श्री दसम् ग्रन्थः

पुटः - 737


ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਸੁਧਾਰ ॥੪੧੯॥
नाम पासि के होत है लीजहु सुकबि सुधार ॥४१९॥

आदौ “रथनी” इति शब्दं वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा हे कविः! पाशस्य नाम सम्यक् ज्ञातव्यम्।419.

ਨ੍ਰਿਪਣੀ ਆਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਖਿਪ ਬਹੁਰ ਉਚਾਰਿ ॥
न्रिपणी आदि बखानि कै रिपु खिप बहुर उचारि ॥

प्रथमं 'निर्पाणी' (राजसेना) इति शब्दं वदन्तु, ततः 'रिपु खिप' इति शब्दस्य उच्चारणं कुर्वन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਅਹੁ ਸੁਕਬਿ ਸੁਧਾਰ ॥੪੨੦॥
नाम पासि के होत है लीजअहु सुकबि सुधार ॥४२०॥

आदौ “नृपाणि” इति उक्त्वा ततः “रिपु” इति शब्दं योजयित्वा पाशस्य नाम सम्यक् ज्ञायते।४२०।

ਭਟਨੀ ਆਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਬਹੁਰ ਬਖਾਨ ॥
भटनी आदि बखानि कै रिपु अरि बहुर बखान ॥

प्रथमं 'भटनी' (योद्धानां सेना) इति शब्दं वदन्, ततः 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयतु ।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨਹੁ ਪ੍ਰਗ੍ਰਯਾਵਾਨ ॥੪੨੧॥
नाम पासि के होत है चीनहु प्रग्रयावान ॥४२१॥

आदौ “भतनि” शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा हे प्रतिभाशालिनः ! पाशनामानि निर्मीयन्ते।४२१।

ਆਦਿ ਬੀਰਣੀ ਸਬਦ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਬਹੁਰਿ ਬਖਾਨ ॥
आदि बीरणी सबद कहि रिपु अरि बहुरि बखान ॥

प्रथमं 'बिराणी' (योद्धानां सेना) इति शब्दं वदन्तु, ततः 'रिपु अरि' इति शब्दं वदन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨ ਲੇਹੁ ਮਤਿਵਾਨ ॥੪੨੨॥
नाम पासि के होत है चीन लेहु मतिवान ॥४२२॥

आदौ “वीरनी” इति शब्दस्य उच्चारणं कृत्वा ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा पाशनामानि निर्मीयन्ते, ये हे ज्ञानिनः! भवन्तः पुनः ज्ञातुं शक्नुवन्ति।422.

ਸਤ੍ਰਣਿ ਆਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਪੁਨਿ ਪਦ ਦੇਹੁ ॥
सत्रणि आदि बखानि कै रिपु अरि पुनि पद देहु ॥

प्रथमं 'सत्रानी' इति शब्दं वदन्तु ततः 'रिपु अरि' इति शब्दं वदन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨ ਚਤੁਰ ਚਿਤ ਲੇਹੁ ॥੪੨੩॥
नाम पासि के होत है चीन चतुर चित लेहु ॥४२३॥

आदौ “शत्रुणी” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति शब्दान् योजयित्वा पाशनामानि निर्मीयन्ते, ये हे ज्ञानिनः! भवन्तः ज्ञातुं शक्नुवन्ति।423.

ਜੁਧਨਿ ਆਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਪੁਨਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਕੈ ਦੀਨ ॥
जुधनि आदि बखानि कै पुनि रिपु अरि कै दीन ॥

प्रथमं 'जुधनी' (युद्धसेना) इति शब्दं वदन्, ततः 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयतु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚਤੁਰ ਲੀਜੀਅਹੁ ਚੀਨ ॥੪੨੪॥
नाम पासि के होत है चतुर लीजीअहु चीन ॥४२४॥

(इत्) उत्तीर्णस्य नाम । बुद्धिमान् चिन्तनं प्राप्नुत। ४२४ इति ।

ਰਿਪੁਣੀ ਆਦਿ ਉਚਾਰਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਖਿਪ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨ ॥
रिपुणी आदि उचारि कै रिपु खिप अंति बखान ॥

प्रथमं 'रिपुनी' (शत्रुसेना) इति शब्दं वदन्तु अन्ते 'रिपु खिप' इति शब्दं वदन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚਤੁਰ ਚਿਤ ਪਹਿਚਾਨ ॥੪੨੫॥
नाम पासि के होत है चतुर चित पहिचान ॥४२५॥

आदौ ऋपुणीशब्दं कृत्वा अन्ते ऋपुक्षै इति वदन् हे पण्डिताः! मनसि ज्ञातव्याः पाशनामानि फ्रोमे भवन्ति।४२५।

ਅਰਿਣੀ ਆਦਿ ਉਚਾਰਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਬਹੁਰਿ ਬਖਾਨ ॥
अरिणी आदि उचारि कै रिपु अरि बहुरि बखान ॥

प्रथमं 'अरिणी' (शत्रुसेना) वदन्तु ततः 'रिपु अरि' इति वदन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨ ਲੇਹੁ ਮਤਿਵਾਨ ॥੪੨੬॥
नाम पासि के होत है चीन लेहु मतिवान ॥४२६॥

आदौ “अरिनि” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा “तुपक” (पश) इति नामानि निर्मीयन्ते।४२६।

ਰਾਜਨਿ ਆਦਿ ਉਚਾਰਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਬਖਾਨ ॥
राजनि आदि उचारि कै रिपु अरि अंति बखान ॥

प्रथमं 'राजनी' (राजसेना) इति वदन्, (ततः) अन्ते 'रिपु अरि' इति वदन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨ ਲੇਹੁ ਬੁਧਿਵਾਨ ॥੪੨੭॥
नाम पासि के होत है चीन लेहु बुधिवान ॥४२७॥

आदौ “राजनी” इति उक्त्वा अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा हे ज्ञानिनः! पाशनामानि निर्मीयन्ते।427.

ਆਦਿ ਈਸਰਣੀ ਸਬਦ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਬਹੁਰਿ ਬਖਾਨ ॥
आदि ईसरणी सबद कहि रिपु अरि बहुरि बखान ॥

प्रथमं 'ईसारणी' (सार्वभौमसेना) इति वदन्तु ततः 'रिपु अरि' इति पदं पठन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨ ਲੇਹੁ ਮਤਿਵਾਨ ॥੪੨੮॥
नाम पासि के होत है चीन लेहु मतिवान ॥४२८॥

आदौ “ईशरनी” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा हे ज्ञानिनः! पाशनामानि निर्मीयन्ते।४२८।

ਭੂਪਣਿ ਆਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
भूपणि आदि बखानि कै रिपु अरि अंति उचार ॥

प्रथमं 'भूपानी' (राजसेना) शब्दं वदन्तु अन्ते 'रिपु अरि' इति शब्दं वदन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨਹੁ ਚਤੁਰ ਅਪਾਰ ॥੪੨੯॥
नाम पासि के होत है चीनहु चतुर अपार ॥४२९॥

आदौ “भूपानी” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा हे ज्ञानिनः! पाशनामानि निर्मीयन्ते।४२९।

ਨ੍ਰਿਪਜਨ ਏਸ੍ਰਣਿ ਆਦਿ ਕਹੁ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
न्रिपजन एस्रणि आदि कहु रिपु अरि अंति उचार ॥

प्रथमं 'नृपजन एस्राणी' (राजा सेना) इति वदन्तु अन्ते 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਸੁ ਧਾਰ ॥੪੩੦॥
नाम पासि के होत है लीजहु सुकबि सु धार ॥४३०॥

सयिहङ “नृपजन ऐश्वर्याणी” आदिमें तथा अन्तमें “रिपु अरि” उच्चारकर पाश नाम निर्मित होते हैं, जो हे कवि ! भवन्तः सम्यक् जानन्ति स्यात्।430.

ਰਾਜਨਿ ਆਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
राजनि आदि बखानि कै रिपु अरि अंति उचार ॥

प्रथमं 'राजनी' शब्दं वदन्तु ततः अन्ते 'रिपु अरि' इति शब्दं पाठयन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨਹੁ ਚਤੁਰ ਅਪਾਰ ॥੪੩੧॥
नाम पासि के होत है चीनहु चतुर अपार ॥४३१॥

आदौ “राजनी” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा पाशनामानि निर्मीयन्ते।४३१।

ਏਸਨਿ ਆਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਅੰਤਕ ਬਹੁਰਿ ਉਚਾਰ ॥
एसनि आदि बखानि कै अंतक बहुरि उचार ॥

प्रथमं 'एस्नि' (भगवतः सेना) इति शब्दं वदन्तु ततः 'अन्तक' इति शब्दं वदन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਸੁ ਧਾਰ ॥੪੩੨॥
नाम पासि के होत है लीजहु सुकबि सु धार ॥४३२॥

आदौ “इश्नी” इति उक्त्वा ततः “अन्तक” इति शब्दं उच्चारयित्वा पाशनामानि फ्रोदितानि, येषां हे कविः, भवन्तः सुधारं कुर्वन्तु।४३२।

ਪ੍ਰਿਥਮ ਨਰੇਸਣਿ ਸਬਦ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤ ਉਚਾਰ ॥
प्रिथम नरेसणि सबद कहि रिपु अरि अंत उचार ॥

प्रथमं 'नरेस्नी' (राजेन सह सेना) इति शब्दं वदन्तु ततः अन्ते 'रिपु अरि' इति वदन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਸੁਧਾਰ ॥੪੩੩॥
नाम पासि के होत है लीजहु सुकबि सुधार ॥४३३॥

आदौ “नरेश्नी” इति शब्दं वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा पाशनामानि सम्यक् निर्मीयन्ते।४३३।

ਆਦਿ ਰਾਵਨੀ ਸਬਦ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
आदि रावनी सबद कहि रिपु अरि अंति उचार ॥

प्रथमं 'रावणी' (राजसेना) इति शब्दं वदन्, ततः अन्ते 'रिपु अरि' इति शब्दं वदन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਸੁਧਾਰ ॥੪੩੪॥
नाम पासि के होत है लीजहु सुकबि सुधार ॥४३४॥

आदौ “रावणी” इति शब्दं वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा पाशनामानि निर्मीयन्ते।४३४।

ਰਾਇਨਿ ਆਦਿ ਉਚਾਰਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਬਹੁਰਿ ਬਖਾਨ ॥
राइनि आदि उचारि कै रिपु अरि बहुरि बखान ॥

प्रथमं 'रैणी' (रायस्य सेना) इति वदन्तु ततः 'रिपु अरि' इति वचनं वदन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਸਮਝਹੁ ਸੁਘਰ ਸੁਜਾਨ ॥੪੩੫॥
नाम पासि के होत है समझहु सुघर सुजान ॥४३५॥

आदौ “रायण” इति उक्त्वा ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा हे पण्डित! पाशनामानि निर्मीयन्ते।४३५।

ਈਸਰਣਿ ਆਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਉਚਰਹੁ ਅੰਤਿ ॥
ईसरणि आदि बखानि कै रिपु अरि उचरहु अंति ॥

प्रथमं 'ईसारणी' (भगवानस्य सेना) इति वदन्तु अन्ते 'रिपु अरि' इति वदन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨਹੁ ਚਤੁਰ ਅਨੰਤ ॥੪੩੬॥
नाम पासि के होत है चीनहु चतुर अनंत ॥४३६॥

“इश्र्नी” इति मुख्यतया वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा पाशस्य असंख्यनामानि परिचिनुत।४३६।

ਧੁਜਨੀ ਆਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
धुजनी आदि बखानि कै रिपु अरि अंति उचार ॥

प्रथमं 'धुजनी' (अग्निसेना) इति वदन्तु अन्ते 'रिपु अरि' इति वदन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨਹੁ ਚਤੁਰ ਅਪਾਰ ॥੪੩੭॥
नाम पासि के होत है चीनहु चतुर अपार ॥४३७॥

आदौ "धुजनी" इति शब्दं वदन् अन्ते "रिपु अरि" इति योजयित्वा पाशनामानि निर्मीयन्ते।४३७।

ਦੈਤਨਿ ਆਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
दैतनि आदि बखानि कै रिपु अरि अंति उचार ॥

प्रथमं 'दैतानी' (दानवसेना) शब्दं पठित्वा अन्ते 'रिपु अरि' इति जपं कुर्वन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨਹੁ ਸੁਕਬਿ ਸੁ ਧਾਰ ॥੪੩੮॥
नाम पासि के होत है चीनहु सुकबि सु धार ॥४३८॥

आदौ “धुजनी” इति शब्दं वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा पाशनामानि सम्यक् ज्ञायन्ते।४३८।

ਰਦਨੀ ਆਦਿ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਉਚਰਹੁ ਅੰਤਿ ॥
रदनी आदि बखानि कै रिपु अरि उचरहु अंति ॥

प्रथमं 'रदनि' (दन्तगजसेना) इति शब्दं वदन्तु अन्ते 'रिपु अरि' इति वदन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੈ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨਹੁ ਚਤੁਰ ਬਿਅੰਤ ॥੪੩੯॥
नाम पासि कै होत है चीनहु चतुर बिअंत ॥४३९॥

आदौ “रदनी” इति शब्दं वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा पाशस्य असंख्यनामानि निर्मीयन्ते।४३९।

ਪ੍ਰਿਥਮ ਪਦ ਉਚਰਿ ਬਾਰਣੀ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
प्रिथम पद उचरि बारणी रिपु अरि अंति उचार ॥

प्रथमं 'बरणि' (गजसेना) इति शब्दं वदन्तु (ततः) अन्ते 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਲੀਜਹੁ ਸੁਕਬਿ ਸੁ ਧਾਰ ॥੪੪੦॥
नाम पासि के होत है लीजहु सुकबि सु धार ॥४४०॥

आदौ “वारिणी” इति शब्दं वदन् अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा पाशनामानि निर्मीयन्ते।४४०।

ਦ੍ਵਿਪਨਿ ਪ੍ਰਿਥਮ ਉਚਾਰਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
द्विपनि प्रिथम उचारि कै रिपु अरि अंति उचार ॥

'द्विपाणी' (द्विदन्तगजसेना) शब्दं प्रथमं वदन् अन्ते 'रिपु अरि' इति जपं कुर्वन्तु।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੈ ਏ ਸਭੈ ਨਿਕਸਤ ਚਲਤ ਹਜਾਰ ॥੪੪੧॥
नाम पासि कै ए सभै निकसत चलत हजार ॥४४१॥

आदौ “द्विपाणी” इति उक्त्वा अन्ते “रिपु अरि” इति योजयित्वा पाशस्य सहस्राणि नामानि निरन्तरं विकसितानि भवन्ति।४४१।

ਦੁਰਦਨੀ ਪ੍ਰਿਥਮ ਬਖਾਨਿ ਕੈ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਪੁਨਿ ਪਦ ਦੇਹੁ ॥
दुरदनी प्रिथम बखानि कै रिपु अरि पुनि पद देहु ॥

प्रथमं 'दुर्दनी' (गजसेना) इति शब्दं वदन्तु ततः 'रिपु अरि' इति शब्दं योजयन्तु ।

ਨਾਮ ਪਾਸਿ ਕੇ ਹੋਤ ਹੈ ਚੀਨ ਚਤੁਰ ਚਿਤਿ ਲੇਹੁ ॥੪੪੨॥
नाम पासि के होत है चीन चतुर चिति लेहु ॥४४२॥

आदौ “दुर्दानी” इति शब्दं वदन् ततः “रिपु अरि” इति योजयित्वा पाशनामानि निरन्तरं निर्मीयन्ते।४४२।

ਸਾਵਜਨੀ ਪਦ ਪ੍ਰਿਥਮ ਕਹਿ ਰਿਪੁ ਅਰਿ ਅੰਤਿ ਉਚਾਰ ॥
सावजनी पद प्रिथम कहि रिपु अरि अंति उचार ॥

प्रथमं 'सवाजनी' (गज-सेना) पदं पठन्तु, अन्ते 'रिपु अरि' इति पदं पठन्तु।