श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 536


ਪੁਤ੍ਰ ਲਉ ਪੌਤ੍ਰ ਲਉ ਪੈ ਤਿਨ ਕੇ ਗ੍ਰਿਹ ਕੇ ਅਨਤੈ ਨਹਿ ਮਾਗਨ ਧਾਏ ॥
पुत्र लउ पौत्र लउ पै तिन के ग्रिह के अनतै नहि मागन धाए ॥

तेभ्यः एतावत् दानं दत्तं यत् तेषां पुत्राः पौत्राः च कदापि न याचन्ते स्म

ਪੂਰਨ ਜਗਿ ਕਰਾਇ ਕੈ ਯੌ ਸੁਖੁ ਪਾਇ ਸਭੈ ਮਿਲਿ ਡੇਰਨ ਆਏ ॥੨੩੫੪॥
पूरन जगि कराइ कै यौ सुखु पाइ सभै मिलि डेरन आए ॥२३५४॥

एवं यज्ञं समाप्य सर्वे स्वगृहमागताः ॥२३५४॥

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहरा

ਜਬੈ ਆਪਨੇ ਗ੍ਰਹਿ ਬਿਖੈ ਆਏ ਭੂਪ ਪ੍ਰਬੀਨ ॥
जबै आपने ग्रहि बिखै आए भूप प्रबीन ॥

यदा महाराजः स्वगृहमागतः ।

ਜਗ੍ਯ ਕਾਜ ਬੋਲੇ ਜਿਤੇ ਸਭੈ ਬਿਦਾ ਕਰਿ ਦੀਨ ॥੨੩੫੫॥
जग्य काज बोले जिते सभै बिदा करि दीन ॥२३५५॥

यदा एते कुशलाः राजानः स्वगृहमागताः तदा ते सर्वान् यज्ञाय आमन्त्रितान् विदां कृतवन्तः।२३५५।

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਕਾਨ੍ਰਹ ਰਹੇ ਬਹੁ ਦਿਵਸ ਤਹਾ ਸੁ ਬਧੂ ਅਪਨੀ ਸਭ ਹੀ ਸੰਗ ਲੈ ਕੈ ॥
कान्रह रहे बहु दिवस तहा सु बधू अपनी सभ ही संग लै कै ॥

श्रीकृष्णः तत्रैव चिरं भार्या सह स्थितवान् |

ਕੰਚਨ ਦੇਹ ਦਿਪੈ ਜਿਨ ਕੀ ਤਿਨ ਮੈਨ ਰਹੇ ਪਿਖਿ ਲਜਤ ਹ੍ਵੈ ਕੈ ॥
कंचन देह दिपै जिन की तिन मैन रहे पिखि लजत ह्वै कै ॥

तस्य सुवर्णमयं शरीरं दृष्ट्वा प्रेमदेवः लज्जितः अभवत्

ਭੂਖਨ ਅੰਗ ਸਜੇ ਅਪਨੇ ਸਭ ਆਵਤ ਭੀ ਦ੍ਰੁਪਤੀ ਸਿਰਿ ਨਿਐ ਕੈ ॥
भूखन अंग सजे अपने सभ आवत भी द्रुपती सिरि निऐ कै ॥

सर्वाङ्गमणिभूषिता द्रोपतिः प्रणतशिरसा (तत्र) आगता।

ਕੈਸੇ ਬਿਵਾਹਿਓ ਹੈ ਸ੍ਯਾਮ ਤੁਮੈ ਸਭ ਮੋਹ ਕਹੋ ਤੁਮੈ ਆਨੰਦ ਕੈ ਕੈ ॥੨੩੫੬॥
कैसे बिवाहिओ है स्याम तुमै सभ मोह कहो तुमै आनंद कै कै ॥२३५६॥

अङ्गभूषणं धारयन् द्रौपदी अपि आगत्य तत्रैव स्थिता कृष्णरुक्मणिभ्यां विवाहविषये पृष्टवती।।२३५६।।

ਦੋਹਰਾ ॥
दोहरा ॥

दोहरा

ਜਬ ਤਿਨ ਕਉ ਯੌ ਦ੍ਰੋਪਤੀ ਪੂਛਿਯੋ ਪ੍ਰੇਮ ਬਢਾਇ ॥
जब तिन कउ यौ द्रोपती पूछियो प्रेम बढाइ ॥

यदा द्रौपदी प्रीतिवर्धनं कृत्वा तान् एवं पृष्टवान् |

ਅਪਨੀ ਅਪਨੀ ਤਿਹ ਬ੍ਰਿਥਾ ਸਭ ਹੂ ਕਹੀ ਸੁਨਾਇ ॥੨੩੫੭॥
अपनी अपनी तिह ब्रिथा सभ हू कही सुनाइ ॥२३५७॥

यदा द्रौपदी इदं सर्वं स्नेहेन पृष्टवान् तदा सर्वे स्वकथां कथयन्ति स्म।२३५७।

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਜਗਿ ਨਿਹਾਰਿ ਜੁਧਿਸਟਰ ਕੋ ਮਨ ਭੀਤਰ ਕਉਰਨ ਕੋਪ ਬਸਾਯੋ ॥
जगि निहारि जुधिसटर को मन भीतर कउरन कोप बसायो ॥

युधिष्ठरस्य यज्ञं दृष्ट्वा कौरवाः हृदये क्रोधं अनुभवन्ति स्म ।

ਪੰਡੁ ਕੈ ਪੁਤ੍ਰਨ ਜਗ ਕੀਯੋ ਤਿਹ ਤੇ ਇਨ ਕੋ ਜਗ ਮੈ ਜਸੁ ਛਾਯੋ ॥
पंडु कै पुत्रन जग कीयो तिह ते इन को जग मै जसु छायो ॥

युधिष्ठरस्य यज्ञं दृष्ट्वा कौरवाः मनसि क्रुद्धाः अभवन्, “पाण्डवैः यज्ञस्य प्रदर्शनात् तेषां यशः जगति प्रसृता

ਐਸੋ ਨ ਲੋਕ ਬਿਖੈ ਹਮਰੋ ਜਸੁ ਹੋਤ ਭਯੋ ਕਹਿ ਸ੍ਯਾਮ ਸੁਨਾਯੋ ॥
ऐसो न लोक बिखै हमरो जसु होत भयो कहि स्याम सुनायो ॥

एतादृशी सफलता अस्माकं जगति न अभवत्। (कविः) श्यामं पठति (कथ्य)।

ਭੀਖਮ ਤੇ ਸੁਤ ਸੂਰਜ ਤੇ ਸੁ ਨਹੀ ਹਮ ਤੇ ਐਸੋ ਜਗ ਹ੍ਵੈ ਆਯੋ ॥੨੩੫੮॥
भीखम ते सुत सूरज ते सु नही हम ते ऐसो जग ह्वै आयो ॥२३५८॥

अस्माकं समीपे भीष्मकरणादयः महावीराः सन्ति, तदापि वयं तादृशं यज्ञं कर्तुं न शक्तवन्तः, जगति च प्रसिद्धाः भवितुम् न शक्तवन्तः” २३५८ ।

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮ ਸਿਕੰਧ ਪੁਰਾਣੇ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰੇ ਰਾਜਾ ਜੁਧਿਸਟਰ ਰਾਜਸੂਇ ਜਗ ਸੰਪੂਰਨੰ ॥
इति स्री दसम सिकंध पुराणे बचित्र नाटक ग्रंथे क्रिसनावतारे राजा जुधिसटर राजसूइ जग संपूरनं ॥

बचित्तर नाटके कृष्णावतार (दशम स्कन्ध पुराण आधारित) राजसुई यज्ञ वर्णन समाप्त।

ਜੁਧਿਸਟਰ ਕੋ ਸਭਾ ਬਨਾਇ ਕਥਨੰ ॥
जुधिसटर को सभा बनाइ कथनं ॥

युधिष्ठरद्वारा न्यायालय-भवनस्य निर्माणस्य वर्णनम्

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਮੈ ਇਕ ਦੈਤ ਹੁਤੋ ਤਿਨ ਆਇ ਕੈ ਸੁੰਦਰ ਏਕ ਸਭਾ ਸੁ ਬਨਾਈ ॥
मै इक दैत हुतो तिन आइ कै सुंदर एक सभा सु बनाई ॥

तत्र मै नाम राक्षसः आसीत्

ਲਜਤ ਹੋਇ ਰਹੇ ਅਮਰਾਵਤਿ ਐਸੀ ਪ੍ਰਭਾ ਇਹ ਭੂਮਹਿ ਆਈ ॥
लजत होइ रहे अमरावति ऐसी प्रभा इह भूमहि आई ॥

सः तत्र गत्वा तादृशं न्यायालयभवनं निर्मितवान्, यत् दृष्ट्वा देवनिवासः लज्जाम् अनुभवति स्म

ਬੈਠਿ ਬਿਰਾਜਤ ਭੂਪ ਤਹਾ ਜਦੁਬੀਰ ਲੀਏ ਸੰਗ ਚਾਰੋ ਈ ਭਾਈ ॥
बैठि बिराजत भूप तहा जदुबीर लीए संग चारो ई भाई ॥

चतुर्भिः भ्रातृभिः सह कृष्णेन सह युधिष्ठरः ।

ਸ੍ਯਾਮ ਭਨੈ ਤਿਹ ਆਭਹਿ ਕੀ ਉਪਮਾ ਮੁਖ ਤੇ ਬਰਨੀ ਨਹੀ ਜਾਈ ॥੨੩੫੯॥
स्याम भनै तिह आभहि की उपमा मुख ते बरनी नही जाई ॥२३५९॥

श्यामः कविः कथयति यत् सा सौन्दर्यं अवर्णनीयम् आसीत्।2359

ਨੀਰ ਢਰੇ ਕਹੂ ਚਾਦਰ ਛਤਨ ਛੂਟਤ ਹੈ ਕਹੂ ਠਉਰ ਫੁਹਾਰੇ ॥
नीर ढरे कहू चादर छतन छूटत है कहू ठउर फुहारे ॥

न्यायालय-निर्माणे कुत्रचित् छतौ जलस्य फव्वाराः आसन्, कुत्रचित् जलं प्रवहति स्म

ਮਲ ਭਿਰੈ ਕਹੂ ਮਤ ਕਰੀ ਕਹੂ ਨਾਚਤ ਬੇਸਯਨ ਕੇ ਸੁ ਅਖਾਰੇ ॥
मल भिरै कहू मत करी कहू नाचत बेसयन के सु अखारे ॥

क्वचित् मल्लयुद्धं कुर्वन्ति स्म, क्वचित् मत्तगजाः परस्परं संग्रामं कुर्वन्ति स्म, क्वचित् स्त्रीनर्तकाः नृत्यन्ति स्म

ਬਾਜ ਲਰੈ ਕਹੂ ਸਾਜ ਸਜੈ ਭਟ ਛਾਜਤ ਹੈ ਅਤਿ ਡੀਲ ਡਿਲਾਰੇ ॥
बाज लरै कहू साज सजै भट छाजत है अति डील डिलारे ॥

क्वचित् अश्वाः संघातं कुर्वन्ति स्म, कुत्रचित् दृढाः, आकारयुक्ताः च योद्धाः भव्यरूपेण दृश्यन्ते स्म

ਰਾਜਤ ਸ੍ਰੀ ਬ੍ਰਿਜਨਾਥ ਤਹਾ ਜਿਮ ਤਾਰਨ ਮੈ ਸਸਿ ਸ੍ਯਾਮ ਉਚਾਰੇ ॥੨੩੬੦॥
राजत स्री ब्रिजनाथ तहा जिम तारन मै ससि स्याम उचारे ॥२३६०॥

कृष्णस्तत्र चन्द्रमिव ताराणाम् ॥२३६०॥

ਜੋਤਿ ਲਸੈ ਕਹੂ ਬਜ੍ਰਨ ਕੀ ਕਹੂ ਲਾਲ ਲਗੇ ਛਬਿ ਮੰਦਿਰ ਪਾਵੈ ॥
जोति लसै कहू बज्रन की कहू लाल लगे छबि मंदिर पावै ॥

क्वचित् पाषाणानां तेजः क्वचित् रत्नानां च

ਨਾਗਨ ਕੋ ਪੁਰ ਲੋਕ ਪੁਰੀ ਸੁਰ ਦੇਖਿ ਪ੍ਰਭਾ ਜਿਹ ਸੀਸ ਨਿਵਾਵੈ ॥
नागन को पुर लोक पुरी सुर देखि प्रभा जिह सीस निवावै ॥

रत्नलाभं दृष्ट्वा देवालयाः तत्र शिरसा प्रणम्य

ਰੀਝਿ ਰਹੇ ਜਿਹ ਦੇਖਿ ਚਤੁਰਮੁਖ ਹੇਰਿ ਪ੍ਰਭਾ ਸਿਵ ਸੋ ਲਲਚਾਵੈ ॥
रीझि रहे जिह देखि चतुरमुख हेरि प्रभा सिव सो ललचावै ॥

तस्य न्यायालयभवनस्य भव्यतां दृष्ट्वा ब्रह्मा प्रसन्नः भवति स्म, शिवः अपि मनसि मोहितः आसीत्

ਭੂਮਿ ਜਹਾ ਤਹਾ ਨੀਰ ਸੋ ਲਾਗਤ ਨੀਰ ਜਹਾ ਨਹੀ ਚੀਨਬੋ ਆਵੈ ॥੨੩੬੧॥
भूमि जहा तहा नीर सो लागत नीर जहा नही चीनबो आवै ॥२३६१॥

यत्र पृथिवी आसीत् तत्र जलस्य वञ्चना आसीत् क्वचित् जलम् आसीत् तत् निश्चयं कर्तुं न शक्यते स्म।२३६१।

ਜੁਧਿਸਟਰ ਬਾਚ ਦ੍ਰਜੋਧਨ ਸੋ ॥
जुधिसटर बाच द्रजोधन सो ॥

दुर्योधनं सम्बोधितं युधिष्ठरस्य भाषणम्-

ਸਵੈਯਾ ॥
सवैया ॥

स्वय्या

ਐਸੀ ਸਭਾ ਰਚਿ ਕੈ ਸੁ ਜੁਧਿਸਟਰ ਅੰਧ ਕੋ ਬਾਲਕੁ ਬੋਲਿ ਪਠਾਯੋ ॥
ऐसी सभा रचि कै सु जुधिसटर अंध को बालकु बोलि पठायो ॥

अस्य न्यायालयभवनस्य निर्माणानन्तरं युधिष्ठरः दुर्योधनं आमन्त्रितवान्

ਸੂਰਜ ਕੋ ਸੁਤ ਸੰਗ ਲੀਏ ਅਰੁ ਭੀਖਮ ਮਾਨ ਭਰਿਯੋ ਸੋਊ ਆਯੋ ॥
सूरज को सुत संग लीए अरु भीखम मान भरियो सोऊ आयो ॥

तत्र गौरवेण भीष्मेण करणेन च सह ।

ਭੂਮਿ ਜਹਾ ਹੁਤੀ ਤਾਹਿ ਲਖਿਯੋ ਜਲ ਬਾਰਿ ਹੁਤੋ ਜਹ ਭੂਮਿ ਜਨਾਯੋ ॥
भूमि जहा हुती ताहि लखियो जल बारि हुतो जह भूमि जनायो ॥

स च जलं दृष्टवान् यत्र पृथिवी यत्र जलं तत्र तत् पृथिवी इति मन्यते स्म

ਜਾਇ ਨਿਸੰਕ ਪਰਿਯੋ ਜਲ ਮੈ ਕਬਿ ਸ੍ਯਾਮ ਕਹੈ ਕਛੁ ਭੇਦ ਨ ਪਾਯੋ ॥੨੩੬੨॥
जाइ निसंक परियो जल मै कबि स्याम कहै कछु भेद न पायो ॥२३६२॥

एवं रहस्यमवज्ञाय जले पतितः ॥२३६२॥

ਜਾਇ ਪਰਿਯੋ ਤਬ ਹੀ ਸਰ ਮੈ ਤਨ ਬਸਤ੍ਰ ਧਰੇ ਪੁਨਿ ਬੂਡ ਗਯੋ ਹੈ ॥
जाइ परियो तब ही सर मै तन बसत्र धरे पुनि बूड गयो है ॥

सः टङ्क्यां पतित्वा सर्ववस्त्रैः सिक्तः अभवत्

ਬੂਡਤ ਜੋ ਨਿਕਸਿਯੋ ਸੋਊ ਭੂਪਤਿ ਚਿਤ ਬਿਖੈ ਅਤਿ ਕੋਪ ਕਯੋ ਹੈ ॥
बूडत जो निकसियो सोऊ भूपति चित बिखै अति कोप कयो है ॥

जले मग्नः सन् बहिः आगतः तदा सः मनसि अत्यन्तं क्रुद्धः अभवत्

ਕਾਨ੍ਰਹ ਜੂ ਭਾਰ ਉਤਾਰਨ ਕੇ ਹਿਤ ਆਂਖ ਸੋ ਭੀਮਹਿ ਭੇਦ ਦਯੋ ਹੈ ॥
कान्रह जू भार उतारन के हित आंख सो भीमहि भेद दयो है ॥

श्रीकृष्णः भीमं नेत्रेण भारं (पूर्वोद्धृतस्य वरीस्य) हर्तुं संकेतं कृतवान्।

ਸੋ ਇਹ ਭਾਤਿ ਸੋ ਬੋਲਿ ਉਠਿਓ ਅਰੇ ਅੰਧ ਕੇ ਅੰਧ ਹੀ ਪੁਤ੍ਰ ਭਯੋ ਹੈ ॥੨੩੬੩॥
सो इह भाति सो बोलि उठिओ अरे अंध के अंध ही पुत्र भयो है ॥२३६३॥

ततः कृष्णः भीमं नेत्रेण संकेतं कृतवान् सद्यः “अन्धपुत्रा अपि अन्धाः” इति ।२३६३ ।

ਯੌ ਜਬ ਭੀਮ ਹਸਿਯੋ ਤਿਹ ਕਉ ਤੁ ਘਨੋ ਚਿਤ ਭੀਤਰ ਭੂਪ ਰਿਸਾਯੋ ॥
यौ जब भीम हसियो तिह कउ तु घनो चित भीतर भूप रिसायो ॥

इत्युक्त्वा भीमः हसन् राजा (दुर्योधनः) मनसि अत्यन्तं क्रुद्धः अभवत्

ਮੋ ਕਹੁ ਪੰਡੁ ਕੇ ਪੁਤ੍ਰ ਹਸੈ ਅਬ ਹੀ ਬਧ ਯਾ ਕੋ ਕਰੋ ਜੀਅ ਆਯੋ ॥
मो कहु पंडु के पुत्र हसै अब ही बध या को करो जीअ आयो ॥

“हसन्ति पाण्डुपुत्राः, अहं भीमं हन्ति इदानीं एव”।

ਭੀਖਮ ਦ੍ਰੋਣ ਰਿਸੇ ਮਨ ਮੈ ਜੜ ਭੀਮ ਭਯੋ ਕਹ ਸ੍ਯਾਮ ਸੁਨਾਯੋ ॥
भीखम द्रोण रिसे मन मै जड़ भीम भयो कह स्याम सुनायो ॥

भीष्मश्च द्रोणाचार्यश्च हृदये क्रुद्धौ, (किन्तु) श्रीकृष्णः तान् अवदत् यत् भीमः मूर्खः अभवत्।

ਧਾਮਿ ਗਯੋ ਅਪੁਨੇ ਫਿਰ ਕੈ ਸੁ ਸਭਾ ਇਹ ਭੀਤਰ ਫੇਰਿ ਨ ਆਯੋ ॥੨੩੬੪॥
धामि गयो अपुने फिर कै सु सभा इह भीतर फेरि न आयो ॥२३६४॥

भीष्मकरणं च क्रुद्धौ भीमः भीमः स्वगृहं पलाय्य न प्रत्यागतवान्।२३६४।

ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰੇ ਦੁਰਜੋਧਨ ਸਭਾ ਦੇਖਿ ਧਾਮਿ ਗਏ ਧਯਾਇ ਸਮਾਪਤੰ ॥
इति स्री बचित्र नाटक ग्रंथे क्रिसनावतारे दुरजोधन सभा देखि धामि गए धयाइ समापतं ॥

बचित्तरनाटकस्य कृष्णावतारे “दुर्योधनः न्यायालयभवनं दृष्ट्वा स्वगृहं प्रत्यागतवान्” इति अध्यायस्य समाप्तिः।