श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 907


ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਬਾਨੀ ਤਹਾ ਅਕਾਸ ਕੀ ਹ੍ਵੈ ਹੈ ਤੁਮੈ ਬਨਾਇ ॥
बानी तहा अकास की ह्वै है तुमै बनाइ ॥

“ततः, तत्र आकाशप्रतिपादनानि अवतरन्ति, .

ਤਬ ਤੁਮ ਸਤਿ ਪਛਾਨਿਯੋ ਜੋਗੀ ਪਹੁਚ੍ਯੋ ਆਇ ॥੫੬॥
तब तुम सति पछानियो जोगी पहुच्यो आइ ॥५६॥

“यस्य माध्यमेन त्वं ईश्वरार्थिनं योगिनं स्वीकुर्यसि।”(५६)

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਰਾਨੀ ਬਨ ਮੈ ਸਦਨ ਸਵਾਰਿਯੋ ॥
रानी बन मै सदन सवारियो ॥

राणी बाणनगरे प्रासादं निर्मितवान् ।

ਛਾਤ ਬੀਚ ਰੌਜਨ ਇਕ ਧਾਰਿਯੋ ॥
छात बीच रौजन इक धारियो ॥

राणी वने भवनं निर्माय तत्र कोष्ठकं निर्मितवान्,

ਜਾ ਕੇ ਬਿਖੇ ਮਨੁਖ ਛਪਿ ਰਹੈ ॥
जा के बिखे मनुख छपि रहै ॥

यस्मिन् जनाः निगूढुं शक्नुवन्ति

ਜੋ ਚਾਹੈ ਚਿਤ ਮੈ ਸੋ ਕਹੈ ॥੫੭॥
जो चाहै चित मै सो कहै ॥५७॥

यस्य पृष्ठतः निगूढः पुरुषः कुत्र च यत् रोचते तत् कर्तुं शक्नोति स्म।(५७)

ਬੈਠੇ ਤਰੇ ਨਜਰਿ ਨਹਿ ਆਵੈ ॥
बैठे तरे नजरि नहि आवै ॥

(सः) उपविष्टः अधः पश्यितुं न शक्तवान्

ਬਾਨੀ ਨਭ ਹੀ ਕੀ ਲਖਿ ਜਾਵੈ ॥
बानी नभ ही की लखि जावै ॥

अधः उपविष्टः तं न पश्यति स्म, तस्य स्वरः स्वर्गात् अभिव्यक्तः इव भासते स्म ।

ਰਾਨੀ ਤਹਾ ਪੁਰਖ ਬੈਠਾਯੋ ॥
रानी तहा पुरख बैठायो ॥

रानी तत्र पुरुषं उपविष्टवती।

ਅਮਿਤ ਦਰਬੁ ਦੈ ਤਾਹਿ ਸਿਖਾਯੋ ॥੫੮॥
अमित दरबु दै ताहि सिखायो ॥५८॥

रानी एकं पुरुषं तत्र उपविष्टुं पृष्टवती, बहुधनस्य चोदनेन सा तं प्रशिक्षितवती ।(५८)

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਏਕ ਪੁਰਖ ਚਾਕਰ ਹੁਤੋ ਨਾਮ ਸਿੰਘ ਆਨੂਪ ॥
एक पुरख चाकर हुतो नाम सिंघ आनूप ॥

तस्याः अनूपसिंहः नाम एकः भृत्यः आसीत्, १९६८ ।

ਵਹਿ ਜੁਗਿਯਾ ਕੀ ਬੈਸ ਥੋ ਤਾ ਕੀ ਸਕਲ ਸਰੂਪ ॥੫੯॥
वहि जुगिया की बैस थो ता की सकल सरूप ॥५९॥

स्वस्य प्रोफाइले सः योगीवेषधारी इव दृश्यते स्म।(59)

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਤਾ ਸੌ ਕਹਿਯੋ ਨ੍ਰਿਪਹਿ ਸਮੁਝੈਯਹੁ ॥
ता सौ कहियो न्रिपहि समुझैयहु ॥

स आह (यत् कथञ्चित्) राजानं व्याख्यातुमर्हसि

ਤੁਮ ਜੋਗੀ ਆਪਹਿ ਠਹਿਰੈਯਹੁ ॥
तुम जोगी आपहि ठहिरैयहु ॥

सा तम् अवदत्-'योगी इव कर्म कृत्वा त्वं रजं बोधं करोषि, .

ਕ੍ਯੋ ਹੂੰ ਨ੍ਰਿਪਹਿ ਮੋਰਿ ਘਰ ਲ੍ਯਾਵਹੁ ॥
क्यो हूं न्रिपहि मोरि घर ल्यावहु ॥

यथा राजानं कथं गृहं प्रति आनयेत्।

ਜੋ ਕਛੁ ਮੁਖ ਮਾਗਹੁ ਸੋ ਪਾਵਹੁ ॥੬੦॥
जो कछु मुख मागहु सो पावहु ॥६०॥

'गृहमागन्तुं च तं परितः आनयसि यत् इच्छसि तत् प्राप्स्यसि।'(६०)

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਜਬ ਤਾ ਸੋ ਐਸੋ ਬਚਨ ਰਾਨੀ ਕਹਿਯੋ ਬੁਲਾਇ ॥
जब ता सो ऐसो बचन रानी कहियो बुलाइ ॥

यदा रानी तं आहूय एवं वार्तालापं कर्तुं प्रार्थितवती।

ਚਤੁਰ ਪੁਰਖੁ ਆਗੇ ਹੁਤੋ ਸਕਲ ਭੇਦ ਗਯੋ ਪਾਇ ॥੬੧॥
चतुर पुरखु आगे हुतो सकल भेद गयो पाइ ॥६१॥

स चतुरः सन् सर्वं रहस्यं विज्ञाय ॥(६१)

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਤਬ ਰਾਨੀ ਰਾਜਾ ਪਹਿ ਆਈ ॥
तब रानी राजा पहि आई ॥

अथ राज्ञी राज्ञः समीपम् आगता

ਲੀਨੇ ਦ੍ਵੈ ਕੰਥਾ ਕਰਵਾਈ ॥
लीने द्वै कंथा करवाई ॥

अथ रानी राजस्य समीपम् आगत्य चिताद्वयं सज्जीकृतवान्।

ਇਕ ਤੁਮ ਧਰੋ ਏਕ ਹੌ ਧਰਿ ਹੋ ॥
इक तुम धरो एक हौ धरि हो ॥

(सः राज्ञः समीपम् आगत्य अवदत्) त्वं एकं गृहाण अहं च एकं गृह्णामि।

ਤੁਮਰੇ ਸੰਗ ਤਪਸ੍ਯਾ ਕਰਿਹੋ ॥੬੨॥
तुमरे संग तपस्या करिहो ॥६२॥

'त्वं एकं च अन्यं धारयिष्यामि अहं करिष्यामि।' अहं भवता सह ध्यानार्थं प्रविशामि।'(62)

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਜਬ ਰਾਨੀ ਐਸੇ ਕਹਿਯੋ ਤਬ ਰਾਜੈ ਮੁਸਕਾਇ ॥
जब रानी ऐसे कहियो तब राजै मुसकाइ ॥

एवम् उक्त्वा रानीः स्मितं कृत्वा पृष्टवान् ।

ਜੋ ਤਾ ਸੋ ਬਾਤੈ ਕਰੀ ਸੋ ਤੁਹਿ ਕਹੋ ਸੁਨਾਇ ॥੬੩॥
जो ता सो बातै करी सो तुहि कहो सुनाइ ॥६३॥

'यत्किमपि सः उक्तवान् आसीत्, तत् त्वं मां ज्ञापयसि।'(६३)

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

सवैय्य

ਹੈ ਬਨ ਕੋ ਬਸਿਬੋ ਦੁਖ ਕੋ ਕਹੁ ਸੁੰਦਰਿ ਤੂ ਸੰਗ ਕਯੋਂ ਨਿਬਹੈ ਹੈ ॥
है बन को बसिबो दुख को कहु सुंदरि तू संग कयों निबहै है ॥

''अये, सुन्दरी, वने निवसितुं अतीव क्लान्तं भवति, कथं सहसे?

ਸੀਤ ਤੁਸਾਰ ਪਰੈ ਤਨ ਪੈ ਸੁ ਇਤੋ ਤਬ ਤੌ ਹਠਹੂੰ ਨ ਗਹੈ ਹੈ ॥
सीत तुसार परै तन पै सु इतो तब तौ हठहूं न गहै है ॥

“तत्र भवता शरीरे सर्वविधं शीतं तापं च सहनीयं भविष्यति, तत् कथं जीविष्यसि ।

ਸਾਲ ਤਮਾਲ ਬਡੇ ਜਹ ਬ੍ਰਯਾਲ ਨਿਹਾਲ ਤਿਨੈ ਬਹੁਧਾ ਬਿਲਲੈ ਹੈ ॥
साल तमाल बडे जह ब्रयाल निहाल तिनै बहुधा बिललै है ॥

“तत्र विद्यन्ते सरीसृपाः वृक्षाणाम्, तान् पश्यन् रोदिष्यसि,

ਤੂ ਸੁਕਮਾਰਿ ਕਰੀ ਕਰਤਾਰ ਸੁ ਹਾਰਿ ਪਰੇ ਤੁਹਿ ਕੌਨ ਉਠੈ ਹੈ ॥੬੪॥
तू सुकमारि करी करतार सु हारि परे तुहि कौन उठै है ॥६४॥

“अत्यन्तं अनावृष्टिः प्रचलति, यदि त्वं कदापि पतितः, कः त्वां उत्थाने साहाय्यं करिष्यति”(६४)

ਰਾਨੀ ਬਾਚ ॥
रानी बाच ॥

रानीस्य वार्तालापः

ਸੀਤ ਸਮੀਰ ਸਹੌ ਤਨ ਪੈ ਸੁਨੁ ਨਾਥ ਤੁਮੈ ਅਬ ਛਾਡਿ ਨ ਜੈਹੋ ॥
सीत समीर सहौ तन पै सुनु नाथ तुमै अब छाडि न जैहो ॥

'शृणु मे प्रभो, अहं मम शरीरे शीतवातान् सहिष्यामि किन्तु त्वां न त्यक्ष्यामि।'

ਸਾਲ ਤਮਾਲ ਬਡੇ ਜਹ ਬ੍ਰਯਾਲ ਨਿਹਾਲ ਤਿਨੈ ਕਛੁ ਨ ਡਰ ਪੈਹੋ ॥
साल तमाल बडे जह ब्रयाल निहाल तिनै कछु न डर पैहो ॥

'द्रुमसम ऊर्ध्वं सरीसृपान् दृष्ट्वा अहं भयभीतः भविष्यामि।'

ਰਾਜ ਤਜੋ ਸਜ ਸਾਜ ਤਪੋ ਧਨ ਲਾਜ ਧਰੇ ਪ੍ਰਭ ਸੰਗ ਸਿਧੈਹੋ ॥
राज तजो सज साज तपो धन लाज धरे प्रभ संग सिधैहो ॥

'राज्यं परित्यज्य, धनं च चिन्तनलाभार्थं ते सह गमिष्यामि।'

ਬਾਤ ਇਹੈ ਦੁਖ ਗਾਤ ਸਹੋ ਬਨ ਨਾਯਕ ਕੇ ਸੰਗ ਪਾਤ ਚਬੈਹੋ ॥੬੫॥
बात इहै दुख गात सहो बन नायक के संग पात चबैहो ॥६५॥

'सर्वं दुःखं सहितुं न संकोचयिष्यामि, अपि च पत्रेषु जीविष्यामि।'(65)

ਰਾਜਾ ਬਾਚ ॥
राजा बाच ॥

राजस्य वार्तालापः

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਰਾਜ ਭਲੀ ਬਿਧ ਰਾਖਿਯਹੁ ਨਾਥ ਸੰਭਰਿਯਹੁ ਨਿਤ ॥
राज भली बिध राखियहु नाथ संभरियहु नित ॥

'त्वं श्रेयस्करं आधिपत्यं पश्यसि, प्रति स्वामिनं च स्मरसि।'

ਸੁਤ ਸੇਵਾ ਨਿਤ ਕੀਜਿਯਹੁ ਬਚਨ ਧਾਰਿਯਹੁ ਚਿਤ ॥੬੬॥
सुत सेवा नित कीजियहु बचन धारियहु चित ॥६६॥

अहः, 'मम याचनाम् अनुसृत्य पुत्रान् पश्यसि।'(66)

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

सवैय्य

ਰਾਜ ਤਜੋ ਸਜਿ ਸਾਜ ਤਪੋ ਧਨ ਕਾਜ ਨ ਬਾਸਵ ਕੀ ਠਕੁਰਾਈ ॥
राज तजो सजि साज तपो धन काज न बासव की ठकुराई ॥

'अहं शासनं परित्यज्य सर्वमिदं त्यक्त्वा इन्द्रस्य देवस्य क्षेत्रमपि न आलिङ्गयामि।'

ਅਸ੍ਵ ਪਦਾਤੁ ਬਨੈ ਬਨ ਬਾਰੁਣ ਚਾਹਤ ਹੌ ਨ ਕਛੂ ਪ੍ਰਭਤਾਈ ॥
अस्व पदातु बनै बन बारुण चाहत हौ न कछू प्रभताई ॥

'अश्वा गजपदाभ्यां ये विश्वसनीयाः न कल्पयामि।'