अर्जुन-भीमादयः वीराः, भयेन तूष्णीं उपविष्टाः |
कविः श्यामः कथयति यत् कवयः स्वस्य अत्यन्तं मनोहरस्य आकृतिस्य बलिदानम् अस्ति।2343।
यदग्निः (शक्तिः वा) शत्रु (शिसुपाल) आसीत् सः श्रीकृष्णस्य मुखे लीनः आसीत्।
शिशुपाले या या शक्तिः आसीत्, सा एव कृष्णस्य सम्मुखे विलीनः अभवत्, तत्र बहवः गर्विताः योद्धाः मौनेन उपविष्टाः,
शिशुपालः चण्डेरीस्य अतिशक्तिशाली पुरुषः कृष्णेन हतः आसीत्
कृष्णसदृशो महाबलः लोके नास्ति इति सर्वे अङ्गीकृतवन्तः।२३४४।
एकः उक्तवान् यत् श्रीकृष्णः अतीव बलवान् योद्धा अस्ति यः शिशुपालसदृशं बलवान् पुरुषं मारितवान्।
सर्वे अवदन् यत् कृष्ण एव परमशक्तिमान् वीरः, यः शिशुपाल इव महाबलं योद्धां हतः, यः इन्द्रसूर्ययमयोः कृते अपि अजेयः आसीत्
नेत्रनिमिषे एव तं मारितवान् । (एतत् दृष्ट्वा) कविस्य मनसि आगतः
तं शत्रुं निमिषेण हतवान् स एव कृष्णः सर्वचतुर्दशलोकनिर्माता ।।2345।।
कृष्णः सर्वेषां चतुर्दशलोकानां प्रभुः, सर्वे साधवः एतत् स्वीकुर्वन्ति
देवादयः सर्वे तेन निर्मिताः वेदाः च तस्य गुणान् वर्णयन्ति
योद्धा विदुः (कृष्णं) महतां कर्मणा नृपाः खुनाः खादन्ति राज्ञः।
कृष्णः यः राजानः अपि क्रुद्धः भवति, सः योद्धानां मध्ये महावीरः इति मतः आसीत् तथा च सर्वे शत्रवः तं वस्तुतः मृत्युव्यक्तित्वेन ज्ञातवन्तः।२३४६।
कृष्णः चक्रं हस्ते धारयन् स्थितः आसीत्
अत्यन्तं क्रुद्धः तस्मिन् क्रोधावस्थायां सः अन्यं शत्रुं न स्मरति स्म
सः मृत्युप्रकटत्वेन न्यायालये गर्जन् आसीत्
सः तादृशः आसीत्, यं दृष्ट्वा शत्रवः मृत्युं आलिंगयन्ति, साधवः च तं दृष्ट्वा पुनरुत्थापिताः।2347।
युधिष्ठ्रराजस्य भाषणम्- १.
स्वय्या
राजा (युधिष्ठरः) स्वयं उत्थाय हस्तौ कृत्वा आह भगवन्! अधुना क्रोधं दूरं स्थापयतु।
राजा युधिष्ठरः प्राञ्जलिः प्राह – हे भगवन्! क्रोधं त्यक्त्वा शिशुपालः महान् अत्याचारी आसीत्, त्वया तं हत्वा उदात्तं कार्यं कृतम्
इत्युक्त्वा राजा कृष्णस्य पादौ गृहीत्वा तस्य नेत्रे अश्रुपातः
स उवाच हे कृष्ण ! यदि त्वं क्रुद्धः भवसि तर्हि तस्य उपरि अस्माकं किं नियन्त्रणं भवितुम् अर्हति” इति २३४८ ।
“हे भगवन् ! अयं तव सेवकः त्वां प्राञ्जलिः प्रार्थयति, कृपया तत् शृणुत
यदि त्वं क्रुद्धः भवसि तर्हि वयं मृताः इव अनुभवामः अतः कृपया कृपालुः तिष्ठन्तु
कृपया दरबारे आनन्देन उपविश्य यज्ञस्य पर्यवेक्षणं कुर्वन्तु
हे भगवन् ! अहं भवन्तं प्रार्थयामि यत् भवतः क्रोधस्य समाप्तिः क्षमन्तु च”2349.
दोहरा
राजा (युधिष्ठरः) बहु याचनां कृत्वा श्रीकृष्णं उपविष्टवान्।
राजा युधिष्ठरः अत्यन्तं विनयपूर्वकं याचयन् यादवराजं उपविष्टवान् अधुना तस्य नेत्राणि कमलवत् भव्यं प्रेमदेवस्य इव आकृतिं च सुरुचिपूर्णानि दृश्यन्ते स्म।२३५०।
बचित्तरनाटके कृष्णावतारे “युधिष्ठरेण क्रुद्धं कृष्णं क्षमायाचना” इति अध्यायस्य समाप्तिः।
अधुना युधिष्ठरराजेन राजसूईयज्ञनिष्पादनस्य वर्णनं आरभ्यते
स्वय्या
ब्राह्मणसेवाकार्यं अर्जुनाय दत्तम् |
मदुरीपुत्राः नकुलसहदेवाः ऋषीणां सेवां रमन्ते स्म
भीमः पाककर्त्ता अभवत्, दुर्योधनः गृहकार्याणां निरीक्षणं करोति स्म
व्यासादयः वेदपाठे व्यस्ताः आसन्, सर्वचतुर्दशलोकं भयभीतं सूर्यपुत्रं करणं दानादिदानकार्यं दत्तवान्।२३५१।
सूर्यं चन्द्रं गणेशं शिवं च ध्यायति सदा
नारदशुक्रव्यासैश्च महाबलेन पुनरुक्तं नाम यस्य सः ।
शिशुपाल सूर्मं केन हतो यस्य बलं सर्वजनभयम् ।
केन शिशुपालं हत्वा यस्मात् सर्वं जगत् भयभीतः, स एव कृष्णः इदानीं ब्राह्मणानां पादप्रक्षालनं करोति, तम् अतिरिक्तं कः अन्यः तादृशं कार्यं कर्तुं शक्नोति।2352।
कविः श्यामः कथयति यत्, शत्रुभ्यः युद्धेन यत् धनं पुनः प्राप्तम्,
युद्धे शत्रुभिः सह युद्धं कुर्वन्तः कविः श्यामः कथयति यत् एते महावीराः करं ज्ञात्वा वैदिकनिर्देशानुसारं दानरूपेण दानं ददति स्म
अनेके जनाः सम्मानिताः, बहवः नूतनाः राज्याः च दत्ताः
एवं तस्मिन् समये राजा युधिष्ठारः सर्वविधैः यज्ञं सम्पन्नवान्।२३५३।
ततः स्नानार्थं नदीं गत्वा तत्र जलं दत्त्वा अङ्गुष्ठं प्रीणयन्ति स्म
याचकाः ये तत्र आसन्, ते सर्वे भिक्षादानेन तृप्ताः