श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 949


ਮਤ ਭਏ ਤੁਮ ਮਦ ਭਏ ਸਕਿਯੋ ਕਛੂ ਨਹਿ ਪਾਇ ॥
मत भए तुम मद भए सकियो कछू नहि पाइ ॥

'त्वं सर्वथा मत्तः आसीत्, न स्मरिष्यसि।'

ਮਮ ਪ੍ਰਸਾਦ ਤੁਮਰੇ ਸਦਨ ਆਯੋ ਮੋਹਨ ਰਾਇ ॥੧੦॥
मम प्रसाद तुमरे सदन आयो मोहन राइ ॥१०॥

'मोहनराए मम अनुनयेन भवतः गृहम् आगतः आसीत्।'(१०)

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਮੋਹਨ ਤੁਮ ਕੋ ਅਧਿਕ ਰਿਝਾਯੋ ॥
मोहन तुम को अधिक रिझायो ॥

मोहनः भवन्तं बहु प्रसन्नं कृतवान्

ਭਾਤਿ ਭਾਤਿ ਕਰਿ ਭਾਵ ਲਡਾਯੋ ॥
भाति भाति करि भाव लडायो ॥

'मोहनः त्वां नाना इशारेषु रम्य सुखं दत्तवान्।'

ਤਬ ਤੁਮ ਕਛੁ ਸੰਕਾ ਨ ਬਿਚਾਰੀ ॥
तब तुम कछु संका न बिचारी ॥

ततः भवता निःसंदेहं विचारणीयम्

ਭੂਖਨ ਬਸਤ੍ਰ ਪਾਗ ਦੈ ਡਾਰੀ ॥੧੧॥
भूखन बसत्र पाग दै डारी ॥११॥

'कदाचिदपि संशयः त्वया तस्मै सर्वाभरणानि वस्त्राणि पगडी च दत्तानि।'(11)

ਤਾ ਸੋ ਅਧਿਕ ਕੇਲ ਤੈ ਕੀਨੋ ॥
ता सो अधिक केल तै कीनो ॥

त्वं तस्य सह बहु क्रीडसि

ਭਾਤਿ ਭਾਤਿ ਤਾ ਕੌ ਰਸ ਲੀਨੋ ॥
भाति भाति ता कौ रस लीनो ॥

'भवता तस्य सह विलासतया प्रेम कृतम्, .

ਬੀਤੀ ਰੈਨਿ ਪ੍ਰਾਤ ਜਬ ਭਯੋ ॥
बीती रैनि प्रात जब भयो ॥

यदा रात्रौ व्यतीता प्रभाता च तदा ।

ਤਬ ਤੁਮ ਤਾਹਿ ਬਿਦਾ ਕਰਿ ਦਯੋ ॥੧੨॥
तब तुम ताहि बिदा करि दयो ॥१२॥

दिने च विदां कृत्वा तं विदां कृतवान्।(12)

ਤਬ ਤੇ ਅਧਿਕ ਮਤ ਹ੍ਵੈ ਸੋਯੋ ॥
तब ते अधिक मत ह्वै सोयो ॥

ततः परं (त्वं) अतीव मत्तः निद्रां गतः

ਪਰੇ ਪਰੇ ਆਧੋ ਦਿਨ ਖੋਯੋ ॥
परे परे आधो दिन खोयो ॥

'यतः तर्हि त्वं सुप्तः अप्रमादः, अर्धदिनं च गतः।'

ਮਿਟਿ ਮਦ ਗਯੋ ਜਬੈ ਸੁਧ ਪਾਈ ॥
मिटि मद गयो जबै सुध पाई ॥

यदा मदः क्षीणः भवति, चैतन्यः पुनः आगच्छति तदा ।

ਤਬ ਮੋ ਕੌ ਤੈ ਲਯੋ ਬੁਲਾਈ ॥੧੩॥
तब मो कौ तै लयो बुलाई ॥१३॥

यदा मद्यस्य प्रभावः क्षीणः जातः तदा त्वया मां आहूतवान्।'(13)

ਯਹ ਸੁਨਿ ਬਾਤ ਰੀਝਿ ਜੜ ਗਯੋ ॥
यह सुनि बात रीझि जड़ गयो ॥

इति श्रुत्वा (सः) मूर्खः अतीव प्रसन्नः अभवत्

ਛੋਰਿ ਭੰਡਾਰ ਅਧਿਕ ਧਨੁ ਦਯੋ ॥
छोरि भंडार अधिक धनु दयो ॥

मूर्खः एतत् ज्ञात्वा शान्तः अभवत्, तस्य निधितः तस्मै बहु धनं दत्तवान् ।

ਭੇਦ ਅਭੇਦ ਕਛੁ ਨੈਕੁ ਨ ਚੀਨੋ ॥
भेद अभेद कछु नैकु न चीनो ॥

(सः) किमपि अस्पष्टं न जानाति स्म।

ਲੂਟ੍ਯੋ ਹੁਤੋ ਲੂਟਿ ਧਨੁ ਲੀਨੋ ॥੧੪॥
लूट्यो हुतो लूटि धनु लीनो ॥१४॥

सत्यं वञ्चनं च न भेदं कृत्वा धनं अपव्ययत् ॥१४॥

ਯਹ ਚਰਿਤ੍ਰ ਵਹ ਨਿਤਿ ਬਨਾਵੈ ॥
यह चरित्र वह निति बनावै ॥

सः प्रतिदिनं एतादृशं चरित्रं करोति स्म

ਮਦਰੋ ਪ੍ਰਯਾਇ ਅਧਿਕ ਤਿਹ ਸ੍ਵਾਵੈ ॥
मदरो प्रयाइ अधिक तिह स्वावै ॥

इदानीं (दूतः) प्रतिदिनं एतत् डिजाइनं प्रस्थितवान्, अतिमद्येन सह बेग् निद्रां कृतवान् च।

ਸੁਧਿ ਬਿਨੁ ਭਯੋ ਤਾਹਿ ਜਬ ਜਾਨੈ ॥
सुधि बिनु भयो ताहि जब जानै ॥

यदा त्वं तं निर्दोषं पश्यसि

ਲੇਤ ਉਤਾਰਿ ਜੁ ਕਛੁ ਮਨੁ ਮਾਨੈ ॥੧੫॥
लेत उतारि जु कछु मनु मानै ॥१५॥

यदा सः गभीरनिद्रां ज्ञास्यति स्म तदा सः यत् रोचते स्म तत् करोति स्म।(15)

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਐਸੇ ਕਰੈ ਚਰਿਤ੍ਰ ਵਹੁ ਸਕੈ ਮੂੜ ਨਹਿ ਪਾਇ ॥
ऐसे करै चरित्र वहु सकै मूड़ नहि पाइ ॥

तादृशाः चृताः तया मूर्खेन च अन्तर्गतेन च ज्ञातुं न शक्यन्ते स्म

ਮਦਰੋ ਅਧਿਕ ਪਿਵਾਇ ਕੈ ਮੂੰਡ ਮੂੰਡ ਲੈ ਜਾਇ ॥੧੬॥
मदरो अधिक पिवाइ कै मूंड मूंड लै जाइ ॥१६॥

मद्यस्य प्रभावः तस्य शिरः मुण्डितं कृतवान् (सर्वं धनं नष्टवान्)।(l6)(1)

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਚਰਿਤ੍ਰ ਪਖ੍ਯਾਨੇ ਪੁਰਖ ਚਰਿਤ੍ਰੇ ਮੰਤ੍ਰੀ ਭੂਪ ਸੰਬਾਦੇ ਇਕ ਸੌ ਪਾਚ ਚਰਿਤ੍ਰ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ਸੁਭਮ ਸਤੁ ॥੧੦੫॥੧੯੬੨॥ਅਫਜੂੰ॥
इति स्री चरित्र पख्याने पुरख चरित्रे मंत्री भूप संबादे इक सौ पाच चरित्र समापतम सतु सुभम सतु ॥१०५॥१९६२॥अफजूं॥

१०५ तमः दृष्टान्तः शुभच्रितराणां राजमन्त्रीसंवादः, आशीर्वादेन सम्पन्नः। (१०४)(१९६०) २.

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਚਾਰ ਯਾਰ ਮਿਲਿ ਮਤਾ ਪਕਾਯੋ ॥
चार यार मिलि मता पकायो ॥

चत्वारः मित्राणि मिलित्वा एकं संकल्पं पचन्ति स्म

ਹਮ ਕੌ ਭੂਖਿ ਅਧਿਕ ਸੰਤਾਯੋ ॥
हम कौ भूखि अधिक संतायो ॥

चत्वारः चोराः योजनां पचन्ति स्म, यतः ते अतीव क्षुधां अनुभवन्ति स्म ।

ਤਾ ਤੇ ਜਤਨ ਕਛੂ ਅਬ ਕਰਿਯੈ ॥
ता ते जतन कछू अब करियै ॥

अतः इदानीं (भोजनस्य) किञ्चित् प्रावधानं कर्तव्यम्।

ਬਕਰਾ ਯਾ ਮੂਰਖ ਕੋ ਹਰਿਯੈ ॥੧॥
बकरा या मूरख को हरियै ॥१॥

'अस्माभिः प्रयत्नः करणीयः, मूर्खात् बकं चोरयेम।'(१)

ਕੋਸ ਕੋਸ ਲਗਿ ਠਾਢੇ ਭਏ ॥
कोस कोस लगि ठाढे भए ॥

कोह कोहस्य दूरे स्थिताः

ਮਨ ਮੈ ਇਹੈ ਬਿਚਾਰਤ ਭਏ ॥
मन मै इहै बिचारत भए ॥

ते सर्वे गत्वा एकस्मिन् पारगमने स्थित्वा रणनीतिं चिन्तयन्ति स्म (स्कन्धेषु बकं कृत्वा गच्छन्तं पुरुषं लुण्ठयितुं)।

ਵਹ ਜਾ ਕੇ ਆਗੇ ਹ੍ਵੈ ਆਯੋ ॥
वह जा के आगे ह्वै आयो ॥

यस्मै सः पुरतः गतः, .

ਤਿਨ ਤਾ ਸੋ ਇਹ ਭਾਤਿ ਸੁਨਾਯੋ ॥੨॥
तिन ता सो इह भाति सुनायो ॥२॥

'को-एवं (चोरः) सम्मुखः, तथा वदेत्,(2)

ਕਹਾ ਸੁ ਏਹਿ ਕਾਧੋ ਪੈ ਲਯੋ ॥
कहा सु एहि काधो पै लयो ॥

किमर्थं (श्वः) स्कन्धयुक्तः ?

ਕਾ ਤੋਰੀ ਮਤਿ ਕੋ ਹ੍ਵੈ ਗਯੋ ॥
का तोरी मति को ह्वै गयो ॥

'किं स्कन्धेषु वहसि ? भवतः बुद्धिः किं जातम् ?

ਯਾ ਕੋ ਪਟਕਿ ਧਰਨਿ ਪਰ ਮਾਰੋ ॥
या को पटकि धरनि पर मारो ॥

मर्दयित्वा भूमौ क्षिपन्तु

ਸੁਖ ਸੇਤੀ ਨਿਜ ਧਾਮ ਸਿਧਾਰੋ ॥੩॥
सुख सेती निज धाम सिधारो ॥३॥

'भूमौ क्षिप्य शान्ततया गृहं गच्छतु।'(3)

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहिरा

ਭਲੌ ਮਨੁਖ ਪਛਾਨਿ ਕੈ ਤੌ ਹਮ ਭਾਖਤ ਤੋਹਿ ॥
भलौ मनुख पछानि कै तौ हम भाखत तोहि ॥

'त्वां ज्ञानी इति स्वीकृत्य वयं भवन्तं उपदेशं दद्मः।'

ਕੂਕਰ ਤੈ ਕਾਧੈ ਲਯੋ ਲਾਜ ਲਗਤ ਹੈ ਮੋਹਿ ॥੪॥
कूकर तै काधै लयो लाज लगत है मोहि ॥४॥

“स्कन्धेषु श्वापदं वहसि वयं लज्जाम् अनुभवामः”(४) ।

ਚੌਪਈ ॥
चौपई ॥

चौपाई

ਚਾਰਿ ਕੋਸ ਮੂਰਖ ਜਬ ਆਯੋ ॥
चारि कोस मूरख जब आयो ॥

यदा सः मूर्खः चरन् आगतः

ਚਹੂੰਅਨ ਯੌ ਬਚ ਭਾਖਿ ਸੁਨਾਯੋ ॥
चहूंअन यौ बच भाखि सुनायो ॥

यदा मूर्खः चतुर्माइलं गतः तदा चत्वारः (चोराः) पुनः पुनः तथैव युक्तिं कृतवन्तः।

ਸਾਚੁ ਸਮੁਝਿ ਲਾਜਤ ਚਿਤ ਭਯੋ ॥
साचु समुझि लाजत चित भयो ॥

(सः) एतत् सत्यं गृहीत्वा हृदये अतीव लज्जितः अभवत्

ਬਕਰਾ ਸ੍ਵਾਨਿ ਜਾਨਿ ਤਜਿ ਦਯੋ ॥੫॥
बकरा स्वानि जानि तजि दयो ॥५॥

स तान् सत्यं मत्वा बकं श्वापदं मत्वा अधः क्षिप्तवान्।(5)