋਪ ਰਾਜਾ ਜੁਧਿਸਟਰ ਛਮਾਪਨ ਕਰਤ ਭਏ ਧਿਆਇ ਸਮਾਪਤੰ ॥
इति स्री बचित्र नाटक ग्रंथे क्रिसनावतारे कान्रह जू को कोप राजा जुधिसटर छमापन करत भए धिआइ समापतं ॥

बचित्तर नाटकातील कृष्णावतारातील “युधिस्टारने क्रोधित कृष्णाला क्षमा मागणे” या अध्यायाचा शेवट.

ਅਥ ਰਾਜਾ ਜੁਧਿਸਟਰ ਰਾਜਸੂਅ ਜਗ ਕਰਤ ਭਏ ॥
अथ राजा जुधिसटर राजसूअ जग करत भए ॥

आता युधिष्टर राजाने केलेल्या राजसुई यज्ञाचे वर्णन सुरू होते

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਸਉਪੀ ਹੈ ਸੇਵ ਹੀ ਪਾਰਥ ਕਉ ਦਿਜ ਲੋਕਨ ਕੀ ਜੋ ਪੈ ਨੀਕੀ ਕਰੈ ॥
सउपी है सेव ही पारथ कउ दिज लोकन की जो पै नीकी करै ॥

ब्राह्मणांची सेवा करण्याचे काम अर्जुनाला देण्यात आले

ਅਰੁ ਪੂਜ ਕਰੈ ਦੋਊ ਮਾਦ੍ਰੀ ਕੇ ਪੁਤ੍ਰ ਰਿਖੀਨ ਕੀ ਆਨੰਦ ਚਿਤਿ ਧਰੈ ॥
अरु पूज करै दोऊ माद्री के पुत्र रिखीन की आनंद चिति धरै ॥

मादुरीचे पुत्र नकुल आणि सहदेव हे ऋषींची मनोभावे सेवा करत होते

ਭਯੋ ਭੀਮ ਰਸੋਈਆ ਦ੍ਰਜੋਧਨ ਧਾਮ ਪੈ ਬ੍ਯਾਸ ਤੇ ਆਦਿਕ ਬੇਦ ਰਰੈ ॥
भयो भीम रसोईआ द्रजोधन धाम पै ब्यास ते आदिक बेद ररै ॥

भीम स्वयंपाकी बनला आणि दुर्योधन घरगुती व्यवहारांवर देखरेख करत असे

ਕੀਯੋ ਸੂਰ ਕੋ ਬਾਲਕ ਕੈਬੇ ਕੋ ਦਾਨ ਸੁ ਜਾਹੀ ਤੇ ਚਉਦਹ ਲੋਕ ਡਰੈ ॥੨੩੫੧॥
कीयो सूर को बालक कैबे को दान सु जाही ते चउदह लोक डरै ॥२३५१॥

व्यास इत्यादि वेदांच्या पठणात व्यस्त होते आणि सर्व चौदा जगांना भयभीत करणारा सूर्यपुत्र करण याला दान इत्यादि दानाचे कार्य देण्यात आले.२३५१.

ਸੂਰਜ ਚੰਦ ਗਨੇਸ ਮਹੇਸ ਸਦਾ ਉਠ ਕੈ ਜਿਹ ਧਿਆਨ ਧਰੈ ॥
सूरज चंद गनेस महेस सदा उठ कै जिह धिआन धरै ॥

ज्याचे नेहमी सूर्य, चंद्र, गणेश आणि शिव यांचे ध्यान करतात

ਅਰੁ ਨਾਰਦ ਸੋ ਸੁਕ ਸੋ ਦਿਜ ਬ੍ਯਾਸ ਸੋ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਜਿਹ ਜਾਪ ਰਰੈ ॥
अरु नारद सो सुक सो दिज ब्यास सो स्याम भनै जिह जाप ररै ॥

ज्याचे नाव नारद, शुक्र आणि व्यास यांनी उच्चारले, ते पराक्रमी.

ਜਿਹਾ ਮਾਰ ਦਯੋ ਸਿਸੁਪਾਲ ਬਲੀ ਜਿਹ ਕੇ ਬਲ ਤੇ ਸਭ ਲੋਕੁ ਡਰੈ ॥
जिहा मार दयो सिसुपाल बली जिह के बल ते सभ लोकु डरै ॥

शिशुपाल सुरमाचा वध कोणी केला आणि ज्याच्या बळाला सर्व लोक घाबरतात,

ਅਬ ਬਿਪਨ ਕੇ ਪਗ ਧੋਵਤ ਹੈ ਬ੍ਰਿਜਨਾਥ ਬਿਨਾ ਐਸੀ ਕਉਨ ਕਰੈ ॥੨੩੫੨॥
अब बिपन के पग धोवत है ब्रिजनाथ बिना ऐसी कउन करै ॥२३५२॥

शिशुपालला कोणी मारले आणि ज्यापासून सारे जग भयभीत होते, तोच कृष्ण आता ब्राह्मणांचे पाय धुत आहे आणि त्याच्याशिवाय असे कार्य कोण करू शकेल.2352.

ਆਹਵ ਕੈ ਸੰਗ ਸਤ੍ਰਨ ਕੇ ਤਿਨ ਤੇ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਧਨੁ ਲੀਨੋ ॥
आहव कै संग सत्रन के तिन ते कबि स्याम भनै धनु लीनो ॥

कवी श्याम म्हणतात, शत्रूंशी लढून जी संपत्ती मिळवली आहे,

ਬਿਪ੍ਰਨ ਕੋ ਜਿਮ ਬੇਦ ਕੇ ਬੀਚ ਲਿਖੀ ਬਿਧਿ ਹੀ ਤਿਹੀ ਭਾਤਹਿ ਦੀਨੋ ॥
बिप्रन को जिम बेद के बीच लिखी बिधि ही तिही भातहि दीनो ॥

युद्धात, शत्रूंशी लढताना, कवी श्याम म्हणतात, या पराक्रमी वीरांना कराची जाणीव झाली आणि त्यांनी वैदिक आज्ञेनुसार दानधर्म केला.

ਏਕਨ ਕੋ ਸਨਮਾਨ ਕੀਯੋ ਅਰ ਏਕਨ ਦੈ ਸਭ ਸਾਜ ਨਵੀਨੋ ॥
एकन को सनमान कीयो अर एकन दै सभ साज नवीनो ॥

अनेकांना सन्मानित करण्यात आले आणि अनेकांना नवीन राज्ये बहाल करण्यात आली

ਭੂਪ ਜੁਧਿਸਟਰ ਤਉਨ ਸਮੈ ਸੁ ਸਭੈ ਬਿਧਿ ਜਗਿ ਸੰਪੂਰਨ ਕੀਨੋ ॥੨੩੫੩॥
भूप जुधिसटर तउन समै सु सभै बिधि जगि संपूरन कीनो ॥२३५३॥

अशा प्रकारे त्या वेळी युधिष्ठर राजाने सर्व पद्धतींनी यज्ञ पूर्ण केला.2353.

ਨ੍ਰਹਾਨ ਗਯੋ ਸਰਤਾ ਦਯੋ ਦਾਨ ਸੁ ਦੈ ਜਲ ਪੈ ਪੁਰਖਾ ਰਿਝਵਾਏ ॥
न्रहान गयो सरता दयो दान सु दै जल पै पुरखा रिझवाए ॥

मग ते स्नान करण्यासाठी नदीवर गेले आणि तेथे त्यांनी जल अर्पण करून आपल्या मानेला प्रसन्न केले

ਜਾਚਕ ਥੇ ਤਿਹ ਠਉਰ ਜਿਤੇ ਧਨ ਦੀਨ ਘਨੋ ਤਿਨ ਕਉ ਸੁ ਅਘਾਏ ॥
जाचक थे तिह ठउर जिते धन दीन घनो तिन कउ सु अघाए ॥

तेथे जे भिकारी होते, ते सर्व भिक्षा देऊन तृप्त झाले