श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 922


ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਬਿਕ੍ਰਮ ਮਾਧਵ ਬੋਲਿ ਪਠਾਯੋ ॥
बिक्रम माधव बोलि पठायो ॥

बिक्रमजितः माधवनलम् आहूय प्रेषितवान्।

ਆਦਰੁ ਦੈ ਆਸਨੁ ਬੈਠਾਯੋ ॥
आदरु दै आसनु बैठायो ॥

बिक्रिमः माध्वनं आहूय आदरपूर्वकं उपविष्टुं पृष्टवान्।

ਕਹਸਿ ਦਿਜਾਗ੍ਰਯਾ ਦੇਹੁ ਸੁ ਕਰਿਹੌ ॥
कहसि दिजाग्रया देहु सु करिहौ ॥

(मध्वन उवाच) 'यत् ब्राह्मणः पुरोहितः आज्ञापयति,

ਪ੍ਰਾਨਨ ਲਗੇ ਹੇਤੁ ਤੁਹਿ ਲਰਿਹੋ ॥੩੯॥
प्रानन लगे हेतु तुहि लरिहो ॥३९॥

अहं तिष्ठामि, मया अपि युद्धं कर्तव्यम्'(३९)

ਜਬ ਮਾਧਵ ਕਹਿ ਭੇਦ ਸੁਨਾਯੋ ॥
जब माधव कहि भेद सुनायो ॥

यदा माध्वनः समग्रं कथां कथितवान् तदा ।

ਤਬ ਬਿਕ੍ਰਮ ਸਭ ਸੈਨ ਬੁਲਾਯੋ ॥
तब बिक्रम सभ सैन बुलायो ॥

बिक्रिमः सर्वान् सेनाम् आहूतवान्।

ਸਾਜੇ ਸਸਤ੍ਰ ਕੌਚ ਤਨ ਧਾਰੇ ॥
साजे ससत्र कौच तन धारे ॥

आयुधं कृत्वा कवचं स्थापयित्वा

ਕਾਮਵਤੀ ਕੀ ਓਰ ਸਿਧਾਰੇ ॥੪੦॥
कामवती की ओर सिधारे ॥४०॥

ते कामवतीं प्रति गमनम् आरब्धवन्तः।(40)

ਸੋਰਠਾ ॥
सोरठा ॥

सोरथः

ਦੂਤ ਪਠਾਯੋ ਏਕ ਕਾਮਸੈਨ ਨ੍ਰਿਪ ਸੌ ਕਹੈ ॥
दूत पठायो एक कामसैन न्रिप सौ कहै ॥

सः स्वस्य दूतं प्रेषितवान् (राज) काम सेन् तस्मै सन्देशं दातुं,

ਕਾਮਕੰਦਲਾ ਏਕ ਦੈ ਸਭ ਦੇਸ ਉਬਾਰਿਯੈ ॥੪੧॥
कामकंदला एक दै सभ देस उबारियै ॥४१॥

'देशं रक्षितुं त्वं कामकण्डलां समर्पयसि।'(४१)

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਕਾਮਵਤੀ ਭੀਤਰ ਦੂਤਾਯੋ ॥
कामवती भीतर दूतायो ॥

एकः दूतः कामवतीं नगरम् आगतः।

ਕਾਮਸੈਨ ਜੂ ਕੋ ਸਿਰੁ ਨ੍ਯਾਯੋ ॥
कामसैन जू को सिरु न्यायो ॥

कामवातिः ज्ञातवान् यत् दूता कामसेन् इत्यस्मै किं प्रसारितवान् ।

ਬਿਕ੍ਰਮ ਕਹਿਯੋ ਸੁ ਤਾਹਿ ਸੁਨਾਵਾ ॥
बिक्रम कहियो सु ताहि सुनावा ॥

(किं) बिक्रमः उक्तवान् आसीत्, तस्मै अवदत्।

ਅਧਿਕ ਰਾਵ ਕੋ ਦੁਖ ਉਪਜਾਵਾ ॥੪੨॥
अधिक राव को दुख उपजावा ॥४२॥

बिक्रिमतः प्राप्तेन सन्देशेन राजा व्यथितः आसीत्।(42)

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਨਿਸਿਸਿ ਚੜੇ ਦਿਨ ਕੇ ਭਏ ਨਿਸਿ ਰਵਿ ਕਰੈ ਉਦੋਤ ॥
निसिसि चड़े दिन के भए निसि रवि करै उदोत ॥

(राज,) 'दिने चन्द्रः प्रकाशेत्, रात्रौ सूर्यः आगच्छेत्,

ਕਾਮਕੰਦਲਾ ਕੋ ਦਿਯਬ ਤਊ ਨ ਹਮ ਤੇ ਹੋਤ ॥੪੩॥
कामकंदला को दियब तऊ न हम ते होत ॥४३॥

'कमकन्दलं तु दातुं न शक्ष्यामि।'(43)

ਦੂਤੋ ਬਾਚ ॥
दूतो बाच ॥

दूतः उवाच ।

ਭੁਜੰਗ ਛੰਦ ॥
भुजंग छंद ॥

भुजंग छन्द

ਸੁਨੋ ਰਾਜ ਕਹਾ ਨਾਰਿ ਕਾਮਾ ਬਿਚਾਰੀ ॥
सुनो राज कहा नारि कामा बिचारी ॥

(दूतः,) 'शृणु राजा कामकाण्डले का भव्यता, .

ਕਹਾ ਗਾਠਿ ਬਾਧੀ ਤੁਮੈ ਜਾਨਿ ਪ੍ਯਾਰੀ ॥
कहा गाठि बाधी तुमै जानि प्यारी ॥

'तत् त्वं तां स्वात्मनिबद्धां रक्षसि' इति ।

ਕਹੀ ਮਾਨਿ ਮੇਰੀ ਕਹਾ ਨਾਹਿ ਭਾਖੋ ॥
कही मानि मेरी कहा नाहि भाखो ॥

'मम उपदेशं स्वीकृत्य तां भवतः समीपे मा स्थापयतु,

ਇਨੈ ਦੈ ਮਿਲੌ ਤਾਹਿ ਕੌ ਗਰਬ ਰਾਖੋ ॥੪੪॥
इनै दै मिलौ ताहि कौ गरब राखो ॥४४॥

'तस्य प्रेषणेन च गौरवं रक्ष।'(44)

ਹਠੀ ਹੈ ਹਮਾਰੀ ਸੁ ਤੁਮਹੂੰ ਪਛਾਨੋ ॥
हठी है हमारी सु तुमहूं पछानो ॥

अस्माकं सेना हठिः अस्ति, भवन्तः तत् जानन्ति।

ਦਿਸਾ ਚਾਰਿ ਜਾ ਕੀ ਸਦਾ ਲੋਹ ਮਾਨੋ ॥
दिसा चारि जा की सदा लोह मानो ॥

'वयं तिष्ठामः भवद्भिः च ज्ञातव्यं यथा अस्माकं सामर्थ्यं चतुर्दिक्षु (लोकस्य) ज्ञायते।'

ਬਲੀ ਦੇਵ ਆਦੇਵ ਜਾ ਕੌ ਬਖਾਨੈ ॥
बली देव आदेव जा कौ बखानै ॥

यं देवदानवः बलवन्तं वदन्ति।

ਕਹਾ ਰੋਕ ਤੂ ਤੌਨ ਸੋ ਜੁਧੁ ਠਾਨੈ ॥੪੫॥
कहा रोक तू तौन सो जुधु ठानै ॥४५॥

किमर्थं त्वं (तस्य) निवारयितुम् इच्छसि, तेन सह युद्धं कर्तुम् इच्छसि। ४५.

ਬਜੀ ਦੁੰਦਭੀ ਦੀਹ ਦਰਬਾਰ ਭਾਰੇ ॥
बजी दुंदभी दीह दरबार भारे ॥

यदा दूतः एतानि दयालुवचनानि उक्तवान्

ਜਬੈ ਦੂਤ ਕਟੁ ਬੈਨ ਐਸੇ ਉਚਾਰੇ ॥
जबै दूत कटु बैन ऐसे उचारे ॥

दूतस्य कठोरभाषणे ढोलः युद्धक्रन्दनं ताडयितुं आरब्धवान् ।

ਹਠਿਯੋ ਬੀਰ ਹਾਠੌ ਕਹਿਯੋ ਜੁਧ ਮੰਡੋ ॥
हठियो बीर हाठौ कहियो जुध मंडो ॥

हठो राजा युद्धघोषणामुच्चारयत् च

ਕਹਾ ਬਿਕ੍ਰਮਾ ਕਾਲ ਕੋ ਖੰਡ ਖੰਡੋ ॥੪੬॥
कहा बिक्रमा काल को खंड खंडो ॥४६॥

बिक्रिं खण्डखण्डं कर्तुं निश्चितः।(46)

ਚੜਿਯੋ ਲੈ ਅਨੀ ਕੋ ਬਲੀ ਬੀਰ ਭਾਰੇ ॥
चड़ियो लै अनी को बली बीर भारे ॥

स महाबलसैन्येन सह ययौ ।

ਖੰਡੇਲੇ ਬਘੇਲੇ ਪੰਧੇਰੇ ਪਵਾਰੇ ॥
खंडेले बघेले पंधेरे पवारे ॥

खण्डेलान् बघेलाः पान्धेराश्च वीराः स्वेन सह गृहीत्वा आक्रमणं कृतवान् ।

ਗਹਰਵਾਰ ਚੌਹਾਨ ਗਹਲੌਤ ਦੌਰੈ ॥
गहरवार चौहान गहलौत दौरै ॥

घरवार, चौहान, गहलोत आदि महायोद्धा (सहित)

ਮਹਾ ਜੰਗ ਜੋਧਾ ਜਿਤੇ ਨਾਹਿ ਔਰੈ ॥੪੭॥
महा जंग जोधा जिते नाहि औरै ॥४७॥

तस्य च सेनायां महायुद्धे भागं गृहीतवन्तः राहरवाराः, चोहनाः, घलौट् च आसन्।(४७)

ਸੁਨ੍ਯੋ ਬਿਕ੍ਰਮਾ ਬੀਰ ਸਭ ਹੀ ਬੁਲਾਏ ॥
सुन्यो बिक्रमा बीर सभ ही बुलाए ॥

(यदा) बिक्रमजितः श्रुत्वा सर्वान् योद्धान् आहूतवान्।

ਠਟੇ ਠਾਟ ਗਾੜੇ ਚਲੇ ਖੇਤ ਆਏ ॥
ठटे ठाट गाड़े चले खेत आए ॥

जिक्रिमः वार्तां श्रुत्वा सर्वान् निर्भीकान् सङ्गृहीतवान् ।

ਦੁਹੂੰ ਓਰ ਤੇ ਸੂਰ ਸੈਨਾ ਉਮੰਗੈ ॥
दुहूं ओर ते सूर सैना उमंगै ॥

तौ वीरतया युद्धं कृतवन्तौ, २.

ਮਿਲੇ ਜਾਇ ਜਮੁਨਾ ਮਨੌ ਧਾਇ ਗੰਗੈ ॥੪੮॥
मिले जाइ जमुना मनौ धाइ गंगै ॥४८॥

जमुना गङ्गा इव च समाहितः।(48)

ਕਿਤੇ ਬੀਰ ਕਰਵਾਰਿ ਕਾਢੈ ਚਲਾਵੈ ॥
किते बीर करवारि काढै चलावै ॥

क्वचित् योधाः खड्गान् आकृष्य धावन्ति।

ਕਿਤੇ ਚਰਮ ਪੈ ਘਾਇ ਤਾ ਕੋ ਬਚਾਵੈ ॥
किते चरम पै घाइ ता को बचावै ॥

कुत्रचित् ते कवचेषु स्वसमयं रक्षन्ति।

ਕਿਤੋ ਬਰਮ ਪੈ ਚਰਮ ਰੁਪਿ ਗਰਮ ਝਾਰੈ ॥
कितो बरम पै चरम रुपि गरम झारै ॥

कदाचित् कवचकवचक्रीडाभिः तापं जनयन्ति ।

ਉਠੈ ਨਾਦ ਭਾਰੇ ਛੁਟੈ ਚਿੰਨਗਾਰੈ ॥੪੯॥
उठै नाद भारे छुटै चिंनगारै ॥४९॥

(तेभ्यः) उच्चैः शब्दः उत्थापितः, स्फुलिङ्गाः च निर्गच्छन्ति। ४९.

ਕਿਤੇ ਗੋਫਨੈ ਗੁਰਜ ਗੋਲਾ ਚਲਾਵੈ ॥
किते गोफनै गुरज गोला चलावै ॥

क्वचित् गर्जनाः, गर्जनाः, शंखाः च सन्ति

ਕਿਤੇ ਅਰਧ ਚੰਦ੍ਰਾਦਿ ਬਾਨਾ ਬਜਾਵੈ ॥
किते अरध चंद्रादि बाना बजावै ॥

कुत्रचित् च अर्धचन्द्राकाराः बाणाः मुक्ताः भवन्ति।